You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Setelah mempelajari mpelajari l j i ba b bbab b<br />
ini, anda harus arus dapat:<br />
menganalisis alisis Jadual<br />
Berkala Unsur<br />
menganalisis alisis unsur<br />
Kumpulan an 18<br />
menganalisis alisis unsur<br />
Kumpulan an 1<br />
menganalisis alisis unsur<br />
Kumpulan an 17<br />
menganalisis alisis unsur<br />
dalam kala ala<br />
memahami ami unsur<br />
peralihan n<br />
mensyukuri kuri<br />
kewujudan dan unsur<br />
dan sebatiannya ti nn<br />
Jadual Berkala Unsur<br />
Kumpulan<br />
Kala<br />
Gas adi<br />
Lengai<br />
Logam alkali<br />
Kereaktifan<br />
Keelektronegatifan<br />
Unsur peralihan<br />
Susunan barangan secara sistematik dalam pasar raya membolehkan<br />
pelanggan mencari dan mendapatkan item-item dengan senang<br />
dalam masa yang singkat. Bayangkan keadaan yang akan terjadi jika<br />
barangan terletak secara tidak teratur. Bagaimanakah pula unsurunsur<br />
yang wujud di sekeliling kita? Unsur-unsur ini disusun<br />
dengan sistematik dan teratur dalam sebuah jadual yang dinamakan<br />
Jadual Berkala Unsur.<br />
Mengapakah kapal udara dan belon kaji cuaca diisikan dengan gas<br />
helium?<br />
Bagaimanakah gas klorin melunturkan tompok kotoran yang berwarna?<br />
Mengapakah batu permata wujud dalam pelbagai warna?<br />
Mengkaji unsur-unsur tidak menjadi masalah,<br />
Unsur-unsur disusun dalam Jadual Berkala,<br />
Teratur dan sistematik dalam kumpulan dan kala,<br />
Berasaskan sifat-sifat unsur yang ditunjukkan.<br />
58<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 58 9/21/11 3:35 PM
A Jadual Berkala Unsur<br />
Pada abad ke-18 dan ke-19, ahli sains banyak menemukan unsur.<br />
Unsur-unsur ini telah dikelaskan melalui banyak peringkat yang<br />
melibatkan usaha gigih ahli sains. Usaha ini juga telah menghasilkan<br />
Jadual Berkala Unsur yang digunakan hari ini.<br />
Sejarah perkembangan Jadual Berkala Unsur<br />
Antoine Lavoisier<br />
Rajah 4.1 Antoine Lavoisier<br />
(1743 – 1794)<br />
Johann Dobereiner<br />
Pada tahun 1789, Antoine Lavoisier<br />
merupakan ahli sains pertama yang<br />
mengelaskan bahan-bahan termasuk<br />
cahaya dan haba kepada logam dan<br />
bukan logam.<br />
Walau bagaimanapun, pengelasannya<br />
tidak berjaya kerana cahaya, haba,<br />
dan beberapa sebatian yang lain juga<br />
dianggap sebagai unsur.<br />
Pada tahun 1829, Dobereiner membahagikan unsur-unsur<br />
kepada kumpulan. Setiap kumpulan mengandungi tiga unsur<br />
yang mempunyai sifat kimia yang serupa, yang dikenali sebagai<br />
triad Dobereiner.<br />
Jisim atom bagi unsur di tengah hampir sama dengan purata<br />
jisim atom bagi dua unsur yang lain dalam setiap triad.<br />
Pengelasan ini memberikan kesedaran kepada ahli kimia bahawa<br />
sifat kimia berhubung kait dengan jisim atom bagi setiap unsur.<br />
John Newlands<br />
Dari tahun 1864 hingga 1865, Newlands mencadangkan Hukum<br />
Oktaf. Beliau menyusun unsur yang telah wujud mengikut<br />
tertib jisim atom yang menaik. Sifat yang serupa berulang pada<br />
setiap unsur kelapan dalam susunannya.<br />
Sumbangan beliau gagal kerana Hukum Oktaf hanya dipatuhi<br />
oleh 17 unsur yang pertama.<br />
John Newlands ialah ahli kimia pertama yang menunjukkan<br />
kewujudan corak berkala bagi sifat unsur-unsur.<br />
• Jadual Berkala Unsur<br />
59<br />
Anda harus dapat:<br />
menghuraikan<br />
sumbangan ahli<br />
sains dalam sejarah<br />
perkembangan Jadual<br />
Berkala Unsur<br />
mengenal pasti<br />
kumpulan dan kala<br />
dalam Jadual Berkala<br />
Unsur<br />
menyatakan prinsip asas<br />
penyusunan unsur-unsur<br />
dalam Jadual Berkala<br />
Unsur berdasarkan<br />
nombor proton<br />
menghubungkaitkan<br />
susunan elektron unsur<br />
dengan kumpulan dan<br />
kala<br />
meramalkan kumpulan<br />
dan kala unsur<br />
berdasarkan susunan<br />
elektron<br />
menerangkan kebaikan<br />
pengelasan unsur dalam<br />
Jadual Berkala Unsur<br />
Rajah 4.2 Johann Dobereiner<br />
(1780 – 1849)<br />
Rajah 4.3 John Newlands<br />
(1837 – 1898)<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 59 9/21/11 3:35 PM
Rajah 4.4 Lothar Meyer<br />
(1830 – 1895)<br />
Rajah 4.5 Dmitri Mendeleev<br />
(1834 – 1907)<br />
Rajah 4.6 Henry J. G. Moseley<br />
(1887 – 1915)<br />
4.1 Mengumpulkan maklumat<br />
Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Setiap kumpulan dikehendaki mengumpulkan maklumat<br />
tentang sumbangan ahli sains yang terlibat dalam perkembangan Jadual Berkala.<br />
Anda boleh mendapatkan bahan rujukan di perpustakaan sekolah atau melayari Internet.<br />
Sediakan suatu laporan ringkas berdasarkan maklumat yang diperoleh dengan menggunakan<br />
persembahan perisian grafi k. Kemudian, persembahkan laporan tersebut di dalam kelas dan<br />
bincangkan dengan rakan-rakan untuk memperbaik maklumat yang dikumpulkan. Paparkan<br />
laporan ini pada papan kenyataan kelas anda atau di Pusat Sumber sekolah sebagai rujukan<br />
kepada pelajar yang lain.<br />
Dmitri Mendeleev ialah<br />
pengasas Jadual Berkala<br />
moden.<br />
Lothar Meyer<br />
Pada tahun 1870, Meyer memplot graf isi padu atom melawan<br />
jisim atom bagi semua unsur yang wujud pada ketika itu.<br />
Beliau menyedari bahawa unsur dengan sifat kimia yang serupa<br />
menempati kedudukan yang setara pada lengkung itu.<br />
Beliau berjaya menunjukkan bahawa sifat unsur dapat membentuk<br />
suatu corak berkala terhadap jisim atomnya.<br />
Dmitri Mendeleev<br />
Pada tahun 1869, Mendeleev menyusun unsur mengikut tertib<br />
jisim atom yang menaik dan mengelaskannya mengikut sifat<br />
kimia yang serupa.<br />
Beliau meninggalkan tempat kosong dalam jadualnya untuk<br />
diisi dengan unsur yang masih belum dijumpai.<br />
Beliau dapat meramalkan sifat bagi unsur yang belum dijumpai.<br />
Henry J. G. Moseley<br />
Pada tahun 1914, Moseley membuat kajian spektrum sinar-X<br />
bagi unsur.<br />
Daripada eksperimennya, beliau menyimpulkan bahawa nombor<br />
proton seharusnya digunakan sebagai asas bagi perubahan berkala<br />
sifat kimia, dan bukannya jisim atom.<br />
Beliau menyusun semula unsur mengikut tertib nombor proton<br />
yang menaik dalam Jadual Berkala Unsur. Dengan ini, beliau<br />
mengesahkan kerja Mendeleev.<br />
Susunan unsur-unsur dalam Jadual Berkala Unsur<br />
Apakah prinsip asas yang diaplikasikan dalam penyusunan unsur<br />
dalam Jadual Berkala Unsur moden? Unsur-unsur dalam Jadual<br />
Berkala Unsur disusun mengikut tertib nombor proton yang<br />
menaik, daripada 1 hingga 113. Unsur dengan sifat kimia yang<br />
serupa diletakkan dalam lajur menegak yang sama.<br />
60<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 60 9/21/11 3:35 PM
Mari kita kaji Jadual Berkala Unsur yang ditunjukkan pada<br />
muka surat 176. Jadual Berkala Unsur mempunyai 18 lajur yang<br />
menegak. Setiap lajur ini dinamakan kumpulan, iaitu Kumpulan<br />
1 hingga Kumpulan 18. Selain itu, terdapat 7 baris mendatar<br />
dalam Jadual Berkala Unsur. Setiap baris mendatar dinamakan<br />
kala, iaitu Kala 1 hingga Kala 7.<br />
Anda telah mempelajari susunan elektron bagi atom-atom<br />
dalam Bab 2. Bagaimanakah susunan elektron atom bagi sesuatu<br />
unsur berhubung kait dengan kumpulan dan kalanya?<br />
4.2 Menghubung kait<br />
Bilangan elektron valens dalam satu atom menentukan<br />
kedudukan kumpulan sesuatu unsur dalam Jadual Berkala Unsur.<br />
Bagi unsur-unsur yang mempunyai 1 atau 2 elektron valens,<br />
Nombor kumpulan bagi unsur<br />
= bilangan elektron valens di dalam atomnya<br />
Bagi unsur-unsur yang mempunyai 3 hingga 8 elektron valens,<br />
Nombor kumpulan bagi unsur<br />
= bilangan elektron valens di dalam atomnya + 10<br />
• Kumpulan • Kala<br />
61<br />
Di bahagian bawah<br />
Jadual Berkala Unsur,<br />
terdapat dua siri unsur<br />
dengan nombor proton 58<br />
hingga 71 dan 90 hingga<br />
103 yang terletak secara<br />
berasingan. Dua siri unsur<br />
ini dinamakan sebagai<br />
lantanida dan aktinida.<br />
Rajah 4.7 menunjukkan empat kala pertama dalam Jadual Berkala Unsur yang mengandungi<br />
20 unsur pertama.<br />
1<br />
18<br />
1<br />
2<br />
2<br />
13 14 15 16 17<br />
3<br />
4<br />
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12<br />
Rajah 4.7<br />
Salin rajah di atas di dalam buku latihan anda. Bina jadual untuk 20 unsur itu dan tulis<br />
(a) simbol bagi setiap unsur dengan nombor proton dan nombor nukleonnya.<br />
(b) susunan elektron bagi atom setiap unsur.<br />
Satu contoh bagi unsur aluminium telah ditunjukkan.<br />
Kemudian, dalam kumpulan berpasangan, kaji susunan elektron bagi atom unsur-unsur itu.<br />
Deduksikan hubung kait antara susunan elektron bagi atom setiap unsur dengan kumpulan<br />
dan kalanya. Bandingkan jawapan anda dengan rakan-rakan lain.<br />
13<br />
27Al<br />
2.8.3<br />
Nombor proton helium<br />
ialah 2. Apakah susunan<br />
elektron bagi atomnya?<br />
Nyatakan sebab helium<br />
diletakkan dalam<br />
Kumpulan 18 Jadual<br />
Berkala Unsur.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 61 9/21/11 3:35 PM
Kedudukan kala bagi unsur dalam Jadual Berkala Unsur ditentukan oleh bilangan petala yang<br />
berisi elektron di dalam atom unsur itu. Jadual 4.1 menunjukkan beberapa contohnya.<br />
Jadual 4.1 Hubung kait antara susunan elektron bagi atom unsur dengan kumpulan dan kalanya<br />
Unsur Li Ca Al C P O Cl Ne<br />
Susunan elektron atom 2.1 2.8.8.2 2.8.3 2.4 2.8.5 2.6 2.8.7 2.8<br />
Bilangan elektron valens 1 2 3 4 5 6 7 8<br />
Kumpulan 1 2 13 14 15 16 17 18<br />
Bilangan petala yang<br />
berisi elektron<br />
2 4 3 2 3 2 3 2<br />
Kala 2 4 3 2 3 2 3 2<br />
Dengan itu, kita dapat meramalkan kedudukan kumpulan dan kala suatu unsur berdasarkan<br />
susunan elektron atomnya.<br />
4.1<br />
Suatu atom unsur X mempunyai nombor proton 15. Dalam kumpulan dan kala yang<br />
manakah unsur X terletak dalam Jadual Berkala Unsur?<br />
Penyelesaian:<br />
Bilangan elektron di dalam atom X = bilangan proton = 15<br />
Maka, susunan elektron atom X = 2.8.5<br />
Atom X mempunyai 5 elektron valens dan 3 petala yang berisi elektron. Maka, unsur X<br />
terletak dalam Kumpulan 15 dan Kala 3.<br />
4.2<br />
Unsur Y terletak dalam Kumpulan 15 dan Kala 2 dalam Jadual Berkala Unsur. Apakah<br />
susunan elektron atom Y?<br />
Penyelesaian:<br />
Bilangan elektron valens di dalam atom Y = nombor kumpulan – 10<br />
= 15 – 10 = 5<br />
Bilangan petala yang berisi elektron dalam atom Y = nombor kala = 2<br />
Maka, susunan elektron atom Y ialah 2.5.<br />
4.3 Menyelesaikan masalah penghitungan<br />
1. Suatu atom unsur D mempunyai nombor proton 19. Di manakah unsur D terletak<br />
dalam Jadual Berkala Unsur?<br />
2. Satu atom unsur E mempunyai 10 neutron dengan nombor nukleon 19. Dalam kumpulan<br />
dan kala yang manakah unsur E terletak dalam Jadual Berkala Unsur?<br />
3. Satu atom unsur G mempunyai 3 petala yang berisi elektron. Unsur ini terletak dalam<br />
Kumpulan 17 Jadual Berkala Unsur. Apakah susunan elektron atom G?<br />
62<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 62 9/21/11 3:35 PM
Kebaikan mengelaskan unsur-unsur dalam Jadual Berkala<br />
Unsur<br />
Unsur yang disusun secara tertib dalam Jadual Berkala Unsur<br />
membantu kita mengkaji unsur-unsur ini secara sistematik,<br />
terutamanya dari segi sifat fi zik dan kimianya. Unsur-unsur dengan<br />
bilangan elektron valens yang sama terletak dalam kumpulan yang<br />
sama kerana unsur ini mempunyai sifat kimia yang serupa. Selain<br />
itu, apakah kebaikan yang lain?<br />
Kita harus berterima kasih atas jasa ahli sains dalam penemuan<br />
susunan unsur yang teratur dalam Jadual Berkala Unsur. Mereka<br />
juga telah menghabiskan masa yang lama dalam penyelidikan<br />
untuk mengkaji sifat unsur-unsur ini.<br />
1. Bagaimanakah Dmitri Mendeleev menyusun unsur-unsur dalam Jadual Berkala<br />
Unsurnya?<br />
2. Unsur X terletak dalam Kumpulan 18 dan Kala 2 dalam Jadual Berkala Unsur. Apakah<br />
susunan elektron dan nombor proton bagi atom X?<br />
3. Unsur J mempunyai nombor nukleon 11. Atomnya mempunyai 6 neutron. Dalam<br />
kumpulan dan kala yang manakah unsur J terletak dalam Jadual Berkala Unsur?<br />
B Unsur-unsur Kumpulan 18<br />
Gambar foto 4.1 Lampu Gambar foto 4.2 Kapal udara<br />
pendarfl uor mengandungi moden menggunakan helium<br />
gas argon. untuk melakukan penerbangan.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 18 sangat berguna dalam kehidupan harian<br />
kita. Hampir 1% udara terdiri daripada unsur-unsur ini.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 18 terdiri daripada helium, neon,<br />
argon, kripton, xenon, dan radon. Unsur-unsur ini dinamakan<br />
gas adi. Gas adi ialah gas monoatom. Di manakah kedudukan<br />
gas adi dalam Jadual Berkala Unsur?<br />
• Gas adi<br />
63<br />
Kita harus menghargai<br />
usaha ahli sains yang<br />
merumuskan susunan<br />
unsur dan sifatnya secara<br />
tertib dalam Jadual<br />
Berkala Unsur.<br />
A<br />
Anda harus dapat:<br />
menyenaraikan semua<br />
unsur Kumpulan 18<br />
menyatakan sifat fi zik<br />
unsur Kumpulan 18<br />
secara umum<br />
menghuraikan perubahan<br />
sifat fi zik unsur<br />
Kumpulan 18<br />
menghuraikan sifat lengai<br />
unsur Kumpulan 18<br />
menghubungkaitkan sifat<br />
lengai unsur Kumpulan<br />
18 dengan susunan<br />
elektronnya<br />
menghubungkaitkan<br />
susunan elektron duplet<br />
dan oktet bagi unsur<br />
Kumpulan 18 dengan<br />
kestabilannya<br />
menghuraikan kegunaan<br />
unsur Kumpulan 18 dalam<br />
kehidupan harian<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 63 9/21/11 3:35 PM
Sifat fizik unsur Kumpulan 18<br />
Gas adi mempunyai saiz atom yang kecil. Gas ini tidak berwarna pada suhu dan tekanan bilik.<br />
Takat lebur dan takat didihnya rendah. Ketumpatannya juga rendah. Apakah sebabnya?<br />
Unsur<br />
Jisim atom<br />
relatif<br />
Jadual 4.2 Sifat fi zik unsur Kumpulan 18<br />
Nombor<br />
proton<br />
Jejari atom<br />
(nm)<br />
64<br />
Takat<br />
lebur (°C)<br />
Takat<br />
didih (°C)<br />
Ketumpatan<br />
(g cm –3 )<br />
Helium 4 2 0.050 –270 –269 0.17<br />
Neon 20 10 0.070 –248 –246 0.84<br />
Argon 40 18 0.094 –189 –186 1.66<br />
Kripton 84 36 0.109 –156 –152 3.45<br />
Xenon 131 54 0.130 –112 –107 5.45<br />
Radon 222 86 – –71 –62 –<br />
Beberapa sifat fi zik lain<br />
bagi gas adi:<br />
Tidak larut di dalam air<br />
Tidak mengalirkan arus<br />
elektrik<br />
Konduktor haba yang<br />
lemah<br />
Atom G mempunyai<br />
nombor nukleon 40 dan<br />
22 neutron. Atom H<br />
mempunyai nombor<br />
proton 17. Bolehkah atom<br />
G bergabung dengan atom<br />
H untuk membentuk<br />
suatu sebatian? Terangkan<br />
jawapan anda.<br />
Walau bagaimanapun, beberapa sifat fi zik ini berubah apabila<br />
menuruni Kumpulan 18. Berdasarkan Jadual 4.2, saiz atom unsur<br />
semakin bertambah apabila menuruni kumpulan kerana bilangan<br />
petala yang berisi elektron di dalam atomnya bertambah daripada<br />
helium kepada radon.<br />
Takat lebur dan takat didih unsur juga meningkat apabila<br />
menuruni Kumpulan 18. Oleh hal ini demikian kerana saiz atom<br />
unsur semakin bertambah. Oleh itu, daya tarikan antara atom<br />
unsur pun menjadi semakin kuat. Oleh hal yang demikian, lebih<br />
banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya tarikan yang<br />
semakin kuat semasa proses peleburan atau pendidihan.<br />
Apakah pola perubahan ketumpatan unsur apabila menuruni<br />
Kumpulan 18? Hubung kaitkannya dengan jisim atom dan saiz<br />
atom unsur.<br />
Sifat lengai unsur Kumpulan 18<br />
Semua gas adi adalah lengai, iaitu tidak reaktif secara kimia.<br />
Mengapakah gas-gas adi tidak reaktif?<br />
4.4 Menonton simulasi komputer<br />
Tonton simulasi komputer yang mengilustrasikan susunan elektron bagi atom-atom gas adi.<br />
Selepas itu, lukis susunan elektron bagi setiap atom unsur Kumpulan 18 dan bandingkan<br />
bilangan elektron valensnya. Hubung kaitkannya dengan kereaktifan.<br />
• Lengai<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 64 9/21/11 3:35 PM
Kaji susunan elektron bagi atom-atom dalam Jadual 4.3.<br />
Helium mempunyai dua elektron valens yang disebut sebagai<br />
susunan elektron duplet. Gas adi yang lain mempunyai lapan<br />
elektron valens yang disebut sebagai susunan elektron oktet.<br />
Kedua-dua susunan elektron ini sangat stabil kerana petala<br />
terluarnya adalah penuh. Oleh itu, gas adi wujud sebagai gas<br />
monoatom dan tidak reaktif secara kimia.<br />
Kegunaan unsur Kumpulan 18<br />
Gas adi tidak reaktif secara kimia. Sifat ini menjadikannya begitu<br />
berguna dalam kehidupan harian kita.<br />
Gas helium digunakan dalam kapal udara. Apakah sebabnya?<br />
Gas helium ditambahkan dalam tangki oksigen penyelam. Tangki<br />
itu mengandungi campuran 80% gas helium dan 20% gas oksigen,<br />
O2 sebagai atmosfera tiruan. Cecair helium digunakan untuk<br />
menyejukkan logam supaya dijadikan superkonduktor. Sebagai<br />
contoh, dalam bidang perubatan, cecair helium digunakan untuk<br />
menyejukkan gegelung di dalam alat pengimbas badan.<br />
Gas neon digunakan dalam lampu iklan dan tiub televisyen.<br />
Gas argon digunakan untuk mengisi mentol. Gas ini juga<br />
membekalkan suatu atmosfera lengai dalam kerja mengimpal<br />
pada suhu yang tinggi. Gas kripton digunakan dalam laser untuk<br />
membaiki retina mata. Gas ini digunakan dalam lampu denyar<br />
kilat juga. Radon digunakan dalam rawatan kanser manakala xenon<br />
digunakan untuk membuat tiub elektron dan lampu stroboskop.<br />
Xenon juga digunakan di dalam kebuk gelembung bagi reaktor<br />
tenaga atom.<br />
Mari kita jalankan Aktiviti 4.1 untuk mendapatkan maklumat<br />
tambahan tentang kegunaan unsur Kumpulan 18.<br />
Aktiviti 4.1, muka surat 33<br />
65<br />
Jadual 4.3 Susunan elektron<br />
bagi atom gas adi<br />
Gas Susunan<br />
adi elektron<br />
He 2<br />
Ne 2.8<br />
Ar 2.8.8<br />
Kr 2.8.18.8<br />
Xe 2.8.18.18.8<br />
Rn 2.8.18.32.18.8<br />
Gambar foto 4.4 Lampu neon<br />
yang digunakan membolehkan<br />
papan iklan mudah dilihat pada<br />
waktu malam<br />
1. Terangkan setiap pernyataan yang berikut:<br />
(a) Neon wujud sebagai gas monoatom.<br />
(b) Gas helium digunakan dalam belon kaji cuaca tetapi bukan hidrogen.<br />
(c) Gas argon digunakan dalam mentol tetapi bukan udara.<br />
2. Jadual 4.4 menunjukkan susunan elektron bagi<br />
atom unsur-unsur L, M, dan Q.<br />
(a) Susun takat didih unsur-unsur ini mengikut tertib<br />
menaik. Berikan sebab bagi jawapan anda.<br />
(b) Unsur-unsur L, M, dan Q tidak reaktif secara<br />
kimia. Apakah sebabnya?<br />
Gambar foto 4.3 Belon kaji<br />
cuaca menggunakan gas<br />
helium<br />
B<br />
Jadual 4.4<br />
Unsur Susunan elektron<br />
L 2.8<br />
M 2.8.18.8<br />
Q 2.8.18.32.18.8<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 65 9/21/11 3:35 PM
Anda harus dapat:<br />
menyenaraikan unsur<br />
Kumpulan 1<br />
menyatakan sifat fi zik<br />
umum litium, natrium,<br />
dan kalium<br />
menghuraikan perubahan<br />
sifat fi zik daripada litium,<br />
natrium kepada kalium<br />
menyenaraikan sifat<br />
kimia unsur litium,<br />
natrium, dan kalium<br />
menghuraikan persamaan<br />
sifat kimia litium,<br />
natrium, dan kalium<br />
menghubungkaitkan sifat<br />
kimia unsur Kumpulan 1<br />
dengan susunan elektron<br />
menghuraikan perubahan<br />
kereaktifan unsur<br />
Kumpulan 1 apabila<br />
menuruni kumpulan<br />
meramalkan sifat fi zik<br />
dan sifat kimia unsur<br />
lain dalam Kumpulan 1<br />
menyatakan langkah<br />
keselamatan dalam<br />
mengendalikan unsur<br />
Kumpulan 1<br />
Susunan elektron bagi<br />
atom unsur E dan G<br />
masing-masing ialah 2.1<br />
dan 2.8.8.1. Bagaimanakah<br />
ketumpatan dan takat<br />
lebur bagi kedua-dua<br />
unsur ini berbeza?<br />
• Logam alkali<br />
C Unsur-unsur Kumpulan 1<br />
Kaca soda kapur<br />
mengandungi natrium<br />
karbonat, Na 2CO 3.<br />
Gambar foto 4.5 Beberapa kegunaan unsur-unsur Kumpulan 1<br />
Unsur-unsur Kumpulan 1 membentuk sebatian yang digunakan<br />
secara meluas dalam pelbagai bidang. Unsur-unsur ini ialah litium,<br />
natrium, kalium, rubidium, sesium, dan fransium. Unsur-unsur<br />
Kumpulan 1 disebut sebagai logam alkali. Apakah sebabnya?<br />
Sifat fizik unsur Kumpulan 1<br />
Litium, natrium, dan kalium ialah logam tetapi unsur-unsur ini<br />
mempunyai beberapa sifat fi zik yang luar biasa. Mari kita jalankan<br />
Aktiviti 4.2 untuk menentukan sifat-sifat ini.<br />
Aktiviti 4.2, muka surat 34<br />
Daripada Aktiviti 4.2, didapati bahawa unsur-unsur Kumpulan<br />
1 ialah logam yang lembut dengan ketumpatan dan takat lebur<br />
yang rendah berbanding dengan logam lain seperti ferum dan<br />
kuprum. Tambahan pula, logam-logam alkali ini mempunyai<br />
permukaan kelabu yang berkilat. Unsur-unsur kumpulan ini<br />
ialah konduktor haba dan elektrik yang baik.<br />
Namun, beberapa sifat fi zik ini berubah secara beransuransur<br />
apabila menuruni Kumpulan 1. Mari kita kaji Rajah 4.8.<br />
Apabila menuruni Kumpulan 1,<br />
kekerasan, takat lebur, dan takat<br />
didih berkurang.<br />
Rajah 4.8 Perubahan sifat fi zik bagi litium, natrium, dan kalium apabila menuruni<br />
Kumpulan 1<br />
66<br />
Bateri litium digunakan dalam<br />
kalkulator, jam tangan, dan<br />
perakam kamera.<br />
Li<br />
Na<br />
K<br />
Kalium nitrat,<br />
KNO 3 digunakan<br />
sebagai baja.<br />
Apabila menuruni<br />
Kumpulan 1, saiz<br />
atom bertambah.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 66 9/21/11 3:35 PM
Sifat kimia unsur Kumpulan 1<br />
Litium, natrium, dan kalium mempunyai sifat kimia yang serupa<br />
tetapi berbeza dari segi kereaktifannya. Mari kita jalankan Eksperimen<br />
4.1 dan Aktiviti 4.3 untuk menentukan sifat kimianya.<br />
Eksperimen 4.1, muka surat 35<br />
Aktiviti 4.3, muka surat 38<br />
Logam alkali bertindak balas dengan air secara cergas untuk<br />
menghasilkan larutan hidroksida logam beralkali dan gas<br />
hidrogen, H2. Sebagai contoh,<br />
2Li(p) + 2H2O(ce) ⎯→ 2LiOH(ak) + H2(g) Litium Air Litium Gas<br />
hidroksida hidrogen<br />
Bagaimanakah tindak balas antara logam alkali dengan gas<br />
oksigen, O 2? Logam alkali terbakar dalam gas oksigen, O 2 dengan<br />
cepat untuk menghasilkan pepejal putih oksida logam. Sebagai<br />
contoh,<br />
4Li(p) + O 2(g) ⎯→ 2Li 2O(p)<br />
Litium Gas Litium<br />
oksigen oksida<br />
Logam alkali terbakar dengan semakin cergas daripada litium<br />
kepada kalium. Pepejal oksida logam yang terbentuk larut di dalam<br />
air untuk membentuk larutan hidroksida logam yang beralkali.<br />
Li2O(p) + H2O(ce) ⎯→ 2LiOH(ak)<br />
Litium Air Litium<br />
oksida hidroksida<br />
Logam alkali terbakar dalam gas klorin, Cl2 untuk membentuk<br />
pepejal putih klorida logam. Sebagai contoh,<br />
2Na(p) + Cl2(g) ⎯→ 2NaCl(p)<br />
Natrium Gas Natrium<br />
klorin klorida<br />
Bagaimanakah tindak balas antara logam alkali dengan gas<br />
bromin, Br2? Logam alkali terbakar dalam gas bromin, Br2 untuk<br />
membentuk bromida logam. Sebagai contoh,<br />
2K(p) + Br2(g) ⎯→ 2KBr(p)<br />
Kalium Gas Kalium<br />
bromin bromida<br />
Litium, natrium, dan kalium mempunyai sifat kimia yang<br />
serupa. Apakah sebabnya? Logam alkali mempunyai satu elektron di<br />
dalam petala terluarnya ( Jadual 4.5). Semasa tindak balas berlaku,<br />
setiap atom unsur ini menderma satu elektron daripada petala<br />
terluarnya untuk membentuk satu ion yang bercas +1 supaya<br />
mencapai susunan elektron oktet atau duplet yang stabil.<br />
67<br />
Anda boleh memperoleh<br />
maklumat tentang sifat<br />
logam alkali melalui laman<br />
sesawang http://www.<br />
yahoo.com/ dengan menaip<br />
kata kunci “logam alkali”.<br />
Mengapakah logam alkali<br />
wujud secara semula jadi<br />
sebagai sebatian tetapi<br />
bukan sebagai unsur bebas?<br />
Kebanyakan sebatian<br />
logam alkali ialah pepejal<br />
putih dan membentuk<br />
larutan tidak berwarna<br />
di dalam air.<br />
Kalium superoksida, KO 2<br />
digunakan sebagai<br />
sumber oksigen oleh<br />
pelombong-pelombong<br />
semasa kecemasan.<br />
Bahan ini menghasilkan<br />
gas oksigen, O 2 supaya<br />
pelombong dapat bernafas<br />
semasa kecemasan.<br />
Jadual 4.5 Susunan elektron<br />
bagi atom unsur-unsur<br />
Kumpulan 1<br />
Logam Susunan<br />
alkali elektron<br />
Li 2.1<br />
Na 2.8.1<br />
K 2.8.8.1<br />
Rb 2.8.18.8.1<br />
Cs 2.8.18.18.8.1<br />
Fr 2.8.18.32.18.8.1<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 67 9/21/11 3:35 PM
Unsur-unsur Kumpulan<br />
18 tidak mengambil<br />
bahagian dalam tindak<br />
balas kimia kerana<br />
susunan elektron<br />
atom-atomnya sudah stabil.<br />
Anda telah memerhatikan bahawa kereaktifan unsur Kumpulan<br />
1 bertambah apabila menuruni kumpulan. Hal ini demikian<br />
kerana saiz atom unsur Kumpulan 1 bertambah daripada litium<br />
kepada fransium. Jadi, apabila menuruni Kumpulan 1, elektron<br />
valens tunggal di dalam petala terluar menjadi semakin jauh dari<br />
nukleus. Oleh itu, daya tarikan antara nukleus dengan elektron<br />
valens menjadi semakin lemah. Oleh hal yang demikian, atomnya<br />
menjadi semakin mudah melepaskan elektron valens tunggal untuk<br />
mencapai susunan elektron oktet atau duplet yang stabil.<br />
4.5 Mengumpulkan dan mentafsirkan data<br />
Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Kumpulkan data tentang unsur Kumpulan 1 yang<br />
berkaitan dengan<br />
(a) sifat fi zik litium, natrium, dan kalium<br />
(b) perubahan sifat fi zik daripada litium kepada natrium, kemudian kepada kalium yang<br />
disertai dengan penerangan<br />
(c) sifat kimia litium, natrium, dan kalium<br />
(d) persamaan dari segi sifat kimia dan perbezaan dari segi kereaktifan litium, natrium,<br />
dan kalium<br />
(e) hubung kait antara sifat kimia unsur Kumpulan 1 dengan susunan elektron atomnya<br />
Bincangkan dan persembahkan hasil kumpulan anda di dalam kelas. Kemudian, sediakan<br />
suatu laporan ringkas yang berkaitan dengannya.<br />
Natrium terbakar apabila<br />
bertindak balas dengan air<br />
manakala sesium meletup<br />
apabila bertindak balas<br />
dengan air. Apakah<br />
sebabnya?<br />
Fransium sangat<br />
radioaktif. Fransium-223<br />
mempunyai setengah<br />
hayat 22 minit sementara<br />
Fransium-215 mempunyai<br />
setengah hayat 86 nano<br />
saat.<br />
• Kereaktifan<br />
Rubidium, sesium, dan fransium merupakan tiga unsur<br />
yang lain dalam Kumpulan 1. Cuba ramalkan sifat fi zik dan sifat<br />
kimianya berdasarkan pengetahuan yang telah dipelajari. Mari kita<br />
jalankan aktiviti yang berikut untuk menentukannya.<br />
Aktiviti KBSB 4.1, muka surat 38<br />
Langkah keselamatan dalam mengendalikan unsur<br />
Kumpulan 1<br />
Semua logam alkali sangat reaktif. Litium, natrium, dan kalium<br />
mesti disimpan di dalam botol yang mengandungi minyak parafi n.<br />
Gunakan forseps apabila mengambil logam alkali. Anda mesti<br />
memakai cermin mata keselamatan dan sarung tangan. Apabila<br />
menjalankan eksperimen, pastikan hanya seketul logam alkali<br />
yang bersaiz kecil digunakan. Mari kita jalankan Aktiviti 4.4<br />
untuk mendapatkan maklumat tambahan tentang langkah-langkah<br />
keselamatan semasa mengendalikan unsur-unsur Kumpulan 1.<br />
Aktiviti 4.4, muka surat 39<br />
68<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 68 9/21/11 3:35 PM
1. Kalium bertindak balas lebih cergas dengan air berbanding dengan natrium. Terangkan<br />
sebabnya. [Nombor proton: Na = 11, K = 19]<br />
2. Atom rubidium mempunyai susunan elektron 2.8.18.8.1. Huraikan pemerhatian dan<br />
tulis persamaan kimia apabila rubidium bertindak balas dengan<br />
(a) gas klorin (b) air<br />
3. Nombor proton atom unsur R ialah 3 manakala nombor proton atom unsur T<br />
ialah 19.<br />
(a) Adakah unsur R dan T menunjukkan sifat kimia yang serupa? Terangkan sebabnya.<br />
(b) Tulis formula kimia bagi setiap sebatian yang berikut:<br />
(i) Oksida R (ii) Karbonat T<br />
D Unsur-unsur Kumpulan 17<br />
Gambar foto 4.6 Air kolam renang dirawat dengan klorin<br />
Unsur-unsur Kumpulan 17 beracun. Tetapi unsur-unsur ini<br />
amat bermanfaat kepada kita jika digunakan dalam kuantiti<br />
yang terkawal.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 17 juga disebut sebagai halogen.<br />
Unsur-unsur ini termasuklah fl uorin, klorin, bromin, iodin, dan<br />
astatin. Halogen wujud sebagai molekul dwiatom.<br />
Sifat fizik unsur Kumpulan 17<br />
Secara umumnya, halogen mempunyai takat lebur dan takat didih<br />
yang rendah kerana molekul-molekulnya ditarik oleh daya yang<br />
lemah. Apabila menuruni kumpulan ini, keadaan fi zik halogen<br />
pada suhu bilik berubah daripada gas kepada cecair, kemudian<br />
kepada pepejal.<br />
Fluorin merupakan gas kuning muda.<br />
Klorin merupakan gas kuning kehijauan.<br />
Bromin merupakan cecair perang kemerahan.<br />
Iodin merupakan pepejal hitam keunguan.<br />
69<br />
C<br />
Anda harus dapat:<br />
menyenaraikan unsur<br />
Kumpulan 17<br />
menyatakan sifat fi zik<br />
umum klorin, bromin,<br />
dan iodin<br />
menghuraikan perubahan<br />
sifat fi zik daripada<br />
klorin kepada iodin<br />
menyenaraikan sifat<br />
kimia unsur klorin,<br />
bromin, dan iodin<br />
menghuraikan persamaan<br />
sifat kimia klorin,<br />
bromin, dan iodin<br />
menghubungkaitkan sifat<br />
kimia unsur Kumpulan<br />
17 dengan susunan<br />
elektron<br />
menghuraikan<br />
perubahan kereaktifan<br />
unsur Kumpulan 17<br />
apabila menuruni<br />
kumpulan<br />
meramalkan sifat fi zik<br />
dan sifat kimia unsur<br />
lain dalam Kumpulan 17<br />
menyatakan langkah<br />
keselamatan dalam<br />
mengendalikan unsur<br />
Kumpulan 17<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 69 9/21/11 3:35 PM
Klorin, iaitu sejenis gas<br />
yang beracun telah<br />
digunakan dalam Perang<br />
Dunia Pertama sebagai<br />
senjata kimia pertama<br />
untuk membunuh ribuan<br />
askar.<br />
Air klorin digunakan<br />
sebagai agen peluntur.<br />
Bromin ialah agen<br />
peluntur yang lebih<br />
lemah. Iodin pula ialah<br />
agen peluntur yang paling<br />
lemah berbanding dengan<br />
klorin dan bromin.<br />
Kematian akibat penyakit<br />
malaria yang berpunca<br />
daripada serangga<br />
semakin berkurangan<br />
setelah racun serangga<br />
berasaskan halogen<br />
digunakan. Namun,<br />
sebatian ini boleh<br />
menjejaskan nyawa<br />
organisma lain melalui<br />
rantai makanan.<br />
Iodin diperlukan di<br />
dalam kelenjar tiroid<br />
kita untuk menghasilkan<br />
hormon tiroksina dan<br />
triiodotironina. Hormon<br />
ini mengawal kadar<br />
semua proses metabolisme<br />
di dalam badan<br />
kita, mempengaruhi<br />
perkembangan fi zikal,<br />
dan aktiviti sistem saraf.<br />
Takat lebur dan takat didihnya semakin meningkat kerana saiz<br />
molekulnya semakin bertambah apabila menuruni Kumpulan 17.<br />
Dapatkah anda perhatikan bahawa warna halogen juga menjadi<br />
semakin gelap apabila menuruni kumpulan? Ketumpatannya juga<br />
bertambah apabila menuruni kumpulan. Apakah sebabnya?<br />
Sifat kimia unsur Kumpulan 17<br />
Bagaimanakah unsur-unsur Kumpulan 17 bertindak balas dengan<br />
air, logam, dan alkali? Mari kita tentukannya dengan menjalankan<br />
Eksperimen 4.2.<br />
Eksperimen 4.2, muka surat 39<br />
Daripada Eksperimen 4.2, kita mendapati bahawa klorin,<br />
bromin, dan iodin mempunyai sifat-sifat kimia yang serupa tetapi<br />
berbeza dari segi kereaktifannya. Halogen bertindak balas dengan<br />
air untuk membentuk dua jenis asid. Sebagai contoh,<br />
Cl2(ak) + H2O(ce) HCl(ak) + HOCl(ak)<br />
Klorin Air Asid Asid<br />
hidroklorik hipoklorus<br />
Persamaan umumnya,<br />
X ⇀<br />
2 + H2O ↽ HX + HOX<br />
iaitu X ialah halogen. Kedua-dua larutan HX dan HOX berasid.<br />
Larutan HOX menunjukkan sifat meluntur.<br />
Halogen dalam keadaan gas bertindak balas dengan ferum<br />
yang panas untuk membentuk pepejal perang, iaitu ferum(III)<br />
halida. Sebagai contoh,<br />
2Fe(p) + 3Br2(g) ⎯⎯→ 2FeBr3(p) Ferum Gas Ferum(III)<br />
bromin bromida<br />
Persamaan umumnya,<br />
2Fe(p) + 3X2 (g) ⎯⎯→ 2FeX3(p) iaitu X ialah halogen.<br />
Halogen juga bertindak balas dengan larutan natrium<br />
hidroksida, NaOH untuk membentuk natrium halida, natrium<br />
halat(I), dan air. Sebagai contoh,<br />
I2(p) + 2NaOH(ak) ⎯→ NaI(ak) + NaOI(ak) + H2O(ce) Iodin Natrium Natrium Natrium Air<br />
hidroksida iodida iodat(I)<br />
Persamaan umumnya,<br />
X2 + 2NaOH(ak) ⎯⎯→ NaX(ak) + NaOX(ak) + H2O(ce) iaitu X ialah halogen. Halogen dinyahwarnakan semasa tindak<br />
balas ini berlaku.<br />
70<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 70 9/21/11 3:35 PM
Semua halogen mempunyai tujuh elektron valens seperti<br />
yang ditunjukkan dalam Jadual 4.6. Dalam tindak balas kimia,<br />
atom halogen menerima satu elektron untuk mencapai susunan<br />
elektron oktet yang stabil. Dengan demikian, semua halogen<br />
menunjukkan sifat kimia yang serupa.<br />
Apabila menuruni Kumpulan 17, saiz atom halogen semakin<br />
bertambah. Dengan ini, petala terluar yang berisi elektron<br />
bagi atom halogen menjadi semakin jauh dari nukleus. Jadi,<br />
daya tarikan nukleus terhadap satu elektron untuk memenuhi<br />
petala terluar menjadi semakin lemah dan semakin sukar untuk<br />
menerima elektron. Maka, kereaktifan berkurang apabila menuruni<br />
kumpulan ini.<br />
4.6 Mengumpulkan dan mentafsirkan data<br />
Secara berkumpulan, kumpulkan data tentang unsur Kumpulan 17 yang berkaitan dengan<br />
(a) sifat fi zik klorin, bromin, dan iodin.<br />
(b) perubahan sifat fi zik daripada klorin kepada bromin, kemudian kepada iodin yang<br />
disertai dengan penerangan.<br />
(c) sifat kimia klorin, bromin, dan iodin.<br />
(d) persamaan dari segi sifat kimia bagi klorin, bromin, dan iodin.<br />
(e) hubung kait antara sifat kimia unsur Kumpulan 17 dengan susunan elektron atomnya.<br />
Bincangkan dan persembahkan hasil kumpulan di dalam kelas.<br />
Selain klorin, bromin, dan iodin, unsur-unsur lain dalam<br />
Kumpulan 17 ialah fl uorin dan astatin. Mari kita jalankan aktiviti<br />
yang berikut untuk meramalkan sifat fi zik dan sifat kimia bagi<br />
dua halogen ini.<br />
Aktiviti KBSB 4.2, muka surat 45<br />
Langkah keselamatan dalam mengendalikan unsur<br />
Kumpulan 17<br />
Fluorin ialah bahan berbahaya yang sangat reaktif manakala<br />
astatin adalah radioaktif. Dengan demikian, kedua-dua halogen<br />
ini tidak digunakan di dalam makmal sekolah. Gas fl uorin, gas<br />
klorin, wap bromin, dan wap iodin didapati beracun. Kita harus<br />
mengendalikannya di dalam kebuk wasap dengan memakai cermin<br />
mata keselamatan dan sarung tangan. Kemalangan mungkin berlaku<br />
akibat pengendalian unsur-unsur Kumpulan 17 dengan cara yang<br />
salah. Bagaimanakah anda dapat mengatasi masalah ini? Mari kita<br />
jalankan Aktiviti 4.5 untuk menentukannya.<br />
Aktiviti 4.5, muka surat 45<br />
71<br />
Jadual 4.6 Susunan elektron<br />
bagi atom unsur-unsur<br />
Kumpulan 17<br />
Halogen Susunan elektron<br />
F 2.7<br />
Cl 2.8.7<br />
Br 2.8.18.7<br />
I 2.8.18.18.7<br />
At 2.8.18.32.18.7<br />
Mengapakah fl uorin<br />
tidak digunakan di dalam<br />
makmal sekolah?<br />
Larutan natrium<br />
tiosulfat, Na 2S 2O 3 cair<br />
amat berguna untuk<br />
bertindak balas segera<br />
dengan sebarang cecair<br />
bromin yang tertumpah<br />
pada kulit kita.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 71 9/21/11 3:35 PM
1. Unsur E terletak di bawah unsur D dalam Kumpulan 17 Jadual Berkala Unsur.<br />
(a) Bandingkan takat lebur dan takat didih unsur D dengan unsur E. Terangkan<br />
jawapan anda.<br />
(b) Tulis persamaan kimia bagi tindak balas antara unsur D dengan ferum panas.<br />
2. Terangkan sebab<br />
(a) iodin dan bromin mempunyai sifat kimia yang serupa.<br />
(b) iodin kurang reaktif daripada bromin.<br />
3. Astatin terletak di bawah iodin dalam Kumpulan 17 Jadual Berkala Unsur.<br />
(a) Ramalkan tiga sifat fi zik astatin.<br />
(b) Bolehkah astatin bertindak balas dengan ferum? Jika boleh, bagaimanakah tindak<br />
balas ini berlaku?<br />
Anda harus dapat:<br />
menyenaraikan unsur<br />
Kala 3<br />
menulis susunan<br />
elektron unsur Kala 3<br />
menghuraikan<br />
perubahan sifat unsur<br />
apabila merentas Kala 3<br />
menyatakan perubahan<br />
sifat oksida unsur<br />
apabila merentas Kala 3<br />
meramalkan perubahan<br />
sifat unsur apabila<br />
merentas Kala 2<br />
menghuraikan kegunaan<br />
semi logam<br />
1<br />
2<br />
3<br />
H<br />
E Unsur dalam Kala<br />
Kerajang aluminium digunakan Sulfur ialah komponen dalam<br />
untuk membalut makanan. letusan gunung berapi.<br />
Gambar foto 4.7 Aluminium dan sulfur<br />
Apakah persamaan antara unsur yang ditunjukkan dalam<br />
Gambar foto 4.7? Kedua-dua unsur ini terletak dalam Kala 3<br />
Jadual Berkala Unsur. Berdasarkan Rajah 4.9, apakah unsur-unsur<br />
dalam Kala 3?<br />
1 2<br />
2<br />
13 14 15 16 17<br />
3<br />
Li<br />
1<br />
4 5 6 7 8 9 10<br />
Be<br />
11 12 13 14 15 16 17 18<br />
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12<br />
Na Mg<br />
Al Si P S Cl Ar<br />
Rajah 4.9 Unsur-unsur Kala 3 dalam Jadual Berkala Unsur<br />
72<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 72 9/21/11 3:35 PM<br />
B<br />
C<br />
N<br />
O<br />
F<br />
He<br />
Ne<br />
D<br />
18
4.7 Mengumpulkan dan mentafsirkan data<br />
Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Kumpulkan data bagi unsur-unsur Kala 3. Data<br />
ini termasuklah nombor proton, susunan elektron bagi atom, jejari atom, keadaan fi zik,<br />
dan keelektronegatifan bagi setiap unsur. Anda digalakkan untuk mendapatkan maklumat<br />
tambahan dari perpustakaan sekolah atau melayari Internet.<br />
Daripada data yang dikumpulkan, gunakan perisian komputer yang sesuai untuk melukis<br />
gambar grafi k yang menunjukkan hubung kait antara<br />
(a) jejari atom dengan nombor proton<br />
(b) keelektronegatifan dengan nombor proton<br />
Buat kesimpulan tentang perubahan sifat unsur apabila merentas Kala 3. Persembahkan<br />
rumusan kumpulan anda di dalam kelas.<br />
Jadual 4.7 Sifat unsur Kala 3<br />
Unsur kala 3 Na Mg Al Si P S Cl Ar<br />
Nombor proton 11 12 13 14 15 16 17 18<br />
Susunan elektron 2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4 2.8.5 2.8.6 2.8.7 2.8.8<br />
Keadaan fi zik pada suhu<br />
bilik<br />
Pepejal Pepejal Pepejal Pepejal Pepejal Pepejal Gas Gas<br />
Jejari atom (pm) 186 160 143 118 110 104 100 94<br />
Keelektronegatifan 0.9 1.2 1.5 1.8 2.1 2.5 3.0 –<br />
Unsur-unsur merentas kala dalam Jadual Berkala Unsur menunjukkan perubahan sifat<br />
berkala. Perubahan berkala yang sama juga berlaku untuk unsur-unsur yang merentas Kala 3.<br />
Apabila merentas Kala 3,<br />
nombor proton bertambah sebanyak satu unit dari satu unsur<br />
ke satu unsur yang berikutnya.<br />
semua atom unsur mempunyai tiga petala yang berisi<br />
elektron.<br />
bilangan elektron valens di dalam setiap atom bertambah dari<br />
1 hingga 8.<br />
semua unsur wujud sebagai pepejal kecuali klorin dan argon<br />
yang merupakan gas.<br />
jejari dan saiz atom unsur semakin berkurang. Hal ini disebabkan<br />
oleh daya tarikan oleh nukleus terhadap elektron valens semakin<br />
kuat.<br />
keelektronegatifan unsur semakin bertambah. Hal ini juga<br />
disebabkan oleh daya tarikan nukleus terhadap elektron valens<br />
bertambah kuat.<br />
• Keelektronegatifan<br />
73<br />
Keelektronegatifan<br />
unsur ialah ukuran<br />
kekuatan atomnya di<br />
dalam satu molekul<br />
untuk menarik elektron<br />
ke arah nukleusnya.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 73 9/21/11 3:35 PM
Oksida logam bersifat<br />
bes. Oksida bukan<br />
logam biasanya bersifat<br />
asid. Beberapa oksida<br />
bersifat asid dan bes.<br />
Oksida jenis ini disebut<br />
sebagai oksida amfoterik.<br />
Dengan mengkaji sifat asid dan sifat bes sesuatu oksida,<br />
maklumat tentang sifat logam atau bukan logam sesuatu unsur<br />
itu dapat ditentukan. Apakah sifat bagi oksida unsur Kala 3? Mari<br />
kita jalankan Eksperimen 4.3 untuk menentukannya.<br />
Eksperimen 4.3, muka surat 45<br />
Daripada Eksperimen 4.3, didapati bahawa natrium dan<br />
magnesium membentuk oksida logam yang bersifat bes<br />
manakala aluminium membentuk oksida logam yang bersifat<br />
amfoterik. Silikon, fosforus, sulfur, dan klorin pula membentuk<br />
oksida bukan logam yang bersifat asid.<br />
Na2O MgO Al2O3SiO2 P4O10 SO2 Oksida logam<br />
bersifat bes<br />
Rajah 4.10 Sifat asid-bes bagi oksida unsur-unsur Kala 3<br />
Oksida unsur-unsur Kala 3 berubah daripada sifat bes kepada sifat asid apabila merentas<br />
Kala 3. Dengan itu, sifat logam bagi unsur-unsur berkurang manakala sifat bukan logam bagi<br />
unsur-unsur bertambah apabila merentas Kala 3.<br />
Anda telah mempelajari sifat-sifat unsur dan oksidanya apabila merentas Kala 3. Mari kita<br />
jalankan aktiviti yang berikut untuk meramalkan perubahan sifat unsur-unsur apabila merentas<br />
Kala 2.<br />
Aktiviti KBSB 4.3, muka surat 48<br />
4.8 Mengumpulkan maklumat<br />
Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Kumpulkan maklumat tentang perubahan sifat bagi<br />
oksida unsur-unsur apabila merentas Kala 3. Dapatkan maklumat tambahan dari perpustakaan<br />
sekolah atau dengan cara melayari Internet. Adakan perbincangan di dalam kelas dan<br />
persembahkan hasil kumpulan anda dalam bentuk laporan.<br />
Mikrocip ialah litar<br />
bersepadu yang<br />
mengandungi beribu-ribu<br />
komponen elektronik<br />
pada sekeping silikon<br />
yang kecil dan nipis.<br />
Oksida logam<br />
bersifat amfoterik<br />
Merentas Kala 3<br />
74<br />
Oksida bukan logam<br />
bersifat asid<br />
Cl 2O 7<br />
Kegunaan separuh logam dalam industri<br />
Separuh logam atau metaloid ialah konduktor elektrik yang<br />
lemah. Separuh logam seperti silikon dan germanium digunakan<br />
sebagai semikonduktor. Semikonduktor digunakan untuk membuat<br />
diod dan transistor. Diod dan transistor digunakan untuk membuat<br />
mikrocip yang dipasang pada komputer, iPad, iPhone, telefon bimbit,<br />
televisyen LCD, perakam video, kalkulator, radio, dan peralatan<br />
mikroelektronik yang lain.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 74 9/21/11 3:35 PM
Komputer riba iPod iPhone Televisyen LCD<br />
Gambar foto 4.8 Kegunaan mikrocip<br />
75<br />
iPad<br />
CONTOH<br />
Kad<br />
pengenalan<br />
Mari kita jalankan Aktiviti 4.6 untuk mendapatkan maklumat tambahan tentang kegunaan<br />
separuh logam.<br />
Aktiviti 4.6, muka surat 48<br />
Penggunaan silikon dan germanium sebagai semikonduktor<br />
membolehkan kita melayari Internet dan menonton televisyen.<br />
Apakah yang akan terjadi kepada kehidupan kita tanpa kewujudan<br />
pelbagai unsur dan sebatian?<br />
Kita harus menghargai<br />
kewujudan pelbagai<br />
unsur dan sebatiannya<br />
yang amat berguna.<br />
1. Magnesium, fosforus, klorin, dan argon ialah unsur-unsur Kala 3 dalam Jadual Berkala<br />
Unsur. [Nombor proton: Mg = 12, P = 15, Cl = 17, Ar = 18]<br />
(a) Unsur yang manakah merupakan logam? Terangkan jawapan anda.<br />
(b) Huraikan perubahan keadaaan fi zik bagi unsur-unsur ini pada suhu bilik apabila<br />
merentas Kala 3.<br />
2. Beberapa oksida unsur Kala 3 ditunjukkan seperti yang berikut:<br />
Natrium oksida, Na 2O Silikon(IV) oksida, SiO 2<br />
Aluminium oksida, Al 2O 3 Sulfur dioksida, SO 2<br />
(a) Antara oksida ini, yang manakah yang bertindak balas dengan<br />
(i) asid nitrik, HNO3 cair?<br />
(ii) larutan natrium hidroksida, NaOH?<br />
(b) Berdasarkan jawapan pada (a), apakah inferens yang dapat dibuat tentang sifat-sifat<br />
setiap oksida ini?<br />
3. Simbol litium, karbon, dan fl uorin ditunjukkan seperti yang berikut:<br />
7<br />
3Li 12<br />
6C 19<br />
9F<br />
(a) Dalam kala yang manakah ketiga-tiga unsur ini terletak dalam Jadual Berkala<br />
Unsur? Terangkan jawapan anda.<br />
(b) Susun ketiga-tiga unsur ini mengikut tertib saiz atom yang bertambah.<br />
(c) Bandingkan keelektronegatifan ketiga-tiga unsur ini. Terangkan jawapan anda.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 75 9/21/11 3:35 PM<br />
E
Anda harus dapat:<br />
mengenal pasti<br />
kedudukan unsur<br />
peralihan dalam Jadual<br />
Berkala Unsur<br />
memberi contoh unsur<br />
peralihan<br />
menghuraikan sifat<br />
unsur peralihan<br />
menyatakan kegunaan<br />
unsur peralihan dalam<br />
industri<br />
4.9 Mengenal pasti unsur peralihan<br />
Berdasarkan Jadual Berkala pada muka surat 176,<br />
(a) senaraikan nama semua unsur peralihan dan simbolnya.<br />
(b) buat kesimpulan tentang kedudukan unsur peralihan dalam Jadual Berkala Unsur.<br />
Mengapakah tungsten<br />
digunakan sebagai fi lamen<br />
di dalam mentol elektrik?<br />
Besi ialah logam yang<br />
paling banyak digunakan<br />
untuk membuat pelbagai<br />
jenis barang.<br />
Zink tidak dikelaskan<br />
sebagai unsur peralihan<br />
kerana tidak menunjukkan<br />
sifat istimewa unsur<br />
peralihan.<br />
• Unsur peralihan<br />
F Unsur Peralihan<br />
Gambar foto 4.9 Beberapa kegunaan unsur peralihan<br />
Dalam kehidupan harian kita, unsur peralihan digunakan<br />
secara meluas dalam pelbagai bidang. Contoh unsur peralihan<br />
ialah titanium, tungsten, ferum, nikel, kuprum, dan kromium.<br />
Di manakah kedudukannya dalam Jadual Berkala?<br />
Unsur peralihan ialah unsur-unsur dari Kumpulan 3 hingga<br />
Kumpulan 12 dalam Jadual Berkala Unsur. Semua unsur peralihan<br />
ialah logam yang biasanya merupakan pepejal dengan permukaan<br />
berkilat. Logam-logam ini adalah mulur, boleh ditempa, dan<br />
mempunyai kekuatan regangan yang tinggi. Logam-logam ini<br />
merupakan konduktor haba dan elektrik yang baik.<br />
Bagaimanakah unsur peralihan dan logam yang lain dapat<br />
dibezakan? Unsur peralihan mempunyai tiga sifat istimewa yang<br />
tidak ditunjukkan oleh logam yang lain.<br />
Unsur peralihan menunjukkan pelbagai nombor pengoksidaan<br />
dalam sebatiannya.<br />
Unsur peralihan membentuk ion atau sebatian yang<br />
berwarna.<br />
Unsur peralihan dan sebatiannya bertindak sebagai mangkin<br />
yang berguna.<br />
Sebagai contoh, ferum bergabung dengan gas klorin, Cl 2 untuk<br />
membentuk dua sebatian, iaitu ferum(II) klorida, FeCl 2 dan<br />
ferum(III) klorida, FeCl 3. Nombor pengoksidaan ferum dalam<br />
ferum(II) klorida ialah +2 manakala nombor pengoksidaannya<br />
76<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 76 9/21/11 3:35 PM
dalam ferum(III) klorida, FeCl 3 ialah +3. Warna ferum(II) klorida,<br />
FeCl 2 ialah hijau manakala warna ferum(III) klorida, FeCl 3 ialah<br />
perang. Apakah nombor pengoksidaan dan warna bagi beberapa<br />
ion atau sebatian unsur peralihan yang lain? Mari kita jalankan<br />
Aktiviti 4.7 untuk memerhatikan warna bagi beberapa sebatian<br />
unsur peralihan.<br />
Aktiviti 4.7, muka surat 49<br />
Batu permata wujud secara semula jadi dalam pelbagai warna.<br />
Hal ini disebabkan oleh kehadiran sebatian unsur peralihan dalam<br />
batu pertama ini. Mari kita jalankan Aktiviti 4.8 untuk mengkaji<br />
pelbagai jenis batu permata.<br />
Aktiviti 4.8, muka surat 49<br />
77<br />
Bunga api diperbuat<br />
daripada pelbagai jenis<br />
sebatian unsur peralihan<br />
untuk memberikan kesan<br />
berwarna kepada nyalaan.<br />
Unsur peralihan dan sebatiannya merupakan mangkin yang digunakan dalam industri.<br />
Dalam Proses Haber,<br />
ferum digunakan dalam<br />
pembuatan ammonia,<br />
NH 3.<br />
Platinum digunakan<br />
dalam Proses Ostwald<br />
untuk membuat asid<br />
nitrik, HNO 3.<br />
Kegunaan dalam industri<br />
Nikel digunakan dalam<br />
pembuatan marjerin.<br />
Rajah 4.11 Kegunaan unsur peralihan sebagai mangkin dalam industri<br />
Mangan dan aluminium<br />
ialah logam. Nyatakan<br />
dua perbezaan sifat<br />
antara mangan dengan<br />
aluminium.<br />
Vanadium(V) oksida, V 2O 5<br />
digunakan dalam Proses<br />
Sentuh untuk membuat<br />
asid sulfurik, H 2SO 4.<br />
4.10 Mengumpulkan dan mentafsirkan data<br />
Kumpulkan dan tafsirkan data bagi unsur peralihan yang berkaitan dengan sifat-sifat yang<br />
berikut:<br />
(a) Takat lebur<br />
(b) Ketumpatan<br />
(c) Nombor pengoksidaan yang pelbagai<br />
(d) Kebolehan untuk membentuk sebatian berwarna<br />
(e) Kegunaan sebagai mangkin<br />
Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Bincangkan dan persembahkan hasil kumpulan<br />
anda di dalam kelas.<br />
1. (a) Berikan lima contoh unsur peralihan.<br />
(b) Nyatakan tiga sifat istimewa unsur peralihan.<br />
2. Namakan unsur peralihan atau sebatiannya yang digunakan sebagai mangkin dalam<br />
mana-mana tiga proses industri.<br />
3. Batu permata wujud dalam pelbagai warna. Apakah sebabnya?<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 77 9/21/11 3:35 PM<br />
F
Jadual Berkala Unsur<br />
✓ Lavoisier, Dobereiner, Newlands, Meyer,<br />
Mendeleev, dan Moseley merupakan<br />
ahli sains yang menyumbang kepada<br />
perkembangan Jadual Berkala.<br />
✓ Unsur-unsur dalam Jadual Berkala<br />
disusun mengikut tertib nombor proton<br />
yang menaik.<br />
✓ Lajur menegak dalam Jadual Berkala<br />
disebut sebagai kumpulan.<br />
✓ Baris mendatar dalam Jadual Berkala<br />
disebut sebagai kala.<br />
✓ Nombor kumpulan bagi sesuatu<br />
unsur bergantung pada bilangan<br />
elektron valensnya.<br />
✓ Nombor kala sesuatu unsur adalah sama<br />
dengan bilangan petala yang berisi elektron<br />
dalam atom unsur itu.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 18<br />
✓ Gas adi mempunyai ketumpatan, takat<br />
lebur, dan takat didih yang rendah tetapi<br />
sifat ini semakin meningkat apabila<br />
menuruni Kumpulan 18.<br />
✓ Sifat lengai gas adi membolehkannya<br />
digunakan dalam pelbagai bidang.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 1<br />
✓ Logam alkali mempunyai ketumpatan,<br />
takat lebur, dan takat didih yang rendah<br />
berbanding dengan logam-logam lain<br />
seperti kuprum dan ferum. Takat lebur<br />
dan takat didih semakin berkurang apabila<br />
menuruni kumpulan ini.<br />
✓ Logam alkali ialah pepejal kelabu berkilat<br />
yang lembut.<br />
✓ Logam alkali bertindak balas dengan air,<br />
gas oksigen, gas klorin, dan wap bromin.<br />
✓ Semua logam alkali mempunyai sifat-sifat<br />
kimia yang serupa.<br />
78<br />
✓ Kereaktifan logam alkali bertambah<br />
apabila menuruni Kumpulan 1.<br />
Unsur-unsur Kumpulan 17<br />
✓ Halogen wujud sebagai molekul dwiatom.<br />
✓ Halogen mempunyai takat lebur, takat<br />
didih, dan ketumpatan yang rendah<br />
tetapi sifat ini semakin meningkat apabila<br />
menuruni Kumpulan 17.<br />
✓ Halogen bertindak balas dengan air, ferum,<br />
dan larutan natrium hidroksida.<br />
✓ Semua halogen mempunyai sifat kimia<br />
yang serupa.<br />
✓ Kereaktifan halogen berkurang apabila<br />
menuruni Kumpulan 17.<br />
Unsur dalam kala<br />
✓ Apabila merentas Kala 3,<br />
keelektronegatifan unsur bertambah.<br />
jejari atom dan sifat logam bagi unsurunsur<br />
berkurang.<br />
keadaan fi zik unsur berubah daripada<br />
pepejal kepada gas.<br />
sifat oksida unsur berubah daripada<br />
bes kepada amfoterik kemudian kepada<br />
asid.<br />
Unsur peralihan<br />
✓ Unsur peralihan merupakan logam.<br />
✓ Sifat istimewa bagi unsur peralihan:<br />
Unsur-unsur ini menunjukkan nombor<br />
pengoksidaan yang pelbagai dalam<br />
sebatiannya.<br />
Unsur-unsur ini membentuk ion atau<br />
sebatian yang berwarna.<br />
Unsur atau sebatiannya ialah mangkin<br />
yang baik dalam tindak balas tertentu.<br />
✓ Batu permata berwarna kerana hadirnya<br />
sebatian unsur peralihan di dalamnya.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 78 9/21/11 3:35 PM
Salin peta konsep di bawah. Kemudian, lengkapkan peta ini berdasarkan panduan yang diberi.<br />
Sifat fi zik<br />
(b)<br />
Sifat kimia<br />
(c)<br />
Kegunaan<br />
(d)<br />
Unsur<br />
Kumpulan 1<br />
Unsur<br />
Kumpulan<br />
18<br />
Sifat fi zik<br />
Sifat fi zik Sifat kimia Kereaktifan<br />
(b) (c) (e)<br />
(a)<br />
Jadual Berkala<br />
Unsur<br />
Unsur<br />
Kumpulan 17<br />
Sifat kimia Kereaktifan<br />
(b) (c) (e)<br />
79<br />
Unsur<br />
peralihan<br />
Sifat logam<br />
(f ) (g)<br />
(a) Senaraikan ahli sains yang terlibat dalam perkembangan Jadual Berkala Unsur.<br />
(b) Nyatakan perubahan sifat fi zik dari segi saiz atom, takat lebur, takat didih, dan ketumpatan<br />
apabila menuruni kumpulan itu.<br />
(c) Nyatakan semua sifat kimia bagi unsur dalam kumpulan itu.<br />
(d) Apakah kegunaan unsur Kumpulan 18?<br />
(e) Huraikan perubahan kereaktifan apabila menuruni kumpulan itu.<br />
(f ) Nyatakan perubahan sifat fi zik dari segi saiz atom, sifat logam, keelektronegatifan, dan<br />
keadaan fi zik bagi unsur apabila merentas Kala 3.<br />
(g) Apakah kegunaan silikon sebagai separuh logam?<br />
(h) Senaraikan sifat fi zik bagi unsur peralihan yang bertindak sebagai logam.<br />
(i) Nyatakan tiga sifat istimewa bagi unsur peralihan.<br />
Sifat<br />
(h)<br />
Sifat istimewa<br />
(i)<br />
Kegunaan<br />
sebagai<br />
mangkin<br />
Unsur<br />
dalam sesuatu kala<br />
Separuh logam<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 79 9/21/11 3:35 PM
Soalan Objektif<br />
Arahan: Pilih satu cadangan jawapan yang<br />
terbaik bagi setiap soalan.<br />
1. Satu unsur T mempunyai nombor<br />
proton 10 dan nombor nukleon 20.<br />
Antara pernyataan yang berikut, yang<br />
manakah benar?<br />
A T bertindak balas dengan natrium<br />
untuk membentuk sebatian ion.<br />
B T wujud sebagai molekul dwiatom.<br />
C T ialah konduktor haba yang baik.<br />
D T merupakan gas pada suhu bilik.<br />
2. Unsur M membentuk ion M + yang<br />
mempunyai susunan elektron 2.8. Antara<br />
pernyataan yang berikut, yang manakah<br />
benar tentang unsur M?<br />
I Unsur M terbakar dalam gas bromin<br />
untuk membentuk sebatian dengan<br />
formula MBr.<br />
II Unsur M terletak dalam Kala 2 Jadual<br />
Berkala.<br />
III Unsur M bertindak balas secara<br />
cergas dengan air.<br />
IV Unsur M mengalirkan arus elektrik<br />
dalam keadaan pepejal.<br />
A I dan IV C I, III dan IV<br />
B II dan III D I, II, III dan IV<br />
3. Satu unsur R mempunyai 10 neutron<br />
dan nombor nukleonnya ialah 19. Yang<br />
berikut yang manakah benar tentang sifat<br />
unsur R?<br />
A Unsur R bertindak balas dengan<br />
larutan natrium hidroksida untuk<br />
membentuk garam.<br />
B Unsur R bertindak balas dengan air<br />
untuk menghasilkan gas hidrogen.<br />
C Unsur R ialah pepejal yang lembut<br />
pada suhu bilik.<br />
D Unsur R ialah konduktor elektrik<br />
yang baik.<br />
80<br />
4. Rajah 1 menunjukkan sebahagian<br />
daripada Jadual Berkala.<br />
X Y<br />
Rajah 1<br />
W Z<br />
Susunan unsur W, X, Y, dan Z mengikut<br />
tertib keelektronegatifan yang menaik<br />
ialah<br />
A W, X, Y, Z<br />
B X, Y, Z, W<br />
C Z, Y, X, W<br />
D W, Z, Y, X<br />
5. Yang berikut yang manakah menerangkan<br />
saiz atom unsur berkurang apabila<br />
merentas Kala 3?<br />
A Bilangan elektron valens bertambah<br />
apabila merentas Kala 3.<br />
B Bilangan proton bertambah apabila<br />
merentas Kala 3.<br />
C Bilangan petala yang berisi elektron<br />
berkurang apabila merentas Kala 3.<br />
D Jisim atom relatif unsur bertambah<br />
apabila merentas Kala 3.<br />
6. Unsur J berada dalam Kumpulan 10 dan<br />
Kala 4 dalam Jadual Berkala Unsur. Yang<br />
berikut yang manakah benar?<br />
A Unsur J membentuk ion berwarna<br />
di dalam larutan akueus.<br />
B Unsur J mempunyai hanya satu<br />
nombor pengoksidaan dalam<br />
sebatiannya.<br />
C Unsur J tidak boleh mengalirkan<br />
arus elektrik.<br />
D Unsur J mempunyai ketumpatan<br />
yang rendah.<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 80 9/21/11 3:35 PM<br />
4
Soalan Subjektif<br />
Arahan: Jawab semua soalan.<br />
1. Empat unsur peralihan disenaraikan seperti yang berikut:<br />
Titanium Ferum Kuprum Nikel<br />
(a) Senaraikan tiga sifat fi zik bagi titanium, ferum, kuprum, dan nikel yang menunjukkan<br />
sifat logamnya.<br />
(b) Nyatakan warna bagi ion yang berikut dalam larutan akueus.<br />
(i) Fe 3+ (ii) Ni 2+<br />
(c) (i) Namakan proses dalam industri yang menggunakan ferum sebagai mangkin.<br />
(ii) Tulis persamaan kimia bagi proses industri ini.<br />
(d) Ferum menunjukkan nombor pengoksidaan yang pelbagai dalam sebatiannya. Terangkan<br />
pernyataan ini dengan menggunakan contoh yang sesuai.<br />
(e) Namakan satu bahan semula jadi yang mengandungi sebatian unsur peralihan.<br />
Soalan Esei<br />
Arahan: Jawab semua soalan.<br />
1. (a) Kedudukan fransium lebih rendah daripada kalium dalam Kumpulan 1 Jadual Berkala<br />
Unsur. Berdasarkan sifat kalium, ramalkan sifat fi zik dan sifat kimia fransium.<br />
(b) Maklumat tentang klorin, bromin, dan iodin disenaraikan seperti yang berikut:<br />
Klorin dan iodin menunjukkan sifat kimia yang serupa.<br />
Kereaktifan berkurang daripada klorin kepada bromin dan kemudian kepada<br />
iodin.<br />
Terangkan setiap maklumat ini.<br />
(c) Bandingkan takat didih klorin, bromin, dan iodin. Terangkan jawapan anda.<br />
2. (a) Jadual 1 menunjukkan kedudukan kumpulan bagi unsur W, X, dan Y dalam Jadual<br />
Berkala Unsur. Unsur W dan X terletak dalam Kala 4 manakala unsur Y terletak<br />
dalam Kala 5 Jadual Berkala Unsur.<br />
(i) Unsur W dan X ialah logam. Huraikan sifat<br />
istimewa bagi unsur X yang membezakannya<br />
daripada unsur W.<br />
(ii) Unsur W dan Y ialah pepejal pada suhu<br />
dan tekanan bilik. Nyatakan dua sifat fi zik<br />
yang berbeza antara dua unsur ini.<br />
(iii) Huraikan satu ujian kimia untuk membezakan antara unsur W dengan unsur<br />
Y.<br />
(b) Unsur L mempunyai nombor proton 11. Oksida L ialah serbuk putih. Ramalkan<br />
sama ada oksida L bersifat bes ataupun asid. Huraikan satu ujian kimia untuk<br />
mengesahkan ramalan anda.<br />
81<br />
Jadual 1<br />
Unsur Kumpulan<br />
W 1<br />
X 6<br />
Y 17<br />
<strong>BAB</strong> 4.indd 81 9/21/11 3:35 PM
Change language