Hacı Bektaş-ı Veli
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
HACI BEKTAŞ-I VELİ
Horasan’<strong>ı</strong>n Nişabur kentinde doğmuştur. Annesi Hatem Hatun, babas<strong>ı</strong> Seyyit İbrahim<br />
Sani’dir. Ve her ikisi de Türk soyundand<strong>ı</strong>r.<br />
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong>’nin çeşitli kaynaklarda doğum ve ölüm tarihleri değişik<br />
gösterilmektedir.. Baz<strong>ı</strong> kaynaklarda doğumu 1242, Anadolu’ya gelişi 1270-1280 y<strong>ı</strong>llan<br />
aras<strong>ı</strong>, ölümü ise 1337 olarak, baz<strong>ı</strong> kaynaklarda ise doğumu 1209, ölümü 1271 olarak<br />
yaz<strong>ı</strong>lmaktad<strong>ı</strong>r. Ak<strong>ı</strong>lc<strong>ı</strong>l<strong>ı</strong>ğa ve bilime inanan <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong> dürüst kişiliğe sahiptir. İlk<br />
eğitim ve öğrenimini Türkistan Piri Hoca Ahmet Yesevi kültür ocağ<strong>ı</strong>ndan alarak, çok<br />
say<strong>ı</strong>da bilim adam<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n yetiştiği Horasan’da engin bir bilgi birikimine ve geniş bir dünya<br />
görüşüne sahip olmuştur. <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong>’nin Anadolu’ya gelişi, Anadolu Selçuklu<br />
Devleti’nin siyasi, ekonomik ve kültürel düzenin bozulduğu, yönetimde bölünmelerin<br />
ortaya ç<strong>ı</strong>kt<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong> bir devreye rastlamaktad<strong>ı</strong>r.<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong> K<strong>ı</strong>rşehir yöresindeki Suluca<br />
Karahöyük’e (<strong>Hac<strong>ı</strong></strong>mköy) yerleşim iş, Orta Anadolu’yu dolaşt<strong>ı</strong>ktan sonra Anadolu<br />
kültürünü, Anadolu insan<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n gelenek ve göreneklerini özümseyerek yeni bir bilim ve<br />
öğreti merkezi kurmuştur.Burada çok say<strong>ı</strong>da öğrenci de yetiştiren ve yeniçeri ocağ<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n<br />
da piri olarak bilinen <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong> Anadolu birliğinin sağlanmas<strong>ı</strong>na yard<strong>ı</strong>mc<strong>ı</strong><br />
olmuştur . <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong>, Türk dili ve kültürünün yabanc<strong>ı</strong> etkilerden ve her türlü<br />
yozlaşmalardan korunmas<strong>ı</strong> çabalar<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> ömrü boyunca sürdürmüştür. Ortaya koymuş<br />
olduğu birleştirici ve yükseltici öğreti her türlü bağnazl<strong>ı</strong>ktan uzak, çağa uyan ilkeler<br />
haline gelmiştir. <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong> ibadet ve günlük yaşamda kad<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> erkeğin yan<strong>ı</strong>na<br />
alm<strong>ı</strong>şt<strong>ı</strong>r. Güzel sanatlara sevecenlikle bakm<strong>ı</strong>ş, Dergah ‘ta öğretisini yaşama geçirmiştir.<br />
Makalat, Kitabu’l-Fevaid, <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong>’<strong>ı</strong>n Şathiyyesi ve Besmele Tesviri isimli eserlerinin<br />
olduğu bilinmektedir. <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong>’nin hayat<strong>ı</strong> ve kerametlerini anlatan<br />
“Velâyetname” önemli bir eserdir.
Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf<br />
Hemedani'nin öğrencisi Hoca AhmedYesevi taraf<strong>ı</strong>ndan kurulmuş<br />
olan Yesevîlik tarikât<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n Anadolu'daki en fa'al uygulay<strong>ı</strong>c<strong>ı</strong>s<strong>ı</strong> konumunda<br />
13. yüzy<strong>ı</strong>l Anadolu'sunun İslâmlaşma sürecine önemli katk<strong>ı</strong>larda<br />
bulunarak ad<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> “Horasan Erenleri” olarak an<strong>ı</strong>lan şahsiyetler aras<strong>ı</strong>na<br />
yazd<strong>ı</strong>ran, 16. yüzy<strong>ı</strong>lda ise Bal<strong>ı</strong>m Sultan önderliğinde 14. ile 15.<br />
yüzy<strong>ı</strong>l Azerbaycan ve Anadolu'sunda yayg<strong>ı</strong>nlaşm<strong>ı</strong>ş<br />
olan Hurûfîlik ak<strong>ı</strong>m<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n etkisi alt<strong>ı</strong>nda kal<strong>ı</strong>nmak<br />
suretiyle ibahilik, teslis (üçleme), tenasüh,ve hülul anlay<strong>ı</strong>şlar<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> da<br />
bünyesine alarak kurumsallaşan <strong>Bektaş</strong>îlik tarikât<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n isim<br />
babas<strong>ı</strong>, Kalenderî / Haydarîşeyhi,<br />
islam mutasavv<strong>ı</strong>f<strong>ı</strong>.LokmanParende'den ilk eğitimi alm<strong>ı</strong>ş ve Hoca<br />
AhmedYesevî (1103-1165)'nin öğretilerini takip etmişti. Bundan dolay<strong>ı</strong><br />
Yesevi'nin halifesi olarak kabul edilmektedir. Anadolu'ya geldikten<br />
sonra k<strong>ı</strong>sa zamanda tan<strong>ı</strong>narak k<strong>ı</strong>ymetli talebeler yetiştirdi. <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong><br />
Velî kendisinin de bağl<strong>ı</strong> olduğu "Ahilik Teşkilât<strong>ı</strong>" ile , Osmanl<strong>ı</strong> Devleti'nin<br />
kuruluş devrinde Anadolu'da sosyal yap<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n gelişmesinde önemli<br />
katk<strong>ı</strong>larda bulunmuştur.Hayat<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n büyük bir<br />
k<strong>ı</strong>sm<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>Sulucakarahöyük’te (<strong>Hac<strong>ı</strong></strong>bektaş) geçiren <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> <strong>Veli</strong>,<br />
ömrünü de burada tamamlam<strong>ı</strong>şt<strong>ı</strong>r. Mezar<strong>ı</strong>, Nevşehir<br />
iline bağl<strong>ı</strong> <strong>Hac<strong>ı</strong></strong>bektaşilçesinde bulunmaktad<strong>ı</strong>r.
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n yaşad<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong> devir ve şahsiyeti<br />
Tezkire-i Eflâkî’ye göre “<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş” Rûm’da “Baba Resûl” derler bir Erin<br />
halifesiydi. Bektâş o yüzy<strong>ı</strong>lda mesnevîleri ve gazelleriyle bütün tasavvuf âleminde<br />
sayg<strong>ı</strong>yla an<strong>ı</strong>lan Mevlânâ Celâl’ed-Dîn-i Rûmî’ye baz<strong>ı</strong> sualler sormak için müridi Baba<br />
İshâkKefersudî’yi Konya’ya gönderdi. Şeyh İshâk Konya’da Mevlânâ’n<strong>ı</strong>n yan<strong>ı</strong>na<br />
vard<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong>nda onu zikr’üs-semâ’yla meşgul buldu. Mevlânâ ise keşf ve kerâmet yoluyla<br />
sorulara önceden vâk<strong>ı</strong>f olduğundan daha Şeyh İshâk’<strong>ı</strong>n sorular<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> sormas<strong>ı</strong>na f<strong>ı</strong>rsat<br />
tan<strong>ı</strong>madan bir dörtlük şeklinde başka sorular yöneltmek suretiyle yan<strong>ı</strong>t verdi. Şeyh<br />
İshâk kendisini, sualin ve m<strong>ı</strong>sralar<strong>ı</strong>n zamirinde yatan amac<strong>ı</strong>n yan<strong>ı</strong>t<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> alm<strong>ı</strong>ş addetmek<br />
suretiyle geri dönerek keyfiyeti <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’a nakletti. Sultan Âlâ’ed-DînKey-Kûbâd-<strong>ı</strong><br />
Evvel’<strong>ı</strong>n oğlu G<strong>ı</strong>yas’ed-DînKey-Hüsrev-i Sâni devrinde yaşad<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong> anlaş<strong>ı</strong>lan <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n<br />
Anadolu’da nüfuz sâhibi Şiî dâîlerden birisi olduğu anlaş<strong>ı</strong>lmaktad<strong>ı</strong>r. Selçuklu Sultanlar<strong>ı</strong><br />
aras<strong>ı</strong>ndaysa Süleyman’dan başka Şiî olan bilinmemektedir. Bir başka rivayete göre ise<br />
bu “Şiîlik Hareketleri” <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n şahsiyetinde değil de ona tâbi olanlara<br />
mahsustu. Şekay<strong>ı</strong>k’a göre <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n Şeyh İshâk gibi diğer müridleri aras<strong>ı</strong>nda da<br />
“Melâhide-i Bât<strong>ı</strong>niyye” i’tikad<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> paylaşan pek çok dervişler mevcuttu.<br />
Ahi Evran ve <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş<br />
Âhiler ’in reisi olan ve K<strong>ı</strong>rşehir’de yaşayan Ahi Evran’n<strong>ı</strong>n <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş <strong>Veli</strong> ile de<br />
dostluklar<strong>ı</strong> vard<strong>ı</strong>. Sivas’taki Âhiler çok geniş bir teşkilâta sahip olduklar<strong>ı</strong> gibi Babâîlerile<br />
de s<strong>ı</strong>k<strong>ı</strong> münasebetlerde bulunuyorlard<strong>ı</strong>. Bayburt’taki Âhiler’in başkanl<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong>na ise<br />
“ÂhiEmîrAhmedBayburdî” getirilmişti. Velâyet-nâme-i <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş Velî adl<strong>ı</strong> eser <strong>Hac<strong>ı</strong></strong><br />
Bektâş-<strong>ı</strong> Velî'nin s<strong>ı</strong>k s<strong>ı</strong>k K<strong>ı</strong>rşehir'e ziyaretlerini ve Ahi Evran'la yapt<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong> sohbetlerini<br />
anlatmaktad<strong>ı</strong>r.
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n yetiştirdiği halifeler<br />
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş Horasan’dan Anadolu’ya göç ettikten sonra Suluca Karahüyük’te otuz<br />
alt<strong>ı</strong> sene “Horasan Melametîliği kökenli On İki İmamc<strong>ı</strong> Tasavvufî–Bât<strong>ı</strong>nî İslâm”<br />
i’tikad<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>neşriyât ile meşgul oldu ve bu süre zarf<strong>ı</strong>nda aralar<strong>ı</strong>nda Cemâl Seyyid, Sar<strong>ı</strong><br />
İsmâil, Kolu aç<strong>ı</strong>k Hâcim Sultan, Baba Resul, Birap Sultan, Recep Seyyid Sar<strong>ı</strong> Kad<strong>ı</strong>, Ali<br />
Baba, Burak Baba, Yahya Paşa, Sultan Bahâ’ed-Dîn, Atlaspuş, ve Dost Hüda Hazreti<br />
Sâmet gibi meşhurlar<strong>ı</strong>n da bulunduğu tam otuz alt<strong>ı</strong> bin halife yetiştirdi. Ölümünün<br />
yaklaşt<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong> hisseder hissetmez her birini bir memlekete yollad<strong>ı</strong>. Bunlar<strong>ı</strong>n baz<strong>ı</strong>lar<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n<br />
hâllerini Velâyet-Nâme anlatmaktad<strong>ı</strong>r.<strong>Hac<strong>ı</strong></strong>Bektâş’<strong>ı</strong>n Horasan<br />
Melametîliği kökenli Bât<strong>ı</strong>nîliğin Anadolu’daki neşri fa’aliyetleri tart<strong>ı</strong>şmas<strong>ı</strong>z<br />
hâyreteşâyan olmakla beraber bu meyândaki teşkilatlanman<strong>ı</strong>n ana<br />
merkezinde Şücâ’ed-DînEbû’lBekâ Baba İlyas el-Horasanî bulunmaktayd<strong>ı</strong>.<br />
Eflâkî’nin Baba Resul’ü <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n şeyhi olarak göstermesine karş<strong>ı</strong>n Velâyet-<br />
Nâme tersini iddia etmektedir. Burak Baba’n<strong>ı</strong>n da Tokatl<strong>ı</strong> olduğuna dair söylenti ile<br />
Hoylu olduğuna dâir ihtilâf da aynen buna benzemektedir. Velâyet-Nâme’nin<br />
nakilleri, Milâdî 1271 tarinindevefât ettiği bilinen <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong> Orhan Gazi devrinde<br />
sağ olarak göstermek gibi daha birçok yönden tenkit edilmeye aç<strong>ı</strong>k kalan çelişkileri<br />
ihtivâ etmektedir.<br />
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş’<strong>ı</strong>n yaşad<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong> devirde Anadolu’da faaliyet gösteren Bât<strong>ı</strong>nîler<br />
Anadolu’da Alevî, Bektâşî, K<strong>ı</strong>z<strong>ı</strong>lbaş, Dazalak, Hurûfî, Rum abdallar<strong>ı</strong>, Kalenderîler,<br />
Melâmiye, Haydariye, Câmiye, Şemsiye, Edhemiye gibi Bât<strong>ı</strong>nî kollar<strong>ı</strong> birbirleri<br />
ard<strong>ı</strong>ndan ortaya ç<strong>ı</strong>kt<strong>ı</strong>klar<strong>ı</strong> gibi bütün bu çeşitli yollar<strong>ı</strong>n dinî hükümlerdeki ihtilâflar<strong>ı</strong>na<br />
rağmen kendi aralar<strong>ı</strong>nda “Bât<strong>ı</strong>nîlik” konusunda ortak bir zeminde birleşmekteydiler.<br />
Taş<strong>ı</strong>d<strong>ı</strong>klar<strong>ı</strong> Bât<strong>ı</strong>nî akideler ise hep M<strong>ı</strong>s<strong>ı</strong>r Fât<strong>ı</strong>mî dâîleri ile<br />
Suriye Bât<strong>ı</strong>nilerinin telkinlerini ihtiva etmekteydi.
Osmanl<strong>ı</strong> Ordusu ve <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> Velî<br />
Osmanl<strong>ı</strong> Sultanlar<strong>ı</strong> ile halk taraf<strong>ı</strong>ndan da sevildi ve hürmet gördü. Osmanl<strong>ı</strong><br />
Ordusunda yeniçeriler <strong>Bektaş</strong>îlik kurallar<strong>ı</strong>na göre yetiştirilirdi. Bu nedenle<br />
Yeniçerilere tarihte <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> Velî çocuklar<strong>ı</strong> da denirdi. Ocağ<strong>ı</strong>n banisi<br />
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> Velî olarak kabul edilirdi. Seferlere giderken yanlar<strong>ı</strong>nda<br />
daimâ <strong>Bektaş</strong>î dede ve babalar<strong>ı</strong> eşlik ederlerdi. Bugün Balkanlar<strong>ı</strong>n her<br />
köşesine <strong>Bektaş</strong>îliği yeniçeriler taş<strong>ı</strong>m<strong>ı</strong>şt<strong>ı</strong>r.Bu <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> Velî'nin<br />
sohbetlerini takip ederek onun tarikât<strong>ı</strong>na bağlananlara ise "<strong>Bektaş</strong>î" ad<strong>ı</strong><br />
verildi.<br />
Eserleri<br />
Velâyet-nâme-i <strong>Hac<strong>ı</strong></strong> Bektâş-<strong>ı</strong> Velî<br />
Makalat - (Arapça)<br />
Kitâbu'l-Fevâid<br />
Şerh-i Besmele<br />
Şathiyye<br />
Makâlât-<strong>ı</strong> Gaybiyye ve Kelimât-<strong>ı</strong> Ayniyye
<strong>Hac<strong>ı</strong></strong> <strong>Bektaş</strong> <strong>Veli</strong>’den Alt<strong>ı</strong>n Sözler<br />
* Ara. bul.<br />
* İncinsen de, incitme.<br />
* Kad<strong>ı</strong>nlar<strong>ı</strong> okutunuz.<br />
* Murada ermek sab<strong>ı</strong>r iledir<br />
* Araşt<strong>ı</strong>rma aç<strong>ı</strong>k bir s<strong>ı</strong>navd<strong>ı</strong>r.<br />
* Eline, diline, beline sahip ol.<br />
* Her ne araran, kendinde ara.<br />
* Arifler hem ar<strong>ı</strong>d<strong>ı</strong>r, hem ar<strong>ı</strong>t<strong>ı</strong>c<strong>ı</strong>.<br />
* Bir olal<strong>ı</strong>m, iri olal<strong>ı</strong>m, diri olal<strong>ı</strong>m.<br />
* Marifet ehlinin ilk makam<strong>ı</strong> edeptir.<br />
* İnsan<strong>ı</strong>n cemali, sözünün güzelliğidir.<br />
* Hiçbir milleti ve insan<strong>ı</strong> ay<strong>ı</strong>plamay<strong>ı</strong>zn<strong>ı</strong>z.<br />
* Nefsine ağ<strong>ı</strong>r geleni kimseye tatbik etme.<br />
* İlimden gidilmeyen yolun sonu karanl<strong>ı</strong>kt<strong>ı</strong>r.<br />
* Düsünce karanl<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong>na <strong>ı</strong>ş<strong>ı</strong>k tutanlara ne mutlu.<br />
* Nebiler, veliler insanl<strong>ı</strong>ğa Tanr<strong>ı</strong>’n<strong>ı</strong>n hediyesidir.<br />
* Düşman<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>z<strong>ı</strong>n dahi insan olduğunu unutmay<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>z.<br />
* İlimden gidilmeyen yolun sonu karanl<strong>ı</strong>kt<strong>ı</strong>r.<br />
* Düşünce karanl<strong>ı</strong>ğ<strong>ı</strong>na <strong>ı</strong>ş<strong>ı</strong>k tutanlara ne mutlu.
Haz<strong>ı</strong>rlayan:BerkayÖzçiçek
Change language