LIFE

Feature Articles 7
HE KAIMAHI PĀRONGO, HE WAHINE KAHA O TŌ TĀTOU NEI HĪTORI O AOTEAROA
KO REHUTAI MAIHI
Nā Melissa Bryant
Ko tētahi wahine aumangea te take o tāku kōrero
- arā, ko tētahi o ngā wāhine Māori i whakaputa
niupepa i te reo Māori i ngā wā kua hori. Ko ia
te wahine Māori tuatahi i tū hei mēma kaitono i te
Paremata, hei amokura mō ngā wāhine e whai ana. I
mōhiotia tērā wahine ko Rehutai Maihi. Ko Rehutai
Netana, ko Nellie Nathan hoki ētahi o ōna ingoa atu.
Nō Ngā Puhi taua wahine toa. He uri ia nā te
rangatira Patuone. Ko Te Paea Nehua rāua ko
Netana/Nathan Maihi ōna mātua. Ka mate tōna
matua, ka mārena tōna whaea ki a Wereta Arama/
Adams. Nā tēnei hononga i ngaringari ai te whānau
kia tokorima ngā tamariki. I mārena hoki ia ki a
Stanley Gilberd. Kotahi tā rāua tamāhine.
I ngā tau rua tekau, nā ngā iwi o Te Tai Tokerau i pānui
āna tuhinga i ētahi o ngā niupepa reo Pākehā. Nā
ēnei mea kua waia noa ngā tāngata ki tōna ingoa ko
Nell Nathan. I mahi ia hei ētita, hei kaitā, hei kaituhi, i
Whangarei, i Kaitaia hoki.
Kātahi, i ngā tau toru tekau, ka riro te whakaaetanga
o ngā kaumatua o te marae o Kaka Porowini, kei
Whangarei, kia tīmata i tōna niupepa reo Māori, ko
Aotearoa. I tērā mahi, i te whakamahia e ia ōna ingoa
ake ko Rehutai Netana, me tōna ingoa mohiotia
whānuitia ko Nell Rehutai Nathan. I puta te putanga
tuatahi i te tau kotahi mano iwa rau toru tekau mā
rua.
I mua i taua wā, i te rautau tekau mā iwa me ngā
tau tōmua o te rautau rua tekau, he maha tonu
ngā niupepa reo Māori, i whakaputaina i tāngata
Māori, tāngata Pākehā rānei. Nā ngā wāhine
Māori i whakaputa ētahi o ērā niupepa. Hei tauira,
nā Niniwa-i-te-Rangi (Kahungunu, Rangitāne) i
whakaputa Te Puke ki Hikurangi. Tekau mā rima ngā
wāhine i mahi takitahi ki te whiwhi, ki te whakahaere
i tērā niupepa. I mua i tērā mahi, i te mahi tuhi
a Niniwa-i-te-Rangi ki te niupepa Te Puke, ā, he
kaitiaki moni ia ki ngā niupepa Te Puke me Te Tiupiri.
Waihoki, ko Pani te Tau (Kai Tahu) tētahi kaimahi anō
ki Te Puke; i mahi ētita hoki ia ki Te Matuhi.
Engari, ka mimiti haere ngā niupepa reo Māori i te
wāhanga tuatahi o tērā rautau. I ngā wā o tā Rehutai
Maihi niupepa, nā ngā hāhi anake te mōrehurehu
o ngā niupepa reo Māori. Nā tēnei āhuatanga, he
whanokē taua niupepa i whakatāria e Rehutai Maihi. I
te whakaaturia e tōna niupepa ngā pūrongo mō ngā
āhuatanga o te wā - ngā mea o te ao Māori me te
reo Māori, mea hākinakina, whakataetae hoiho, me
ngā āhuatanga o te Wā o te Korekore me te Pakanga
Tuarua o te Ao, i ērā tau.
I te tau kotahi mano iwa rau toru tekau mā rima, ko
te tauwhāinga pōtitanga Paremata te kaupapa i pau
ai ōna kaha. I te whai ia i te nohoanga o te rohe
Northern Māori. Ahakoa ehara māna te angitu, i tū
rangatira ai ia i ngā wāhi ka tū ia ki te kōrerorero,
kauhau rānei. I kōrerotia e ia ētahi take e pā ana
ki te toiora o ngā wāhine me ngā rangatahi, ā, ki te
kuranga me te whai mahi o ngā rangatahi. Kua riro
i a Taurekareka (Tau) Henare te tāhuna pōtitanga. I
neke atu i te rua tekau mā whā ngā tau o Henare i
taua nohoanga rā; he hoa tautohe toa tērā tōrangapū.
Ko Iriaka Ratana te wahine Māori tuatahi i noho hei
mēma Paremata, i te tau kotahi mano iwa rau whā
tekau mā iwa.
I muri i tērā wā, i hoki mai a Rehutai ki tōna niupepa. I
ērā wā, nā tā rāua tamāhine i awhina ki te mahi.
I ngā tau whakamutunga o tōna koiora, i te mate a
Rehutai Maihi i te mate huka, ahakoa kāore te pūtake
o ōna raru hauora i te mōhiotia. I mate ia i te tau
kotahi mano iwa rau ono tekau mā whitu, ruarua noa
ngā marama mai i te matenga o tāna tāne.
He wahine koi te hinengaro, he matatau ki tōna ao,
he matatau hoki ki te reo Māori me te reo Pākehā, he
ngana ki te mahi, he kaha. Kahora te katoa o ōna
whāinga i riro i a ia, engari, kāore ōna koha ki te ao
tuhituhinga o Aotearoa i warewaretia e tātou.
Kaua mā te waewae tūtuki engari mā te upoko
pakaru.
Melissa Bryant
He akonga o Te Wānanga o Aotearoa
Issue 446 • Library Life • www.lianza.org.nz