Alfabeya kurdî - Mîr Celadet Bedirxan

,
•
. .
•
•
•
BR.K.L.55

fy.-kL 5£
Çapxane
tfij
ifl&Sb

<iti Tnt

Peşgotin
Ev Elîfbaya Kurdî ji alî nvîskar,hozan
helbestvan,zane û welatparêzê Kurdê navdar
Prof .Dr.Kamûran Alî Bedir-Xan de li sala
1938' de hatîye nvîsandin û çapkirinê.
Tu kurdekî heta niha li wara zimannasîya
Kurdî de wekî wî û "birayê wî Celadet Bedir
Xan xebatekî giranbiha nekirîye.
Lê dîsa divêt em bi dilekî xeragîn bêjin ko,
tu zanekî jî ji alî neteweyê xwe wekî wî
ewka zû nehatîye bîrakirin I
Em jibo bîranînê,li sêsala mirina wî de
yekemîn Elîfbaya Kurdî bi tîpên latînî
çapdikin.
Em hêvîdarin ko ev Elîfba bi Elîfbaya
Seydayê E.Bozarslan alîkarîya hînbûna
xwendina Kurdî bike.
Dibe ko di vê çapê de hin çewt û kêmansîyên
me hebin.Em ji xwendewanên xwe yên delal
hêvî dikin ko li me negrin.
I0.II.I98I Almanya Rojava E.ALTUNÇ

Tipên destnivîs ên gir
Tipên desînivîs ên hûr
a & c /r e/ e- e f a- n. ê i / fc «
tn n. t> /i, a, td-g-CU'û'tito-ic

Tipên çapê yên gir
ABCÇDEÊFGHIÎJKL
MNOPQRSŞTÛUVW
XYZ
Tipên çapê yên hur
a bcç de êfghiîjklmn
opqrsştuûvwyz

o
o
clo
elo
O 0
0 0 o
o 1 e 1 o e 1 o
'cf /o. '0
/ / û O
0
o
()
oo
cl a r
a
a
ar
o
a
ra
a
o
a
d a r
a
2 2 2 an
AA

e
E
ç ê 1
e k
e
e
ê a o ê
êl lê zarok cêlek
333 ee
a
e
o
roj
E E
D
dê da dê
dê da da dê
444 </t/
d u
z a r o
d a d a d o
da dê
dê
D
D
8

I
m as 1
e
A
in
1 î
o a ê î a o
kanî rovî rê
& £ £ 6 6 1 1
i >
dibistan
1111
î d a ê o i i
inkar nizane dibe min no
oy
oy

e
E
e e e
î i e ê d a o e
h e s p e z d e r a n î n
legleg
77cc S^
E
L
lo 1 o 1 o
c-lo e-lo
1 ê 1 e d ê da da
dê di de lo lo dê dî
LL
10

u
u
* I A A A
ç u k u u u
A A A " A
u e e i i o a u
d û da d e d i d o 1 o 1 o d a d e
d ê d a d a d û d i 1 o û r r û c û k
??? d d % ^uu
n
u
u u u
u û i î e ê o a
d u du dê
ker
û gur
1 c 1 c d i d e 1 o d û d i d o
II da r/e/ t/a da /& /o
ii

h b
b a
b o
(I î b o b i b c
b a 1) o
d a d e
d a d c d a
bî
c i 1 o H a
// 3$ (
BB
m
M
e r e b c m a m o
m a m ê m e. m a m o b c. m a m o d î.
lêbide ma mê m-e dade dilo mamo
/2 m m MM
12

n
N
n a n e n 1 n e
m a m o
n î n e
n a n e
n a n ê m e n î n e
Mamodî. Nonabe. lêbide
<3 n, tt N N
Z
M c m o n i z a n c .
b i z i n a m i n e
m e m o z û z û d i d e M c m û Z î n
Memodizane. Zîzê dada. Meme.
z
/4 & & &a xa cfe
13

t
R
remo
Remo
rabe
rebene
bizin
duzaro
bizine
zaro
zarone
mezine
mere
mamodî
dêdide.
rabû
mamo
ranabe.
Memo
remo
1 o b i z i n e. e 1 o
remo û bizin çêlek e. zarone
leglege. Mem û Zîn e. kanî ne Mamo
neda. mamodî. rebene bûbûMamo
n e d î m a m ê m e d i d a d i d e 1 ê b i de dû
Memozozane ro rû bîne.
£ taûe/ c/a ae/ <^/l *_/£ f\ n
14

K
k e ç a m i n e
kanî danî anî dikene'kedî
keçamine kêda. kîdide.
m a m o b i zi na m e n î n e.
d a d ê d i z a n e
/<f M &Ct
ant
nafre/
'"^mmt^i,..
*""qb.
ç
Ca ke
ca le
çeme
çare dido
ç i n a r e
d a r e
Ç i d i de. k e c e m e n e Ci va ci ma da
// ça/?e e/e/e/ ûi/e nete
15

t
R
remo
Remo
rabe
rebene
bizin
duzaro
bizine
zaro
zarone
mezine
mere
mamodî
dêdide.
rabû
mamo
ranabe.
Memo
remo
lo bizin e. e 1 o
remo
û bizin
çêlek
e. zarone
leglege. MemûZîne. kanîne Mamo
neda. mamodî. rebene bûbûMamo
n e d î m a m ê m e d i d a d i d e 1 ê b i de dû
Memozozane ro rû bîne.
t laûe/ aa e/e/ r_Jl ^y? f\ n
14

K
k e ç a m i n e
kanî danî anî dikene" kedî
keçamine kêda. kîdide.
mamo bi zi na menîne.
dadêdizane
'/# /V tfant na &e/ ^y/
ç
Ça ke
ça le
çeme
çare dido
çi na re
da re
Ç i d i de. k e c e m e n e
// ça/êe eaae
C i v a c i m a da
/ei
e/ ûtûe nete
15

"H
1) i li a r e
d u z a r o n e
h i n a r i k c
1 o 1 o k a n î n c
lê lê dê dî
bihare
Neda
Ka nî m ez i n e
b i h a r e z a r o k e.
B i h a r e M e m o 1 o lo E - 1 o
leglege. e-lo e-lo dedidc lo lo Lo
B i h a r e h i n a r e bi zi n a m i n e. Z î n e.
ç ê 1 e k e A d a r e d a r e B i d e h e r e
holî Bê mê dê Be Za Mê Rû De
dî bû kenî zîn e rê dûre rojî bê
n e m e z i n e z a r o n c h e d î r a z e h e
Remo No Ere Mem Zîn Hêdî Hê
/o n A, neva/e/ c/tffaie/ /y&
16

f F *Y
m a mê Feremêze mêwe ye yame ye. Fener e
m a 1 a mamêferemêze. m a 1 a m a m ê m e m e z i n e .
li dora me de ne. fêki ye . ne fêkî ye. Dibîne ko mame feremêz e.
ya me ye. Ne ya me ye . Mamê feremêz e, nizane ko yame ye .
FY
V
V V
navê min e. bavê min e. Vala ye. ne vala ye. tevnika plrê
havîn e. avi ne. mala me ye. mamê me dinêre. fêki nine. rabe.
yado û feremêz. Havi ne. Feremêz e. navê min e. mamo ranebû.
Kalo. Elo. Elo-elo. dê dibine havin e. nabe lo here. mamê me
20 v
tfo va, -.ye V
17

T
Tifing e. tifinga min e. belê mamo lifinga
min e. tifinga min mczin e. tifinga le mczin c-
lûla tifingê. nanê me ninc. Mala nic mezin e.
Zin û Feremêz. havin e. ga yc. çêlek e. bizin e-
du zaro ne. Mêwe nîne. nanê me heyc. giran e.
belê bavê min e. Hevalê
me ye. Temo hevalê
tc ye. iro mewe nînc lê
nanê me heye. Vê rc
here.
Lûla lifingc dirêj e. Em nig û kcvanê lifingê
dibinin. iro. roni yc. di mala nic de du
zaro hene. Keça nic ye.
co ^T^na e',
aii-an &-.
i tt#>^ fê~& T G
18

c o
c i v a t e. c i n î n e. c o t k a r e. k a r x a n e.
c i n î n o k e. c e m e d a n î. c o n e g a c o t k a r e
cûzane. Mamê remo cotkare. Zevîya mamê Remo mezine û
du gayê mamê Remo hene. îro dinya germ e. niho havîn e.
çêleka remo mezine.
dido û çar dikin çend? Navê min Temoye
Tifinga min mezin e.
barê me giran e
22 c&£ no naw c
Q
febrîqe
qelema me nîne. Şaristan.
f c b r î q c ye. a v a g u n d ê m e q e r i s î ye. d a dê c z
qerisî me. nivîna me nine. mamo li cem me ye. dadd linik
me ye. rovî bankir gurî babo. Mamê Remo cotkar e?
Belê mamê Remo cotkare.
23 ae/em anun a J/, \J[
19

w
S i w a r c k siwarî tê ez îro bi siwarî çûm
lê bilinga vegeriyam. Temo were. Emo wcre. Temo tê. Bavê
me îro nayê. Ba îro germ e. warê me di biharê de zozanê
Herekolê ye
ez navê wan dizanim, çiko ez bîrewer im.
î t&ete mema ta-tw
j J
JŞSt&ÊL
yado, nebajare gund c. ne havîn c payîz e. roj e. ronahiye.
Ez navê wan dizanim ji ber ko ezbîrcwer im. jijo heywanckî kiçik e.
Rêya bajcr fireh e lê rêya gundê nic teng e. yek. yado. emer.
j
JW? tty' ^ev aa /
20

ss
ser siwar sîncm şa şor şivan şcş şorbe scv sêw sing
Siwar Siwar Sc Sisê Siwarek Sih lŞcş Şcv Şivan Şargch
Dêya Sînem û
Rewşenê
Dcya
Sîncm û Rewşenc dilovan c. Herwckî h'ÛTi di vc wênyê
de dibînin
her guhdara karc malc ye. Kurk û çîçîkên wc, li
nava hewşê dc hûrik 'dibjêrin
û kilik jî Ii bcr wan vckelîye.
Li devê derî de girgirokck kiçik hcye, hundurc wê dc
tcreke dagirtî heyc.
26* & d &zb ö&b Jet s
tnem a^an 'atan
/23 4 £ tf / <f <? /a
21

p p
Payiz e. pcrçc pcnîr pivaz pirç poz pcrc pcrişan pêlav
payize.
Ba hêdi-hêdi sar dibe. Pclcn daran wcşiyane. Dcma
ba û baranê yc. Ezman lijî ewrcn rcş c. Gundî zadên
xwc dikin çalan. Dcma dibislanê yc. Zaro di dibislanê de nc.
2/ A A/iete/ /lab
X
xanî xem xew xewn xîret Wirxal û Rovi
Wirxal lcyrckî mczin c. Xaniyê mc bilind c. Xwarina mc
iro goşl û birinc c. min xwar. Ez dixwim. Xcwa min lê. E/.c
hcrim mala xalê xwc. Axayc cla ciwan c. lîrayê niin xorl
û xurl c. Rovî û wirxal li hcinbcr licv in. Ç.avê wirxal li
liraxê yc, rovî ji lc dincrc. lîovi ji guri rc dibcjc: Mamo!
2o a> & a&a aeutet
22

Di Gund De
Zîn û Mcm
Zin û Mcm bi babfitanîyê
dilcyizin. Herwcki
çax havin c û
ba
germ c.kcfa wan
ji vc lcyîstinê re tê.
Li pişt wan xclk kaya
xwe dadigirin û
bar
dikin.
Rojhelat c. Ezman hêdi - hêdi bi rengên sor û hcşin dikcnc.
Şivan bi pez û seyc xwc vc ji gund derdikevin. Gavan ji
dewêr dide hev û bcr bi çolê vc diçe. Deriyên xaniyan
vedibin û gundi diçin ze\Tyên xwe û zarok; ji ber ko dibistan
girtî ye, ji xwe re digerin, derdikcvin çolê, ba diguhêrin.
Jin û keçên gund dest bi karê mala xwe dikin. Hin ji
kanîyê avê tinin, hin nanc xwc lcdixin û hinck ji beravê
dikin. Hinek ji wan ji teşiyê dirêsin, levn û inchfûran çêdikin.
Di
gund de her kcs bi dilxweşi dixcbitc. Gundi hemi hej ji
hev dikin û wcke mirovên
kêmhiş berberiya hcv û du nakin.
Zaroycn min! Iîcs qayiş û berberiya hcv bikin.
Pînga
Mirîşkan
rojhclalê dc dik bang didc. Mirişk hê'di - hêcli jipfuga
Di
xwc dcrdikcvin. Dch mirişk û dikcki mc hene. Rengê dikê
mc heşin e. Dcngc wi bilind û
spehîjre. Herroj mirişkên
mc ji hindikahi vc hcşt hckan dikin.
Ez hej ji xwarina hckan
dikim. Hêkii'in xwarinekc gelck xwesc .
a mm. ema
23

Zîzê û Rindê
Zizê û Rindê her du
xwişkên hcv in.
Zizê
ji
Rindê bi deh salan
mezintir e. Zîze ji
xweha xwe a kiçik pir
hez dike. Zizê xweha
xwe li ser clestên xwe
daniye di hewşê de
digerîne. Hûn di vê
wêneyêde
dibînin ko keyfa
wê lê ye. Zaroyên qenc ji xweh
û
brayên
xwe hez dikin.
Qenco
Qenco zarokeki jir e. Cilên wî her paqij in. Gava Qenco
dixebite an
dileyize hişê xwe dide û cilên xwc qirêj nake.
Qenco dizane ko ji zaroyên nepaqij kes hez nake.
Sîrê Nekelandî
Nêrgiz keçikeke biçûk e. Ew ji vexwarina şiri gelek hez dike.
Her roj dêya Nêrgizê jê re, ji çêleka xwe du zerikên mezin
şir didoşe. Nêrgiz dixwaze wi şiri hema vexwe lê dêya wê
nahêle û jê re dibêje:
Keça min, şir berî vexwarinc divê bê kelandin, ji vexwarina
şirê xav carina mirov nesax dikeve. Nêrgiz herwekî keçikeke
jîr e, bi ya dêya xwe dike û tucar şînê xav venaxwe.
Divê
em şîrên pez ên xav ji tucar venexwin.
ema
iai<
'tuab
w&ans.
24

Gozê û Semo
Gozê û Şemo xweh ii
brayên hev in. Ew li
ber çemekî de masivaniyê
dikin. Şemo bi
şewkê xwe masiyek
girtiye.
Xweha wî lê
dinêre û herweki hûn
dibînin dikene. Herdu
ji kêfxweşin.
Di Heftekê De
Çend Roj Hene
DT Heftekê de çend roj hene? Gurgîn herwekî jlr e, rojên
hefteyê xweş cwzane û navên wan dihejmêre: în, Şembi,
Yekşorob, Duşemb, Sêşemb, Çarşerob, Pêncşemb. Soro navên
mehan
ji xweş Jizane. Bala xwe bidin, hûnê bibinin çawan
ew navên wan ji we re dê bibêje. Çileyê-pêşin, Sibat, Adar,
Nîsan, Gulan, Hizêran, Tîrmeh, Tebax, llon, Çirîya-pêşîn
Çirîya-paşîn, Çileyê-paşîn. Soro zarokekî jêhatî ye, di
hejmartina navên mehan de xwe şaş ne kiriye.
wiua, ^ydma^ <^&evei6
25

Baz û Dê û Bavê Xwe
Kejê û Rinde
Kejê û Rindê du
keçikên heştsalî ne.
Her du keçik cîranên
hev in.
Herwekî hûn
di vê resmê de dibînin;
gelek
caran di rê de
rastê
hev tên. Bitinê
kêmanîya wan heye.
Li ser rê sekinîne
tilîyên xwe di xwarinê
dadikin. Zaroyên qenc
çilekiyê
nakin.
Bi şev, Iîaz û dê û bavê xwe, di mezela rûniştinê de rûdinin.
Bavê Baz an rojnameya xwe dixwîne, an bi jin û kurê xwe
mijûl dibe. Baz ji axaftina bavê xwe gelek dilxweş dibe. Ji
berkobavê Baz Mîrza Etman fniroveki zanaye û Baz ji gptilicMI
wî tiştên nû seh dike û hin dibe. Dêya wî tucar bêxebat nasekine
an goran çêdike, an neqşan dike. Gava xewa wî tê û divê here
raze tê destên dê û bavê xwe û wan dispêre şevxweşîyê. Baz
zarokekî delal e.
Hejmartin
Bcco dikarc bê zehmet heya hezarî bihejmêre. Bêco niho dê
bihejmêre, Fermo kin hişê xwe bidinê:
Yek, Du, Sê, Çar, Pênc, Şeş, Heft, Heşt, Neh, Deh, Yazde,
Duwazde, Sêzde, Çarde Pazde, Şazde, Hevde, Hejde, Nozde,
Bist, Bist û Yek, Sih, Çel, Pêncî, Şêst, Heftî, Heştî, Not, Sed,
26

Du Sed, Sê Sed, Çar Sed, Pênc Scd, Şeş Sed, Heft Sed,
Heşt
Sed, Neh Sed, Hezar. Bêco bê şaşî hcya hczarî hejmart.
Mamosteyê wî jê gelek dilxweş bû u jê re diyariyek da.
Berx û Karik
Di biharê de, dora gunde me ji dengê
berx û karikan dikale. Du berxên min
hene, yek gewr e ê din çavreş e. Pismamê
min Temo bi qasî min ji berxan hez nake,
ew
Pirtir ji karikan hez dikc. Bavê wî
duhî jê reji
gundê xalc xwc karikek anî.
Min ew karik dît, birastî karikeke gelek
spehî ye , dileyize , dibezc û gava apê
min banê wê dike tê nik wî û bi cavên xwe
ên biçûk lê dinêre. Carnaez bi karikawîû
carna ew bi berxcn min dileyize
navbera
min û pismamê min dc ferq nîne, cm hcr
;u brayê hev in û hej ji hev dikin. Gava
zaroyên gund tên mala me, ew jî dikarin
bi berx û karika me bileyizin. Ma em
kurd hemî ne brayên hev in.
DI DIBISTANÊ DE
Di sael hcfl û nîvan dc zaro di hcwsa dibistanê de kom'
dibin. Hin jiwan dilcyizin, hin ên din an l'crcn xwc dixwinin,
an li scr deflercn xwc dinivisînin. Mamoslc Mîr/a Baro
27

li nav zaroyan dc digcre n gava zaro jc' lişlck dipirsin bi kcn
û xwcşî bcrsivcn wan didc . (îava şagirl ji Mirza
lîaro tiştek dipirsin bi bêjcya l'crmo kc dcsl bi axaflinê
dikin. Duhi Kckan ji mamoslc M. lîaro navc bajarc Kurdislanê
ê mezinlir di|)irsi, niin hişê xwc dida, Kckan digol:
fcrmo kc M. lîaro, lu ilikari ji min rc navc bajarc
Kurdislanc c mczinlir bibcji?
M. Baro lc vcgcrand i'i gol :
Navc bajarc Kurdislanê c mczinlir Diyar-Bckr c.
Di Dersxancyc
l)c
Sact hefl e. Znro hemi di' fcrexaneye de ne. Fêrexaneya me
gelek nie/.in û fireh c. Çar diwar, du dcri û şeş pciicereyên wê
hene. Diwarên \vê spî ne. I'eiiccreyen wê pcnlekiri nc. I.i scr
dîwarên wê dcprcş, xerilc u wûneyen ^ul û i<iyn û cinawiran
hene. Mamoslaye nie Miiv.n Baro ii scr diyarokê rûdine. Kni li ser
texlebendan
rûdinin.
Rastî û dcrcw
Rasti şîrin e, rasti xurli ye. Derew lelil e, derew sisli ye.
Ye ko rastiyê dibêjc hcr dilialiel e, ji kesi nalirse, yê ko dercwan
dike ne dilrahet e û her dilirse, ji xwc re dihcjc:
Heke seh kirirf ko min derew kiriyc <;elo halê niin dê çi bibe?
Zaronoll tucaran derewa mekin, tinê mirove.n tirsonck û l)êbext
hej rastiyû nakin û derewa dikin.
Kulîlk
Sisin «elek hej ji kulilkan dike. Beri çend rojan bi deya xwe rc
çû bû bcxçeyê apê xwe. (iava Sîsinê di wê bexçeyi tlc gul u
gulçiçekên spehi dil gclek kêl'a wê hat û hi dcslûra apê xwe ecnd
gulên spehî çini û ani mal u da bavê xwe. Bave -Sîsinê- ji
dilteniki û kubariya keça xwc gelck sa bu û jê re dcflereke spehi da,
28