12.05.2013 Views

"Análisis, síntesis y velocidad: la construcción de la secuencia en ...

"Análisis, síntesis y velocidad: la construcción de la secuencia en ...

"Análisis, síntesis y velocidad: la construcción de la secuencia en ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

3. La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> diversos regím<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>en</strong>unciación es una herrami<strong>en</strong>ta útil para distinguir estilos <strong>de</strong><br />

época o variantes <strong>de</strong> género. (Steimberg, 2005). En este caso, se examinarán <strong>secu<strong>en</strong>cia</strong>s <strong>de</strong> historietas<br />

policiales <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>tos diversos <strong>de</strong>l campo.<br />

Discurso <strong>de</strong> lo interrumpido y lo <strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nado, <strong>la</strong> historieta ti<strong>en</strong>e al montaje como principio constructivo<br />

fundam<strong>en</strong>tal. Montaje <strong>en</strong> un s<strong>en</strong>tido amplio, <strong>en</strong> una <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> diccionario: combinación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas partes <strong>en</strong><br />

un todo. Hay un montaje <strong>de</strong>l grafismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura sobre los grafismos <strong>de</strong>l dibujo, <strong>de</strong>l texto sobre <strong>la</strong> imag<strong>en</strong>, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

imág<strong>en</strong>es <strong>en</strong>tre sí, <strong>de</strong> los textos <strong>en</strong>tre sí, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s imág<strong>en</strong>es y los textos sobre un soporte. Sin embargo, es necesario<br />

distinguir el montaje <strong>en</strong> historieta <strong>de</strong>l montaje <strong>de</strong>l cine. Aunque pueda utilizarse el mismo término, es importante<br />

<strong>de</strong>stacar que se trata <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s difer<strong>en</strong>cies. El montaje <strong>en</strong> historieta no consiste sólo <strong>en</strong> organizar una serie <strong>de</strong><br />

unida<strong>de</strong>s (p<strong>la</strong>nos para el cine, viñetas para <strong>la</strong> historieta) <strong>en</strong> una ca<strong>de</strong>na lógico temporal, sino que a<strong>de</strong>más supone<br />

organizar esas unida<strong>de</strong>s sobre un espacio. Por otra parte, el montaje <strong>en</strong> historieta no es una interv<strong>en</strong>ción sobre un<br />

material ya e<strong>la</strong>borado, como <strong>en</strong> el cine, sino que se asemeja más a un proceso <strong>de</strong> escritura, <strong>en</strong> que <strong>la</strong>s unida<strong>de</strong>s se<br />

produc<strong>en</strong> al tiempo <strong>de</strong> su <strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to. 2<br />

----------------------------------<br />

La primera <strong>secu<strong>en</strong>cia</strong> [Figura 1] pert<strong>en</strong>ece a <strong>la</strong> historieta Cay<strong>en</strong>a, con guión <strong>de</strong> Héctor Germán Oesterheld y<br />

dibujos <strong>de</strong> Daniel Haupt, 3 un policial urbano, género muy habitual <strong>en</strong> historieta aunque no tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong><br />

Oesterheld. Es una historieta <strong>de</strong> 1960, y pert<strong>en</strong>ece a un período <strong>de</strong> <strong>la</strong> historieta arg<strong>en</strong>tina <strong>en</strong> que se ha alcanzado una<br />

estabilización <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje <strong>de</strong> <strong>la</strong> historieta <strong>de</strong> av<strong>en</strong>turas. En particu<strong>la</strong>r, es posible ver <strong>la</strong> <strong>síntesis</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> her<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

historieta norteamericana para pr<strong>en</strong>sa (<strong>la</strong>s influ<strong>en</strong>cias cruzadas <strong>de</strong>l Alex Raymond <strong>de</strong> Rip Kirby <strong>en</strong> el diseño <strong>de</strong><br />

personajes con <strong>la</strong> mancha <strong>de</strong> pincel <strong>de</strong> autores como Milton Caniff y el sistema narrativo propio <strong>de</strong> esa tradición) y <strong>la</strong>s<br />

características propias <strong>de</strong> <strong>la</strong> historieta arg<strong>en</strong>tina, a <strong>la</strong> que <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida conformó <strong>la</strong> producción <strong>de</strong>l propio<br />

Oesterheld. En particu<strong>la</strong>r, es posible ver un uso ext<strong>en</strong>so <strong>de</strong> textos, pero a <strong>la</strong> vez una confianza <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>secu<strong>en</strong>cia</strong> <strong>de</strong><br />

imág<strong>en</strong>es que separa a <strong>la</strong>s historietas <strong>de</strong>l cu<strong>en</strong>to ilustrado o su <strong>de</strong>uda con <strong>la</strong> literatura.<br />

La <strong>secu<strong>en</strong>cia</strong> seleccionada se limita a tres viñetas, que resuelv<strong>en</strong> <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> un esquema ternario que<br />

podría resumirse como “am<strong>en</strong>aza”, “conflicto” y “resolución”: un matón apunta a Cay<strong>en</strong>a con un arma, Cay<strong>en</strong>a lo<br />

golpea, el matón queda tirado <strong>en</strong> el piso. Lo que interesa examinar aquí es el régim<strong>en</strong> <strong>en</strong>unciativo que construye una<br />

<strong>secu<strong>en</strong>cia</strong> <strong>de</strong> este tipo.<br />

En el nivel <strong>de</strong> los <strong>en</strong>cuadres, <strong>la</strong> selección está c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te apuntada a <strong>la</strong> c<strong>la</strong>ridad expositiva, a poner <strong>en</strong> primer<br />

p<strong>la</strong>no los elem<strong>en</strong>tos que son necesarios para <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r cada uno <strong>de</strong> los núcleos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>secu<strong>en</strong>cia</strong>. La organización<br />

espacial <strong>de</strong> <strong>la</strong> página acompaña este microre<strong>la</strong>to, dando a <strong>la</strong>s dos primeras viñetas un ritmo que se resuelve <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

viñeta final, que ocupa todo el ancho <strong>de</strong> <strong>la</strong> página. La ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera viñeta permite por un <strong>la</strong>do cerrar <strong>la</strong><br />

<strong>secu<strong>en</strong>cia</strong> con <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l matón <strong>de</strong>smayado e inaugurar una nueva con Cay<strong>en</strong>a buscando otros <strong>en</strong>emigos.<br />

Estamos ante un re<strong>la</strong>to que se propone como transpar<strong>en</strong>te: que borra <strong>la</strong> instancia <strong>de</strong> <strong>en</strong>unciación mediante<br />

una serie <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos que son <strong>de</strong>udores, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre medios lo permite, <strong>de</strong>l cine<br />

clásico. En términos <strong>de</strong> Christian Metz (1991), se trata <strong>de</strong> un régim<strong>en</strong> <strong>en</strong> que <strong>la</strong> ilusión refer<strong>en</strong>cial -- “el <strong>de</strong>seo <strong>de</strong><br />

ficción que se remonta a <strong>la</strong> infancia, a los re<strong>la</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> madre, al Edipo, todas esas fuerzas raram<strong>en</strong>te adormecidas (y<br />

m<strong>en</strong>os aún <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una historia)”— ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a hacernos olvidar <strong>de</strong> <strong>la</strong> instancia <strong>de</strong> <strong>en</strong>unciación, <strong>de</strong>l carácter <strong>de</strong><br />

cosa dicha (o mostrada) <strong>de</strong> todo <strong>en</strong>unciado. Otra vez <strong>en</strong> pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> Metz, se trata <strong>de</strong> un significante ”muy ocupado<br />

<strong>en</strong> simu<strong>la</strong>r su aus<strong>en</strong>cia”.<br />

Esta <strong>en</strong>unciación transpar<strong>en</strong>te, que <strong>en</strong> cine se caracteriza particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te por ciertas reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> montaje (el<br />

respeto por el raccord o <strong>la</strong> continuidad <strong>en</strong>tre p<strong>la</strong>nos y el eje, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ciertas figuras como <strong>la</strong> mirada a cámara, <strong>la</strong><br />

continuidad <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>no sonoro sobre el corte <strong>de</strong> montaje) adquiere <strong>en</strong> historieta características particu<strong>la</strong>res.<br />

Me interesa <strong>de</strong>stacar dos cuestiones. En principio, el papel <strong>de</strong>l texto. Dos textos <strong>en</strong> off se sobreimprim<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />

imag<strong>en</strong>. El primero, <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te redundante: “Pero allí había un c<strong>en</strong>tine<strong>la</strong>…” sobre <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tine<strong>la</strong><br />

apuntando a Cay<strong>en</strong>a (y dici<strong>en</strong>do, a<strong>de</strong>más “Te estoy apuntando”). El segundo, aunque redundante <strong>en</strong> principio, (“El<br />

Cay<strong>en</strong>a se movió con presteza increíble…” sobre <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Cay<strong>en</strong>a golpeando al c<strong>en</strong>tine<strong>la</strong>), permite reponer lo<br />

ocurrido <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s viñetas, como se verá más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte.<br />

2 Sigo hasta este punto a Thierry Gro<strong>en</strong>ste<strong>en</strong> (1999: 118-119), que va más allá, al proponer <strong>de</strong>jar el montaje al cine (o a <strong>la</strong><br />

fotonove<strong>la</strong>) y conc<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> página, “don<strong>de</strong> el cine no ti<strong>en</strong>e nada que hacer”.<br />

3 Publicado <strong>en</strong> Hora Cero Extra No. 24 (abril <strong>de</strong> 19609. Reproduzco <strong>de</strong> El libro <strong>de</strong> Fierro: Oesterheld Especial (1952-64).<br />

Bu<strong>en</strong>os Aires: La Urraca, 1985. Pág. 109.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!