39 cuenca propia del rio uruguay en argentina - Subsecretaría de ...
39 cuenca propia del rio uruguay en argentina - Subsecretaría de ...
39 cuenca propia del rio uruguay en argentina - Subsecretaría de ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Cu<strong>en</strong>ca Nº <strong>39</strong><br />
Fu<strong>en</strong>te: SSRH (2002)<br />
Cu<strong>en</strong>ca <strong><strong>de</strong>l</strong> Plata<br />
Fu<strong>en</strong>te: CIC (2005)<br />
CUENCA PROPIA DEL RÍO URUGUAY EN ARGENTINA<br />
Cu<strong>en</strong>ca Nº <strong>39</strong><br />
La <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> río Uruguay se localiza <strong>en</strong> el sector noreste <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
país abarcando las provincias <strong>de</strong> Entre Ríos, Corri<strong>en</strong>tes y<br />
Misiones.<br />
Se trata <strong>de</strong> una <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> compartida con Uruguay y Brasil que<br />
forma parte <strong>de</strong> la Hoya Hidrográfica <strong><strong>de</strong>l</strong> Plata. Abarca 3<strong>39</strong>.000<br />
Km 2 <strong>de</strong> superficie (SSRH 2002), t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do su río principal, el<br />
Uruguay, un 32% aproximadam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> territo<strong>rio</strong> brasilero, un<br />
38% <strong>en</strong> el límite <strong>en</strong>tre Arg<strong>en</strong>tina y Brasil y un 30% <strong>en</strong>tre<br />
Arg<strong>en</strong>tina y Uruguay.<br />
CARACTERÍSTICAS FÍSICO – NATURALES<br />
El río Uruguay <strong>de</strong> 1800 km <strong>de</strong> longitud, posee sus naci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />
el estado <strong>de</strong> Santa Catarina (Brasil), cerca <strong>de</strong> la localidad <strong>de</strong><br />
Florianópolis <strong>en</strong> la Sierra Del Mar. Luego <strong>de</strong> atravesar gran<br />
parte <strong><strong>de</strong>l</strong> sur <strong>de</strong> Brasil pasa a ser<br />
límite <strong>de</strong> ese país y Arg<strong>en</strong>tina (<strong>en</strong> las<br />
provincias <strong>de</strong> Misiones y Corri<strong>en</strong>tes)<br />
corri<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su tramo final como<br />
límite <strong>en</strong>tre Arg<strong>en</strong>tina (Provincia <strong>de</strong><br />
Entre Ríos) y la República Ori<strong>en</strong>tal <strong><strong>de</strong>l</strong><br />
Uruguay. El terr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> la <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong><br />
posee un relieve muy variado con<br />
numerosos valles y un sistema fluvial<br />
muy ramificado formado por cursos<br />
<strong>de</strong> agua <strong>de</strong> corto recorrido y <strong>de</strong><br />
ac<strong>en</strong>tuada p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te (CFI 1962, Atlas<br />
Físico Total 1982)<br />
Según Daniele y Nat<strong>en</strong>zon (1994) <strong>en</strong> la <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> pued<strong>en</strong> verificarse 3 ecorregiones que<br />
son <strong>de</strong>scriptas a continuación:<br />
Selvas y Campos Parana<strong>en</strong>ses. Se trata <strong>de</strong> selvas as<strong>en</strong>tadas sobre un relieve <strong>de</strong><br />
meseta suavem<strong>en</strong>te ondulada <strong>de</strong> 200 a 800 metros sobre el nivel <strong><strong>de</strong>l</strong> mar, con una<br />
1
p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>eral hacia el suroeste. En esta ecorregión el clima es subtropical, cálido y<br />
húmedo con temperaturas medias anuales que varían <strong>de</strong> los 19ºC a los 21ºC. Las<br />
precipitaciones medias anuales van <strong>de</strong> 1.600 mm <strong>en</strong> el suroeste a los 2.100 mm <strong>en</strong> el<br />
noreste. Las torm<strong>en</strong>tas son frecu<strong>en</strong>tes y poco prolongadas. Esta ecorregión posee una<br />
subregión d<strong>en</strong>ominada Selvas Paran<strong>en</strong>ses, <strong>en</strong> la cual se distingu<strong>en</strong> 5 estratos<br />
<strong>en</strong>tretejidos por lianas y epífitas con más <strong>de</strong> 2000 especies conocidas <strong>de</strong> plantas<br />
vasculares y una gran variedad <strong>de</strong> especies arbóreas y arbustivas. En las riberas <strong>de</strong> ríos<br />
y riachos se instala un tipo <strong>de</strong> selva <strong>en</strong> galería caracterizada por pres<strong>en</strong>tar dominancia <strong>de</strong><br />
especies hidrófilas que acompaña los cursos <strong><strong>de</strong>l</strong> Paraná, <strong><strong>de</strong>l</strong> Uruguay y <strong>de</strong> sus ríos<br />
aflu<strong>en</strong>tes y se prolonga hasta los 34ºC <strong>de</strong> latitud sur, <strong>en</strong> las orillas bonaer<strong>en</strong>ses <strong><strong>de</strong>l</strong> Río<br />
<strong>de</strong> la Plata, a don<strong>de</strong> llega notablem<strong>en</strong>te empobrecida <strong>en</strong> su composición específica y<br />
<strong>de</strong>sarrollo.<br />
Sabanas Mesopotámicas. En esta ecorregión se pres<strong>en</strong>tan formas <strong>de</strong> relieve bajas con<br />
ondulaciones suaves con dr<strong>en</strong>aje in<strong>de</strong>finido y pobre. Posee un clima húmedo y cálido,<br />
con precipitaciones medias anuales que van <strong>de</strong> 1000 mm a 1600 mm anuales. Domina<br />
un bosque <strong>de</strong> especies xerófilas abiertas <strong>de</strong> un solo estrato, <strong>en</strong>tre las cuales<br />
g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te aparece una vegetación herbácea d<strong>en</strong>sa. Estos bosques se alternan con<br />
pra<strong>de</strong>ras y palmares. La especie arbórea que predomina es el Ñandubay. Las especies<br />
arbustivas y herbáceas son comunes para los pastizales pampeanos y pose<strong>en</strong> un alto<br />
valor como forraje. En zonas inundables aparec<strong>en</strong> pajonales, juncales y carrizales.<br />
Pastizales <strong>de</strong> la Pampa Húmeda. En esta ecorregión se pres<strong>en</strong>ta un clima húmedo y<br />
cálido junto con un relieve relativam<strong>en</strong>te ondulado plano. Se <strong>de</strong>stacan especies leñosas<br />
prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong><strong>de</strong>l</strong> Bosque Xerófilo, Algarrobo y Ñandubay. La precipitación media anual<br />
oscila <strong>en</strong> 1050 mm. La temperatura media anual llega a 18ºC. La vegetación natural está<br />
compuesta por gramíneas formando pra<strong>de</strong>ras <strong>de</strong> especies.<br />
Aspectos hidrológicos<br />
El ancho medio <strong>de</strong> la <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> <strong>en</strong> su parte supe<strong>rio</strong>r es <strong>de</strong> 200 Km, <strong>en</strong> su parte media es <strong>de</strong><br />
300 km y <strong>en</strong> su parte infe<strong>rio</strong>r es <strong>de</strong> 360 km. Se trata <strong>de</strong> un río emin<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te irregular,<br />
consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la irregularidad <strong>de</strong> las lluvias que ca<strong>en</strong> <strong>en</strong> su <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong>. Después <strong>de</strong> recibir<br />
al río Negro, a m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 100 km <strong><strong>de</strong>l</strong> estua<strong>rio</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> Plata, el Uruguay se <strong>en</strong>sancha y se<br />
convierte, virtualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> una ext<strong>en</strong>sión <strong><strong>de</strong>l</strong> río <strong>de</strong> la Plata. El curso <strong><strong>de</strong>l</strong> río Uruguay<br />
recorre 1600 km <strong>de</strong>s<strong>de</strong> sus naci<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> las Sierras do mar y Do Geral hasta su<br />
<strong>de</strong>sembocadura <strong>en</strong> la conflu<strong>en</strong>cia con el Paraná Bravo. Su amplia <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> <strong>de</strong><br />
alim<strong>en</strong>tación se localiza <strong>en</strong> zonas que recib<strong>en</strong> 2000 mm anuales <strong>de</strong> lluvias <strong>en</strong> los meses<br />
<strong>de</strong> invierno y primavera, y que provocan creci<strong>en</strong>tes retardadas <strong>en</strong> uno a dos meses.<br />
2
Aunque el régim<strong>en</strong> <strong><strong>de</strong>l</strong> río es muy irregular, pued<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificarse dos creci<strong>en</strong>tes<br />
separadas por los estiajes <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero y agosto. Las costas <strong><strong>de</strong>l</strong> río Uruguay son difer<strong>en</strong>tes,<br />
las <strong>de</strong> la marg<strong>en</strong> izquierda con altas barrancas y también la misionera don<strong>de</strong> forma los<br />
saltos <strong>de</strong> Moconá, pero la corr<strong>en</strong>tina y la <strong>en</strong>trerriana son g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te bajas. Sus<br />
principales aflu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> la Arg<strong>en</strong>tina son el Aguapey, Miriñay, Mocoretá y Gualeguaychú.<br />
El río es navegable <strong>en</strong> aproximadam<strong>en</strong>te 350 km <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su <strong>de</strong>sembocadura hasta<br />
Concordia y El Salto. Más arriba los rápidos y saltos hac<strong>en</strong> impracticable una navegación<br />
a bordo, sólo <strong>en</strong> algunos tramos pero con embarcaciones m<strong>en</strong>ores. El río Uruguay está<br />
formado por la conflu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los ríos Pelotas y Das Canoas, recibe luego numerosos<br />
aflu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> su recorrido <strong>de</strong> este a oeste pero luego va torci<strong>en</strong>do paulatinam<strong>en</strong>te hacia el<br />
sur (CFI 1962, Atlas Físico Total 1982)<br />
La Subsecretaria cu<strong>en</strong>ta con estaciones hidrológicas a lo largo <strong><strong>de</strong>l</strong> río Uruguay, a<br />
continuación se <strong>de</strong>tallan los caudales.<br />
Para mayor información dirigirse a: www.hidricosarg<strong>en</strong>tina.gov.ar<br />
Cuadro 1: Caudales<br />
Estación Caudal<br />
Medio Dia<strong>rio</strong><br />
<strong>en</strong> m 3 /s<br />
Caudal<br />
máximo dia<strong>rio</strong><br />
<strong>en</strong> m 3 /s<br />
Caudal<br />
mínimo dia<strong>rio</strong><br />
<strong>en</strong> m 3 /s<br />
El Soberbio 2672 101<strong>39</strong> 375.1<br />
Garabí<br />
Garruchos<br />
3430 17143 581.4<br />
2830 16072 512.5<br />
Paso <strong>de</strong> los Libres 4315 17741 525.2<br />
La Ser<strong>en</strong>a 95.15 383.4 2.12<br />
Caa Carai <strong>39</strong>.68 407.8 0.32<br />
Paso Le<strong>de</strong>sma 402.2 3855 14.73<br />
San Roquito 92.06 606.1 2.38<br />
Concordia 4.32 105.8 0.50<br />
Ruta Provincial Nº<br />
<strong>39</strong><br />
19.55 309 0.69<br />
Fu<strong>en</strong>te: Elaboración Propia <strong>en</strong> base a Estadística Hidrológica <strong>de</strong> la República Arg<strong>en</strong>tina (2004)<br />
3
ASPECTOS SOCIOECONÓMICOS<br />
Algunas <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s que se <strong>de</strong>sarrollan <strong>en</strong> la región incluy<strong>en</strong> tala selectiva <strong>de</strong><br />
ma<strong>de</strong>ras nobles sin tratami<strong>en</strong>to reg<strong>en</strong>erativo <strong><strong>de</strong>l</strong> bosque natural, el <strong>de</strong>smonte con el<br />
sistema <strong>de</strong> roza-tumba-quema y la ocupación poste<strong>rio</strong>r por plantaciones <strong>de</strong> coníferas y<br />
eucaliptos o <strong>de</strong> yerba mate, té, soja, etc. el manejo indiscriminado <strong><strong>de</strong>l</strong> suelo lleva a la<br />
pérdida <strong>de</strong> fertilidad y a la erosión. En la parte sur <strong>de</strong> la <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> se pres<strong>en</strong>tan gran<strong>de</strong>s<br />
transformaciones antrópicas g<strong>en</strong>eradas por las activida<strong>de</strong>s agropecuarias.<br />
La <strong>cu<strong>en</strong>ca</strong> abarca el sector este <strong>de</strong> Misiones, Corri<strong>en</strong>tes y Entre Rìos, y compr<strong>en</strong><strong>de</strong> los<br />
sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos:<br />
Misiones<br />
G<strong>en</strong>eral Belgrano, San Pedro, Guaraní, 25 <strong>de</strong> mayo, Oberá, San Javier, Concepción,<br />
Apóstoles<br />
Corri<strong>en</strong>tes<br />
Santo Tomé, G<strong>en</strong>eral Alvear, La Cruz, Paso <strong>de</strong> los Libres y Monte Caseros<br />
Entre Ríos<br />
Fe<strong>de</strong>ración, Concordia, San Salvador, Gualeguaychu. Islas <strong><strong>de</strong>l</strong> Ibicuy, Uruguay<br />
BIBLIOGRAFÍA<br />
• Atlas Total <strong>de</strong> la República Arg<strong>en</strong>tina (1982). Volum<strong>en</strong> 1 y 2. C<strong>en</strong>tro Editor <strong>de</strong><br />
América Latina, Bu<strong>en</strong>os Aires.<br />
• Comité Intergubernam<strong>en</strong>tal Coordinador <strong>de</strong> los Países <strong>de</strong> la Cu<strong>en</strong>ca <strong><strong>de</strong>l</strong> Plata.<br />
Programa Marco para la Gestión Sost<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> los Recursos Hídricos <strong>de</strong> la Cu<strong>en</strong>ca<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> Plata <strong>en</strong> relación con los efectos <strong>de</strong> la variabilidad y el Cambio Climático. (2005).<br />
Bu<strong>en</strong>os Aires. Arg<strong>en</strong>tina<br />
• Daniele. C y Nat<strong>en</strong>zon. C. (1994). Las Regiones Naturales <strong>de</strong> la Arg<strong>en</strong>tina:<br />
Caracterización y Diagnóstico. En El Sistema Nacional <strong>de</strong> Áreas Naturales<br />
Protegidas <strong>de</strong> la Arg<strong>en</strong>tina. Diagnóstico <strong>de</strong> su Patrimonio y su Desarrollo<br />
Institucional. Daniele.C, Burkart. R, Del Valle Ruiz. L, Nat<strong>en</strong>zon, C y Ardura. F.<br />
Bu<strong>en</strong>os Aires. Arg<strong>en</strong>tina.<br />
• Evaluación <strong>de</strong> los Recursos Naturales <strong>de</strong> la Arg<strong>en</strong>tina (1962). Tomo IV, Volum<strong>en</strong><br />
1. Recursos hidráulicos superficiales. Consejo Fe<strong>de</strong>ral <strong>de</strong> Inversiones. Bu<strong>en</strong>os<br />
Aires.<br />
• Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> la Organización <strong>de</strong> los Estados Americanos (1971). Cu<strong>en</strong>ca<br />
<strong><strong>de</strong>l</strong> Río <strong>de</strong> la Plata, estudio para su planificación y <strong>de</strong>sarrollo. Inv<strong>en</strong>ta<strong>rio</strong> y análisis<br />
<strong>de</strong> la información básica sobre recursos naturales. Washington D.C<br />
4
• Soldano (1947). Régim<strong>en</strong> y aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la red fluvial arg<strong>en</strong>tina. Parte 1.<br />
El río Paraná y sus tributa<strong>rio</strong>s. Editorial Cimera. Bu<strong>en</strong>os Aires.<br />
• <strong>Subsecretaría</strong> <strong>de</strong> Recursos Hídricos (2002). Atlas Digital <strong>de</strong> los Recursos Hídricos<br />
Superficiales <strong>de</strong> la República Arg<strong>en</strong>tina CD-ROM, Bu<strong>en</strong>os Aires<br />
• <strong>Subsecretaría</strong> <strong>de</strong> Recursos Hídricos (2004). Estadística Hidrológica <strong>de</strong> la<br />
República Arg<strong>en</strong>tina. Edición 2004. Bu<strong>en</strong>os Aires.<br />
• www.in<strong>de</strong>c.gov.ar. Sitio web visitado <strong>en</strong> Febrero <strong>de</strong> 2006<br />
• www.hidricosarg<strong>en</strong>tina.gov.ar. Sitio web visitado <strong>en</strong> Noviembre <strong>de</strong> 2005<br />
• www.formosa.gov.ar Sitio web visitado <strong>en</strong> Noviembre <strong>de</strong> 2005<br />
• www.<strong>en</strong>tre<strong>rio</strong>s.gov.ar Sitio web visitado <strong>en</strong> Noviembre <strong>de</strong> 2005<br />
• www.corri<strong>en</strong>tes.gov.ar Sitio web visitado <strong>en</strong> Noviembre <strong>de</strong> 2005<br />
Preparado por Paula Sarafian 11/05<br />
5