La Dinámica de la Modernidad en América Latina - Revistas ...
La Dinámica de la Modernidad en América Latina - Revistas ...
La Dinámica de la Modernidad en América Latina - Revistas ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
En <strong>América</strong> <strong>La</strong>tina, no <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or esca<strong>la</strong> que<br />
<strong>en</strong> los contextos europeos y norteamericanos,<br />
el <strong>de</strong>spliegue <strong>de</strong> “formalizaciones” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
sociabilida<strong>de</strong>s repres<strong>en</strong>tó un <strong>de</strong>terminado<br />
esquema c<strong>la</strong>sificatorio, or<strong>de</strong>nador, reductor<br />
y <strong>de</strong> exclusión <strong>de</strong> maneras <strong>de</strong> “estar <strong>en</strong> el<br />
mundo”. Esto es consecu<strong>en</strong>cia, obviam<strong>en</strong>te,<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> conceptos o categorías<br />
que repres<strong>en</strong>tan una realidad previam<strong>en</strong>te<br />
interpretada <strong>de</strong>l mundo social, por <strong>la</strong><br />
que se fijan normas <strong>de</strong> conducta inclusivas<br />
y excluy<strong>en</strong>tes, así como se estructuran<br />
posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acción y el trazado <strong>de</strong> fronteras<br />
<strong>de</strong> lo legítimo y lo excluido. Fronteras <strong>en</strong> el<br />
s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> “conv<strong>en</strong>ciones sociales” creadas<br />
<strong>en</strong> condiciones particu<strong>la</strong>res. También <strong>en</strong> el<br />
s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> “crear i<strong>de</strong>ntida<strong>de</strong>s” sociales que,<br />
con el tiempo, se pres<strong>en</strong>tarán para todos<br />
como “naturales”. Va a resultar un gesto crítico<br />
<strong>la</strong> incredulidad <strong>en</strong> esta posibilidad <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r<br />
“crearse” un código ético no ambival<strong>en</strong>te y sin<br />
contradicciones (Bauman 1997: 15), es <strong>de</strong>cir,<br />
un código c<strong>la</strong>sificatorio <strong>de</strong> lo correcto y lo no<br />
correcto, <strong>de</strong> jerarquías <strong>de</strong> valor arbitrariam<strong>en</strong>te<br />
puestas <strong>en</strong> <strong>la</strong> esc<strong>en</strong>a social.<br />
No obstante, al referirse a <strong>la</strong><br />
institucionalización <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>La</strong>tina, varios<br />
análisis reiteran su posibilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida<br />
que el<strong>la</strong> sea regida y se materialice <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
esfera política, <strong>en</strong> <strong>la</strong> órbita <strong>de</strong> <strong>la</strong> legalidad y el<br />
<strong>de</strong>recho, <strong>en</strong> <strong>de</strong>finitiva, <strong>en</strong> los marcos jurídicoregu<strong>la</strong>torios<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> sociedad. Piénsese,<br />
por ejemplo, <strong>en</strong> el diagnóstico ampliam<strong>en</strong>te<br />
difundido <strong>de</strong> <strong>la</strong> “baja institucionalización”<br />
<strong>en</strong> el contexto <strong>la</strong>tinoamericano <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />
<strong>de</strong>bilidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho y el constitucionalismo<br />
como instituciones (Peruzzotti 2001): “¿Cuáles<br />
son <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong> <strong>la</strong> baja institucionalización<br />
<strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>La</strong>tina?(...) el bajo nivel <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
construcción institucional exhibida por <strong>la</strong>s<br />
<strong>La</strong> <strong>Dinámica</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mo<strong>de</strong>rnidad <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>La</strong>tina<br />
socieda<strong>de</strong>s <strong>la</strong>tinoamericanas está íntimam<strong>en</strong>te<br />
ligado a <strong>la</strong>s formas asumidas <strong>en</strong> el proceso<br />
histórico <strong>de</strong> autoconstitución <strong>de</strong> sus socieda<strong>de</strong>s<br />
civiles, más específicam<strong>en</strong>te, con <strong>la</strong> erosión <strong>de</strong><br />
los acuerdos legales constitucionales por parte<br />
<strong>de</strong> formas populistas <strong>de</strong> auto<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to”<br />
(162).<br />
Pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse que, <strong>en</strong> parte, es cierto todo<br />
esto. En parte porque <strong>la</strong> supuesta “precariedad<br />
institucional” diagnosticada no es tal si <strong>la</strong><br />
<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos como incapacidad <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r<br />
ciertos mecanismos <strong>de</strong> conviv<strong>en</strong>cia sociocultural.<br />
Los valores y normas, g<strong>en</strong>erados<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma dinámica <strong>de</strong> socialización,<br />
son adquiridos, y forman parte, <strong>de</strong>l medio<br />
social <strong>en</strong> que se hac<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tes. De<br />
igual manera, su institucionalización es<br />
también parte <strong>de</strong> ese ambi<strong>en</strong>te social, no sin<br />
resist<strong>en</strong>cias y contradicciones. El proceso<br />
<strong>de</strong> institucionalización <strong>en</strong> <strong>América</strong> <strong>La</strong>tina<br />
correspon<strong>de</strong> a una particu<strong>la</strong>r (o a particu<strong>la</strong>res)<br />
dinámica socio-cultural y a los acuerdos<br />
conting<strong>en</strong>tes diseñados durante el mismo<br />
proceso <strong>de</strong> internalización <strong>de</strong> códigos colectivos<br />
y valores. <strong>La</strong> lógica institucional, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />
inclusive a <strong>la</strong>s variadas formas <strong>de</strong> su <strong>de</strong>sarrollo,<br />
se materializó incorporando o, mejor dicho,<br />
con <strong>la</strong> co-participación <strong>de</strong> aquellos elem<strong>en</strong>tos<br />
histórico-culturales, políticos y <strong>de</strong> valoraciones<br />
<strong>de</strong>finibles como “exteriores” a <strong>la</strong> dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
mo<strong>de</strong>rnidad. Todas <strong>la</strong>s figuras <strong>de</strong>finidas como<br />
“exteriores” a el<strong>la</strong>, como podría ser lo indíg<strong>en</strong>a,<br />
lo negro, el caciquismo, el cli<strong>en</strong>telismo, el<br />
“compadrazgo”, figuras supuestam<strong>en</strong>te<br />
“pre-mo<strong>de</strong>rnas”, han sido, y continúan<br />
si<strong>en</strong>do, protagonistas también c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> particu<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> lógica institucional<br />
<strong>la</strong>tinoamericana y, por consecu<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
propia dinámica <strong>de</strong> <strong>la</strong> mo<strong>de</strong>rnidad (ejemplificada<br />
c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ampliam<strong>en</strong>te difundida figura<br />
63