03.06.2013 Views

mravaleTnikuri saqarTvelo

mravaleTnikuri saqarTvelo

mravaleTnikuri saqarTvelo

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ogor vicxovreT<br />

erTad XX saukuneSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si


saswavlo masalebis krebuli momzadebulia proeqtis `tolerantobis mSenebloba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si istoriis swavlebis gziT~ farglebSi, holandiis sagareo saqmeTa<br />

saministros centraluri da aRmosavleT evropis socialuri transformaciis<br />

programis (matra) dafinansebiT<br />

evroklio/matras proeqti 2008/2011<br />

rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis interaqtiuli swavlebisaTvis<br />

koordinatorebi<br />

ioke van der leu-rurdi, evroklios _ istoriis pedagogTa evropuli asociaciis<br />

aRmasrulebeli direqtori, proeqtis mTavari menejeri<br />

stiven stigersi, blandin smilanski, patrik barkeri, evroklios _ istoriis pedagogTa<br />

evropuli asociaciis samdivnos wevrebi, proeqtis menejerebi<br />

nana cixisTavi, elene meZmariaSvili, profesorebi, istoriis maswavlebelTa<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s asociacia, proeqtis koordinatorebi<br />

proeqtis adgilobrivi eqspertebi<br />

Tea qarCava, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris istoriis eqsperti<br />

levan axvlediani, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris gazeT<br />

`dialogis~ proeqtis menejeri<br />

giorgi gaxelaZe, profesori, ilias universiteti<br />

saerTaSoriso eqspertebi<br />

rumiana kuSeva, mTavari eqsperti, profesori, informaciisa da praqtikos pedagogTa<br />

momzadebis departamentis direqtori, evroklio-s proeqtis `evropis dialogi,<br />

kulturis cisartyela momavlisaTvis~ koordinatori, bulgareTi<br />

robert maieri, doqtori, ufrosi mecnier-TanamSromeli, georg ekertis<br />

saxelmZRvaneloebis kvlevis saerTaSoriso instituti, braunSvaigi, germania<br />

eial navehi, profesori, israelis demokratiis institutis ufrosi mecnier-<br />

TanamSromeli, politikuri saganmanaTleblo proeqtis xelmZRvaneli, israeli<br />

viken Ceteriani, doqtori, programa CIMERA-s direqtori, Sveicaria<br />

elma hasimbegoviCi, humanitarul mecnierebaTa magistri, evroklio-s saresurso<br />

wignis `Cveulebrivi xalxi araCveulebriv qveyanaSi. yoveldRiuri cxovreba bosniahercogovinaSi,<br />

xorvatiasa da serbiaSi 1945-1990 wlebSi~ Tanaredaqtori, bosniahercogovina<br />

margaret gestsdotiri, islandiis universiteti, reikiavikis armulis kolejis<br />

istoriis pedagogi, evroklios yofili prezidenti da sabWos wevri, islandia<br />

din smarti, profesori, dasavleT inglisis universiteti, bristoli, evroklios<br />

yofili prezidenti, evroklios sabWos wevri, britaneTis istoriis maswavlebelTa<br />

saganmanaTleblo qselis (HTEN) mdivani da istoriis swavlis, swavlebisa da kvlevis<br />

saerTaSoriso Jurnalis saredaqcio kolegiis wevri, didi britaneTi<br />

Zintra liepina, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklios sabWos yofili<br />

wevri, istoriis pedagogTa latviis asociaciis wevri, latvia<br />

oliver raisneri, doqtori, adamianis uflebaTa programis menejeri, evrokomisiis<br />

delegacia <strong>saqarTvelo</strong>Si, germania<br />

ineke veldhuis-meesteri, damoukidebeli konsultanti istoriis swavlebis<br />

meTodologiaSi, istoriis pedagogTa holandiis asociacia, niderlandebi<br />

fransuaz kompanie, doqtori, kulturis organizaciisa da menejmentis departamenti,<br />

sociologiis fakulteti, vriies universiteti, amsterdami, niderlandebi<br />

tomas Serloki, profesori, vest pointis samxedro akademia, amerikis SeerTebuli<br />

Statebi<br />

iulia kuSneriova, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />

`kulturebis mozaika~ Tanaavtori, istoriis maswavlebelTa moskovis asociacia,<br />

ruseTi<br />

irina kostiuki, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />

„axali droeba, axali istoria“ koordinatori, nova_doba, istoriis maswavlebelTa<br />

ukrainis asociacia, ukraina


saredaqcio kolegia<br />

rumiana kuSeva (mTavari redaqtori), elisabed CubiniSvili, nina zulumiani, manana<br />

SeyilaZe, evelina mamedova, oliver raisneri (konsultanti)<br />

avtorebi<br />

jgufi: multieTnikuri <strong>saqarTvelo</strong><br />

nino Ciqovani (jgufis xelmZRvaneli), marlen Sengelia, zurab laoSvili (1), seda<br />

melkumiani (2; 3), nona WiRlaZe (4), elene bodaveli (5; 6), nana soloRaSvili (7),<br />

qeTevan qvliviZe (8), Sorena xecuriani (9)<br />

jgufi:Oojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />

naira mamukelaSvili (jgufis xelmZRvaneli; 15; 16), nugzar molaSvili (10)<br />

nargiz nabieva, elura alieva (11), madona miqelaZe (12), nana agasaSvili (13), lamara<br />

margoSvili (14)<br />

jgufi:Omigracia<br />

cira CikvaiZe (jgufis xelmZRvaneli; 18; 22; 23), ia xubaSvili (17; 23), lela<br />

kakaSvili, oTar janeliZe (19; 20), amiran jamagiZe (21)<br />

jgufi:Oreligia<br />

beso lorTqifaniZe (jgufis xelmZRvaneli; Tanaavtori 24-28), naTia fircxalava<br />

(Tanaavtori 24-26), qeTevan sturua (Tanaavtori 27, 28), naTia namiWeiSvili, nugzar<br />

bardaveliZe (29)<br />

rukebi Seadgina manana SeyilaZem<br />

didi madloba niderlandebis samefos mTavrobas, matras programas proeqtis<br />

dafinansebisaTvis<br />

gamomcemlobis redaqtori _ naTela Tuxareli<br />

dizaini da kompiuteruli uzrunvelyofa _ mavra bancuri<br />

istoriis maswavlebelTa <strong>saqarTvelo</strong>s asociacia (imsa)<br />

krebuli ganTavsebulia imsa-s vebgverdze www.imsa.ge<br />

ISBN 978-9941-0-3633-0


Zvirfaso megobaro,<br />

am wignis daxmarebiT gaigeb, Tu rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi Cvens<br />

samSobloSi _ <strong>saqarTvelo</strong>Si sxvadasxva erovnebisa da religiuri mrwamsis<br />

adamianebma. es wigni dagafiqrebs kiTxvebze: ra gavlena iqonia wina saukunis<br />

mniSvnelovanma istoriulma movlenebma Cvens Tanacxovrebaze? ratom miiCnevdnen<br />

gansxvavebuli erovnebisa da rwmenis adamianebi Tavs Cveni qveynis sruluflebian<br />

moqalaqeebad an ra uSlida maT xels amaSi? rogor moaxerxes mcirericxovanma<br />

erebma da religiuri mimdinareobebis warmomadgenlebma TavianTi TviTmyofadobis<br />

SenarCuneba? ram Seuwyo an SeuSala amas xeli? ra roli iTamaSes maT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

XX saukunis istoriaSi da a.S.<br />

amisaTvis gaecnobi sxvadasxva saxis wyaroebs, romlebic dajgufebulia oTxi didi<br />

Temis _ mravalerovani <strong>saqarTvelo</strong>, ojaxi da yoveldRiuri cxovreba, migracia<br />

da religia _ mixedviT. es is Temebia, romelTa gacnoba Sen gverdiT mcxovreb<br />

sxvadasxva erovnebisa da rwmenis adamians ufro axlobels gaxdis. darwmundebi,<br />

rom erovnuli da religiuri mravalferovneba Cveni samSoblos simdidrea, rom<br />

mxolod mSvidobiani Tanacxovreba, urTierTgageba, erTmaneTis kulturis, adaT-<br />

Cvevebis, tradiciebisa da Rirebulebebis codna, urTierTpativiscema qveynis<br />

warmatebuli ganviTarebis sawindaria.<br />

yoveli gakveTili moicavs sakvanZo da ganmazogadebel kiTxvebs, sxvadasxva saxis<br />

wyarosa da mravalferovan davalebebs. sakvanZo kiTxva dagexmareba aRmoaCino<br />

gakveTilis mTavari idea, ganmazogadebeli ki _ am ideis irgvliv msjelobasa da<br />

daskvnebis gamotanaSi. wyaroebi ise aris SerCeuli, rom erTsa da imave sakiTxze<br />

zogjer gansxvavebul Sexedulebas gaecno. davalebebi sxvadasxva sakiTxisadmi<br />

sakuTari damokidebulebis CamoyalibebaSi dagexmareba.<br />

am wignis SeqmnaSi bevrma adamianma miiRo monawileoba. avtorebi sxvadasxva<br />

erovnebisa da mrwamsis warmomadgenlebi arian, magram yvelas erTi mizani<br />

amoZravebda. imedi gvaqvs, es wigni erTmaneTis, sxvadasxva erovnebis <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

moqalaqeebis ukeT gacnobaSi dagexmareba da urTierTpativiscemas gaswavlis.


ogor vicxovreT erTad<br />

XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>SiY<br />

29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis<br />

interaqtiuli swavlebisaTvis<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

1. „Tbilisuri ezo“ ................................................................................................................6<br />

2. CavabareT Tu ara tolerantobis gamocda avbedobis Jams? .......10<br />

3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................................................14<br />

4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi.............................................................16<br />

5. cxinvali 1990–iani wlebis dasawyisamde –<br />

erTianoba mravalferovnebaSi ........................................................................20<br />

6. ra moxda TbilisSi 1956 wlis 9 marts? ................................................24<br />

7. 1989 wlis 9 aprili ........................................................................................................26<br />

8. Tbilisis melpomena<br />

(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba) .......................... 30<br />

9. edemis baRi „samxreTis cimbirSi“ .................................................................. 34<br />

ojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />

10. Sereuli qorwinebebi <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />

meore naxevarSi ................................................................................................................. 38<br />

11. erTi quCa marneulSi ...................................................................................................42<br />

12. xalxTa `WianWvelebis bude“ CaqvSi ..............................................................46<br />

13. udiebi XX saukunis qarTul garemoSi ..................................................... 50<br />

14. qistebi XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si ............................................................. 54<br />

15. espaneli bebiis istoria .......................................................................................... 58<br />

16. eTnokonfliqtebi da bavSvebi ............................................................................62


migracia<br />

17. `gayofili lukma~ ...........................................................................................................66<br />

18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />

(mesxeTidan deportirebulebi) ..........................................................................70<br />

19. rusTavi – „ormoci Zmis“ qalaqi ..................................................................... 78<br />

20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si) 84<br />

21. medlis ori mxare: qarTvelebi da osebi<br />

(XX saukunis 90-iani ww) ...........................................................................................90<br />

22. sami qalis dRiuri:<br />

baltiispirelebis bedi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................94<br />

23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris?~: 1990-iani wlebis emigracia .....102<br />

religia<br />

24. kanoni da realoba .......................................................................................................106<br />

25. „uRmerTo“ <strong>saqarTvelo</strong> ............................................................................................108<br />

26. faruli locva ..................................................................................................................112<br />

27. TanamSromloba Tu Seuwynarebloba?! .......................................................116<br />

28. <strong>saqarTvelo</strong> marTlmadideblebisTvis ......................................................120<br />

29. kaTolikebi XX saukunis quTaisSi .............................................................124


6<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

1. `Tbilisuri ezo~<br />

a)<br />

sakvanZo kiTxva: ras niSnavs `Tbilisuri ezo~?<br />

wyaro 1. Tbilisis mosaxleobis erovnuli Semadgenloba<br />

1930-ian wlebSi Tbilisis mosaxleobis umetesobas warmoadgendnen qarTvelebi,<br />

somxebi da rusebi. danarCeni eTnikuri jgufebidan Tavisi raodenobiT gamoir-<br />

Ceodnen osebi, qurTebi, berZnebi, ebraelebi, azerbaijanelebi da ukrainelebi.<br />

,,Tbilisi~, ekonomikur-geografiuli gamokvleva, Tb., 1989, gv.128.<br />

wyaro 2. XX saukunis dasawyisis Tbilisuri saxli, ezo da quCa<br />

b)


wyaro 3. `Semosavliani saxlebis~ * mdebareoba TbilisSi XX saukunis dasawyisSi<br />

„შემოსავლიანი სახლების“ მდებარეობა თბილისში<br />

md. vere<br />

12<br />

kus tba<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

1... თბილისის უბნები<br />

„შემოსავლიანი<br />

სახლების“<br />

მდებაჽეობა<br />

davaleba 1:<br />

lisis tba<br />

md. wavkisisxevi<br />

14<br />

11<br />

1. კჽანისი<br />

2. ოჽთაჭალა<br />

3. ხაჽფუხი<br />

4. აბანოთუბანი<br />

5. კალა<br />

6. სოლოლაკი<br />

7. კალოუბანი<br />

8. გაჽეთუბანი<br />

9. მთამინდა<br />

10. ვეჽე<br />

11. ვაკე<br />

12. ბაგები<br />

13. საბუჽთალო<br />

14. დელისი<br />

13<br />

9<br />

6<br />

10<br />

8<br />

26<br />

7<br />

5<br />

4<br />

3<br />

27<br />

28<br />

29<br />

1<br />

15<br />

2<br />

15. ვაშლიჯვაჽი<br />

16. დიღომი<br />

17. დიდი დიღომი<br />

18. ავჭალა<br />

19. გლდანი<br />

20. მუხიანი<br />

21. ავშნიანი<br />

23 24<br />

22<br />

22. ალექსანდეჽსდოჽფი<br />

23. დიდუბე<br />

24. ნაძალადევი<br />

25. ზღვისუბანი<br />

26. კუკია<br />

27. ჩუღუჽეთი<br />

28. ჽიყე<br />

16<br />

17<br />

1. moZebne rukaze Tbilisis is ubnebi, sadac e.w. ,,Semosavliani saxlebi~ arsebobda.<br />

2. ivaraude, ratom gaCnda aseTi saxlebi da ra istoriulma movlenebma Seuwyo<br />

amas xeli?<br />

* XIX saukunis meore naxevridan, Tbilisis swrafi zrdis gamo, gavrcelda ramdenimesarTuliani gasaqiravebel<br />

binebiani saxlebi, romlebsac Semosavlian saxlebs uwodebdnen.<br />

25<br />

md. mtkvari<br />

30<br />

29. ისანი<br />

30. ვაჽკეთილი<br />

31. საჯეიჽნო<br />

32. ნავთლუღი<br />

33. ლოჭინი<br />

34. ფონიჭალა<br />

32<br />

20<br />

34<br />

md. mtkvari<br />

Tbilisis zRva<br />

19<br />

18<br />

21<br />

33<br />

31<br />

7<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


8<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 4. ingliseli diplomati Tbilisis Sesaxeb<br />

…. . . iq cxovroben ara marto qarTvelebi, aramed rusebi, somxebi, sparse-<br />

lebi, TaTrebi, cota evropelebi, saxeldobr, germanelebi, frangebi da sxvani<br />

. . .…Tbilisi iseTi qalaqia, sadac adamianma SeiZleba icxovros ise, rom sevda<br />

ar stanjavdes . . .……<br />

davaleba 2:<br />

ser jon oliver uordropi (1864-1948), ingliseli diplomati.<br />

ganmarte, wyaro 4-is mixedviT, ras SeiZleba niSnavdes uordropis gamonaTqvami<br />

Tbilisis Sesaxeb?<br />

wyaro 5. yoveldRiuri cxovreba Tbilisur ezoSi<br />

a) davibade da gavizarde veraze, wilkanis q. #7-Si (axlandeli RambaSiZis<br />

quCa). iq vcxovrobdi XX saukunis 30-iani wlebidan, 33 wlis ganmavlobaSi.<br />

es iyo lamazi, orsarTuliani saxli, sadac Svidi ojaxi cxovrobda. Cveni<br />

ezo gamoirCeoda mravalerovani mosaxleobiT. iq vcxovrobdiT qarTvelebi,<br />

polonelebi, rusebi, somxebi da azerbaijanelebi. erTmaneTTan imdenad kargi<br />

damokidebuleba gvqonda, rom davnaTesavdiT naTelmironobiT. Cveni ojaxebis<br />

saxlis kari arc ki iketeboda, mxolod quCis kars ketavdnen. erTxel, maxsovs<br />

skolidan davbrundi. Cemi ojaxis wevrebi Sin ar damxvdnen. Cvenma polonelma<br />

mezoblebma SemipatiJes da gamimaspinZldnen kidec.<br />

Tu romelime mezobels stumari Camouvidoda da Sin aravin daxvdeboda, aucileblad<br />

meore mezobeli SeipatiJebda xolme. diasaxlisebi erTad midiodnen<br />

bazarSi da saRamoobiT Cais svamdnen. Tumca iyo xolme uTanxmoebac, magram<br />

ZiriTadad yofiTi problemebis gamo.<br />

b)<br />

interviu Tbilisis mcxovrebTan izolda robaqiZesTan, 77 wlis,<br />

Caiwera S. xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

qurTebis qorwili


g) 20 weli vicxovre e.w. ,,Semosavlian saxlSi~, romelsac Cven italiur saxls<br />

veZaxdiT. aseT ezoSi davibade da Cemi bavSvobis megobrebic osebi, somxebi,<br />

ukrainelebi, qarTvelebi, berZnebi da azerbaijanelebi iyvnen. maxsovs Cveni papebi<br />

aRdgomas erTmaneTs saaRdgomo kvercxebis WaxuniT ulocavdnen. qalebic<br />

megobrobdnen, Tumca sarecxis gamo konfliqtic mosdiodaT (isini erTmaneTs<br />

ejibrebodnen, vis ufro qaTqaTa sarecxi eqneboda). mamakacebi nardis TamaSiTa<br />

da qeifiT irTobdnen Tavs, bavSvebi ki erTmaneTis enaze vsaubrobdiT. yoveldRiur<br />

cxovrebaSi SeviswavleT somxebma qarTuli, qarTvelebma somxuri, azerbaijanuli<br />

da ukrainuli enebi.<br />

Tbilisis mcxovrebis 48 wlis rita saakianis interviu.<br />

Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

d) Cvens ezoSi ukve meramdene Taoba daibada XX saukunis dasawyisidan dRemde.<br />

erTad cxovrobdnen Cveni papebi, mamebi, Cemi Taoba da axla Cveni Svilebic.<br />

magram unda iTqvas, rom 1990-iani wlebidan mezoblebma masobrivad daiwyes<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasvla. ebraeli israelSi wavida, rusi mezobeli qaliSvilebma<br />

waiyvanes ruseTSi, zogierTi somexi germaniaSi wavida. maTi gadinebis Ziri-<br />

Tadi mizezebi ekonomikuri da socialuri viTareba iyo. am mezoblebis binebi<br />

SemdgomSi afxazeTidan devnilebma iyides.<br />

Tbilisis mcxovrebis 53 wlis qeTevan gvinCiZis interviu.<br />

Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

davaleba 3:<br />

1. daasaxele <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Tanacxovrebis dadebiTi mxareebi.<br />

2. monaxe wyaroSi 5 a, g, d fraza, romelic uordropis azrs adasturebs.<br />

3. ivaraude, ra roli iTamaSa msgavsi atmosferos SeqmnaSi `Semosavlianma<br />

saxlebma~?<br />

4. dawere vikipediisTvis mokle informacia `Tbilisur ezoebze~ da moamzade<br />

is vebgverdze dasadebad.<br />

5. gaiTamaSeT scena Tbilisuri ezos cxovrebidan.<br />

BB<br />

ganmazogadebeli kiTxva: raSi gamoixateba Tbilisuri ezoebis gansakuTrebuli<br />

koloriti?<br />

9<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


10<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

2. CavabareT Tu ara tolerantobis<br />

gamocda avbedobis Jams<br />

sakvanZo kiTxva: SeiZleba Tu ara eTnokonfliqtebis fonze keTilmezoblobis<br />

SenarCuneba?<br />

wyaro 1. 1990-iani wlebis dasawyisis konfliqtis Sedegebi cxinvalis<br />

SemogarenSi<br />

davaleba 1:<br />

a. konfliqtis zona, b. sofeli ergneTi,<br />

1993 wlis noemberi 1992 wlis aprili<br />

daakvirdi wyaro 1-s. eTnokonfliqtis ra Sedegebi Cans fotosuraTebze da,<br />

Seni azriT, ra darCa kadrs miRma?<br />

wyaro 2. oficialuri informacia ergneTis bazrobaze<br />

1996 wels amoqmedda `ergneTis bazroba~, sadac gaCaRebuli iyo kontraban-<br />

duli saqonliT vaWroba. igi swrafad iqca didi Semosavlis wyarod. savaraudod,<br />

am bazrobis gavliT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Semoedineboda da <strong>saqarTvelo</strong>dan<br />

cxinvalis regionis gavliT ruseTSi gadioda miliard dolaramde Rirebulebis<br />

kontrabanduli saqoneli. ergneTis bazrobis meSveobiT danarCen <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

narkotikebi da iaraRi vrceldeboda.<br />

gayinuli konfliqtebi, 1994-1999 wlebi.<br />

http://www.report.smr.gov.ge/chapter2.html


wyaro 3. ergneTis bazrobis adgilmdebareoba<br />

wyaro 4. ergneTis bazrobis<br />

satelituri<br />

suraTi (2001 w.)<br />

wyaro 5. ergneTis bazrobaze<br />

davaleba 2:<br />

a b<br />

avtori: zurab laoSvili<br />

1. gaaanalize wyaroebi 3, 4 da 5. riT axsni ergneTis bazrobis arsebobas?<br />

rogor axsni mis adgilmdebareobas? ratom SeiZleba miviCnioT ergneTis<br />

bazroba TavisTavad Seqmnil saxalxo bazrobad?<br />

2. aRwere wyaro 5 a da b. erTi SexedviT, ra STabeWdilebas tovebs gareSe damkvirvebelze<br />

es fotoebi?<br />

11<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


12<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 6. ergneTis bazrobis movaWris mogonebebi<br />

2003 wels, bedis sacdelad, benzinmzidiT ufulod CavediT ergneTis bazrobaze.<br />

iq sruliad SemTxveviT SevxvdiT cxinvalel osebs, romlebmac benzini<br />

SemogvTavazes, Tanxas ki realizaciis Semdeg gadavixdidiT. daTqmul vadaSi<br />

fuli CavutaneT da ase avawyeT biznesi. male naTel-mironebic gavxdiT.<br />

interviu Tbilisel moqalaqe levan petriaSvilTan, 48 wlis,<br />

Cawera marlen Sengeliam, 2009 wlis 5 oqtomberi.<br />

wyaro 7. xelisufleba cxinvalis regionSi viTarebis gamwvavebis Sesaxeb<br />

2004 wlis agvistosTvis cxinvalis regionSi mdgomareoba ukiduresad gamwvavda.<br />

samarTaldamcavebma daiwyes qmediTi RonisZiebebis gatareba kontrabandis<br />

aRsakveTad.<br />

vardebis revoluciis Semdgomi periodis angariSi, 2008 wlis ianvari,<br />

http://diaspora.ge/files/faili/chapter4.html<br />

wyaro 8. ergneTis bazrobis teritoria 2004 wels<br />

davaleba 3:<br />

1. gansazRvre, wyaroebis 2-7 mixedviT, rogor afasebdnen ergneTis bazrobas<br />

saxelmwifo organoebi da sazogadoeba?<br />

2. Camoayalibe Seni sakuTari pozicia ergneTis bazrobis arsebobasTan dakav-<br />

SirebiT.<br />

wyaro 9. xelisufleba ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis Sesaxeb<br />

cxinvalis regionis konfliqtis zonaSi arsebuli ergneTis bazrobis daxurvam<br />

da kontrabanduli gzebis gadaketvam sabaJo Semosavlebi mkveTrad gazarda<br />

da sabaJo gegmebis Sesrulebam [2004w.-red.] ianvar-agvistoSi 107% Seadgina.<br />

cxin valis regionSi arsebuli kontrabanduli tvirTbrunvis gamo <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

120 milioni aSS dolaris zarali adgeboda yovelwliurad.<br />

`sivil jorjia~, 2004 wlis 2 seqtemberi


wyaro 10. damoukidebeli eqsperti ergneTis bazrobis mniSvnelobaze<br />

roca cxinvalSi ergneTis bazroba iyo, osuri mosaxleoba qarTuli mxarisken<br />

iyo gadmoxrili _ lari trialebda, nebismieri qarTveli gadadioda cxinvalis<br />

regionSi da iqidan ruseTSic midioda. qarTul-osur soflebs Soris<br />

iyo vaWroba, mimosvla, Sereuli qorwinebebi. ndoba iyo aRdgenili, cxinvalSi<br />

ukve qarTuli laparaki ismoda. perspeqtiva arsebobda.<br />

afxazeTis mimarTulebiTac saWiroa ergneTis bazrobis msgavsi ram, rom ra-<br />

RaciT davainteresoT. ra Tqma unda, ukanonoba, iaraRi da narkotikebi ar unda<br />

iyos, magram narkotikebis Semotanis gamo bazroba ar unda daiketos.<br />

eqsperti konfliqtologi paata zaqareiSvili. gazeTi `rezonansi~,<br />

2008 wlis 23 marti.<br />

wyaro 11. adgilobrivi mcxovrebi ergneTis bazrobis Sesaxeb<br />

mimaCnia, rom ergneTis bazrobis daxurva iyo danaSauli da ara Secdoma.<br />

ramdeni xalxi iyo dasaqmebuli? es aucilebeli iyo Cveni xalxis xelaxali<br />

urTierTobisa da damegobrebisaTvis. moSales im motiviT, rom korufcias vebrZviTo.<br />

korufcias ise unda ebrZolo, rom xalxi umuSevari datovo?<br />

interviu ergneTidan devnil Salva kasraZesTan, 82 wlis,<br />

Cawera zurab laoSvilma, 2008 wlis 25 agvisto.<br />

wyaro 12. qarTveli Jurnalistebi ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis<br />

Sesaxeb<br />

TiTqos Znelia imsjelo axla am Temaze, magram ergneTis bazrobis fenomeni<br />

qarTul-osuri pirdapiri urTierTobebisaTvis, TumcaRa cudi formebiT,<br />

magram uaRresad momgebiani iyo. imis magivrad, rom am urTierTobebisaTvis<br />

legitimuri xasiaTi miecaT, ergneTis bazrobis daketvam qarTul-osuri urTierTobebis<br />

wyveta gamoiwvia.<br />

davaleba 4<br />

ramaz abaiSvili, gazeTi `lanCxuTi~, 2009 wlis 24 ianvari.<br />

daiyaviT movaWreebisa da xelisuflebis warmomadgenlebis jgufebad.<br />

a) gaaanalizeT wyaroebi 9-12 da CamoayalibeT jgufSi SeTanxmebuli mosazreba<br />

ergneTis bazrobis arsebobis an daxurvis mizanSewonilobis Sesaxeb.<br />

b) xelisuflebaSi rom iyo, ras moimoqmedebdi, saxelmwifos interesebidan<br />

gamomdinare?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ramdenad SeiZleboda, rom ergneTis<br />

bazrobis msgavsi adgili yofiliyo konfliqtSi monawile mxareebis,<br />

erTdroulad, gamTiSveli da gamaerTianebeli?<br />

13<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


14<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

samcxe-javaxeTi, sofeli gorelovka<br />

sakvanZo kiTxva: rogor SeZles duxoborebma * TviTmyofadobis<br />

Senar Cuneba XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>Si duxoborebis dasaxlebis istoria.<br />

XVIII saukunis miwuruls mefis ruseTSi religiuri seqtebi idevneboda. miiCnevdnen,<br />

rom seqtis mimdevrebi, jarSi samsaxursa da gadasaxadebze uaris<br />

TqmiT, aryeven saxelmwifos safuZvels, ris gamoc maT warudgines ultimatumi:<br />

an mieRoT marTlmadidebloba, an CrdiloeT kavkasiaSi gadasaxlebuliyvnen.<br />

1839 -1845 wlebSi duxoborebi dasaxlebulebi iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s or region-<br />

Si: samcxe-javaxeTsa da qvemo qarTlSi. aq maT garkveuli SeRavaTebi miiRes:<br />

gaTavisufldnen religiuri devnisagan, gadasaxadebisa da samxedro samsaxurisagan.<br />

javaxeTSi sul 495 ojaxi, 4097 duxoboris SemadgenlobiT, dasaxlda.<br />

XX saukunis dasawyisSi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi duxoborebi misdevdnen<br />

cxenebis moSenebas, mecxvareobas, yvelis warmoebas. duxoborebis meurneobebi<br />

saferxe da CorTiT mosiarule cxenebis msxvili mimwodeblebi gaxdnen.<br />

davaleba 1:<br />

ala beJenceva. duxoboris qveyana, gamomcemeli _ saerTaSoriso kulturul-<br />

saganmanaTleblo kavSiri `rusuli klubi“, Tbilisi, 2007, gv. 100,<br />

http://www.ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_35_rus.pdf (rusul enaze).<br />

1. wyaro 1-is mixedviT:<br />

a) daasaxele samcxe-javaxeTSi duxoborebis gadasaxlebis mizezebi.<br />

b) CamoTvale duxo borebisaTvis tradiciuli meurneobis dargebi. gaixsene<br />

samcxe-javaxeTis geografiuli pirobebi da axseni, ratom misdevdnen isini,<br />

ZiriTadad, mesaqonleobas.<br />

wyaro 2. duxoborebi koleqtivizaciis wlebSi<br />

sabWoTa koleqtivizaciis procesSi, duxoborebisaTvis tradiciuli disciplinis<br />

wyalobiT, maTi kolmeurneobebi male yvelis mwarmoebel yvelaze<br />

momgebian meurneobebad gadaiqca.<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTa Sorisi ur-<br />

TierTobebis sakiTxis kvleva ninowmindis raionSi. evropuli centri umciresobebis<br />

sa kiTxebSi, samuSao moxseneba 35, noemberi, 2006, gv. 5 (rusul enaze).<br />

davaleba 2:<br />

daasaxele, XX saukunis romeli wlebi igulisxmeba wyaroSi 2?<br />

* duxoborebi _ eTnikuri rusebi, romlebic cxovroben ruseTSi, kavkasiasa da kanadaSi. sityva<br />

„duxo bori“ niSnavs „sulisTvis mebrZols“. marTlmadidebluri seqta, romelic 1780-ian wlebSi warmoiSva.<br />

uars amboben religiur simbolikaSi eklesiaze, sasuliero pirebze. maTTvis RmerTi yvela adamianSia.


wyaro 3. duxoborebis skola sofel gorelovkaSi<br />

wyaro 4. duxoborebis religiuri tradiciebi<br />

davaleba 3:<br />

gorelovkaSi arsebuli rusuli<br />

skola aSenebulia cnobili rusi mwerlis<br />

lev nikolozis Ze tolstois<br />

SemowirulobiT.<br />

ala beJenceva, gasaxelebuli naSromi, gv. 100.<br />

rodesac Cveni winaprebi gorelovkaSi damkvidrdnen,<br />

maT daaarses kalmikovebis saxli<br />

anu „obolTa TavSesafari“, sadac xanSiSesuli<br />

duxoborebi da oblebi cxovrodnen da sadac<br />

isini religiur ritualebs aRasrulebdnen.<br />

1930 wlidan daiwyo religiis devna, magram<br />

morwmuneebi farulad ikribebodnen sakvirao<br />

locvaze. Cveni sulieri tradiciis safuZvelia<br />

fsalmunebi da Tavis daxra.<br />

duxoborebis religiuri simboloebia: puri,<br />

ma rili da doqi wyliT, romlebsac fsalmunis<br />

kiTxvisas magidaze dgamen.<br />

interviu liubov deminovasTan, 53 wlis, Caiwera<br />

seda melkumianma, 2010 wlis 5 marti.<br />

1. gansazRvre, wyaroebis 1–4 mixedviT, ra iyo duxoborebis dasaxlebebSi<br />

yvelaze mniSvnelovani: meurneoba, ena, religia Tu kidev sxva?<br />

2. gaixsene da CamoTvale, XX saukunis mniSvnelovani politikuri movlenebi.<br />

Seicvala Tu ara duxoborebis cxovreba maT fonze? daasa buTe Seni mosazreba.<br />

15<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


16 wyaro 5. duxoborebis gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis bolos<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

დუხობორების განსახლება საქართველოში<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სახელმიფო საზღვაჽი<br />

ჽაიონული საზღვაჽი<br />

ჽაიონული ენჽი<br />

დუხობოჽების სოფელი (დასახლება)<br />

ფჽჩხილებში მოემულია ძველი სახელოდებები<br />

ა ს პ ი ნ ძ ი ს რაი ო ნ ი<br />

თ უ რ ქ ე თ ი<br />

davaleba 4:<br />

ბორჯომის<br />

რაიონი<br />

ახალქალაქი<br />

ოჽლოვკა<br />

ამბოვკა<br />

ფაჽავნის ბა<br />

ნინოწმინდა<br />

(ბოგდანოვკა)<br />

სპასოვკა<br />

გოჽელოვკა<br />

ეფჽემოვკა<br />

ჽოდიონოვკა<br />

მადათაფის ბა<br />

სამება<br />

(ჽოიკოე)<br />

1. monaxe rukaze duxoborebis gansaxlebis adgilebi. daasaxele, gorelovkis<br />

garda, kidev sad cxovroben isini?<br />

wyaro 6. duxoborebis raodenoba <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

4097<br />

13000<br />

ალკის ყალსა.<br />

1841 1887 1928 1937<br />

წალკა<br />

დმანისი<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTaSorisi<br />

urTierTobebis sakiTxebis kvleva ninowmindis raionSi, evropuli centri umciresobebis<br />

sakiTxebSi, samuSao moxseneba #35, noemberi, 2006 weli; ala beJenceva, qveyana<br />

duxoboria, gamomcemeli _ sarTaSoriso kulturul-saganmanaTleblo kavSiri „rusuli<br />

klubi“, Tbilisi, 2007 (rus.).<br />

ვაკე<br />

თ ე თ რ ი წ ყ ა როს რაიონი<br />

ს ო მ ხ ე თ ი<br />

5485<br />

3301<br />

ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი


wyaro 7. duxobori mosaxleobis statistika ninowmindis raionSi<br />

1990-2010 ww<br />

weli 1990 1995 2000 2002 2006 2010<br />

gorelovka 1667 883 586 599 432 193<br />

orlovka 387 195 132 125 101<br />

spasovka 332 63 49 46 19<br />

efremovka 227 29 19 18 18<br />

sameba 327 13 10 10 8<br />

ninowminda 150 133 58<br />

rodionovka 300 7 5<br />

sul 3531 1316 796 816 767 193<br />

monacemebi mogvawodes adgilobrivi Temis wevrebma (avt.). <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis<br />

departaments ar gaaCnia calkeuli monacemebi erovnuli umcirobebebis Sesaxeb<br />

soflebSi, garda 2002 wlisa.<br />

davaleba 5:<br />

Camoayalibe wyaroebis 6 da 7 mixedviT, kiTxvebi, romlebic giCndeba statistikur<br />

monacemebSi asaxul tendenciebTan dakavSirebiT.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra uwyobda xels mcirericxovani eTnikuri<br />

da religiuri jgufebis TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />

17<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


18<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo sofeli baraleTi XX saukunis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si „kavkasiuri ezos“ magaliTi?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeTa uflebebis Sesaxeb<br />

muxli 38. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi Tanaswori arian socialur, ekonomikur,<br />

kulturul da politikur cxovrebaSi, ganurCevlad maTi erovnuli, eTnikuri,<br />

religiuri Tu enobrivi kuTvnilebisa. saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod<br />

aRiarebuli principebisa da normebis Sesabamisad. maT ufleba aqvT Tavisuflad,<br />

yovelgvari diskriminaciisa da Carevis gareSe ganaviTaron TavianTi<br />

kultura, isargeblon dedaeniT pirad cxovrebaSi da sajarod”.<br />

davaleba 1:<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, 1995.<br />

1. xazi gausvi konstituciis muxlSi im sityvebs, romlebic miuTiTebs sxvadasxva<br />

eTnikuri jgufis Tanabar uflebebze <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

wyaro 2. sofel baraleTis mcxovrebi Tavisi soflis Sesaxeb<br />

_ mogviyeviT, rogori iyo soflis cxovreba Tqveni axalgazrdobis dros?<br />

_ baraleTi Zalian Zveli sofelia. es erT-erTi sofelia axalqalaqis<br />

raionSi Sereuli mosaxleobiT: aq odiTgan, gverdigverd cxovroben somxebi da<br />

qarTvelebi. sofeli Cveulebrivi cxovrebiT cxovrobda. soflis mcxovreblebi<br />

miwaTmoqmedebas misdevdnen. saxlebs, ZiriTadad, erTsarTulians – qvisgan<br />

aSenebdnen. wyali mdinareSi imdenad sufTa iyo, rom mas dasalevad iyenebdnen.<br />

mdinareze oTxi wisqvili iyo aSenebuli.<br />

_ soflis mcxovreblebi gansxvavdebodnen sarwmunoebiT?<br />

_ diax, magram es xels ar uSlida erTad cxovrebas. dabali saxlebis<br />

fonze amayad idga qarTuli da somxuri eklesiebi, rogorc mSvidobisa da<br />

siyvarulis, sikeTisa da keTilSobilebis garantia. eklesiebze dRemde SemorCa<br />

warwerebi qarTul da somxur enebze. mama barsegis da mama petres (xmalaZis)<br />

saflavis qvebi eklesiebTan am dromde inaxeba.<br />

_ albaT, sofeli gayofili iyo qarTul da somxur nawilebad?<br />

_ ara, qarTvelebi da somxebi gverdigverd cxovrobdnen da cxovroben. isini<br />

aRniSnaven Sobas da aRdgomas, xolo aRdgomidan me-40 dRes amaRlebas.<br />

_ bolo xans Tu Seicvala urTierTobebi sofelSi?<br />

_ qarTvelebsa da somxebs Soris? ara. veravin gaixsenebs erTaSoris konfliqtebs<br />

da daZabulobas. Cveni sofeli ori xalxis tradiciebisa da religiis<br />

urTierTpativiscemis cocxali magaliTia.<br />

interviu sofel baraleTis mcxovrebTan silva makarianTan, 55 wlis,<br />

Caiwera seda melkumianma, 2009 wlis 15 ivnisi.


davaleba 2:<br />

1. amowere interviudan is faqtebi, romlebic, Seni azriT, sofel baraleTSi<br />

qarTvelebisa da somxebis mSvidobian Tanacxovrebaze metyvelebs.<br />

2. airCie erTi fraza, romelic maT mSvidobian Tanaarsebobas axasiaTebs.<br />

3. ganixileT, Tqveni Sexedulebebis msgavseba da gansxvaveba.<br />

wyaro 3. baraleTis Zeglebi<br />

a) baraleTis somxuri eklesia, b) baraleTis qarTuli eklesia, g) baraleTis<br />

XIX s. samnaviani bazilika, XI s. qva-jvari<br />

davaleba 3:<br />

1. daakvirdi baraleTis somxuri da qarTuli eklesiebis fotosuraTebs. ra<br />

msgavsebas xedav maT Soris da riT SegiZlia amis axsna?<br />

2. ipove interviuSi informacia wyaros 3 g dasasaTaureblad.<br />

3. moawyeT diskusia: ra TamaSobs mTavar rols sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />

jgufebis mSvidobian TanacxovrebaSi – sakanonmdeblo garantiebi Tu<br />

xangrZlivi erToblivi cxovrebisas SeZenili gamocdileba?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ras niS navs „kavkasiuri ezo“ da ratom miiCneven<br />

mas sxvadasxva eTnikuri jgufis ur TierT pativiscemis simbolod?<br />

19<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


20<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

5. cxinvali 1990-iani wlebis dasawyisamde<br />

_ erTianoba mravalferovnebaSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen sxvadasxva erovnebis adamianebi<br />

cxinvalSi 1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />

wyaro 1. cxinvalSi ebraelebis dasaxlebis Sesaxeb<br />

istorikosi zaqaria WiWinaZe (1853-1931) miuTiTebs, rom ,,cxinvalSi ebraelebi<br />

im droidan dasaxldnen, roca qarTlSi movidnen. ebraelebi Zveladgan cxinvals<br />

ufro vaWrobis mxriT mohkidebian. cxinvalSi qarTvel ebraelTa ricxvi didi iyo.<br />

mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoriisaTvis, gamomcemloba ,,staliniri~ * ,<br />

1961, gv. 92.<br />

wyaro 2. qarTul-osuri skolis istoria<br />

me-19 saukunis 80-ian wlebSi cxinvalis inteligenciam daiwyo Tanxis Segroveba<br />

skolis Senobis SesaZenad. saqvelmoqmedo saqmianobas saTaveSi Caudgnen<br />

efemia maCabeli da qeTevan Juruli. es Senoba ebraelebis ubanSi, sakolmeurneo<br />

bazarTan SeiZines. masSi orklasiani saswavlebeli gaixsna. swavlis survili<br />

asma moswavlem gamoTqva. klasebis naklebobis gamo 82 bavSvi miiRes. swavla<br />

1881 wels daiwyo. es Senoba SemdgomSi gaWirvebulTa sacxovrebel binebad<br />

gaunawilebiaT. pirveli msoflio omis damTavrebis Semdeg Senoba kvlav skolas<br />

daeTmo. erTxans qalTa qarTuli saSualo skola iyo, mere me-4 saSualo<br />

skola, romelic 1990 wlamde funqcionirebda.<br />

mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoria, gamomcemloba ,,irisToni~,<br />

1986, gv. 157.<br />

wyaro 3. cxinvalis qarTul-osuri skolis Senoba<br />

* staliniri _ dRevandeli cxinvalis saxelwodeba 1934-1961 wlebSi.


wyaro 4. qarTul-osuri skolis pedagogebi<br />

wyaro 5. kulturuli cxovrebis Sesaxeb samxreT oseTis avtonomiur<br />

olqSi 1980-iani wlebis bolos<br />

a) olqSi aris sul 109 klubi, osuri da qarTuli dramatuli Teatrebi,<br />

samecniero-kvleveTi instituti, samxreT oseTis pedagogiuri instituti, biblioTeka,<br />

muzeumi, samxatvro saswavlebeli, samxatvro skola, samusiko saswavlebeli,<br />

profteqnikumi da teqnikuri saswavleblebi, samxatvro galerea,<br />

saxelmwifo muzeumi (mxareTmcodneobis).<br />

„qarTveli da osi xalxebis urTierTobis istoriidan“, sazogaoeba „codna“,<br />

Tbilisi, 1991, gv. 130.<br />

b) gamodioda qarTuli gazeTi ,,sabWoTa oseTi~, romelsac 52 TanamSromeli<br />

emsaxureboda. aq megobrulad muSaobdnen qarTvelebi, osebi, somxebi, ebraelebi.<br />

iyvnen iseTebic, romlebsac meuRleebi qarTvelebi an osebi hyavdaT. gamodioda<br />

gazeTebi ,,soveton irisoni“, ,,sovetskaia osetia“, yovelTviuri Jurnali<br />

,,fidiuagi”.<br />

davaleba 1:<br />

sxvadasxva eTnikuri jgufis<br />

pedagogebi, dajildovebuli<br />

ordenebiTa da medlebiT. bevrs<br />

miniWebuli hqonda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

damsaxurebuli maswavleblis<br />

wodeba.<br />

iqve, gv. 131.<br />

warmoidgine, rom xar kvleviTi jgufis wevri, proeqtis farglebSi. Seni<br />

mizania ipovo pasuxi kiTxvaze: ra akavSirebda erTmaneTTan adamianebs, cxinvalSi<br />

mSvidobiani cxovrebisas?<br />

ukve moZiebuli gaqvs wyaroebi 1-5.<br />

a) daazuste, ra informacia moipoveba wyaroebSi 1-5 qalaq cxinvalis mosaxleobis<br />

erovnul mravalferovnebaze?<br />

b) imsjele, ramdenad sandoa es informacia?<br />

g) monaxe informacia, rom ebraelebi calke cxovrobdnen da ivaraude, iyo Tu<br />

ara es damaxasiaTebeli sxva erovnebebis warmomadgenlebisaTvis?<br />

d) gamoTqvi mosazreba kulturuli cxovrebis rolze qalaqisa da regionis<br />

mosaxleobis mSvidobian TanaarsebobaSi.<br />

21<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


22 wyaro 6. cxinvalis mcxovreblebis mogonebebi sxvadasxva erovnebis<br />

mezoblebTan urTierTobis Sesaxeb<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

a) XX saukunis 70-ian wlebSi cxinvalidan israelSi TiTqmis yvela ebraeli<br />

wavida. maTi sasaflaos mimxedavi aravin darCa. me da Cemi mezobeli nina buzalaZe<br />

yovel kviras mivdiodiT iq da Cveni mezobeli ebraelebis saflavebs<br />

vuvlidiT. axla ki mTlianad aris ganadgurebuli rogorc qarTvelebis, aseve<br />

ebraelebisa da osebis saflavebi. omi yvelafers anadgurebs...<br />

eTer daTaSvili, 75 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

b) adre, sanam cxinvalSi vcxovrobdiT, Cems 11 wlis biWunas saswrafo operacia<br />

dasWirda. aucilebeli iyo misi gadayvana TbilisSi, ris saSualebac imJamad<br />

ar gvqonda. Cveni gaWirvebis Sesaxeb Seityo osma mezobelma zaur filievma,<br />

romelmac dauyovnebliv SemomTavaza daxmareba fuliT da Tavisi manqaniT TbilisSi,<br />

respublikur saavadmyofoSi migviyvana. Cemi Svilis gadarCenas swored<br />

mas vumadli.<br />

revaz kaxniaSvili, 62 wlis, sofel kexvis mcxovrebi, amJamad devnili.<br />

g) cxinvali lamazi da patara qalaqi iyo, TiTqmis yvela erTmaneTs scnobda.<br />

Cven Soris ar iyo eTnikuri dapirispireba. maxsendeba Cemi mezobeli zema<br />

bogaeva, romelmac saxlis pirobebSi ludis gamoxda maswavla.<br />

eTer cotniaSvili, 66 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

d) maxsendeba, patara viyavi da Cemi ojaxi geris wminda giorgis saxelobis<br />

salocavSi wavida. dedam xabizginebi daacxo. waviyvaneT cxvari, sanTlebi<br />

waviReT da wavediT. mezoblebTan erTad gavSaleT sufra. Cven Soris<br />

qarTvelebic iyvnen, Tumca, maSin erovnebas aravin aqcevda yuradRebas. sxvadasxva<br />

erovnebis bavSvebi erT skolaSi (qarTul da osur seqtorebze) vswavlobdiT<br />

da megobaric bevri gvyavda: ebraelebi, qarTvelebi, somxebi. axla ki<br />

guli mtkiva. politikuri daZabulobis gamo, bevrma miatova sacxovrebeli,<br />

Tumca, Cems amxanagebTan kavSiri dResac ar gamiwyvetia. zogic internetis<br />

saSualebiT movnaxe.<br />

anJela xugaevi, 54 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

interviuebi Caiwera nona WiRlaZem 2009 wlis ivnisSi.<br />

davaleba 2:<br />

proeqtze muSaobis meore etapze Seni jgufis wevrebma ramdenime interviu<br />

aiRes (wyaro 6).<br />

1. SeiswavleT isini da daaxarisxeT axali informacia Semdegi kiTxvebis<br />

mixedviT:<br />

y vin mogcaT interviu, maTi asaki?<br />

y am mogonebebis mixedviT, ra yofila maTTvis yvelaze mniSvnelovani?<br />

y ra faqtebi mowmobs maT yoveldRiur mSvidobian cxovrebas?<br />

y teqstebidan SearCieT am interviuebis saerTo saTauri.


2. wyaroebis 1-6 safuZvelze jgufebSi ganixileT, ra faqtorebi uwyobda xels<br />

cxinvalis mosaxleobis mSvidobian Tanaarsebobas?<br />

3. warmoadgineT Tqveni muSaobis Sedegebi prezentaciis, sagazeTo statiis,<br />

ad gilobrivi telearxis JurnalistTan intervius an radiogadacemaSi gamosvlis<br />

saxiT (airCieT erT-erTi).<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aerTianebda cxinvalis mcxovreblebs<br />

1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />

23<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


24<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

6. ra moxda TbilisSi<br />

1956 wlis 9 marts?<br />

sakvanZo kiTxva: ratom miiRes monawileoba 1956 wlis 9 martis<br />

movlenebSi sxvadasxva erovnebis warmomadgenlebma?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 1956 wlis 9 martis<br />

movlenebis mizezis Sesaxeb<br />

... 1956 wlis TebervalSi komunisturi partiis XX yrilobaze ioseb stalinis<br />

pirovnebis kultis Sesaxeb moxsenebiT gamovida nikita xruSCovi... stalinis<br />

kritikis dros xazi esmeboda mis qarTvelobas... TiTqos stalinis mier<br />

ganxorcielebul represiebSi mniSvnelovan rols qarTuli fenomeni asrulebda.<br />

aseTi uecari da aseTi mkveTri Semobruneba axalgazrdebisaTvis gaugebari<br />

gaxda. stalinis kritikas qarTveli axalgazrdoba sakuTari erovnuli Tavmoyvareobis<br />

Seuracxyofad aRiqvamda. 1956 wlis 3 martidan Tbilisis umaRles<br />

saswavleblebSi imarTeboda calkeuli manifestaciebi... 5 marts ki studentebi<br />

quCaSi gamovidnen. maT dedaqalaqis mosaxleobis didma nawilma auba mxari.<br />

saprotesto moZraoba moedo mTel <strong>saqarTvelo</strong>s...<br />

TbilisSi gamarTul mravalaTasian mitingze moiTxovdnen stalinis kritikisa<br />

da qarTveli eris Seuracxyofis Sewyvetas...<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoria, XX saukune. saxelmZRvanelo istoriis fakultetis<br />

studentebisaTvis, Tb., 2003, gv. 181-182.<br />

wyaro 2. oficialuri gancxadeba 9 marts daniSnuli mitingebis Sesaxeb<br />

dRes, 9 marts, respublikis sawarmoebSi, dawesebulebebsa da saswavlebleb-<br />

Si dRis 1 saaTze gaimarTeba i. b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavisadmi<br />

miZRvnili mitingebi.<br />

gancxadeba gazeTSi `komunisti~, 1956 weli, 9 marti, #58.<br />

wyaro 3. 9 martis movlenebis monawileTa mogonebebi<br />

a) gaixseneT Tundac xalxiT gaWedili leninis [dR. Tavisuflebis _ red.]<br />

moedani, roca tribunidan mowodeba gaisma – partiulebo, SevficoT stalins<br />

erTgulebao, rogor gawiT lda moedani partbileTebis SuqiT. gaixseneT, sxvadasxva<br />

eris warmomadgenelTa erTad yofna da erTsulovneba Tbilisis im<br />

mSfoTvare dReebSi.<br />

Tengiz buaCiZe. 1956 wlis 9 martis tragediidan, krebulSi:<br />

`9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT~, Tb., 2001, gv. 91.<br />

b) ...garda imisa, rom xalxiT datvirTuli sabargo manqanebi zedized midian<br />

da modian, yvela manqana gabmulad ukravs sayvirs... mTeli qalaqi gareT<br />

aris gamosuli. amas emateba <strong>saqarTvelo</strong>s TiTqmis yvela raionidan asobiT da<br />

aTasobiT Camosuli adamiani... xSirad vxvdebi gund-gundad mdgar sxva erovnebis<br />

warmomadgenlebs. isini erTad Sehyara saerTo interesma, an zogad kavkasiuri<br />

damcirebis grZnobam.<br />

a. wereTeli, 9 martis monawilis dRiurebidan. Tb, 1994, gv. 20.


g) Svidi wlis viyavi, roca 1956 wlis 9 martis ambebi moxda. vcxovrobdi Zer-<br />

Jinskis quCis #22-Si, italiur ezoSi, sadac cxovrobdnen qarTvelebi, somxebi,<br />

ebraelebi, qurTebi... Cveni ezo mTavrobis saxlis mopirdapire mxares iyo. roca<br />

tankebi rusTavelze gadiodnen, Cven es yvelaferi gvesmoda da quCaSi yvela<br />

mezobeli gamovediT. jariskacebma ar CagviSves rusTavelis gamzirze. rusTavelidan<br />

ismoda srolis da yvirilis xma. demonstrantebi centraluri telegrafisaken<br />

midiodnen. sami biWi Cveni ezodan ukan ar dabrunebula. mSoblebma<br />

sad ar mimarTes, magram pasuxs ver iRebdnen. maT saerTod ver gaiges, sad<br />

dakrZales isini. am samidan erTi iyo somexi _ sergo, qarTveli – zurabi da<br />

erTic ebraeli, romlis saxeli aRar maxsovs.<br />

davaleba 1:<br />

interviu julieta atoianTan, 61 wlis,<br />

Caiwera elene bodavelma, 2010 wlis 24 ianvari.<br />

1. daaxasiaTe, ra tipis aris wyaroebi 1-3?<br />

2. wyaroebidan 1-3 gamoyavi yvela movlena, romelic 1956 wlis 9 martTan aris<br />

dakavSirebuli.<br />

3. Seni azriT, raze metyvelebs is faqti, rom samgloviaro mitingis Sesaxeb<br />

gancxadeba oficialur presaSi gamoqveynda?<br />

4. CamoTvale, <strong>saqarTvelo</strong>Si tradiciulad mcxovrebi romeli eTnikuri jgufebi<br />

igulisxmeba dokumentSi naxsenebi studentebisa da dedaqalaqis mosaxleobaSi?<br />

wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelodan<br />

...1956 wlis martSi... Tbilisis demonstraciebi da mitingebi sabWoTa kavSiris<br />

politikurma xelmZRvanelobam oficialuri kursis dagmobad miiCnia. moskovSi<br />

SeSindnen, rom moZraoba ufro farTo xasiaTs miiRebda. nikita xruSCovma<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s dasja gadawyvita. 1956 wlis 9 marts TbilisSi armiam samxedro<br />

teqnikis gamoyenebiT umowyalod daxvrita mSvidobiani demonstracia.<br />

vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria IX klasi, Tb., 2004, gv. 132.<br />

wyaro 5. 1956 wlis 10 martis sagazeTo statiebis ZiriTadi saTaurebi:<br />

`sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centralur komitetsa da ssr kav-<br />

Siris ministrTa sabWoSi~; `partiis XX yrilobis gadawyvetileba moqmedebis<br />

sabrZolo programaSi~; `aRvkveToT formalizmi socialistur SejibrebaSi~<br />

(gazeTi `komunisti~ # 59). `i.b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavi~;<br />

`marSali ju de gaemgzavra Tbilisidan~; `<strong>saqarTvelo</strong>s mSromelebi pativs<br />

scemen i.b. stalinis xsovnas~; `fotoaparati Cvens qveyanaSi~; `didi horizontebi“<br />

(gazeTi `axalgazrda komunisti~, #30.).<br />

davaleba 2:<br />

1. gaaanalize informacia da gamoitane daskvna im dros presis rolze.<br />

2. axseni, rogor SeeZloT gaegoT <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva regionSi mcxovreb<br />

adamianebs, rac TbilisSi moxda? daasabuTe Seni mosazreba.<br />

25<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


26<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 6. monacemebi daRupulTa Sesaxeb<br />

1956 wlis 9 marts daRupulTa siidan<br />

Tengiz SaniZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, rkinigzis #1 saSualo skolis<br />

me-9 klasis moswavle, komkavSiris komitetis mdivani, moskovis ucxo enaTa (franguli<br />

ena) kursebis msmeneli (dauswrebeli).<br />

guliko svani (erovnebiT qarTveli) _ 19 wlis, studenti.<br />

levan xangulovi (erovnebiT somexi) _ 16 wlis, me-8 klasis moswavle.<br />

kiazo WanturiZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, me-9 klasis moswavle.<br />

iuza wereTeli (erovnebiT qarTveli) _ 18 wlis,<br />

guram tunievi (erovnebiT osi) _ 20 wlis, me-11 klasis moswavle. iyo kargi<br />

sportsmeni.<br />

kote bajiaSvili (erovnebiT qarTveli) _ 26 wlis<br />

boris zargariani (erovnebiT somexi) _ 20 wlis, muSaobda 31-e saaviacio qarxanaSi<br />

zeinklad.<br />

(unda aRiniSnos, rom pirvelad wyaroSi ar aris miTiTebuli daRupulTa<br />

erovneba _ avt.).<br />

a)<br />

vefxvaZe g., 9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT. Tb., 2001, gv. 77-81.<br />

wyaro 7. 9 martis mitingi da demonstracia<br />

b)


davaleba 3:<br />

1. Camoayalibe informacia, romelic wyaroebidan 6 da 7 miiRe.<br />

2. ivaraude axalgazrdebis am movlenebSi monawileobis motivi.<br />

3. axseni, ratom iyo miuRebeli stalinis Seuracxyofa 1950-iani wlebis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s axalgazrdobis nawilisTvis?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: raze metyvelebs eTnikuri umci resobebis<br />

monawileoba sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si mimdinare procesebSi?<br />

27<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


28<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

7. 1989 wlis 9 aprili<br />

sakvanZo kiTxva: rogor vibrZodiT erTad <strong>saqarTvelo</strong>s damoukideblobisaTvis?<br />

wyaro 1. oficialuri informacia mitingebis Sesaxeb<br />

. . . afxazeTis ambebiT gamowveuli bunebrivi SeSfoTeba ukiduresi mimarTulebis<br />

gaerTianebebma gamoiyenes saerTo viTarebis gasamwvaveblad TbilisSi, sadac<br />

ramdenime dRea, antisabWouri xasiaTis usanqcio mitingebi da demonstraciebi<br />

ewyoba... respublikis mTavrobis saxlis win mdebare moedanze yoveldRiurad<br />

Tavs iyris aTasobiT adamiani... avrceleben yovelgvar dezinformacias, mitingis<br />

monawileebs mouwodeben kanonsawinaaRmdego moqmedebisaken, uwesrigobisaken...<br />

gazeTi `komunisti~, # 83, 1989 w. 9 aprili.<br />

wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 9 aprilis movlenebis<br />

Sesaxeb<br />

... sabWoTa kavSiris xelmZRvaneloba SeaSfoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si erovnuli<br />

moZraobis aRmavlobam, romelmac sul ufro gamokveTili antisabWoTa xasia-<br />

Ti miiRo. TbilisSi mimdinare movlenebs SeiZleboda gavlena moexdina sxva<br />

respublikebze... moskovSi miiRes gadawyvetileba TbilisSi mitingebis ZaliT<br />

aRkveTis Sesaxeb. 1989 wlis 9 aprils gamTeniisas TbilisSi, mTavrobis saxlis<br />

win, specdaniSnulebis razmma momwamlavi gazisa da mesangreTa niCbebis gamoyenebiT<br />

daarbia mSvidobiani momitingeebi.<br />

vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria, IX klasi, Tb., 2004, gv. 133.<br />

wyaro 3. 9 aprilis tragediis istoriidan<br />

9 aprilis tragediam didi gamoxmaureba gamoiwvia farTo sazogadoebaSi.<br />

Cveni mSromelebisa da inteligenciis warmomadgenlebi iTxoven sinaTle moefinos<br />

sinamdviles, SeviswavloT da gamovamzeuroT is mizezebi, ramac dRes<br />

ubedurebamde migviyvana.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobam ...aRniSna, rom gasul dRe-RameSi daisaxa TbilisSi,<br />

respublikis sxva qalaqebsa da raionebSi situaciis stabilizaciis tendencia...<br />

unda gavaaqtiuroT brZola eqstremistulad ganwyobil pirebTan, mopiketeebTan,<br />

moxuligno elementebTan...<br />

gazeTi `komunisti~, #85, 1989 w. 12 aprili.<br />

davaleba 1:<br />

Seadare erTmaneTs gazeTisa da saxelmZRvanelos informacia 9 aprilis<br />

Sesaxeb. gaakeTe amis Semdeg daskvna.<br />

wyaro 4. mimarTva qarTveli xalxisadmi<br />

qarTvel xalxTan varT!<br />

am tragikul da glovis dReebSi Cven, araqarTuli erovnebis warmomadgenlebi,<br />

mtkiced vacxadebT: cruoben isini, vinc ambobs, TiTqos <strong>saqarTvelo</strong>Si aRmocenebuliyos<br />

antirusuli ganwyobileba... viRac-viRacebi avrceleben cilismwameblur<br />

xmebs <strong>saqarTvelo</strong>s winaaRmdeg, Cven unda viyoT erTad... viRacebs marTlac


surT grZeldebodes krizisuli mdgomareoba, SuRli Camoagdon erovnebaTa Soris,<br />

magram xalxis umravlesoba amas aRSfoTebiT gmobs. <strong>saqarTvelo</strong> mTeli<br />

Tavisi mravalsaukunovani istoriiT gviCvenebs WeSmarit stumarTmoyvareobas.<br />

msoflios verc erTi xalxi ver daikvexnis, imden erovnebas Seefarebinos Tavi<br />

erT muWa miwaze, ramdenic qarTvelma xalxma Seifara... zogierTi Cvengani, Sereuli<br />

qorwinebis Svilebi, aq gavCndiT, zogni axla Camovidnen, magram Cven siamayiT<br />

vacxadebT, rom varT <strong>saqarTvelo</strong>s suverenuli respublikis moqalaqeni... Cven<br />

mivmaTavT yvela moqalaqes, yvela erovnebis Svils mowodebiT: SevmWidrovdeT,<br />

raTa SevumsubuqoT qarTvel xalxs Tavs datexili ubedureba...<br />

xels aweren: v. domuxovski – <strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis metalurgiis<br />

institutis mecnier TanamSromeli; i. roitmani, i. kovaliovi,<br />

J. gureviCi _ fizikis institutis ufrosi mecnier TanamSromlebi; o. iudini – amave<br />

institutis wamyvani TanamSromeli; g. kroiveci – <strong>saqarTvelo</strong>s politeq nikuri institutis<br />

maswavlebeli `9 aprili~, Tb., 1990, gv. 130.<br />

davaleba 2:<br />

1. daadgine wyaros tipi. romeli socialuri fenis warmomadgenlebi arian<br />

dokumentis avtorebi?<br />

2. ra aris mimarTvis ZiriTadi gzavnili? ra aris misi Tavisebureba?<br />

wyaro 5. 1989 wlis 9 aprili<br />

a) darbevis win b) darbevis Semdeg<br />

davaleba 3:<br />

aRadgine, wyaros 5 a, b, g mixedviT,<br />

9 aprilis istoriuli movlenebi.<br />

g) xsovnis dRe<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor SeiZleba gaxdes damoukideblobisaTvis<br />

brZola sxvadasxva erovnebis gamaerTianebeli?<br />

29<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


30<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

8. Tbilisis melpomena *<br />

(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba)<br />

sakvanZo kiTxva: rogor gamoxatavda Teatraluri cxovreba XX<br />

saukunis Tbilisis mravalerovan iersaxes?<br />

wyaro 1. cota ram Tbilisis Teatrebis istoriidan<br />

y 1845 wlis 20 seqtembers kavkasiis mefisnacvalma mixeil voroncovma TbilisSi<br />

gaxsna rusuli Teatri, romelsac 1934 wels aleqsandre griboedovis<br />

saxeli mieniWa.<br />

y XX saukuneSi am TeatrSi moRvaweobdnen giorgi tovstonogovi, kote marjaniSvili,<br />

aleqsandre wuwunava, dimitri aleqsiZe, mixeil TumaniSvili,<br />

giga lorTqifaniZe, robert sturua, gizo Jordania da sxva cnobili re-<br />

Jisorebi. Teatris literaturuli xelmZRvaneli iyo grigol robaqiZe,<br />

speqtaklebisTvis musikas werda zaqaria faliaSvili, dekoraciebs qmnidnen<br />

elene axvlediani da lado gudiaSvili...<br />

y 1850 wlis 2 ianvars TbilisSi, gimnaziis patara darbazSi dadgmul giorgi<br />

erisTavis piesaSi ,,gayra~ qarTvel msaxiobebTan erTad TamaSobda<br />

somexi msaxiobi g. SanSiani. speqtakls mravlad hyavda rogorc qarTveli,<br />

aseve, somexi mayurebeli.<br />

y 1858 wels TbilisSi somxuri Teatri daarsda. es faqti gevorq CmSkianis<br />

saxels ukavSirdeba. XX saukunis dasawyisSi TbilisSi moRvaweobda<br />

Tbiliseli, warmoSobiT somexi, mwerali gabriel sundukiani, romelic<br />

werda: ,,me vSromobdi ori Cemi samSoblos, Tanabrad Zvirfasi eris<br />

qarTvelTa da somexTa scenisaTvis~.<br />

y 1872 wels meidanze, metexis cixis pirdapir, barenbekovis qarvaslis<br />

sardafSi, azerbaijaneli inteligenciis erTi jgufis iniciativiTa da<br />

monawileobiT, pirvelad daidga komedia ,,arabeTis xanis veziri~’, mirza<br />

faTali axundovis piesis ,,lenkoranis xanis veziris Tavgadasavlis~<br />

mixedviT.<br />

vasil kiknaZe, qarTuli dramatuli Teatris istoria, Tb., 2001, gv.59;<br />

suren avCiani, qarTul somxuri Teatraluri urTierTobebi, Tb., 1960, gv.75.<br />

m. babunaSvili, oqtombris revolucia da qarTuli xelovneba, Jurnali<br />

„sabWoTa xelovneba“, 1957, #10, gv. 12.<br />

* melpomena – berZnulad `cekva-simReriT Seqebas~ niSnavs; berZnul miTologiaSi zevsisa da<br />

mnemosinas asuli _ erT-erTi cxra muzidan, tragediisa da sasceno xelovnebis mfarveli qal-<br />

RmerTi. gamoisaxeboda vazis foTlebiT morTuli, dafnis gvirgviniT, tragikuli niRbiT, kombliT<br />

xelSi; 2) sasceno xelovnebis simbolo.


wyaro 2. qarTuli dramatuli sazogadoebis afiSa (XX saukunis dasawyisi)<br />

wyaro 3. azerbaijanuli Teatris Sesaxeb<br />

azerbaijanuli Teatris speq taklis<br />

afiSa, romelSic qa lebis rols<br />

mamakacebi asru lebdnen*<br />

1912-1947 wlebSi TbilisSi funqcionirebda<br />

azerbaijanuli saxalxo<br />

saxli, romelic narimanovis<br />

klubis saxeliTac iyo cnobili.<br />

iq, msoflio klasikis nimuSebTan<br />

erTad, idgmeboda azerbaijanuli<br />

piesebi. baqodan iwvevdnen azerbaijanulenovan<br />

profesional msaxiobebs.<br />

maTTan erTad scenaze<br />

TamaSobdnen sxvadasxva erovnebis<br />

msaxiobebi, romlebic kargad<br />

flobdnen azerbaijanul enas. magaliTad,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo<br />

artisti taso abaSiZe azerbaijanel<br />

kolegebTan erTad warmatebiT<br />

monawileobda azerbaijanul<br />

warmodgenebSi. 1922 wels Teatrs<br />

mirza faTali axundovis saxelo-<br />

bis saxelmwifo azerbaijanuli Teatris statusi mieniWa. dasi xSirad mogzaurobda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva qalaqsa da sofelSi. *<br />

alxan bineToRli, saubrebi Teatrze, baqo, 2009, gv. 14.<br />

* muslimuri sarwmunoebis mixedviT, qalebs TeatrSi msaxioboba ekrZalebodaT, amitom qalebis rols<br />

qalis tansacmelSi gadacmuli kacebi TamaSobdnen.<br />

31<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


32<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 4. rusTavelis Teatris istoria<br />

1920 wlis 27 ivliss,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis<br />

gadawyvetilebiT,<br />

qarTul Teatrs gadaeca<br />

iuzbaSevis saxlis<br />

yvela darbazi<br />

da meore sarTuli.<br />

es iyo amJamindeli<br />

rusTavelis Teatris<br />

Senoba, sadac warmodgenebs<br />

marTavda,<br />

agreTve, rusuli<br />

Teatri ,,tarto” da<br />

somxuri drama. dReebi<br />

ase ganawil da: kvira<br />

saRamo, samSabaTi,<br />

xuTSabaTi da SabaTi<br />

SoTa rusTavelis saxelobis saxel mwifo Teatri<br />

– qarTul dramas; orSabaTi, paraskevi da kvira dila – rusul Teatrs, oTx-<br />

SabaTi – somxur Teatrs.<br />

wyaro 5. somxuri Teatris Sesaxeb<br />

vasil kiknaZe, dasaxelebuli naSromi gv. 458.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

mcxov reb somex dramatur<br />

gebs, romlebic<br />

qarTulad werdnen,<br />

Ta vianTi wvlili<br />

Seh qondaT qarTuli<br />

Te atris warmatebis<br />

saq meSi. aseTi iyo goreli<br />

somexi zurab<br />

antonovi, romlis<br />

li teraturul-dra maturgiuliSemoqmedeba<br />

qarTul scenaze<br />

gaifurCqna. somxur<br />

Te at rSi aqtiurad<br />

moR vaweobda cnobi-<br />

Tbilisis somxuri Teatri<br />

li qar Tveli msaxiobi<br />

vaso abaSiZe. misi<br />

Semoqmedeba cocxali<br />

gansaxie rebaa qarTvel da somex xalxTa megobruli urTierTobisa.<br />

suren avCiani, dasaxelebuli naSromi gv. 79.


wyaro 6. internacionaluri speqtaklebi<br />

a) Cvens TeatrSi sundukianis ,,pepoSi~ efemias rols qarTulad TamaSobda<br />

msaxiobi medea Caxava, danarCeni dasi ki mTlianad somxurad TamaSobda. iyo<br />

piriqiTac _ rusTavelis Teatris scenaze speqtakl ,,pepoSi~ rusTavelis dasi<br />

TamaSobda qarTulad, xolo pepos rols somxur enaze asrulebda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

saxalxo artisti artem lusiniani. aseTi gasvlebi Cveni TeatrisaTvis<br />

didi zeimi iyo. am speqtaklebze orive TeatrSi qarTveli da somexi mayurebeli<br />

erTad dadioda.<br />

interviu <strong>saqarTvelo</strong>s damsaxurebul artististTan robert ovanesianTan,<br />

Caiwera nana soloRaSvilma, 2009 wlis 20 seqtemberi.<br />

b) XX saukunis 50-ian wlebSi soxumSi viyaviT gastrolebze. soxumis Teatris<br />

scenaze viTamaSeT Seqspiris ,,otelo~. pirveli moqmedeba iTamaSa rusTavelis<br />

Teatris qarTulma dasma qarTul enaze, meore moqmedeba _ Tbilisis somxuri<br />

Teatris dasma somxur enaze, xolo mesame moqmedeba _ afxazeTis dasma<br />

afxazur enaze. speqtakls mayurebelic mravalerovani hyavda da yvelasgan mxolod<br />

siTbo da sixaruli igrZnoboda. CemTvis saamayoa, rom somxuri Teatris<br />

scenaze ilia WavWavaZis ,,glaxis naambobSi~ akaki vasaZis partniori viyavi: igi<br />

mamis rols TamaSobda, me _ Tamros. es udidesi bedniereba iyo.<br />

davaleba 1:<br />

interviu msaxiob serik SekoianTan, Caiwera nana soloRaSvilma,<br />

2009 wlis 24 seqtemberi.<br />

SeqmeniT 5 jgufi da moamzadeT statia, wyaroebis 1-6 mixedviT, XX saukunis<br />

dasawyisis erT-erTi Tbilisuri gazeTisaTvis.<br />

TiToeuli jgufi wers<br />

y rusuli Teatris<br />

y qarTuli Teatris<br />

y somxuri Teatris<br />

y azerbaijanuli Teatris<br />

y gazeTis korespondentis<br />

saxeliT.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor emsaxureboda `Tbilisis melpomena~<br />

Tanacxovrebas mravalkulturul qalaqSi?<br />

33<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


34<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

9. edemis baRi `samxreTis cimbirSi~<br />

sakvanZo kiTxva: rogori urTierToba iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebul<br />

rusebsa da adgilobriv mosaxleobas Soris XX saukunis dasawyisSi?<br />

wyaro 1. sagarejos raionis mosaxleoba<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

davaleba 1:<br />

XX saukunis dasawyisi<br />

XXI saukunis dasawyisi<br />

qarTvelebi<br />

somxebi<br />

azerbaijanelebi<br />

rusebi<br />

germanelebi<br />

da sxva<br />

qarTvelebi<br />

azerbaijanelebi<br />

rusebi<br />

somxebi<br />

osebi<br />

da sxva<br />

1. Seadare monacemebi. ra cvlilebebi moxda sagarejos raionis mosaxleobis<br />

eTnikur SemadgenlobaSi XX saukunis dasawyisidan XXI saukunis dasawyisamde?<br />

2. ivaraude, ra iyo am cvlilebebis mizezi?


wyaro 2. umiwo rusi glexebis gadmosaxlebis istoria<br />

Tavad malxaz andronikaSvils, saxelmwifo bankidan aRebuli valis ga-<br />

dauxdelobis gamo, 1908 wels auqcioniT gaeyida 13 aTasi desetina miwa axlan-<br />

deli bogdanovkis, araSendisa da kaWreTis midamoebSi.<br />

1909 wels gaRatakebuli, umiwo rusi glexebis 120 komli donispireTi-<br />

dan mindor oleSi Camosaxlda - axlandeli sof. bogdanovkis teritoriaze.<br />

axalmoSeneebma sofels bogdanovka uwodes, radgan ruseTis xelisufalTagan<br />

muqTad Caigdes baraqiani qarTuli miwa. isini ambobdnen: es sikeTe RmerTma<br />

mogvca - ,,bog dal”-o. maT magaliTze didZali rusi umiwawylo glexoba moawyda<br />

aqaurobas da ase gaCnda xutorebi: ,,makaevka,” ,,alandara,” ,,meore alandara,”<br />

,,gvozdeevka,” ,,saldatski xutori” da ,,zelionoe pole”. magram pirveli<br />

msoflio omis dawyebisTanave axalmoSeneebi am xutorebidan aiyarnen da isev<br />

samSobloSi dabrundnen. mxolod bogdanovka darCa dRemde.<br />

interviu sagarejos mcxovrebi aleqsandre elerdaSvilTan, 82 wlis,<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 12 ivnisi.<br />

wyaro 3. sofel bogdanovkis rusuli skolis Sesaxeb<br />

leonti vasilis Ze zubaSevskis iniciativiT, sofelSi rusuli skola gaixsna.<br />

TandaTan skolaSi qarTveli bavSvebic momravldnen. maT rusul enaze<br />

swavla uWirdaT. qarTvelma mSoblebma skolaSi qarTuli seqtoris gaxsnac<br />

moiTxoves. soflis maswavleblis qeTevan kutibaSvilisa da misi meuRlis<br />

revaz orvelaSvilis didi mondomebiT, 1966 wels soflis rusul skolaSi<br />

qarTuli seqtoric gaixsna.<br />

bogdanovkaSi mezobeli soflebidan: Siblianidan, verxvianidan, yandauridan,<br />

kakabeTidan, Wermidan qarTvelebi Camosaxldnen. TandaTan soflis mosaxleobis<br />

ZiriTadi nawili qarTuli gaxda. rusi da berZeni mcxovrebnic saukeTesod<br />

floben qarTul enas. skolaSi rusul enaze swavlis moTxovna ukve naklebi<br />

iyo. Sedegad, soflis rusuli skola gauqmda.<br />

interviu sof. bogdanovkis mcxovreb ivane uSakovTan, 82 wlis,<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 10 ivnisi.<br />

wyaro 4. rusi axalmosaxleebis cxovrebis Sesaxeb<br />

a) 61 wlis vera stefanes asul Sirina: winaT am sofels malxazovka erqva,<br />

1940 wlidan ki krasnogorka hqvia. Cemi winaprebi aq pirveli pirveli msoflio<br />

omis win saratovis mxaridan gadmoasaxles. mizezi Cveni mrwamsi iyo _ malaknebi<br />

varT. sofelSi adre baptisti malaknebic iyvnen. isini wyliT naTlobas<br />

iRebdnen. Cven, malaknebi, sityviT viRebT naTlobas. malaknebs eklesia ar<br />

gvaqvs. `samlocvelo saxli~ yofili skolis SenobaSi gvqonda. sabWoTa periodSi<br />

aq klubi gaxsnes, malaknebs sxva, calke mdgomi Senoba misces, SemoRobes.<br />

axla sofelSi sul ori moxuci qaliRa darCa, vinc `samlocvelo saxlSi~<br />

dadis da biblias kiTxulobs.<br />

XX saukunis 90-ian wlebamde krasnogorka sufTa rusuli sofeli iyo.<br />

mxolod rusebi vcxovrobdiT. politikuri viTarebis arevis Semdeg, gansakuTrebiT,<br />

mxedrionis TareSis periodSi, sofeli dacarielda _ zogi Tbilis-<br />

35<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


36<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

Si an rusTavSi gadasaxlda, zogic ruseTSi wavida. malaknebs didi oja xebi<br />

gvqonda: TiTo ojaxSi 10 Svili mainc izrdeboda. dedaCems, Sirina nadeJda<br />

andreevnas, 7 Svili, 37 SviliSvili da 7 SvilTaSvili hyavda. axla biZaSvilebi<br />

asze metni varT. gafantulebi varT ruseTsa da <strong>saqarTvelo</strong>s Soris.<br />

aq mcxovrebma rusebma qarTuli saerTod ar ician. ar iyo amis aucilebloba.<br />

b) 81 wlis anastasia gluSkova: mamaCems qarTvelebi Zalian uyvarda. mec<br />

Zalian miyvars qarTvelebi. kargad, Zalian kargad vcxovrobdiT erTad. XX<br />

saukunis 90-ian wlebSi mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si ganukiTxaoba rom iyo, rusebs<br />

gvaSinebdnen: wadiT aqedan, Torem qarTvelebi dagxocaveno. bevrs SeeSinda,<br />

wavida ruseTSi. Cven arsad wavsulvarT. rusebi saxlebs rom hyiddnen, ramdenime<br />

saxli viyide Cemi SvilebisaTvis, rom arsad wasuliyvnen.<br />

rusebi aq kargad vcxovrobdiT. mwvelavad vmuSaobdi. 10 Svili gavzarde,<br />

uamravi jildoc maqvs miRebuli: 1979 wels, rogorc gamarjvebuls, premiad 100<br />

kilogrami xorci gamomiweres, damsves TviTmfrinavze da moskovSi saxalxo<br />

meurneobis miRwevaTa gamofenaze gamiSves 9 dRiT. Jurnalma `krestiankam~<br />

ydaze Cemi suraTic dabeWda. namdvilad bednieri cxovreba mqonda. mdidaric<br />

viyavi – yvela Cems Svils Zvirfasi logini da xaliCebi miveci.<br />

interviu sof. krasnogorkis mcxovreblebTan<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 24 ivnisi.<br />

wyaro 5. sof. krasnogorkis malaknebis saojaxo yofa


davaleba 2:<br />

1. gaarkvie, wyaroebis 2 da 4 mixedviT, ra iyo dRevandeli sagarejos raionis<br />

sofel bogdanovkasa da mezobel soflebSi rusuli mosaxleobis Camosaxlebis<br />

mizezebi?<br />

2. wyaroebidan 3 da 4 miRebuli informaciis mixedviT, gansazRvre rogor warimarTa<br />

rusi axalmosaxleebis urTierToba adgilobriv mosaxleobasTan?<br />

moitane magaliTebi.<br />

3. ipove argumentebi, miiCnevda Tu ara sagarejos raionis rusi mosaxleoba<br />

`samxreTis cimbirs~ Tavis samSoblod?<br />

4. wyaroebis 2-5 mixedviT, isaubreT malaknebis cxovrebis wesisa da tradiciebis<br />

Sesaxeb.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom iTvleboda <strong>saqarTvelo</strong> anu `samxre-<br />

Tis cimbiri~ edemis baRad?<br />

37<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


38<br />

ojaxi<br />

10. Sereuli qorwinebebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />

meore naxevarSi<br />

sakvanZo kiTxva: romelma politikurma procesebma iqonia gavlena<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis eTnikuri Semadgenlobis cvlilebaze XX<br />

saukunis meore naxevarSi?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis Sesaxeb meore msoflio omis dros<br />

…mosaxleoba did daxmarebas uwevda partiul, komkavSirul da sabWoTa organoebs<br />

evakuirebuli bavSvebis mowyobasa da aRzrdaSi. 1942 wels patronaJze<br />

ayvanil iqna 2340, xolo Svilad 320 bavSvi [...]<br />

...miuxedavad imisa, rom <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis raodenoba Seivso bunebrivi<br />

namatiT da mtris mier droebiT okupirebuli raionebidan evakuirebuli<br />

mosaxleobiT, romlis nawili <strong>saqarTvelo</strong>Si damkvidrda, omis wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mosaxleoba Semcirda [...]<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, Tb., 1980, gv. 232, 271.<br />

wyaro 2. qarTuli mxatvruli filmi meore msoflio omis Semdeg Sereuli<br />

ojaxis Sesaxeb<br />

qarTuli mxatruli filmi `araCveulebrivi gamofena~ mogviTxrobs meore<br />

msoflio omis dros ruseTidan <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli rusi gogonas<br />

glafira ogurcovasa da qarTveli moqandakis – aguli erisTavis siyvarulisa<br />

da ojaxuri cxovrebis ambavs.<br />

a) aguli erisTavis mama pipinia b) aguli, pipinia da agulis oTxi<br />

vagon-barakidan saxlSi vaJi ulocavs dedas<br />

miacilebs sarZlos. mexuTe vaJis gaCenas<br />

kadrebi qarTuli mxatvruli filmidan „araCveulebrivi gamofena“,<br />

reJisori e. Sengelaia, 1968 w.


davaleba 1:<br />

1. ivaraude, ra iyo filmis Seqmnis idea?<br />

2. monaxe saerTo wyaroebSi 1-2 motanil magaliTebSi.<br />

3. daaskveni, romeli istoriuli movlenebi axdenda gavlenas Sereuli qorwinebebis<br />

zrdaze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 3. ojaxebis (Sinameurneobebis * ) ganawileba erovnebis mixedviT<br />

(sadac yvela wevri erTi erovnebisaa)<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

erovneba 1979 1989 2002<br />

1 qarTveli 750430 817875 837535<br />

2 afxazi 14985 16590 92<br />

3 osi 29736 28533 4875<br />

4 somexi 84234 74253 49229<br />

5 rusi 70104 56326 8018<br />

6 azerb. 44325 56668 60623<br />

7 berZeni 17533 17916 2918<br />

8 sxva 12935 14226 8092<br />

SeniSvna: 2002 wels afxazeTis avtonomiur respublikasa da cxinvalis regionSi<br />

mosaxleobis sayo velTao aRwera ar Catarebula.<br />

wyaro 4. ojaxebi (Sinameurneobebi), sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

yvela ojaxi 1150836 1243677 1040515<br />

erTi erovnebis 1030716 1092349 971384<br />

Sereuli 120120 151328 69131<br />

160000<br />

140000<br />

120000<br />

100000<br />

80000<br />

60000<br />

40000<br />

20000<br />

davaleba 2:<br />

gamoiangariSe Sereul qorwinebaTa procentuli maCvenebeli<br />

1979 1989 2002<br />

* Sinameurneoba _ ase uwodeben oficialur dokumentebSi ojaxs.<br />

0<br />

120120<br />

151328<br />

69131<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

39<br />

ojaxi


40<br />

ojaxi<br />

wyaro 5. Sereuli ojaxebi qarTvelis monawileobiT (statistikis departamentis<br />

monacemebi)<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

19325<br />

davaleba 3:<br />

Sinameurneobebi, sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />

2163<br />

15013<br />

1 2 3 4 5 6 7 8<br />

1. wyaroebis 3-5 mixedviT, daadgine ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />

eTnikur SemadgenlobaSi.<br />

2. Seadare Sereuli qorwinebis statistikaSi arsebuli cvlilebebi mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenlobis imdroindel monacemebs.<br />

3. gadanomre Sereuli ojaxebi maTi raodenobis mixedviT<br />

wyaro 6. Sereuli ojaxebi (Sinameurneobebi) qalaqad da soflad<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

100000<br />

80000<br />

60000<br />

40000<br />

20000<br />

0<br />

11501<br />

2229 2046<br />

8050<br />

93719 90750<br />

26404<br />

davaleba 4:<br />

gamoiangariSe soflad da qalaqad mcxovrebi Sereuli ojaxebis procentuli<br />

maCvenebeli<br />

32896<br />

8804<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

1979 1989 2002<br />

1. qarTveli da rusi<br />

2. qarTveli da afxazi<br />

3. qarTveli da somexi<br />

4. qarTveli da osi<br />

5. qarTveli da azerbaijaneli<br />

6. qarTveli da berZeni<br />

7. qarTveli da sxv.<br />

8. qarTvelis gareSe<br />

qalaqebSi<br />

soflebSi<br />

50225<br />

18906


davaleba 5:<br />

imsjeleT, ratom aris qalaqSi meti Sereuli ojaxi, vidre sofelSi?<br />

wyaro 7. kiTxvari-interviu<br />

1. saxeli, gvari<br />

2. erovneba<br />

3. dabadebis adgili da weli<br />

4. ganaTleba<br />

5. meuRlis erovneba<br />

6. sad gaicaniT Tqveni meuRle?<br />

7. rodis iqorwineT?<br />

8. ra wesiT Sesrulda qorwineba?<br />

9. sad cxovrobT amJamad?<br />

1. irina xaldeeva<br />

2. rusi<br />

3. xaSuri, 1933 w.<br />

4. umaRlesi<br />

5. qarTveli, Tengiz barnaveli<br />

6. meuRle gavicani TbilisSi<br />

7. oTxi wlis Semdeg<br />

8. xeli movawereT<br />

9. TbilisSi<br />

10. Svilebi gvyavs<br />

11. qarTulad da rusulad<br />

12. Svilebma rusuli kargad ician<br />

13. aranairi, Cvens Svilsac rusi<br />

coli hyavs<br />

14. ara<br />

15. <strong>saqarTvelo</strong> Cemi samSobloa<br />

davaleba 6:<br />

10. gyavT Tu ara Svilebi?<br />

11. ra enaze laparakobT ojaxSi?<br />

12. ician Tu ara Tqvenma Svilebma<br />

Tqveni mSobliuri ena?<br />

13. SegqmniaT ojaxSi problemebi<br />

Tqveni araqarTvelobis gamo?<br />

14. sazogadoebis mxridan?<br />

15. miiCnevT Tu ara <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

Tqvens samSoblod?<br />

1. maxnur aSurova<br />

2. azerbaijaneli<br />

3. bolnisis r-ni, sof. darbazi, 1943 w.<br />

4. umaRlesi, rusuli enis pedagogi<br />

5. qarTveli, giorgi valiSvili<br />

6. meuRle gavicani q. kaspSi, skolaSi<br />

7. Zalian male, imave wels<br />

8. xeli movawereT<br />

9. vcxovrobT TbilisSi<br />

10. ori asuli da erTi vaJi<br />

11. ojaxSi vlaparakobT qarTulad<br />

da azerbaijanulad<br />

12. orive ena kargad ician<br />

13. arasodes<br />

14. ara, gansakuTrebul siyvaruls<br />

vgrZnob mezoblebisgan<br />

15. ra Tqma unda<br />

interviu Caiweres n. molaSvilma da n. nabievam, 2009 wlis 8 da 16 oqtomberi.<br />

1. airCie pasuxebidan erT-erTi fraza am interviuebis dasasaTaureblad.<br />

2. gaixsene <strong>saqarTvelo</strong>sa da msoflios istoriidan cnobili Sereuli (dinastiuri)<br />

qorwinebebi?<br />

3. airCie interviudan is kiTxvebi, romlebic yvelaze mniSvnelovnad migaCnia<br />

da daasabuTe Seni arCevani.<br />

4. intervius safuZvelze gansazRvre, ra aris Sereuli ojaxis yvelaze rTuli<br />

problema da SesTavaze misi gadaWris Seneuli gzebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra istoriuli movlenebi axdenda gavlenas<br />

Sereuli qorwinebebis dinamikaze?<br />

41<br />

ojaxi


42<br />

ojaxi<br />

11. erTi quCa marneulSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />

jgufis Tanacxovrebis tradiciebi marneulSi XX saukunis bolos?<br />

wyaro 1. marneulis raioni XX saukunis bolos<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სახელმიფო საზღვაჽი<br />

ჽაიონული საზღვაჽი<br />

სამხაჽეო ენჽი<br />

ჽაიონული ენჽი<br />

სოფელი<br />

ბოლნისი<br />

მდ. ხჽამ ი<br />

მდ. მაშავეჽა<br />

ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />

ახქეჽფი<br />

ს<br />

davaleba 1:<br />

ოფჽეთი<br />

მდ. ალგეთი<br />

თ ე თ რ ი წ ყ ა რ ო ს რ ა ი ო<br />

მდ. შულავეჽი<br />

სადახლო<br />

ხოჯოჽნი<br />

ნ ი<br />

თამაჽისი<br />

შაუმიანი<br />

გ ა რ დ ა ბ ნ ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />

ყიზილ-აჯლო<br />

შულავეჽი<br />

მარნეული<br />

ალგეთი<br />

მდ. დებედა<br />

ქაფანახჩი<br />

ოჽჯონიკიძე<br />

ქუჽთლაჽი<br />

კასუმლო<br />

ყაჩაღანი<br />

ო მ ხ ე თ ი<br />

მარნეულის რაიონი<br />

ქვემო ყულაჽი<br />

რუსთავი<br />

მდ. ალგეთი<br />

მდ. ხჽამი<br />

1. gansazRvre, romel raionebs da ucxo qveynebs esazRvreba marneulis raioni?<br />

2. ra gavlenas axdens raionis amgvari mdebareoba adgilobrivi mosaxleobis<br />

erovnebaTaSoris urTierTobebze?<br />

მდ. მკვაჽი<br />

გარდაბანი<br />

ა ზ ე რ ბ ა ი ჯ ა ნ ი


wyaro 2. marneulis raionis mosaxleoba<br />

eTnikuri<br />

Semadgenloba<br />

1979 1989 2002<br />

azerbaijanelebi 72965/72,6% 91923/76,3% 98245/79%<br />

qarTvelebi ? ? 9503 / 8%<br />

somxebi ? ? 9329 / 7,9%<br />

berZnebi ? ? 396 / 0,3%<br />

rusebi ? ? 523 / 0,4%<br />

sxva ? ? 112 / 0,1%<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamenti<br />

davaleba 2:<br />

1. gaixsene, ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1980-90-ian wlebSi?<br />

2. daalage es cvlilebebi qronologiuri TanmimdevrobiT.<br />

3. Seiswavle cxrili da ivaraude, ra iyo marneulis raionis mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenlobis cvlilebis mizezebi.<br />

wyaro 3. pirveli eklesia da pirveli meCeTi marneulSi rusTavelis quCaze<br />

daviT aRmaSeneblis eklesia (1999-2000) meCeTi (1998-2000)<br />

davaleba 3:<br />

axseni, ra procesebze metyvelebs am sakulto nagebobebis mSeneblobis Tari-<br />

Rebi?<br />

43<br />

ojaxi


44<br />

ojaxi<br />

wyaro 4. qarTul-azerbaijanuli ojaxis tradiciebi<br />

_ sad gaicaniT erTmaneTi?<br />

_ institutis damTavrebis<br />

Semdeg orivem daviwyeT muSaoba<br />

bolnisis raionis sofel<br />

akaurtaSi da swored iq gavicaniT<br />

erTmaneTi. 1950 wels<br />

davqorwindiT. gvyavs 9 SviliSvili,<br />

6 SvilTaSvili.<br />

_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />

da muslimur dResaswaulebs?<br />

_ aravin aravis uSlis aRniSnos<br />

nacionaluri da religiuri<br />

dResaswaulebi. magaliTad, Cven vzeimobT `novruz-bairam~, romelic<br />

gazafxulis mosvlis simboloa. dResaswaulamde 4 kviriT adre yovel ojaxSi<br />

TefSze yrian xorbals da svel dolbands afareben, rom gaRvivdes da gauSvas<br />

fesvebi, Semdeg amodis pirveli mwvane aRmonaceni _ gazafxulis mauwyebeli. 20<br />

da 21 marts xorbals saxelwodebiT `semeni~ kraven wiTeli bafTiT, amzadeben<br />

tradiciul flavs, „semeni“ garSemo yrian Txils da tkbileuls da anTeben<br />

imden sanTels, ramdeni kacic aris ojaxSi. ymawvilebi da gogonebi agdeben<br />

karebqveS qudebs da Casafrebulebi elodebian, roca maT qudebs tkbileuliT<br />

aavseben. saRamoTi ki ikribebian didi koconis garSemo, mRerian, cekvaven, egebebian<br />

gazafxuls. roca koconi bJutvas iwyebs, axtebian mas.<br />

Cven erTad avRniSnavT saero da ojaxur dResaswaulebs _ muslimurs da<br />

qristianuls. sufraze tradiciuli qarTuli da azerbaijanuli kerZebia, vmReriT,<br />

vcekvavT erTad.<br />

interviu marneulSi rusTavelis quCaze mcxovreb, qarTvel mariam artemis asul<br />

TarxniSvilze daqorwinebul, mamed abdula oRli mamedovTan,<br />

Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 5 aprili.<br />

davaleba 4:<br />

1. Seni azriT, mamedovebis ojaxSi novruz-bairams religiuri dResaswaulis<br />

mniSvnelobiT zeimoben, Tu mas ufro saojaxo dResaswaulis mniSvneloba<br />

aqvs?<br />

2. moZebne wyaroSi 4 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.


wyaro 5. azerbaijanul-berZnuli ojaxis tradiciebi<br />

_ Tqven qristiani brZandebiT,<br />

qmari - mahmadiani. ra rwmenas misdeven<br />

Tqveni Svilebi?<br />

_ samTave Svili mahmadianebad<br />

aRvzardeT.<br />

_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />

da muslimur dResaswaulebs?<br />

_ diax, aRvniSnavT. erT-er-<br />

Ti yvelaze didi qristianuli<br />

dResaswaulia _ aRdgomis<br />

dResaswauli, anu qristes na-<br />

Teli kviradRe. is ganekuTvneba<br />

egreT wodebul gardamaval<br />

dResaswaulebs da aRiniSneba pirvel kviradRes gazafxulis savse mTvaris<br />

Semdeg, romelic gazafxulis buniaobis Semdeg dgeba. aRdgomisTvis mzadeba<br />

iwyeba didi marxvis pirveli dReebidan. yovel ojaxSi TefSebze Tesaven xorbals,<br />

romelic dResaswaulisTvis aRmonacendeba. dResaswaulze Rebaven kvercxebs,<br />

acxoben paskas, midian eklesiaSi.<br />

sanam vaJi muslim cols moiyvanda, Cven ufro aRdgomas avRniSnavdiT, axla<br />

ki avRniSnavT `novruz-bairams~.<br />

davaleba 5:<br />

interviu marneulSi mcxovreb azerbaijanel aiaT ismailis Ze ismailovze<br />

gaTxovil, wavkisis mkvidrTan berZen maria porfiriadisTan,<br />

Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 6 aprili.<br />

1. gaaanalize wyaro 5:<br />

a) axseni, riT iyo ganpirobebuli is faqti, rom im ojaxSi, sadac yvela mamakaci<br />

muslimia, aRniSnavdnen aRdgomas?<br />

b) ganixile, ra religiuri tradiciebi Camoyalibda am ojaxSi?<br />

2. wyaroebSi 4 da 5 mocemuli fotosuraTebis mixedviT, Seadare, ra aris<br />

saerTo am ori religiuri dResaswaulis aRniSvnis tradiciaSi?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris marneulSi sxvadasxva eTnikuri<br />

Tu religiuri jgufis urTierTobis damaxasiaTebeli niSani?<br />

45<br />

ojaxi


46<br />

ojaxi<br />

12. xalxTa `WianWvelebis bude~<br />

CaqvSi<br />

sakvanZo kiTxva: ratom eZaxian Caqvs xalxTa `WianWvelebis budes~?<br />

wyaro 1. ucxoeli mecnieri kavkasiis mosaxleobis Sesaxeb<br />

kavkasiis mxare mecnieruli TvalsazrisiT udavod dedamiwis uSesaniSnaves<br />

kuTxed unda vcnoT. misma geografiulma mdebareobam evropisa da aziis Sesayarze,<br />

...eTnografiulma da istoriulma niSandoblivma Taviseburebebma [...] Seu-<br />

Zlebelia interesi ar aRgviZras [...] Zveli qveynis adamianTa rasebi, aziidan<br />

evropisaken rom miedinebodnen, kavkasiaze an mis gverdiT Caiqrolebdnen da aq<br />

tovebdnen TavianT axalSenebs, romlebic Semdeg erTmaneTsa da adgilobriv<br />

mosaxleobaSi iTqvifebodnen da uamrav calkeul erovnebas qmniddnen. swored<br />

amitom ewoda kavkasias xalxTa `WianWvelebis bude~.<br />

k.riteri, miwismflobelTa istoria, wignSi: d. baqraZe, arqeologiuri mogzauroba<br />

guriasa da aWaraSi, Tbilisi, 1864, gv. 1.<br />

wyaro 2. rogor iqmneboda Caqvi<br />

a) sofel CaqvSi wvimisagan Tavi SevafareT fleTili qvis did orsarTulian<br />

saxls, romelic kramitiT iyo daxuruli, rogorc saukeTeso saxlebis umetesoba.<br />

[...] es saxli ekuTvnoda agilobriv memamules xusein-beg beJan-oRlis<br />

anu beJaniSvils [...] saxlis gverdiT iyo mdidari da sakmaod vrceli Celtikis,<br />

anu brinjis yana, romelic xusein-begs wliurad 300 qisa Semosavals aZlevs.<br />

dimitri baqraZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 18.<br />

b) ruseTis saimperatoro ojaxs mTels imperiaSi didZali mamulebi hqonda<br />

mflobelobaSi, romlis marTvisTvis Seqmnili iyo specialuri saufliswulo uwyeba.<br />

... XIX saukunis 80-90-ian wlebSi saufliswulo uwyebis moxeleebis arCevani<br />

Caqvis xeobaze SeCerda, rac SemTxveviTi ar yofila. xeobis saerTo farTobi<br />

16378 desetinas aRwevda, sadac 205 komli cxovrobda. mTels olqSi Caqvis xeoba<br />

nayofieri miwebiT gacilebiT mdidari iyo, xolo mosaxleoba _ SedarebiT mcire.<br />

o. TurmaniZe, saadgilmamulo urTierTobebi samxreT-dasavleT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

osmalTa batonobis xanaSi, baTumi, 2001, gv. 119.<br />

g) saufliswulo uwyeba CaqvSi mamulebis SeZenas 1894 wels Seudga. jer e.w.<br />

saxazino miwebi daisakuTra, Semdeg muhajirTa mitovebul miwebs daepatrona.<br />

qcsa, f.130, a.1.s.184.<br />

d) CaqvSi 1951 wlidan vcxovrob. aq adre Waobi iyo. gavrcelebuli iyo malaria.<br />

Tavdapirvelad, am teritoriebze (oRond ufro SemaRlebul adgilebze)<br />

rusma maRalCinosnebma agarakebi aiSenes. maxsovs ramdenime gvari _ voroncovi,<br />

popovi, soloviovi, solovcovi da baTumis botanikuri baRis damaarsebeli<br />

krasnovi. swored maT Camoiyvanes Cinelebi lao jinjaos xelmZRvanelobiT.<br />

igi CaqvSi 1926 wlamde cxovrobda. misma Svilma meuRled Caqvis Cais sabWo-<br />

Ta meurneobis direqtoris zaqaria TuSmaliSvilis qaliSvili SeirTo. muSaxeli<br />

mimdebare soflebidan CamohyavdaT, Semdeg ukve daiwyes sxvadasxva ju-


is adamianebis Camosaxleba. gaWirvebuli adamianebi sixaruliT modiodnen<br />

da asrulebdnen umZimes samuSaos, oRond lukma-puri hqonodaT. xalxi saerTo<br />

sacxovrebelSi cxovrobda da samuSaoc sezonuri xasiaTis iyo. Semdeg, nawili<br />

mudmivad dasaxlda... ase davsaxldiT erTad...<br />

interviu Caqvis mcxovrebTan vaxtang kutubiZesTan, 83 wlis,<br />

Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />

wyaro 3. Caqvis <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Sesaxeb<br />

CaqvSi 1949 wlidan vcxovrob. aq 14 erovnebis adamianebi iyvnen dasaxlebuli:<br />

qarTvelebi (qristianebi da muslimebi), rusebi, berZnebi, somxebi, ukrainelebi,<br />

azerbaijanelebi, qurTebi, bulgarelebi, latvielebi, litvelebi, estonelebi,<br />

uzbekebi, CeCnebi, osebi, moldovelebi... CaqvSi xalxi masobrivad 1930-ian wleb-<br />

Si Camoasaxles, roca ruseTSi saSineli SimSili iyo. sabWoTa periodSi aq<br />

qalTa kolonia * iyo. is Senoba dResac SemorCenilia. swored maT amuSavebdnen<br />

Waobis amosaSrobad da Cais plantaciebis gasaSeneblad. dro gadioda. xalxi<br />

TandaTan saerTo sacxovreblebidan binebSi gadaiyvanes. maT sakuTari meurneobebic<br />

moiwyves. 1960-iani wlebidan ukve kerZo saxlebic gaCnda.<br />

interviu Caqvis mcxovrebTan, meore msoflio omis veteranTan, 88 wlis<br />

akaki beWvaiasTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />

wyaro 4. Caqvis Cais meurneobis muSebi, 1949 w.<br />

wyaro 5. ,,gamomyevi, gogo colad...!”, Caqvi, 1965 w.<br />

* kolonia _ qalTa sasjelaRsrulebiTi dawesebuleba.<br />

47<br />

ojaxi


48<br />

ojaxi<br />

wyaro 6. oficialuri statistikuri monacemebi Caqvis mosaxleobis<br />

Sesaxeb<br />

2009 wlis aRweriT, mosaxleobis raodenoba CaqvSi 10 567 adamians Seadgens.<br />

maTgan daaxloebiT 2500-ze meti macxovrebeli sxva erovnebisaa. mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenloba ase gamoiyureba: qarTvelebi, rusebi, somxebi, berZnebi,<br />

ukrainelebi, bulgarelebi, CeCnebi, azerbaijanelebi, osebi, moldovelebi,<br />

latvielebi, litvelebi.<br />

davaleba 1:<br />

Caqvis gamgeobis mier mowodebuli informacia, 2009 wlis 10 aprili.<br />

1. wyaroebSi 2 (a, b, g, d) da 3 mocemul informaciaSi xazi gausvi sakvanZo<br />

sityvebs, romlebic xsnis XX saukunis pirvel naxevarSi CaqvSi mosaxleobis<br />

Casaxlebis mizezebs.<br />

2. axseni, miuxedavad sirTuleebisa, ratom gadawyvites CaqvSi droebiT Casaxlebulma<br />

adamianebma iq darCena?<br />

3. wyaroebis 1-6 da mixedviT, romel yvelaze saintereso faqtebs gamoiyenebdi<br />

Caqvis Sesaxeb narkvevis _ `me Tavs ucxod ar miviCnev~ dawerisas?<br />

wyaro 7. CaqvSi turizmis ganviTarebisa da misi Sedegebis Sesaxeb<br />

a) turizmi mosaxleobis axal talRas uyris saTaves: aq uamravi adamiani<br />

Camodis; sxvadasxva erovnebis, sxvadasxva religiis. nawili uZrav qonebas<br />

iZens da saxldeba, zogi sezonurad, zogi ki mudmivad. Caqvis mosaxleobis<br />

Wreli Semadgenloba ar Semcirebula, piriqiT, ufro ,,gaWrelda“. daematnen<br />

Turqebi, Cinelebi, arabebi da sxva. Tumca Cinelebi aq adrec cxovrobdnen...<br />

b) mSvidobiani Tanacxovreba, TavisTavad, turizmis ganviTarebas uwyobs xels,<br />

maSasadame, mosaxleobis ekonomikur gaZlierebas. es ori faqtori urTierTgadajaWvulia<br />

da erTis dakargva meores ganadgurebas iwvevs.<br />

interviu Caqvis mcxovreb istorikos i. gorgilaZesTan, Caiwera madona miqelaZem,<br />

2009 wlis 15 dekemberi.<br />

davaleba 2:<br />

1. wyaro 7-is mixedviT, gansazRvre, ra aris avtorisaTvis mTavari sxvadasxva<br />

erovnebis adamianebis TanacxovrebaSi?


wyaro 8. Caqvelebi TavianTi dasaxlebis Sesaxeb<br />

a) v. torosiani, 74 wlis: CaqvSi arasodes momxdara konfliqti eTnikur Tu religiur<br />

niadagze. Cven ar gvqonia imis SegrZneba, rom gansxvavebulebi varT<br />

erTmaneTisagan. erTad vcxovrobdiT e.w. barakebSi (maSin kerZo saxlebi an<br />

aseTi sacxovrebeli korpusebi ar iyo) da Wirsa da lxins erTmaneTs vuziarebdiT.<br />

b) o. WaRaliZe, 63 wlis: me ar maxsovs dapirispirebis arc erTi faqti. Cven<br />

ar varT konfliqturebi. meorec, yvelas erTnairad gviWirda. aq Camosuli<br />

yvela adamiani Tanaswori iyo gaWirvebisa da malariiT sikvdilis winaSe.<br />

vis ecala gansxvavebis moZebnisasTvis?<br />

g) i. fiodorovi, 40 wlis: Tavs ar vgrZnob ucxod da Tu minda Caqvidan<br />

wasvla, es mxolod ekonomikuri faqtoridan gamomdinare, magram ara samudamod!!!<br />

1990-ian wlebSi, roca daixura Cais fabrikebi, funqcionireba<br />

Sewyvita Caisa da citrusebis meurneobam, Caqvi masiurad datoves rusebma,<br />

berZnebma, somxebma da a.S. iciT, ramdeni dabrunda ukan? bevri. iciT,<br />

ratom? maT versad ver ipoves is siTbo, megobroba da urTierTTanadgoma,<br />

rogoric CvenTan viciT.<br />

davaleba 3:<br />

interviu CaqvelebTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 5 marti.<br />

1. wyaroSi 8 (a, b, g) ipove fraza, romelsac gamoiyenebdi Caqvze statiis sa-<br />

Taurad.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saWiro imisaTvis, rom adamianebi<br />

mSvidobianad cxovrobdnen mravaleTnikur qalaqSi?<br />

49<br />

ojaxi


50<br />

ojaxi<br />

13. udiebi XX saukunis<br />

qarTul garemoSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen udiebi XX saukunis qarTul<br />

garemoSi?<br />

wyaro 1. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi 1989 wlis aRweris<br />

mixedviT<br />

wyaro 2. udiebis raodenoba ssrk-Si 1989 wlisaTvis<br />

azerbaijani 6125 TurqmeneTi 32<br />

ruseTi 1102 tajikeTi 31<br />

<strong>saqarTvelo</strong> 793 moldaveTi 16<br />

yazaxeTi 366 belorusia 15<br />

ukraina 109 latvia 15<br />

uzbekeTi 46 yirgizeTi 2<br />

statistikuri monacemebi aRebulia wignidan: g. Cavadovi, udilari, baqo, 1999 (rus.).


wyaro 3. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi XX saukuneSi<br />

udiebis gansaxlebis dinamika sabWoTa kavSirsa da <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

10000<br />

9000<br />

8000<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

2500<br />

0<br />

3700<br />

0<br />

5900<br />

800<br />

7000<br />

8652<br />

1926 w. 1959 w. 1970 w. 1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

800<br />

793<br />

udiebi ssrk-Si<br />

udiebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

diagrama Sedgenilia statistikuri monacemebis safuZvelze wignidan „eTnosebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si“, Tbilisi, 2008, gv. 210–211.<br />

wyaro 4. udiebis Sesaxeb<br />

a) 1920-1922 wlebSi azerbaijanelebsa da somxebs Soris saSineli omi, xocva-<br />

Jleta daiwyo. mamam, cnobilma sazogado moRvawem, udi xalxi moarida iqaurobas<br />

da, <strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobasTan SeTanxmebiT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Camoasaxla.<br />

maT Soris iyvnen somxebi da erTi germanul-ukrainuli ojaxi.<br />

interviu leila zinovis asul silikaSvilTan, 81 wlis, Caiwera n. agasaSvilma,<br />

2009 wlis 4 ivnisi.<br />

b) udi xalxi kompaqturad dasaxlebulia mxolod sam sofelSi, romelTagan<br />

oriAazerbaijanis teritoriaze mdebareobs _ varTaSeni da niji, xolo erTi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si – zinobiani (yvarlis raioni). udma xalxma, miuxedavad mravali<br />

Wir-varamisa, qristianuli rwmena da mSobliuri ena dRemde Semoinaxa.<br />

davaleba 1:<br />

evgeni jeiraniSvili, udiuri ena, Tb., 1971, gv. 3.<br />

1. wyaroebis 1, 2 daxmarebiT:<br />

a) gaarkvie, sabWoTa kavSiris romel respublikebSi ar cxovrobdnen udiebi?<br />

b) daasaxele, romel respublikaSi cxovrobs yvelaze meti udi da axseni,<br />

Seni azriT, ratom?<br />

2. wyaro 3-is mixedviT:<br />

a) daadgine udiebis raodenobis cvlilebis tendencia sabWoTa kavSirsa da<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si;<br />

b) ivaraude am tendenciebis mizezebi.<br />

203<br />

51<br />

ojaxi


52<br />

ojaxi<br />

wyaro 5. udi sazogado moRvawis z. silikaSvilis 1924 wlis 22 aprilis<br />

mimar Tva ganaTlebis saxalxo komisars:<br />

saCqarod da sayuradRebod ganaTlebis<br />

saxalxo komisars (stili daculia)<br />

asli <strong>saqarTvelo</strong>s:<br />

1. aRmasrulebel centralur komitets<br />

2. saxalxo komisarTa sabWos<br />

3. komunisturi partiis centralur<br />

komitets<br />

4. axalgazrdaTa komkavSiris centralur<br />

komitets<br />

5. profesiuli kavSiris prezidiums<br />

6. bavSvTa TavSesafaris komitets da<br />

7. gazeT `komunistis~ redaqcias<br />

udiebis axal sofelSi daarsdes axali<br />

tipis sasoflo skola Svidwledi,<br />

msgavsad germanuli sasoflo skolisa,<br />

saca sasoflo skolaSi moswavle iswavlis<br />

Svid wels, dReSi ki imecadinebs<br />

Svid saaTs. sam saaTs swavlobs zogad<br />

sagnebs – sazogadod ganaTlebisas, oTx<br />

saaTs ki fizikurad Sromas da varjiSobs<br />

skolis sazogadod mowyobil fermaSi,<br />

bostanSi, venaxSi, safutkreSi da sxva.<br />

davaleba 2:<br />

udi sazogado moRvawe<br />

z. silikaSvili<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis centraluri arqivi f. 300, ad1 17106, gv. 56.<br />

imsjele, wyaro 5-is mixedviT, rogori pirobebi Seiqmna <strong>saqarTvelo</strong>Si 1920ian<br />

wlebSi udi axalgazrdobis ganviTarebisaTvis, maTi gadasaxlebis Semdeg?<br />

wyaro 6. udiebis warmomadgenlebi<br />

davaleba 3:<br />

XX saukunis 30-iani wlebi, Zmebi beJaniSvilebi.<br />

marcxniv, eqimi mixeili, marjvniv mewarme, agurkeramikis<br />

qarxnis direqtori, Salva, SuaSi<br />

diplomati, griSa, skkp ck-is baltiispireTis<br />

qveynebis ganyofilebis gamge.<br />

e. neSumaSvili, vin arian udinebi, Tb., 2 02, gv. 94<br />

imsjele, ra faqtorebma Seuwyo xeli, rom udiebi sazogadoebis aqtiuri<br />

wevrebi gamxdariyvnen?


wyaro 7. udiuri damwerlobisa da enis Sesaxeb<br />

a. albanuri * damwerlobis nimuSi<br />

interviudan profesor zaza aleqsi-<br />

ZesTan, Caiwera n. agasaSvilma,<br />

Jurnali „Tbiliselebi“, #6, 2003.<br />

b. udiuri enis problema<br />

dRes-dReobiT sofel zinobianSi<br />

TiTqmis aravin saubrobs udiurad.<br />

yvela laparakobs qarTulad, radgan<br />

yovel ojaxSi aris qarTveli<br />

rZali an qarTveli siZe. ase dro-<br />

Ta ganmavlobaSi udiuri ena daikargeba.<br />

amitom saWiroa, rom adamianebma,<br />

romlebic kargad flo ben<br />

enas, gamoiyenon swavlebis Tanamedrove<br />

saSualebebi da udiu ri enis<br />

swavlebis kursi Seadginon.<br />

interviu leila aleqsandres as.<br />

silikaSvilTan, 72 wlis, Caiwera<br />

n. agasaSvilma, 2009 wlis 7 ivnisi.<br />

davaleba 4:<br />

imsjeleT, ra gziT axerxeben udiebi TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />

wyaro 8. sagnebi, romlebsac udiebi Tanamedrove skolaSi swavloben<br />

# sagani I II III IV V VI VII VIII IX jami<br />

1 qarTuli ? ? 7 8 9 8 9 42<br />

2 maTematika 5 6 4 4 4 4 4 31<br />

3 rusuli ena 3 3 3 3 3 15<br />

inglisuri ena 1 1 5 6 6 4 4 27<br />

4 istoria 2 2 3 3 4 14<br />

geografia 1 2 3 3 9<br />

samoqalaqo 2 2<br />

5 fizika 2 2 4<br />

qimia<br />

biologia<br />

6 fiz.aRzrda<br />

xelovneba<br />

musika<br />

Sroma<br />

7 istoria<br />

udiuri ena<br />

religiis istoria da kultura<br />

davaleba 5:<br />

1. gaecani wyaros 8. ra enebs swavloben sofel zinobianis Tanamedrove skolaSi?<br />

gaakeTe daskvna saaTobrivi badis Sedarebis safuZvelze.<br />

2. imsjeleT, ramdenad xels uwyobs aseTi ganaTleba imas, rom udi mozardi<br />

Tanamedrove sazogadoebis sruluflebiani wevri gaxdes?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra faqtorebs SeuZlia mcirericxovani<br />

xalxebis TviTmyofadobis SenarCunebis xelSeuwyoba?<br />

* sinas mTaze aRmoCenili xelnaweris safuZvelze, mecnierebma daaskvnes, rom albanuri da udiuri<br />

damwerloba erTi da igivea.<br />

53<br />

ojaxi


54<br />

ojaxi<br />

14. qistebi XX saukunis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

sakvanZo kiTxva: rogor aRiqvams qistebs Tanamedrove qarTuli sazogadoeba?<br />

wyaro 1. xanSi Sesuli qisti mamakacebi<br />

wyaro 2. qisti mwerali sakuTari xalxis Sesaxeb<br />

jer kidev XX saukunis 90-ian wlebamde cota vinmem Tu icoda, rom pankisSi<br />

cxovrobda CeCnuri warmoSobis xalxi, romelic mama-papur adaT-wesebs misdevs.<br />

aqvs mxolod misTvis damaxasiaTebeli mentaliteti, gamoirCeva gamokveTili<br />

stumar-maspinZlobiT, maRal-moraluri da zneobrivi etiketiT. am xalxis warmomadgenlebs<br />

pankisSi ewerebaT qisti. magram aseTi erovneba <strong>saqarTvelo</strong>Sic<br />

da sabWoTa kavSirSic arsad fiqsirdeba. mosaxleobis aRwerisas, erovnebis<br />

grafaSi qisti iwereboda, mSobliuri ena _ qarTuli, amitom qarTvelebad<br />

aRiwerebodnen. skolaSi vaJa-fSavelas poemebis personaJi qistebi ise aRiqmebodnen<br />

qarTveli moswavleebis SegnebaSi, rogorc qarTveli. arc muslimuri<br />

aRmsarebloba iwvevda gaucxoebas, radgan qarTvelTa zogierTi tomic (ingiloebi,<br />

fereidnelebi, aWarlebi) islams aRiarebdnen. oraswlianma cxovrebam<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si, qarTulma kulturam iseTi Zlieri zegavlena iqonia CeCnur<br />

tomze, rom Camoyalibda CeCnur-qarTuli eTnosi, romelic TavisSi atarebda<br />

rogorc qarTul, ise CeCnur kulturas.<br />

xaso xangoSvili, qistebi (istoriul-popularuli narkvevi),<br />

Tb., 2005, gv. 9-10.


wyaro 3. qarTveli mwerali qistebis Sesaxeb<br />

arc Cven varT fanatikosi qristianebi da arc qistebi arian fanatikosi<br />

muslimanebi. Cven yvelani mainc warmarTi mTiulebi varT. qistebSi nadirobis<br />

dros ar maxsovs vinmes uari eTqvas qarTuli Rvinis dalevaze. pankisel qistebze<br />

xom zedmetia saubari. qarTvelebisadmi guliT mindobilni, metwilad, qar-<br />

Tuli cxovrebis wess arian naziarebni.<br />

jer kidev mTaSi cxovrebis dros erTi znisa da xasiaTis xalxs, bevri<br />

ram hqonda saerTo. pankisSi Camosaxlebis Semdeg ki bevri ram SeiTvises baris<br />

qarTvelebisagan da gansxvavebulic bevri aRaraferi darCa imdenad, rom<br />

isini SesaZlebelia <strong>saqarTvelo</strong>s erT tomadac movixsenioT. rogorc amas eTnografebi<br />

varaudoben, uxsovar dros gayrili maTi gzebi TiTqmis SeerTda.<br />

davaleba 1:<br />

interviu mweral besik xaranaulTan,<br />

Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 27 Tebervali.<br />

1. wyaro 2-isa da 3-is mixedviT daaxasiaTe qistebi: a) religiuri; b) eTnikuri;<br />

g) teritoriuli niSnebis mixedviT.<br />

2. saskolo programidan daasaxele vaJa-fSavelas poemebi, romelTa persona-<br />

Jebi qistebi arian.<br />

3. ganixile qistebisa da xevsurebis saerTo wes-Cveulebebi vaJa-fSavelas poemebis<br />

mixedviT.<br />

4. ipove wyaroebSi 2 da 3 informacia, romelic adasturebs qistebisa da<br />

qarTvelebis saerTo wes-Cveulebebs.<br />

wyaro 4. qistebis sarwmunoebis Sesaxeb<br />

a) pankisis xeobaSi mcxovrebi duiselebi amJamad mahmadianur sarwmunoebas<br />

aRiareben. qristianul Cveu lebas, romelic gamahmadianebamde hqondaT da aRiarebdnen<br />

mainc kidev ar sTmoben.<br />

dRemde did dResaswaulad aqvT darCenili „nijuai“, „ooRua“ da „sinii“,<br />

romlebic eTanxmeba qristianul dResaswaulebs: Sobas, aRdgomasa da naTlis-<br />

Reba-wyalkurTxevas.<br />

informacia maTe albuTaSvilis wignidan, „pankisis xeoba“, Tb., 2005.<br />

55<br />

ojaxi


56<br />

ojaxi<br />

b) minareTi duisSi da mariam RvTismSoblis eklesia joyoloSi (pankisis<br />

xeoba)<br />

g) interviu pankisis xeobis sofel joyoloSi mariam RvTismSoblis eklesiis<br />

momvlel lado cxadaZesTan<br />

l batono lado, Tqven qarTuli warmoSobis brZandebiT. gviTxariT Tqvens<br />

Sesaxeb, ramdeni xania pankisSi cxovrobT?<br />

– marTalia, Cemi winaprebi imereTidan arian da warmoSobiT qarTveli var.<br />

Cemi didi papa biWia cxadaZe Terjolis raionidan yofila. mas kaci Semoakvda<br />

da iZulebuli gaxda imereTi daetovebina da kaxeTSi gadmosuliyo. axmetaSi<br />

miwebi SeiZina, mataneli qalic SeirTo da aq dasaxlda. eyola ori vaJiSvili<br />

arCili da vaso da sami qaliSvili. orive biWma sasuliero ganaTleba miiRo.<br />

saswavleblis dasrulebis Semdeg vaso ganaweses joyolos mariam RvTismSoblis<br />

saxelobis eklesiaSi da maTe albuTaSvilTan erTad diakvnad msaxurobda.<br />

Cvenc swored misi STamomavlebi varT.<br />

l dRes Tqven romeli aRmsareblobis xarT?<br />

– me winaprebis religia SenarCunebuli maqvs da qristiani var. meuRle qisti<br />

myavs da muslimia. oTxi Svili myavs ori maTgani qristiania, ori ki muslimi.<br />

l sainteresoa, ojaxSi romel religiur dResaswaulebs aRniSnavT?<br />

_ yvela dResaswauli mixaria da maTi aRniSvnac msiamovnebs. rogorc qristianul,<br />

ise muslimur dResaswaulebs aRvniSnavT.


Cemi religiis gamo aravis Sevuwuxebivar. muslimebi duisidan, joyolodan<br />

CemTan xSirad saxlSi mosulan, erTad gviqeifia, gvimegobria. arc aqedan wasvlis<br />

survili gamCenia rodisme, miuxedavad imisa, rom Cvens imerel naTesavebs<br />

mivageniT da iq Cveni didi papis oda _ saxlic Zveleburi saxiT SenarCunebuli<br />

dagvxvda. me aqaur xalxs kargad Sevewyve.<br />

d) interviu joyoloSi mcxovreb, imereli diakvanis vaso cxadaZis STamomavalTan<br />

vaxtang cxadaZesTan<br />

l batono vaxtang, warmogvidgineT Tqveni Tavi.<br />

– me var imeruli warmoSobis kaci, myavs meuRle da xuTi Svili, xuTives<br />

mivaRebine umaRlesi ganaTleba, samma maTganma javaxiSvilis universiteti war-<br />

CinebiT daamTavra. axla var 79 wlis. pankisSi Cemi papa movida pirvelad, diakvanad<br />

moRvaweobda joyolos eklesiaSi,SeirTo qisti qali da mec misi STamomavali<br />

var.<br />

l Tqveni winaprebi qristianebi iyvnen, Tqven ra aRmsareblobis xarT?<br />

– me musulmani var. Cemi xuTive Svilic muslimia, kacs erTi rjulis unda<br />

swamdes.an unda iyos qristianulad monaTluli an musulmurad. me Cemi surviliT<br />

miviRe islami, ZaliT miRebuli rwmena rwmena ar aris.<br />

l ojaxSi romeli religiis dResaswaulebs aRniSnavT?<br />

– islamur dResaswaulebs, ise ki, ra Tqma unda. aRdgomis dros SeiZleba<br />

rame kerZi, saWmeli damzaddes.<br />

l dRevandeli gadasaxedidan rogor fiqrobT, qarTveli xarT, Tu qisti?<br />

– marTalia imereli var modgmiT, magram amJamad qisti var. pasportSi ki miweria<br />

qarTveli, magram laparaki, zne-Cveuleba, adaT-wesebi, yvelanairi miqcevmoqceva,<br />

gaTxov-gamoTxoveba yvelaferi mahmadianuri wesis mixedviT gvaqvs.<br />

am xalxma unda damkrZalos da damasaflavos.<br />

davaleba 2:<br />

interviu Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 15 oqtomberi.<br />

1. axseni, wyaro 4-is safuZvelze, ras efuZneba qristianebisa da muslimebis<br />

urTierToba sofel joyoloSi?<br />

a) Seadare wyaro 4-is interviuebi da daadgine ra naTesauri kavSiria lado<br />

da vaxtang cxadaZeebs Soris?<br />

b) riT axsni pankiseli qistebis mier miRebul gadawyvetilebas _ SeinarCunon<br />

winaparTa sarwmunoeba an piriqiT, miiRon axali sarwmunoeba?<br />

2. Camoayalibe kavkasiis xalxebis saerTo wes-Cveulebebisa da mentalitetis<br />

Camoyalibebis mizezebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: eTnikuri, religiuri da enobrivi<br />

siWrele – kavkasiuri kulturis simdidrea Tu problemebis wyaro?<br />

57<br />

ojaxi


58<br />

ojaxi<br />

15. espaneli bebiis istoria<br />

sakvanZo kiTxva: ratom iqca <strong>saqarTvelo</strong> samSoblod espaneTidan<br />

evakuirebuli bavSvebisaTvis?<br />

wyaro 1. vikipedia francisko frankos Sesaxeb<br />

1936 wlis 18 ivliss espaneTSi daiwyo samoqalaqo omi. msxvili qalaqebis umravlesobaSi<br />

saxalxo frontis winaaRmdeg samxedroebma frankos meTaurobiT moawyes<br />

amboxeba, Sedegad `swrafi gamarjveba~ ver ganxorcielda. orive mxarem daiwyo `araswor<br />

mxares moxvedrili~ Tavisi politikuri mowinaaRmdegeebis daxvreta.<br />

vikipedia, francisko franko<br />

wyaro 2. qarTuli presa espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />

germaneli da italieli faSistebi espaneTSi Sevidnen espaneli faSistebis<br />

dasaxmareblad.<br />

gazeTi `komunisti~, agvisto, 1936 w.<br />

davaleba 1:<br />

xazi gausvi wyaroebSi 1 da 2 im istoriul movlenebs, romlebmac frankos<br />

reJimis mowinaaRmdegeebs samSoblos datoveba aiZula.<br />

wyaro 3. didi sabWoTa enciklopedia espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />

mTel msoflioSi gaCaRda espanel respublikelTa solidarobis moZraoba.<br />

ssr kavSirma espaneTis respublikas aRmouCina mravalmxrivi daxmareba. icavda<br />

espaneli xalxis interesebs `erTa ligaSi~, gzavnida espaneTSi sakveb produqtebs,<br />

aseve sxvadasxva saxis SeiaraRebas. espaneTSi ibrZoda 2000-ze meti<br />

sabWoTa moxalise, ZiriTadad tankistebi da mfrinavebi.<br />

didi sabWoTa enciklopedia, t.10, gv.504, sveti 1500.<br />

wyaro 4. skp(b) ck-is * politbiuros dadgenileba, oqmi #51, 1937, 5 agvisto:<br />

miviRoT asturieli [espaneTis erT-erTi regioni _red.] bavSvebi _ 1000 adamiani.<br />

bavSvebis miRebis organizacia daevalos amx. eJovs ** .<br />

i.b. stalini<br />

wyaro 5. ssrk saxkomsabWos 1937 wlis 16 seqtembris dadgenileba<br />

1. espaneli bavSvebis ganTavsebis, aRzrdisa da swavlebis, administraciulsameurneo<br />

momsaxurebis mTeli samuSao daekisros saxkomsabWos, saxkomebis<br />

piradi pasuxismgeblobiT<br />

2. samedicino momsaxureba dawesebulebebisa, sadac imyofebian espaneli bav-<br />

Svebi, daevalos ssr kavSiris jandacvis saxalxo komisariats<br />

3. araugvianes 15 oqtombrisa espaneli bavSvebis adgilsamyofeli, romelic ar Seesabameba<br />

saswavlo miznebs, Seicvalos amisaTvis gankuTvnili dawesebulebebiT.<br />

ssrk-is narkomsabWos Tavmjdomare molotovi<br />

davaleba 2:<br />

gansazRvre, wyaroebis 3-5 mixedviT, ra daxmarebas uwevda sabWoTa kavSiri<br />

respublikur espaneTs, ra iyo am daxmarebis mizezebi da miznebi?<br />

* skp(b) ck _ sakavSiro komunisturi partiis (bolSevikebisa) centraluri komiteti.<br />

** nikoloz eJovi _ sabWoTa saxelmwifo da politikuri moRvawe.


wyaro 6. espaneli bavSvebisa da pedagogebis erT-erTi pirveli nakadi<br />

saerTaSoriso pionerTa banakSi (arteki, ukraina)<br />

luis fernandesi, pirvel<br />

rigSi marcxnidan<br />

meoTxe. mogvianebiT igi<br />

cxovrobda da moRvaweobda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

davaleba 3:<br />

ivaraude, wyaro 6-is mixedviT, rogor grZnobdnen espaneli bavSvebi Tavs<br />

sabWoTa kavSirSi.<br />

wyaro 7. espaneli bebiis Tavgadasavali<br />

dedaCemis deda, tereza sagarsasu garmendia, daibada espaneTSi. misi mama<br />

nikasio sagarsasu gem `pilaios~ kapitani iyo. mas mWidro kavSiri hqonda komunistur<br />

dajgufebasTan. 1936 wels igi frankistebma daxvrites, xolo deda _<br />

xosefina garmendia, RvTis wyalobiT, gadarCa. mas sami Svili darCa. 1937 wels<br />

daiwyo espaneTidan bavSvebis evakuacia. bebiaCemi da misi da-Zma jer safrangeTSi,<br />

xolo iqidan gemiT `feliqs ZerJinskiT~ leningradSi aRmoCndnen.Ameore<br />

msoflio omis dros bavSvebi leningradis blokadaSi moyvnen. blokadis<br />

Semdeg bavSvebis nawili taSkentSi gadaiyvanes. aq erTi weli maT safeiqro saqmes<br />

aswavlidnen. am periodSi TbilisSi gaixsna sarTav-satrikotaJo kombinati. bebia-<br />

Cemi, misi da-Zma da sxva espanelebi, daaxloebiT 40-50-mde axalgazrda, kombinatSi<br />

samuSaod gagzavnes. konbinatSi bebiaCemma gaicno papaCemi _ gaioz aleqsandres Ze<br />

laliaSvili. maT SeuRleba gadawyvites.<br />

bebiaCemis sityvebidan vici, rom is moxvda araCveulebriv qarTul tradiciul<br />

ojaxSi, sadac mas didi siyvaruliTa da siTboTi Sexvdnen. aq iswavla man<br />

qarTuli ena da siyvaruli samSoblos mimarT. is Tavis samSoblod <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

miiCnevda da sul ambobda: `netav yvela qarTvels ise uyvardes <strong>saqarTvelo</strong>,<br />

rogorc me~.<br />

1952 wels espaneTis radiom gamoacxada sabWoTa kavSirSi gadayvanili<br />

cocxlad gadarCenili espaneli bavSvebis gvarebi. xozefina garmendiam mxolod<br />

maSin Seityo, rom misi samive Svili gadarCa. mas Semdeg Svilebis Zebna<br />

daiwyo da mxolod 1967 wels SeZlo maTTvis xmis miwvdena.<br />

interviu anuki maCaiZesTan, tereza sagarsasu garmendias SviliSvilTan, Caiwera<br />

naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 20 maisi.<br />

davaleba 4:<br />

1. axseni, wyaroebis 1-7 safuZvelze, rogor moxvdnen tereza sagarsasu garmendia<br />

da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. Seadgine yvela im movlenis qronologiuri cxrili, romlebic tereza sagarsasu<br />

garmendias beds Seexo.<br />

3. Camowere is uaryofiTi da dadebiTi movlenebi, romlebmac terezas bedi<br />

gansazRvra.<br />

59<br />

ojaxi


60<br />

ojaxi<br />

wyaro 8. bavSvebis evakuacia espaneTidan sabWoTa kavSirSi 1937 wels<br />

davaleba 5:<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსრკ<br />

დედაქალაქი<br />

ქალაქი<br />

ფრანკოს რეჟიმი ესპანეთში<br />

ფინეთი<br />

ლენინგრადი<br />

ბავშვების ევაკუაცია ესპანეთიდან<br />

ნორვეგია<br />

საბჭოთა კავშირში 1937 წელს<br />

ესტონეთი<br />

მოსკოვი<br />

ბ ა ლ ტ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />

შვედეთი<br />

რესპუბლიკელები ესპანეთში<br />

ესპანელი ბავშვების ევაკუაციის<br />

მარშრუტი ზღვით<br />

ესპანელი ბავშვების გადაადგილება<br />

საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე<br />

ლატვია<br />

დანია<br />

ლიტვა<br />

ჩრდილოეთის<br />

ზღვა<br />

რ ს ფ ს რ<br />

ბ ე ლ ო რ უ ს იის<br />

miuTiTe rukaze tereza sagarsasu garmendiasa da misi Tanamemamuleebis<br />

marSrutis ZiriTadi punqtebi.<br />

ს ს რ<br />

ირლანდია<br />

პოლონეთი<br />

დიდი<br />

ბრიტანეთი<br />

გერმანია<br />

ნიდერლანდები<br />

ბელგია<br />

ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />

უ კ რ ა ი ნ ი ს ს ს რ<br />

ჩეხოსლოვაკია<br />

მოლდ.<br />

სსრ<br />

უნგრეთი<br />

ავსტრია<br />

შვეიცარია<br />

საფრანგეთი<br />

რუმინეთი<br />

კასპიის<br />

იუგოსლავია<br />

სან­სებასტიანი<br />

შ ა ვ ი ზ ღ ვ ა<br />

ყირგიზეთის<br />

ზღვა<br />

თბილისი<br />

ბულგარეთი<br />

ალბანეთი<br />

სსრ<br />

ტაშკენტი<br />

თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />

უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ი ტ ა ლ ი ა<br />

საბერძნეთი თ უ რ ქ ე თ ი<br />

მადრიდი<br />

ტაჯიკეთის<br />

სსრ<br />

ე ს პ ა ნ ე თ ი<br />

პორტუგალია<br />

შ უ ა ზ ღ<br />

ხ მ ე ლ თ ა<br />

ვ ა


wyaro 9. „qarTveli espanelebi“<br />

sarTav-satrikotaJo kombinatSi bevri espaneli muSaobda. umravlesobam Sereuli<br />

ojaxi Seqmna. <strong>saqarTvelo</strong>Si kargad cnobili momRerali xose suaresi erTerTi<br />

aseTi Sereuli espanur-qarTuli ojaxis Svilia. igi qarTul filmSic iyo<br />

gadaRebuli ansambl „mziuris“ bavSvebTan erTad. rodesac kombinatSi raime RonisZieba<br />

imarTeboda, espanelebi aqtiur monawileobas iRebdnen. dario suaressa<br />

da luis fernandess vokaluri dueti hqondaT Camoyalibebuli da espanur simRerebs<br />

asrulebdnen. qarTul filmSi _ `Rimilis biWebi~ _ erT-erT epizodSi maTi<br />

simRera `bandera roxa~ JRers. luis fernandesi mxatvari iyo. igi kombinatis<br />

kulturis saxlSi bavSvebs xatvas aswavlida, misi aRsazrdelebi xSirad gamofenebsac<br />

marTavdnen. amave dros, igi multiplikatoric iyo. misi Seqmnilia cnobili<br />

multiplikaciuri filmi `o, moda, moda~. tereza sagarsasu, romelic espaneTis<br />

komunisturi partiis wevri iyo da uSualo kontaqti hqonda espaneTis kompartiis<br />

liderTan dolores ibarurisTan, espanur saTvistomos xelmZRvanelobda. `qarTveli<br />

espanelebi~, rogorc maT uwodebdnen, xSirad ikribebodnen ojaxebTan erTad.<br />

interviu lamara WanWaleiSvilTan, sarTav-satrikotaJo kombinatis yofil Tanam-<br />

SromelTan, Caiwera naira mamukelaSvilma, 2009 wlis 1 seqtemberi.<br />

wyaro 10. tereza sagarsasu espanuri<br />

saTvistomos Sekrebaze<br />

wyaro 11. 2008 wlis agvistos omis Semdeg<br />

2008 wlis agvistoSi, rodesac rusul-qarTuli konfliqti daiwyo, telefonze<br />

damireka Tbilisis saxelmwifo universitetis espanuri enis profesorma adela<br />

martinesma. man miTxra, rom espaneTis saelCos gadawyvetilebiT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

mcxovrebi yvela espaneli Tavisi memkvidreebiT, sarkozis TviTmfrinaviT safrangeTSi,<br />

xolo iqidan espaneTSi unda gadaeyvanaT. saaTnaxevarSi ukve aeroportSi<br />

viyaviT, xolo or saaTSi parizSi. Tvenaxevari bilbaoSi vcxovrobdiT. espaneTis<br />

mTavroba yvelanair pirobebs gvTavazobda, gvaZlevdnen binas, gviniSnavdnen did<br />

pensiebs. dedaCemi daJinebiT moiTxovda <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebas. misi argumentebi<br />

iyo: verasodes ver vuRalateb im xalxis suls, vinc mimiRo, gamzarda da pirovnebad<br />

Camomayaliba. <strong>saqarTvelo</strong> CemTvis meore ki ara, pirveli samSobloa. 2008<br />

wlis seqtembris bolos ukve <strong>saqarTvelo</strong>Si viyaviT, xolo 2009 wlis 30 ivniss<br />

deda gardaicvala.<br />

interviu marina laliaSvilTan, tereza sagarsasus qaliSvilTan,<br />

Caiwera naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 5 maisi.<br />

davaleba 6:<br />

1. dasaxele, wyaroebis 7, 9, 10-is mixedviT, ra saqmianobas eweodnen tereza<br />

sagarsasu da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. axseni, wyaroebis 7-11 mixedviT, ratom Tvlida tereza sagarsasu <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

Tavis samSoblod?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: romel istoriul movlenebs SeuZlia<br />

gavlenis moxdena calkeuli adamianebis bedze?<br />

61<br />

ojaxi


62<br />

ojaxi<br />

16. eTnokonfliqtebi<br />

da bavSvebi<br />

sakvanZo kiTxva: 1990-iani wlebis ra istoriulma movlenebma iqonia<br />

gavlena bavSvebis cxovrebis pirobebze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. daarqvi saxeli!<br />

davaleba 1:<br />

sur. 1<br />

sur. 2<br />

1. ganixile fotosuraTebze gamosaxuli bavSvebis cxovrebis yvela detali.<br />

2. moifiqre fotosuraTebis saTaurebi.


wyaro 2. konfliqtis regionebidan devnili bavSvebis bedi<br />

a) Teo, osi, 17 wlis<br />

eqvs wlamde ojaxSi vizrdebodi. samaCabloSi eTnokonfliqtis Semdeg saxli<br />

dagvewva. mama konfliqtis dros dameRupa. male dedac momikvda.Mmere quCaSi<br />

aRmovCndi. erTma qalma amiyvana Svilad da mzrdida. mas zaira dedas veZaxi. is<br />

rom ara, axla quCaSi viqnebodi.<br />

b) vaso, rusi, 11 wlis<br />

afxazeTis konfliqtis Semdeg mSoblebs avcdi, bavSvTa saxlSi mimiyvanes,<br />

mogvianebiT gairkva, rom dedaCemi, warmoSobiT rusi, ruseTSi gamgzavrebula,<br />

mamaCemma ki sxva colo SeirTo. bavSvTa saxls ver Sevegue da gavipare. amJamad<br />

quCaSi vcxovrob amxanagebTan erTad. erT mitovebul saxlSi vaTev Rames. iq<br />

deni da gaTboba ar aris. Ffuls bazrobaze vSoulob. xan tvirTs vezidebi,<br />

xanac vqurdob.<br />

g) ana, qarTveli, 16 wlis<br />

rva wlis viyavi, rodesac Cemi ojaxi iZulebuli iyo Tavisi sacxovrebeli<br />

adgili daetovebina. mamaCemi qarTvelia, deda ki afxazi myavs. rodesac dedam<br />

mamas Tavis naTesavebTan gadasvla SesTavaza, mamam uari ganacxada da sxva<br />

ltolvilebTan erTad umZimesi gziT TbilisSi Camosvla mogvixda. sanam binas<br />

mogvcemdnen, TbilisSi raRac mitovebul SenobaSi mogvixda cxovreba, sadac<br />

Suqic ki ar iyo. mamas didxans ar hqonda mudmivi samuSao, deda ki fiqrobda,<br />

rom radgan erovnebiT afxazia, <strong>saqarTvelo</strong>Si mas samuSaos aravin miscems da<br />

arc ucdia misi moZebna. maxsovs erTxans imdenad gagviWirda, rom saskolo<br />

wignebic ki ver miyides da mTeli Tve uwignod davdiodi skolaSi. Cemi asakis<br />

nacnobebic ar gvyavda TbilisSi, rom wignebi vinmes eTxovebina.<br />

gazeTi ,,alia~, 2005 weli, 23-25 ivlisi<br />

d) nino, qarTveli, 12 wlis<br />

mama afxazeTis omSi dameRupa. deda saberZneTSi gaemgzavra samuSaos saZebnelad.<br />

Mavadmyof bebiasTan erTad marto vcxovrob. vpatronob mas. ojaxSi<br />

yvelafers me vakeTeb. rodesac bebia cudad aris, Rameebsac vaTeneb. amis gamo<br />

skolasac xSirad vacden.<br />

davaleba 2.<br />

interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 6 maisi.<br />

1. wyaroSi 2 a, b, g, d:<br />

a) xazi gausvi winadadebebs, romlebic am bavSvebis mdgomareobis mizezebze<br />

metyvelebs.<br />

b) ganixile bavSvebis yoveldRiuri cxovreba.<br />

2. imsjele Semdeg sakiTxebze:<br />

a) ra aris saerTo am mozardebis biografiaSi?<br />

b) rogor SeiZleba daexmaros sazogadoeba da saxelmwifo eTnokonfliqtebis<br />

Sedegad dazaralebul bavSvebs?<br />

63<br />

ojaxi


64<br />

ojaxi<br />

wyaro 3. bavSvTa soflis * mcxovreblebis istoria<br />

a) manana, 9 wlis<br />

omSi mamis gardacvalebis Semdeg ukve 6 welia, rac bavSvTa sofelSi vcxovrob.<br />

aq dedam 3 wlis asakSi momiyvana. oTxi da myavs. isini Cemze ufrosebi<br />

arian da dedasTan cxovroben. deda xSirad makiTxavs. bavSvTa sofelSi CemTan<br />

erTad erT ojaxSi cxovroben sxvadasxva erovnebis bavSvebi. skolaSi erTad<br />

davdivarT. Cemi sayvareli sagania maTematika. Tavisufal dros vTamaSob, ver-<br />

Tobi, xan televizors vuyureb.<br />

b) giorgi, 12 wlis<br />

6 wlis viyavi, rodesac babuam bavSvTa sofelSi momiyvana. mSoblebi gardacvlili<br />

myavs, babuac gardamecvala da axla deida makiTxavs xolme. Aaq,<br />

ojaxSi Svidni vcxovrobT: sami da, sami Zma da deda. Nnamdvili da-Zma ar myavs.<br />

davdivar skolaSi. yvelaze metad maTematika miyvars. Aroca Tavisufali dro<br />

maqvs, xan kompiuters vTamaSob, xan fexburTs da teniss. Mminda momavalSi arqiteqtori<br />

gavxde. vawyobT sxvadasxva RonisZiebebs. AbavSvTa sofelSi modian<br />

stumrebi sxvadasxva qveynebidan da agreTve qarTuli kompaniebidan. Zalian<br />

kmayofili var aq cxovrebiT.M<br />

interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 17 aprili.<br />

davaleba 3:<br />

1. daasaxele, wyaro 3-is mixedviT, vin daexmara dazaralebul bavSvebs?<br />

2. axseni, ratom unda iyos dainteresebuli saxelmwifo da sazogadoeba mozardi<br />

Taobis problemebis gadawyvetiT?<br />

3. ganixileT sakiTxi, vin unda izrunos dazaralebul mozardebze:<br />

a) saxelmwifom;<br />

b) sazogadoebam.<br />

g) ipoveT argumentebi wyaroSi 3.<br />

wyaro 4. kanonebi bavSvis uflebebis Sesaxeb<br />

a) ,,bavSvis uflebaTa konvencia’’<br />

muxli 20<br />

bavSvs, romelic droebiT an mudmivad moklebulia ojaxur garemos anda misive<br />

interesebidan gamomdinare, ar SeiZleba darCes aseT garemoSi, ufleba aqvs<br />

sargeblobdes saxelmwifos gansakuTrebuli mfarvelobiTa da daxmarebiT;<br />

muxli 6, 24, 26, 31<br />

konvenciis monawile saxelmwifoebi aRiareben, rom yvela bavSvs aqvs: ganviTarebis,<br />

socialuri usafrTxoebis, sacxovreblis, samedicino momsaxurebiT<br />

sargeblobis, ganaTlebis, informirebulobis, TamaSis, dasvenebis, Zalebis aRdgenis,<br />

kulturul cxovrebaSi monawileobis ufleba.<br />

* bavSvTa sofeli _ saerTaSoriso saqvelmoqmedo organizacia, romelic<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si 1989 wels daarsda. 2011 wlisTvis 2 bavSvTa sofeli funqcionirebda.


muxli 27<br />

monawile saxelmwifoebi aRiareben yvela bavSvis uflebas uzrunvelyofili<br />

iyos cxovrebis iseTi doniT, romelic aucilebelia misi fizikuri, gonebrivi,<br />

sulieri, zneobrivi da socialuri ganviTarebisaTvis.<br />

b) <strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, Tavi II _ <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeoba. Aadamianis<br />

ZiriTadi uflebani da Tavisufleba<br />

M<br />

muxli 35<br />

yvelas aqvs ganaTlebis miRebisa da misi formis arCevis ufleba. dawyebiTi<br />

da sabazo ganaTleba savaldebuloa. Mmoqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili<br />

wesiT da gansazRvrul farglebSi saxelmwifo saswavlebelSi miiRon<br />

saSualo, profesiuli da umaRlesi ganaTleba.<br />

g) kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb<br />

muxli 3<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si zogadi ganaTlebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTadi<br />

miznebia:<br />

a) moswavlis erovnuli da zogadsakacobrio Rirebulebebis mqone, Tavisufal<br />

pirovnebad CamoyalibebisaTvis saWiro pirobebis Seqmna;<br />

b) moswavlis gonebrivi da fizikuri unar-Cvevebis ganviTareba, aucilebeli<br />

codniT uzrunvelyofa...<br />

muxli 22<br />

saxelmwifo uzrunvelyofs sruli zogadi ganaTlebis miRebas. moswavlis<br />

ganaTlebis saxelmwifo dafinanseba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi<br />

grZeldeba 12 wlis ganmavlobaSi.<br />

davaleba 4:<br />

1. Seusabame wyaroebSi 1, 2, 3 miTiTebuli magaliTebi im dokumentebs, romlebic<br />

wyaroSi 4 (a, b, g) aris mocemuli.<br />

2. daadgine am uflebebidan, romeli xorcieldeboda eTnokonfliqtebis Sedegad<br />

dazaralebul bavSvebTan dakavSirebiT?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1990-iani wlebis eTnokonfliqtebma<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si bavSvebis bedze?<br />

65<br />

ojaxi


66<br />

migracia<br />

17. `gayofili lukma~<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen erTad qarTvelebi da<br />

ukrainelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si 1930-40-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. ukrainaSi SimSilis Sesaxeb<br />

1932 weli ukrainaSi saocrad gvalviani iyo. yvelaferi ganadgurda, rasac momdevno<br />

wels eniT auwereli SimSiloba mohyva. SimSils Seewira aTasobiT ukrainelis<br />

sicocxle. man imsxverpla Cemi 28 wlis dedac, sxva axloblebi. adamianebi<br />

iZulebuli gaxdnen mietovebinaT mSobliuri adgilebi da SimSilisagan xsnis gza<br />

sxvagan eZebnaT. bevri maTgani maSin <strong>saqarTvelo</strong>Si Camovida, maT Soris, Cvenc _ mamaCveni<br />

da sami mcirewlovani bavSvi. nikolaevidan Tbomavalma foTSi Camogviyvana.<br />

SimSilisagan daosebulebs siaruli ar SegveZlo, gemidan sakaciT gadmogviyvanes.<br />

qarTvelebma dagvayenes fexze, ukanasknel lukmas gviyofdnen, binac migviCines.<br />

Uukraineli Jurnalistis mixeil gluSCenkos naambobi. gazeTi `Tbilisi,~ 1990 w., 8 maisi.<br />

wyaro 2. meore msoflio omis dros evakuaciis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mcxovrebTa raodenoba meore msoflio omis periodisaTvis<br />

sagrZnoblad gaizarda, faSisturi germaniis mier okupirebuli ukrainisa Tu<br />

centraluri ruseTis raionebidan ltolvili mosaxleobis xarjze. <strong>saqarTvelo</strong>m<br />

Seikedla frontispira zonidan evakuirebuli mravali sabavSvo saxli.<br />

qarTulma ojaxebma iSviles upatronod darCenili rusi, ukraineli, belorusi<br />

Tu sxva erovnebis aseulobiT mozardi.<br />

o. janeliZe, <strong>saqarTvelo</strong>s axali da Tanamedrove istoria, Tb., 2009, gv. 176.<br />

wyaro 3. saxelmwifos RonisZiebebi frontispira zonebidan mosaxleobis<br />

evakuaciis Sesaxeb<br />

ssr kavSir-germanias Soris omis dawyebidan axlo xanebSi faSistebis samxedro<br />

warmatebebma aucilebeli gaxada frontispira zonidan mosaxleobis, samrewvelo<br />

sawarmoebis, zogierTi dawesebulebis, mza produqciis, nedleulisa<br />

da sxva faseulobaTa evakuacia aRmosavleTis raionebSi.<br />

1941 wlis 24 ivniss, sak. kp (b) centraluri komitetisa da saxkomsabWos dadgenilebiT,<br />

Seiqmna evakuaciis sabWo l. kaganoviCis TavmjdomareobiT. imave wlis 26<br />

seqtembers evakuaciis sabWosTan Camoyalibda mosaxleobis evakuaciis sammarTvelo.<br />

Sesabamisad, <strong>saqarTvelo</strong>s saxkomsabWosTan daarsda respublikis teritoriaze<br />

evakuirebuli mosaxleobis daxmarebis mudmivi komisia, specialuri saevakuacio<br />

sammarTvelo da sxva adgilobrivi struqturebi. 1942 wlis noemberSi Seiqmna<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli ojaxebis dabinavebis mTavrobis komisia.<br />

e. kupataZe, evakuirebuli samrewvelo sawarmoebis, dawesebulebebisa da mosaxleobis<br />

miReba da ganlageba <strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa kavSiris didi samamulo omis periodSi.<br />

1941-1945 ww, Tb., 1978, gv. 14-17, 68.<br />

wyaro 4. evakuirebulebis cxovrebis Sesaxeb<br />

omi rom daiwyo 6 wlis viyavi. deda ukraineli myavda, mama _ rusi, ami tom<br />

pataraobidanve vicodi rusulica da ukrainulic. mamaCemi 1941 wlis ivnisidanve<br />

frontze imyofeboda. roca Cemi soflidan mosaxleobis evakuacia ganxorciel-


da me da dedaCemi CvenTvis sruliad ucxo garemoSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si CamovediT<br />

da maxaraZis raionis sofel SromaSi aRmovCndiT.<br />

deda male Caeba aqauri kolmeurneobis muSaobaSi. me maSin saskolo asaki ar<br />

mqonda, sofelSi ki sabavSvo baRi jerac ar arsebobda, ris gamoc, xSirad, im<br />

ojaxSi moxuc bebia anikosTan vrCebodi, romelmac Cven Segvikedla.<br />

me qarTuli ar mesmoda, bebias _ Cemi ena. mezoblad Cemi asakis gogo cxovrobda,<br />

saTamaSod gadmodioda, magram erTmaneTs bevrs verafers vagebinebdiT<br />

da ufro metad gabutulebiviT viyaviT. Cveni urTierTobis ena, sanam salaparako<br />

qarTuls viswavlidi, Rimili iyo.<br />

interviu Tbilisis mcxovreb genadi petrenkosTan, 75 wlis, pensioneri,<br />

Caiwera oTar janeliZem, 2010 wlis 8 ianvari.<br />

wyaro 5. evakuirebulebi foTSi<br />

q. foTma omis dros aTasobiT evakuirebuli miiRo, ZiriTadad, odesidan,<br />

sevas topolidan, nikolaevidan da sxv. qalaqi patara iyo. yvelas dabinaveba saxelmwifo<br />

nagebobebSi SeuZlebeli aRmoCnda da xelmZRvanelobam mimarTa kerZo<br />

saxlebis mflobelT, SeekedlebinaT es adamianebi. isini didi gulisxmierebiT<br />

gamoexmaurnen am Txovnas. qalaqSi ar darCenila arc erTi, TviT patara xis<br />

saxlic ki, sadac ar CaesaxlebinaT evakuirebulni. patara samoTaxian saxlSi,<br />

CvenTan erTad cxovrobda samxedro mosamsaxuris pavle SevCenkos ojaxi.<br />

vcxovrobdiT simWidroveSi, magram rogorc erTi ojaxi.<br />

eqim venera jobavas mogonebidan: Jurnali `Русский клуб,~ Тб., 2008, #5, gv. 12.<br />

davaleba 1:<br />

1. amowere wyaroebidan 1-5 is sityvebi/frazebi, romlebic asaxavs 1930-40-ian<br />

wlebSi ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis mizezebs.<br />

2. xazi gausvi wyaroebSi 1-5 frazebs, romlebic gamoxatavs qarTuli mosaxleobis<br />

damokidebulebas evakuirebuli ukrainelebis mimarT.<br />

3. airCie erTi romelime fraza, romliTac SeiZleba am samuSao furclis<br />

dasaTaureba.<br />

4. Seavse cxrili im informaciis gamoyenebiT, romelic wyaroebidan 1-5 miiRe.<br />

ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis<br />

mizezebi (miuTiTe wyaros nomeri)<br />

saerTo siZneleebi, romelsac awydebodnen<br />

evakuirebuli ukrainelebi da <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

danarCeni mosaxleoba<br />

1930-iani ww 1940-iani ww wyaroSi miTiTebuli Seni azriT, savaraudo<br />

67<br />

migracia


68<br />

migracia<br />

wyaro 6. bavSvebis evakuacia<br />

....1942 wlis noembrisaTvis <strong>saqarTvelo</strong>Si aRricxuli iyo 4452 evakuirebuli<br />

udedmamo bavSvi. unda vivaraudoT, rom mSoblebTan da naTesavebTan erTad,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli bavSvebis raodenoba aTjer mainc aRemateboda<br />

udedmamod evakuirebuli bavSvebis ricxvs. ...marto 1941-1942 wlebSi qarTul<br />

skolebTan 50 klasi gaixsna evakuirebuli bavSvebisaTvis.<br />

e. kupataZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 98.<br />

wyaro 7. <strong>saqarTvelo</strong>s statistikuri sammarTvelos monacemebi 1941-1942<br />

wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli samxedro mosamsaxureTa<br />

ojaxis wevrebis Sesaxeb<br />

# TariRi<br />

samxedro mosamsaxureTa ojaxis wevrebi, romlebic<br />

evakuirebuli iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>Si (aTasobiT)<br />

frontispira qalaqebidan<br />

frontispira soflis<br />

raionebidan<br />

1 1941 w. dekembrisaTvis 25 5 30<br />

2 1942 w. 1 ianvrisaTvis 27 7 34<br />

3 1942 w. 1 TebervlisaTvis 31 11 42<br />

4 1942 w. 1 martisaTvis 32 11 43<br />

5 1942 w. 1 aprilisaTvis 32 11 43<br />

6 1942 w. 1 maisisaTvis 28 9 37<br />

7 1942 w. 1 ivnisisaTvis 25 7 32<br />

8 1942 w. 1 agvistosaTvis 24 7 31<br />

sul<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis saxelmwifo arqivi, fondi 334, anaw. 2, saqm. #45,<br />

furc. 44, 46, 60, 77, 82, 98, 115.<br />

wyaro 8. mosaxleobis evakuacia frontis zurgSi, 1941 w.<br />

http://rtemes.livejournal.com/11661.<br />

v. podSivailovis foto<br />

davaleba 2.<br />

http://www.yk.kz/news/show/4475<br />

1. daiTvale, ramdeni evakuirebuli Camovida 1942 wlis 1 agvistosaTvis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. ivaraude wyaroebis 6-8 mixedviT, ra gavle nas moaxdenda evakuaciis mas-<br />

Stabebi <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis yoveldRiur cxovrebaze?


wyaro 9. ukrainidan evakuirebulTa gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si 1941-1945<br />

wlebSi<br />

davaleba 3:<br />

უკრაინიდან ევაკუირებულთა განსახლება<br />

საქართველოში 1941-1945 წლებში<br />

1. rukis mixedviT daadgine:<br />

quTaisi<br />

r s f s r<br />

s a q a r T v e l o s s s r<br />

ozurgeTi gori<br />

beTania<br />

kojori<br />

s o m x e T i s s s r<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსჽკ<br />

ევაკუაიის პუნქები<br />

ევაკუიჽებულთა განსახლების<br />

ადგილები<br />

ევაკუიჽებულთა საბავშვო<br />

სახლები<br />

a z e r b a i<br />

a) <strong>saqarTvelo</strong>s romel qalaqebSi iyrida Tavs ukrainidan evakuirebuli<br />

mosaxleoba?<br />

b) romel punqtebSi daasaxles evakuirebuli ojaxebi?<br />

g) bavSvTa romel saxlebSi daabinaves evakuirebuli bavSvebi, daadgineT am<br />

dawesebulebebis raodenoba;<br />

2. dawere mokle werili foTSi evakuirebuli Seni ukraineli Tanatolis<br />

saxeliT, romlis gagzavna mas Tavis megobrebTan an naTesavebTan surs.<br />

3. gaarkvie, cxovroben Tu ara Sens mSobliur qalaqSi an sofelSi evakuirebuli<br />

ukrainelebis STamomavlebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris samuSao furclis saTauris<br />

gzavnili?<br />

j a n i s s s r<br />

69<br />

migracia


70<br />

migracia<br />

18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />

(mesxeTidan deportirebulebi)<br />

sakvanZo SekiTxva: ratom `eZeben~ dRemde deportirebuli mesxebi<br />

TavianT samSoblos?<br />

davaleba 1:<br />

daiyaviT sam jgufad:<br />

pirveli jgufi _ saxelmwifo struqturebi da saerTaSoriso organizaciebi.<br />

meore jgufi _ deportirebuli mesxebi<br />

mesame jgufi _ <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />

gaecaniT Tqveni jgufisTvis gankuTvnili wyaroebis pakets da moawyeT mrgvali<br />

magida-diskusia Temaze: `deportirebuli mesxebi samSoblos mudmiv ZiebaSi~.<br />

wyaroebi jgufisaTvis 1. saxelmwifo struqturebi da<br />

saerTaSoriso organizaciebi<br />

wyaro 1.1. deportaciis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-is TurqeTTan mosazRvre raionebSi cxovrobs Turquli mosax-<br />

leoba. wlebis ganmavlobaSi, am mosaxleobis mniSvnelovani nawili, romelic<br />

naTesaur kavSirSia TurqeTis mosazRvre raionebis mcxovreblebTan, amJRavnebs<br />

emigraciul ganwyobas, eweva kontrabandas da TanamSromlobs TurqeTis dazvervasTan<br />

agentebis gadmobirebisa da bandituri jgufebis SeqmnisaTvis.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr monakveTze ssrk-is sazRvris dacvis gaZlirebis mizniT,<br />

sabWoTa kavSiris Sinagan saqmeTa saxalxo komisariati mizanSewonilad miiCnevs<br />

gadaasaxlos axalcixis, adigenis, aspinZis, axalqalaqis, bogdanovkis<br />

raionebidan da aWaris avtonomiuri respublikis zogierTi sasoflo sabWodan<br />

Turqebis, qurTebis da xemSilebis 16700 ojaxi, sul 86 000 suli yazaxeTis, uzbekeTisa<br />

da yirgizeTis ssr-Si.<br />

* lavrenti beria _ ssrk-is Sinagan saqmeTa saxalxo komisari.<br />

l. berias * werili stalins,<br />

#789/6, 24 ivlisi, 1944 weli.


wyaro 1.2. sabWoTa kavSiris dros gamocemuli brZanebulebebi<br />

TariRi organo maregulirebeli aqti SeniSvna<br />

1956 w.<br />

28 aprili<br />

1987 w.<br />

8 dekemberi<br />

1991 w.<br />

7 marti<br />

ssrk-is uzenaesi<br />

sabWos<br />

prezidiumis<br />

brZanebuleba<br />

#135/142,<br />

muxli@2.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ministrTa<br />

sabWos<br />

dadgenileba<br />

#600<br />

ssrk-is uzenaesi<br />

sabWos<br />

dadgenileba,<br />

muxli@2<br />

„specgadasaxlebasTan dakavSirebuli<br />

SezRudvebis moxsna yirimeli TaTrebis,<br />

balkarebis, Turqebis –<br />

ssrk-is moqalaqeebi, qurTebis, xemSilebisa<br />

da maTi ojaxis wevrebisaTvis, romlebic<br />

gadasaxlebulni iyvnen didi samamulo<br />

omis dros”.<br />

„1987-1988 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-Si<br />

mesxTa im ojaxebis organizebuli Camosaxlebis<br />

Sesaxeb, romelTac survili aqvT<br />

mudmivad sacxovreblad Camovidnen saqar-<br />

TveloSi sxva mokavSire respublikebidan~<br />

sakanonmdeblo aqtebis gauqmebis Sesaxeb<br />

ssrk-is umaRlesi sabWos 1989 wlis 14<br />

noembris deklaraciis _ „iZulebiT gadasaxlebuli<br />

xalxebis winaaRmdeg mimarTuli<br />

represiuli aqtebis, ukanonod da<br />

danaSaulebrivad cnobisa da xalxebis<br />

uflebebiT uzrunvelyofis Sesaxeb”_<br />

safuZvelze.<br />

gauqmdes:<br />

1956 wlis<br />

28 aprilis<br />

brZanebuleba,<br />

muxli@2;<br />

http://reksin.ru/news/news040406.shtml.html; http://kpd.nvrsk.ru/bib/tm/4-07-03.htm;<br />

http://www.cidct.org.ua/uk/publications/deport2/235.html (Targmani rusulidan).<br />

wyaro 1.3. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ganxorcielebuli RonisZiebebi<br />

Tari-<br />

Ri<br />

18<br />

maisi,<br />

1993 w.<br />

organo maregulire-<br />

beli aqti<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

meTauris<br />

e.SevardnaZis<br />

gankarguleba<br />

#106<br />

SeniSvna<br />

TbilisSi, deportirebuli mesxebis<br />

STamomavlebisaTvis, Seiqmna qarTuli<br />

enisa da <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis<br />

adaptaciis centri.<br />

1994 w. daarsda repatriaciis samsaxuri,<br />

rogorc saxelmwifo struqtura.<br />

dekemberi,<br />

1996 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

prezidentis<br />

e.SevardnaZis<br />

brZanebuleba<br />

„<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

deportirebuli<br />

da<br />

repatrirebuli<br />

mesxebis<br />

samarTlebrivi<br />

da socialuri<br />

problemebis<br />

gadaWris<br />

saxelmwifo<br />

programis<br />

damtkicebis<br />

Sesaxeb“<br />

... samcxe-javaxeTidan ... gasaxlebuli<br />

qarTvelebis eTnocidi, ganxorcielda<br />

maTi deportaciis gziT ssrk-<br />

Si maSin arsebuli reJimis mier,<br />

radgan <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-s ar hqonda<br />

realuri suvereniteti.<br />

damoukidebeli demokratiuli<br />

<strong>saqarTvelo</strong> miznad isaxavs<br />

dasaxelebuli mosaxleobis gaTelili<br />

uflebebis reabilitacias maTi<br />

repatraciisa da eTnocidis Sedegebis<br />

TandaTanobiTi aRmofxvris gziT.<br />

http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml<br />

71<br />

migracia


72<br />

migracia<br />

wyaro 1.4. <strong>saqarTvelo</strong>s valdebulebebi evrosabWos mimarT<br />

¾ 1999 w. 27 ianvari _ evropis sabWos saparlamento asambleis mosazreba #209<br />

valdebulebebi:<br />

II. e:<br />

y miRebul iqnas samarTlebrivi baza, romelic dauSvebs deportirebuli<br />

mesxi mosaxleobis repatriaciasa da integracias (gawevrianebidan ori<br />

wlis ganmavlobaSi);<br />

y daiwyos repatriaciis da integraciis procesi (gawevrianebidan sami wlis<br />

ganmavlobaSi);<br />

y dasruldes mesxi mosaxleobis repatriaciis procesi (gawevrianebidan<br />

Tormeti wlis ganmavlobaSi).<br />

¾ 1999 w. 27 aprili _ <strong>saqarTvelo</strong> gawevrianda evropis sabWoSi;<br />

wyaro 1.5. kanoni repatriaciis Sesaxeb<br />

http://www.msa.gov.ge<br />

http://www.portal.coe.ge<br />

muxli 1. am kanonis mizania yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-idan iZulebiT gadasaxlebul pirTa da maT STamomavalTa<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebisaTvis samarTlebrivi meqanizmebis Seqmna. am kanoniT<br />

dadgenili repatriaciis sistema efuZneba istoriuli samarTlianobis aRdgenas,<br />

Rirseuli da nebayoflobiTi dabrunebis principebs da iTvaliswinebs etapobriv<br />

repatriacias.<br />

muxli 3. repatriantis statusis mosapoveblad Sesabamisi ganacxadis<br />

wardgenis uflebis mqone pirebi<br />

muxli 8. repatriantis statusis miniWeba<br />

muxli 9. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeobis miReba repatriantis statusis safuZvelze<br />

muxli 10. repatriantis statusis SeCereba da Sewyveta.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s kanoni. yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr-dan iZulebiT gadasaxlebul pirTa repatriaciis Sesaxeb #5261 – rs<br />

(2007 wlis 11 ivlisi)


wyaroebi jgufisaTvis 2. deportirebuli mesxebi<br />

wyaro 2.1. mesxebis mogonebebi<br />

a) es moxda 1944 wlis 15 noembers. jariskacebi SemoiWrnen Cvens saxlSi dilis<br />

3 saaTze da gvibrZanes gavyolodiT ise, rom Zlivs movaswariT tansacmlis<br />

Cacma. Cven mogvaTavses satvirTo vagonebSi vmgzavrobdiT 40 dRis ganmavlobaSi<br />

saWmlisa da Tbili tansacmlis gareSe. maxsovs, xalxi balaxs Wamda, rom<br />

gadarCeniliyo. bevri daiRupa SimSilisa da daavadebebisagan. me vnaxe rogor<br />

isrodnen jariskacebi gvamebs pirdapir vagonebidan. dRemde ver ganvTavisufldi<br />

im dReebis koSmarebisagan.<br />

osman Mmexriev-yuraZe, http://www.osce.org/photos/show_photos.php<br />

b) [Sua aziaSi] gadasaxlebul mesxebSi dawesebuli iyo komendantis saaTi.<br />

Cven ar gvqonda ufleba, rom gadavsuliyaviT erTi soflidan meoreSi. yovel<br />

saRamos ufrosebi xels awerdnen Sinagan saqmeTa saxalxo komisariatis adgilobriv<br />

ganyofilebaSi. [ase iyo 1956 wlamde]<br />

kamila nuritdinova (goCaZe), wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008,<br />

gv. 203, masala moamzada klara baraTaSvilma.<br />

g) 1956 wels moixsna specgadasaxlebis reJimi da mesxebi fiqrobdnen, rom movida<br />

ganTavisufleba ...xelisufleba, aZlevda ra pasportebs yofil specgadasaxlebulebs,<br />

TviTneburad ucvlida mesxebis qarTul gvarebs, maT pasportebSi uwerda<br />

sxvadasxva erovnebas. ase magaliTad, mamaCemi, latifSax baraTaSvili, Cawerili<br />

iqna rogorc azerbaijaneli, Cem Zmas marats, romelic daibada deportaciaSi,<br />

mianiWes „uzbekis“ erovneba. iyvnen „Turqebi“, „TaTrebi“ da TviT „kavkasielic“<br />

ki. araerTi mcdelobis Semdeg mamaCemma moaxerxa, CemTvis, erTaderTisaTvis Cveni<br />

didi ojaxidan, rodesac davibade deportaciaSi, Caewera „qarTveli“.<br />

klara baraTaSvili, http://georgia.kavkaz-uzel.ru/articles/16599<br />

d) 1956 wels moxsnes sakomendanto meTvalyureoba. 1957 wels Cven wamovediT<br />

uzbekeTidan ... matarebliT TurqmeneTamde, iqidan – baqoSi. iq ar gavCerebulvarT<br />

– pirdapir <strong>saqarTvelo</strong>Si. Tumca CvenTvis ar iyo nebadarTuli <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

Sesvla, Cven mainc wavediT, iqneb gagvmarTleboda .... Tbilisidan wavediT<br />

maxaraZeSi, Cais kolmeurneobaSi... zugdidSic vcxovrobdiT. megrelebma<br />

kargad migviRes. mesxeTSi kvlav ar SeiZleboda da Cven wavediT azerbaijanSi,<br />

kirovabadSi... 1988 wels Sromis saxelmwifo komitetma daiwyo mesxebisagan<br />

gancxadebebis Segroveba, romlebsac surdaT mesxeTSi gadasaxleba da Cven,<br />

beriZeebis ojaxi, marat baraTaSvilisa da abuzar safarovis ojaxebi viyaviT<br />

pirveli mercxlebi, romlebic davsaxldiT mesxeTSi... Cven viyideT saxli Cvens<br />

mSobliur sofel mugareTSi...<br />

azo beriZe, wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008, gv.243, masala<br />

moamzada klara baraTaSvilma.<br />

wyaro 2.2. ferRanis tragedia<br />

a) 1989 wlis ivnisSi, ferRanis dablobSi (uzbekeTi) mcxovrebi gadasaxlebuli<br />

mahmadiani mesxebi masiuri xocva-Jletis msxverplni gaxdnen. sabWoTa<br />

kavSiris mTavrobis mier centralur ruseTSi daaxloebiT 17 aTasi adamianis<br />

73<br />

migracia


74<br />

migracia<br />

[`Turqi-mesxebis~] evakuacia ganxorcielda... naxevari wlis Semdeg deportirebulebi<br />

iZulebulebi gaxdnen sakuTari usafrTxoebis mizniT uzbekeTis sxva<br />

raionebic daetovebinaT, radgan konfliqti erovnuli niSniT grZeldeboda....<br />

gadasaxleba mimdinareobda ZiriTadad azerbaijansa da ruseTSi, mcire nawili<br />

gadavida ukrainasa da yazaxeTSi.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti, analitikuri ganyofileba,<br />

2005; http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf<br />

b) erT-erTi versiis mixedviT, yvelaferi daiwyo CxubiT uzbekebsa da Turq-<br />

-mesxebs Soris, romlis drosac daiRupa axalgazrda uzbeki... ferRanidan<br />

evakuaciamde dazaralebuli Turqebis ojaxebi gahyavdaT samxedro poligonze<br />

qalaqgareT, sadac maT darbevebisagan icavdnen.<br />

g)<br />

uzbekeTSi mcxovre bi<br />

mesxeTidan deportirebulebi.<br />

ferRanis samxedro<br />

poligonze – ruseT<br />

Si gamgzavrebamde.<br />

aleqsandr osipovi, „ferRanis mogonebebi“ 20 wlis Semdeg.<br />

ugakveTilo istoria? 09.06.2009 (Targmani rusulidan.).<br />

http://www.ferghana.ru/article.php?id=6197<br />

wyaro 2.3. deportirebuli mesxebis mdgomareoba krasnodaris mxareSi<br />

(ruseTi)<br />

krasnodaris mxareSi 1989 [fenRanis tragediis Semdeg-red.] wlidan faqtobrivrad<br />

cxovrobs 15 aTasi deportirebuli mesxebi, maTgan mxolod 4000 aqvs<br />

moqalaqeoba [...]…maT ar SeuZliaT mudmiv samsaxurSi muSaoba, maTi qorwineba<br />

oficialurad ar registrirdeba da kanonieri safuZveli ar gaaCnia; srulad<br />

moklebulni arian socialur dacvas (ar eZlevaT pensia da daxmareba)<br />

da samedicino dazRvevis sistemas [...]…maT ar SeuZliaT referendumSi da<br />

arCevnebis arcerT doneze monawileobis miReba[...] zogierT skolaSi arsebobs<br />

segregaciis problema: devnilebis Svilebs erT klasSi iReben da maT SedarebiT<br />

dabali donis ganaTlebas aZleven. mSobliuri enis swavlebaze saerTod<br />

saubaric araa [...]<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti,<br />

analitikuri ganyofileba, 2005;<br />

http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf


wyaro 2.4. mesxeTis mosaxleobiobis deportacia da repatriacia.<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

დეპორტაცია და რეპატრიაცია<br />

რ ს ფ ს რ<br />

შავი<br />

ზღვა<br />

თურქეთი<br />

საქართველოს<br />

სსრ<br />

სომხეთის<br />

სსრ აზერბაიჯანის<br />

სსრ<br />

ერაყი<br />

თბილისი<br />

ერევანი<br />

ი<br />

კ ა ს პ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />

რ<br />

ბაქო<br />

ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ა ნ ი<br />

არალის<br />

აშხაბადი<br />

wyaro 2.5. <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebuli mesxebi<br />

ზღვა<br />

უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />

თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ტაშკენტი<br />

ფერღანა<br />

ტაჯიკეთის სსრ<br />

დუშანბე<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსჽკ<br />

დედაქალაქი<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

დეპოჽაია 1944 ელს<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

ჽეპაჽიაია 1956 ელს<br />

ფრუნზე<br />

ალმაათა<br />

ა ვ ღ ა ნ ე თ ი<br />

ჩ ი ნ ე თ ი<br />

¾ 1980–1990-iani wlebidan <strong>saqarTvelo</strong>Si 2 000-mde repatrianti mesxia Semosuli:<br />

y TbilisSi (8 ojaxi)<br />

y xaSuris raionSi (3 ojaxi)<br />

y goris raionis sofel wiTelubanSi (5 ojaxi)<br />

y samtrediis raionis sofel ianeTis me–9 ubanSi (30 ojaxi)<br />

y ozurgeTis raionis sofel nasakiralSi (32 ojaxi)<br />

y samcxe-javaxeTSi (50 ojaxi /165 kaci: axalcixe 38, adigeni 12, abasTumani 12)<br />

¾ 2010 wlis ianvrisTvis <strong>saqarTvelo</strong>s okupirebuli teritoriebidan iZulebiT<br />

gadaadgilebul pirTa gansaxlebisa da ltolvilTa saministroSi Sesulia<br />

repatrirebulTa 841 gancxadeba:<br />

• azerbaijanidan _ 5348<br />

• TurqeTidan _ 118<br />

ყირგიზეთის სსრ<br />

• ruseTidan _ 62<br />

• sxvadasxva qveynidan _ 313<br />

http://\meskhebi.wordpress.com/2011/01/24 mesxebis-gza-ucxoeTidan.<br />

75<br />

migracia


76<br />

migracia<br />

wyaroebi jgufisaTvis 3. <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />

wyaro 3.1. qarTveli inteligenciis mimarTva <strong>saqarTvelo</strong>s kompartiis<br />

centraluri komitetis pirveli mdivnis eduard SevardnaZisadmi,<br />

1979 w. Tebervali<br />

Cven, qvemore xelmomweri, qarTveli inteligenciis erTi nawili, qarTveli<br />

sazogadoebis saxeliT vacxadebT, rom mesxebis Turqad wodebas aranairi<br />

safuZveli ar gaaCnia da am sisuleles bolo unda moeRos. sabWoTa kavSiris<br />

umaRlesi sabWos 1968 wlis 30 maisis da 1974 wlis 9 ianvris brZanebebiT, am sawyali<br />

xalxis dabruneba unda momxdariyo, magram mainc ferxdeba. gadasaxlebulma<br />

mesxebma sabWoTa mTavrobas ramdenimejer mimarTes, magram mizans ver miaRwies.<br />

moskovSi Casulebs mudam TbilisSi abrunebdnen.…umorCilesad gTxovT, Cveni<br />

Txovna gaiTvaliswinoT da Cveni RviZli Zmebis dasabruneblad yvelaferi<br />

iRonoT.<br />

xels aweren: giorgi Citaia, sergi jiqia, vaxtang beriZe, arnold Ciqobava,<br />

akaki SaniZe, paata guguSvili, giorgi meliqiSvili, oTar jafariZe, guram<br />

mamulia, zurab cincaZe, revaz jafariZe, jansuR Carkviani, guram asaTiani,<br />

kamilakorinTeli, akaki baqraZe, muxran maWavariani, revaz inaniSvili, uCa<br />

jafariZe, giga lorTqifaniZe, merab berZeniSvili, aleqsi maWavariani, revaz<br />

TabukaSvili, daviT ToraZe...<br />

giga qamuSaZe, ianeTSi repatrirebuli mosaxleobis Turquli metyvelebis<br />

Taviseburebani, disertacia, Tbilisi, 2006, gv.23-24.<br />

wyaro 3.2. qarTveli inteligenciis warmomadgenlebis mosazreba mesxebis<br />

deportaciaze<br />

a) 1944 wels danaSauli Caidines adamianebis, da ara eTnosis mimarT. rac Seexeba<br />

deportirebulTa moTxovnas <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebaze, minda xazgasmiT<br />

aRvniSno, amis uflebamosileba maT ara aqvT. erTaderTi, risi moTxovnac logikuria,<br />

es aris winaparTa kerZo sakuTrebaze memkvidreobis principis dacva, rac<br />

unda Sefasdes da materialuri kompensaciis saxiT aunazRaurdes deportirebulTa<br />

STamomavlobas. <strong>saqarTvelo</strong>s ufleba aqvs deportirebulTa is nawili<br />

Semoiyvanos, romelic mas saimedod miaCnia. Cveni arCevani upirobod maTze unda<br />

SeCerdes, vinc Tavs qarTvelad aRiarebs. iseTi adamianebis Camosaxleba, vinc<br />

Tavs Turqad miiCnevs, <strong>saqarTvelo</strong>s sikvdils niSnavs.…maT unda SevaswavloT ena,<br />

Cvens istoriasa da kulturas vaziaroT, movaxdinoT qarTuli eTnosis sxeulSi<br />

maTi integrireba. evrosabWos rekomendacia _ 2012 wlamde <strong>saqarTvelo</strong>Si mahmadiani<br />

mosaxleobis mTlianad Semosaxlebaze, miuRebelia.<br />

nodar naTaZe, filologiis mecnierebaTa doqtori, e.w. Turqi mesxebi, gaz. „dilis<br />

gazeTi“, 20 oqtomberi, 2003; http://www.sapikhvno.org/viewtopic.php?t=2115.<br />

b) istoriam isini „damnaSaveebad“ cno imis gamo, rom isini cxovrobdnen jer<br />

ruseT-TurqeTis, xolo Semdeg sabWoTa kavSir-TurqeTis sazRvarze, xolo qarTvelma<br />

xalxma, romelic moklebuli iyo realur suverenitets, ver SeZlo maTi dacva...<br />

qarTveli eris eTnikuri mSeneblobis gzaze mesxebis problema warmoadgens<br />

Cvens arcTu iol memkvidreobas. am memkvidreobis gaazreba da masze zrunva –<br />

aris istoriuli pasuxismgebloba im Taobisa, romelic gauZRveba XXI saukuneSi<br />

ganaxlebul <strong>saqarTvelo</strong>s. amaSi mdgomareobs <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis<br />

arsi deportirebili da <strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT...<br />

guram mamulia, <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis koncefcia deportirebuli da<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT. istoria da Tanamedroveoba.<br />

http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml


g) muslimi mesxebi, Cvens msgavsad, iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s sruluflebiani moqalaqeebi<br />

da isini arasamarTlianad, barbarosulad gaasaxles samSoblodan 1944<br />

wels […] maTTvis uaris Tqma reabilitaciaze, repatriaciaze ara marto ukanonoba<br />

da usamaTlobaa, aramed warmoadgens im danaSaulis axal dakanonebas,<br />

romelic Caidines stalinma da beriam da romelic moraluri TvalsazrisiT<br />

ufro mZime danaSaulia, radgan axla mas sCadis ara marto xelisufleba, aramed<br />

xalxi, is adamianebi, romlebic, ueWvelia, Tavis Tavs miiCneven demokratebad,<br />

qristianebad, adamianis uflebebis damcvelebad da a.S. ... Tu saxelmwifo,<br />

xalxi srulad gaiazrebs am problemas da izrunebs dabrunebulebze, kerZod,<br />

maTi adaptaciis procesze, maT usafrTxoebaze da a.S., es imuSavebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

sasargeblod.<br />

naira gelaSvili, mwerali, `kavkasiuri saxlis~ direqtori, gazeTi `axali Taoba~,<br />

#35, 31.10-2.11. 2000.<br />

wyaro 3.3. istorikosis mosazreba deportirebuli mesxebis sakiTxze<br />

1944 wels qvemo qarTlis mkvidri arc erTi azerbaijaneli da arc erTi<br />

mahmadiani aWareli ar gausaxlebiaT. TaTarTa, anu „Turq mesxTa“, winaprebis<br />

gadasaxlebas religiuri da eTnikuri safuZveli ar hqonia. ubralod, esoden<br />

destruqciuli Zalis sazRvarze datoveba TviT sabWoTa kavSirisTvisac ki<br />

safrTxes warmoadgenda. somxebiT mWidrod dasaxlebul regionSi maTi dabinaveba<br />

ueWvelad gamoiwvevs konfliqts.<br />

svimon masxaraSvili, gazeTi `kviris palitra~, 7 maisi, 2007.<br />

wyaro 3.4. qarTuli media deportirebuli mesxebis Sesaxeb<br />

„mSobliur soflebSi unda davbrundeT“, reportaJi ianeTis mecxre ubnidan<br />

1975 wels dabrunebul mesxTa nawili samtrediaSi dasaxlda. maSin yirgizeTidan,<br />

yazaxeTidan da azerbaijanidan ramdenime ojaxi sakuTari surviliT erTdroulad<br />

gadmosaxlda. komunistebma isini pirutyvis mosaSenebel kompleqsSi<br />

samuSaod kompaqturad daasaxla. 26 saxlisgan Semdgar sofelSi, romelsac Semdeg<br />

ianeTis mecxre ubani ewoda, 30 mahmadiani mesxi ojaxebiT Sesaxlda.<br />

ukve wlebia, dasaxlebaSi sazogadoebrivi transporti ar funqcionirebs. …<br />

am dasaxlebis Sesaxeb mezobel samtrediaSic ki bevrs araferi smenia. mecxre<br />

ubanSi qarTulad mxolod mozardebi saubroben.…29 wlis ganmavlobaSi aq<br />

arcerTi Sereuli ojaxi ar Seqmnila.<br />

mesxebis saarsebo saSualeba mecxoveleoba da soflis meurneobaa. TiToeuli<br />

ojaxi, sadac minimum rva wevri cxovrobs, heqtarze met miwis farTobs<br />

amuSavebs. hyavs aTobiT cxvari, Zroxa, qaTami.<br />

„cudad ar vcxovrobT, magram aq mainc ver davrCebi. rogorc ki saSualeba<br />

momecema, Cems mSobliur sofelSi, varxanSi davbrundebi. iq unda movkvde, iq<br />

unda davimarxo”, _ acxadebs malxaz baxtaZe.<br />

sxvagvarad fiqroben mecxre ubanSi mcxovrebi axalgazrdebi.<br />

„ar minda axalcixeSi cxovreba. aq mirCvenia. Cemi mSoblebic apireben mesxeTSi<br />

wasvlas, magram ar gavyvebi maT”, _ ambobs mecxre klasis moswavle gagi WinWaraZe.<br />

Tamuna uCiZe, samtredia, gazeTi „samxreTis karibWe“, 2004.<br />

http://www.regions.ge/2&newsid=391&year=2009&position=news_main&q=samtredia<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom gaasaxla saxelmwifom <strong>saqarTvelo</strong>dan,<br />

xolo Semdeg daabruna mosaxleobis garkveuli nawili?<br />

77<br />

migracia


78<br />

migracia<br />

19. rusTavi _ `ormoci Zmis~ qalaqi<br />

sakvanZo SekiTxva: saidan warmoiSva rusTavis zedmetsaxeli `ormoci<br />

Zmis~ qalaqi?<br />

wyaro 1. rusTavSi rusebis gadasaxlebis Sesaxeb<br />

mamaCemi, ivan Mmixeilis Ze ovadovski, xersonidan iyo. igi jer sevastopolSi<br />

muSaobda, xolo samamulo omis dawyebisas _ Celiabinskis metalurgiul qarxanaSi.<br />

Mmas, rogorc gamocdil specialists misces „broni“ * da amitom frontze<br />

ar wauyvaniaT. 1944 wlis TebervalSi mama, ise rom misTvis arc ki ukiTxavT,<br />

surda Tu ara, samuSaod gadaiyvanes rusTavSi, rusTavis metalurgiuli qarxnis<br />

mSeneblobaze. me am dros aTi wlis viyavi, Cemi umcrosi da – Tamara ki samis.<br />

Tavdapirvelad, mxolod mama Cavida. mogvianebiT, es Zalian kargad maxsovs, 11<br />

ivniss, Cvenc _ deda, bebia, Cemi da da me _ Cagviyvanes eSeloniT rusTavSi. maSin<br />

rusTavi triali mindori iyo, mxolod karvebi da sami barakis tipis saxli idga.<br />

Cven erT-erT saxlSi mogvces erTi patara oTaxi, radgan mama daniSnes centraluri<br />

samSeneblo laboratoriis ganyofilebis ufrosad. Cvens win karvebSi,<br />

aseve, sabWoTa kavSiris sxvadasxva adgilebidan gadmoyvanili ojaxebi cxovrobdnen,<br />

yovelgvar pirobebs moklebulni. gardabansa da rusTavs Soris iyo dasaxleba,<br />

romelsac „roza luqsemburgs“ eZaxdnen. iq germanelebi cxovrobdnen,<br />

romlebic omis dros gaasaxles. mogvianebiT, maT mier datovebul erT-erT saxlSi<br />

Cven Segvasaxles. noemberSi gavagrZele swavla rusul skolaSi, romelic<br />

maSin erTaderTi iyo da sadac sabWoTa kavSiris sxvadasxva kuTxidan Camosuli<br />

ojaxebis bavSvebi swavlobdnen. skolaSi gvaswavlidnen qarTuls.<br />

interviu qalaq rusTavis mkvidrTan zoia ovadovskaiasTan,<br />

Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />

wyaro 2. rusTavis #1 skolis 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa sia<br />

* broni _ gankarguleba, romliTac Tavisufldebodnen omSi gawvevidan.<br />

** MC _ niSnavs skolis vercxlis medalze damTavrebas.


wyaro 3. rusTavis #1 skolis moswavleebi<br />

a) 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa foto<br />

dganan (marcxnidan marjvniv): Tamara<br />

safronova _ rusi; iuri tiSaevi<br />

_ rusi; viqtor liagi ni _ rusi;<br />

maria nikolaeva _ rusi, duxabori;<br />

tolik rotenbergi _ germaneli ebraeli;<br />

zoia ovadovskaia – rusi; sxedan<br />

(marcxnidan marjvniv): liudmila<br />

beregova _ yazaneli Ta Ta ri; Tamara<br />

Cuba _ ukraineli; gi o rgi luarsabis-<br />

Ze _ qarTveli, ge o g rafiis maswavlebeli;<br />

isai aleqsis-Ze skrinikovi _<br />

rusi, ma Te ma ti kis mas wav lebeli, klasis<br />

dam ri ge be li; iuri fiodo ris Ze<br />

_ uk rai ne li, fizi kis maswavlebeli;<br />

maria aleqsis asuli tibicaeva _ osi,<br />

litera tu ris mas wavlebeli.<br />

b) zoia ovadovskaias mowmoba oTxi klasis damTavrebis Sesaxeb<br />

fotoebi zoia ovadovskaias arqividan.<br />

wyaro 4. rusTavis rusuli skolis Senoba da abra<br />

79<br />

migracia


80<br />

migracia<br />

wyaro 5. rusTavis #1 skolis daarsebis istoria<br />

1943 wels <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasva kuTxidan CamosulTaTvis pirveli skola<br />

gaixsna. misi sruli dasaxeleba iyo yarais (axlandeli gardabnis) raioni, sof.<br />

rusTavis rusuli arasruli saSualo skola.<br />

skola ganTavsebuli iyo barakis tipis SenobaSi, romlis saerTo farTs<br />

warmoadgenda 58 m 2 da sami saklaso oTaxiT Semoifargleboda.<br />

qarTvel bavSvTa raodenobis zrdis gamo 1946-1947 saswavlo wels funqcionireba<br />

daiwyo qarTulma klasma, xolo 1948 wels amave skolaSi pirvelad<br />

gaixsna qarTuli arasruli saSualo skola, romlis direqtoradac dainiSna<br />

qsenia zarqua.<br />

wyaro 6. mravalerovani rusTavis Sesaxeb<br />

www.rustavi.ge<br />

rusTavis pirveli saSualo skola, (19 agvisto, 2009 weli).<br />

me viyavi #1 skolis direqtori 1969-87 wlebSi. Cvens skolaSi, Tu ar va-<br />

Warbeb, ocdaToTxmeti erovnebis, daaxloebiT, 1 400 moswavle swavlobda. iyo<br />

Zalian megobruli ganwyoba ara marto Cvens skolaSi, aramed mTels qalaqSi.<br />

rusTavi iseTi internacionaluri iyo, rom mas „ormoci Zmis“ qalaqs eZaxdnen.<br />

interviu qalaq rusTavis mkvidrTan, #1 saSualo skolis direqtorTan natalia sanoZesTan,<br />

Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />

wyaro 7. dadgenileba rusTavis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis<br />

Sesaxeb<br />

ssrk saxkomsabWosa da sakavSiro kp(b) centraluri komitetis 1940 wlis 12<br />

seqtembris #1677 dadgenilebis _ „<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli<br />

qarxnis mSeneblobis Sesaxeb“ – aRsrulebisaTvis _ Tanaxmad, <strong>saqarTvelo</strong>s ssr<br />

saxkomsabWo da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komiteti adgens:<br />

eTanxmeba ssrk saxkomsabWos specialuri komisiis daskvnas, raTa <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr-Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobisaTvis SeirCes<br />

moedani navTisWalaSi, romelic esazRvreba q.Tbiliss navTluRis raionSi.<br />

„<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis Sesaxeb”<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr sax.kom. sabWosa da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komitetis<br />

dadgenileba, 14 oqtomberi, 1940 w.<br />

wyaro 8. rusTavis metalurgiuli qarxnisTvis kadrebis mozidvis<br />

Sesaxeb<br />

a) partiuli lideris mogonebebi<br />

omamde qarxnis ZiriTadi obieqtebis daproeqteba ver moeswro da maTi saZirkvelic<br />

ki ar Cagviyria [...] 1944 wlis 23 marts gamovida Tavdacvis saxelmwifo<br />

komitetis dadgenileba, romliTac amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis<br />

mSenebloba axldeboda, magram axldeboda „rkinizis sadgur rusTavTan mdebare<br />

moedanze“ Tbilisidan 26-27 kilometris daSorebiT [...] 1944 wels qarxnis<br />

daproeqteba mimdinareobda. 1 agvistosaTvis moedanze ukve mzad iyo saerTo<br />

sacxovreblebi 9 000 mSeneblisaTvis [...] seqtembrisTvis ukve mzad iyo saerTo<br />

sacxovrebeli 22 aTasi muSisaTvis da 9000 kv. metri sabinao farTobi sainJinro-teqnikuri<br />

muSakebisa da maTi ojaxebisaTvis [...] 2-3 weliwadSi qarxanas unda<br />

mieRo kvalificiur muSaTa da specialistTa kadrebi, romlebic mas aamoqmedebdnen.<br />

aseTi kadrebi respublikas ar gaaCnda [...] <strong>saqarTvelo</strong>s udidesi sawarmo<br />

mTel xalxs unda aeSenebina [...] es niSnavda, rom metalurgTa momavali qalaqis<br />

mosaxleobac respublikis yvela istoriuli provinciidan gamosulTa


Senadnobi iqneboda. yvela did regions 150-250-mde kaci unda gamoegzavna, saSualo<br />

da mcires ki _ 50-dan 100-mde. gasawvevebs winaswar ganemartaT, rom isini<br />

igzavnebodnen kvalifikaciis misaRebad, raTa Semdeg rusTavis metalurgiul<br />

qarxanaSi emuSavaT da rom amis gamo wiTel armiaSi samsaxuridan Tavisufldebodnen.<br />

3 000 axalgazrda samxreTis (igulisxmeba ruseTis da ukrainis _<br />

red.) metalurgiul qarxnebSi gaigzavna (praqtikis gasavlelad _ red.), 2000 _<br />

respublikis sawarmoebSi moewyo.<br />

b) Tavdacvis saxelmwifo komitetis dadgenileba<br />

k. Carkviani, gancdili da naazrevi, Tb., gv. 344-355.<br />

qarxanaSi mTlianad damTavrebis Semdeg, unda muSaobdes sul 9200 kaci, aqedan<br />

8 400 muSa da 800 sainJinro-teqnikuri muSaki [...]<br />

neba daerTos Tavdacvis saxelmwifo komitets Catardes respublikaSi samxed<br />

ro uwyebis meSveobiT 1926 wels dabadebuli 5000 gasawvevis mobilizacia,<br />

maTi Savi metalurgiis saxalxo komisariatis gankargulebaSi gadacemiT,<br />

amierkavkasiis metalurgiul qarxanaSi samuSaod.<br />

Tavdacvis saxelmwifo komitets centraluri komitetisagan,<br />

23 ivnisi, 1944 w.<br />

wyaro 9. qarTveli axalgazrdebi miemgzavrebian ruseTisa da ukrainis<br />

metalurgiul qarxnebSi, 1944 w.<br />

rusTavis mxareTmcodneobis<br />

muzeumis fondi<br />

wyaro 10. mSenebelTa Casvla rusTavSi<br />

omis pirveli xuTwledis periodSi <strong>saqarTvelo</strong>Si yovelwliurad tardeboda<br />

muSaTa organizebuli Segroveba. <strong>saqarTvelo</strong>s yvela raionSi (avtonomiuri er-<br />

Teulebis CaTvliT) Segrovda 20 aTasamde muSa [...] Mmarto 1950 wels <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mrewvelobisa da mSeneblobisaTvis organizebuli Segrovebis wesiT miRebuli<br />

8 aTasi kacidan trest `metalurgmSens~ gadaeca 3 aTasi muSa[...] qarxnis<br />

mSeneblobis mTel manZilze (ufro metad ki mis pirvel xanebSi) igzavnebodnen<br />

moZme respublikebidan, gansakuTrebiT, ruseTsa da ukrainidan metalurgiuli<br />

qarxnebis mSenebeli kadrebi – inJiner-teqnikuri personali da kvalificiuri<br />

muSebi.<br />

jer kidev 1944 wels rusTavis mSeneblobaze Camovida mSenebelTa didi<br />

jgufi, romelic Celiabinskisa da tagilis metalurgiuli qarxnebis agebaSi<br />

iRebda monawileobas. mSenebel muSaTa es kategoria, e.i. sxva respublikebidan<br />

Camosuli kvalificiuri muSebi, rusTavis mSeneblebis Tumca mcire, magram<br />

udavod maRalnayofieri ujredi iyo.<br />

q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 61.<br />

81<br />

migracia


82<br />

migracia<br />

wyaro 11. qalaq rusTavis warmoqmnis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr gardabnis raionis daba rusTavis qalaq rusTavad gardaqmnis Sesaxeb<br />

gamoeyos <strong>saqarTvelo</strong>s ssr gardabnis raions daba rusTavi da gardaiqmnas<br />

respublikuri daqvemdebarebis qalaqad.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba,<br />

19 ianvari, 1948 w.,QTbilisi.<br />

wyaro 12. rusTavis mSeneblobis istoria<br />

a) adgili, sadac rusTavis metalurgiuli<br />

qarxana aSenda, 1944 w.<br />

b) Tavdapirvelad, karvebis qalaqi<br />

gaCnda, marti, 1944 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi 0-28329<br />

0-21778<br />

g) zoia ovadovskaias ojaxi axal saxlTan, 1949 w.<br />

ojaxis arqividan<br />

d) Tanamedrove rusTavi<br />

metalurgiuli qarxnisa da qalaq rusTavis mSenebloba erTdroulad daiwyo<br />

da paralelurad mimdinareobda [...] 1946 wlis zafxulisaTvis rusTavSi 3000<br />

mcxovrebi iTvleboda. pirveli mosaxleni umetesad mSeneblebi iyvnen, axlo<br />

momavalSi rusTavSi unda damkvidrebuliyvnen pirvel samrewvelo sawarmoTa<br />

– metalurgiuli qarxnis damxmare saamqroebis muSebi. maTTvis mzaddeboda 14<br />

saxli da erTi saerTo sacxovrebeli [...] qalaqis zrdasa da gafarToebasTan<br />

erTad intensiurad viTardeboda axali saskolo Senobebis, axali sabavSvo ba-<br />

Rebisa da internatebis mSenebloba. 1948-49 saswavlo wels rusTavSi 4 skola<br />

iyo: 2 saSualo skola (aqedan erTi muSa axalgazrdobis), erTi – rvawliani,<br />

da erTic – dawyebiTi.<br />

1952 wels qalaqis 11 skolaSi 2500-ze meti moswavle swavlobda, xolo 1953-<br />

1954 saswavlo wels rusTavis skolebis raodenobam 16-s miaRwia da moswavleTa<br />

ricxvma 3 500-s gadaaWarba.<br />

q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 112-113.


wyaro 13. rusTavis mosaxleobis eTnikuri Semadgenloba 1950 wlisaTvis<br />

erovneba raodenoba %<br />

qarTveli 6193 56.15<br />

afxazi 150 1.36<br />

osi 452 4.1<br />

rusi 1807 10.2<br />

somexi 535 4.85<br />

azerbaijaneli 858 5.97<br />

ukraineli 544 4.93<br />

berZeni 165 1.5<br />

ebraeli 92 0.83<br />

qurTi 41 0.37<br />

sxva erovneba 192 1.74<br />

sul 11 029<br />

rusTavis mxareTmcodneobis muzeumis fondi<br />

wyaro 14. Tbilisisa da rusTavis mosaxleoba 1930-1950-ian wlebSi<br />

Qqalaqis dasaxeleba<br />

davaleba 1:<br />

Mmosaxleoba aTasobiT<br />

1939 w.<br />

17 ianvrisaTvis<br />

1959 w.<br />

19 ianvrisaTvis<br />

Tbilisi 519,2 694,7<br />

rusTavi _ 64,7<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, 1980, gv. 477.<br />

1. dawereT scenari da `gadaiReT~ dokumenturi filmi qalaq rusTavze.<br />

filmis ZiriTadi siuJetebia:<br />

a) rusuli skola rusTavSi<br />

b) rusTavis mSeneblebi<br />

2. daiyaviT or jgufad, airCieT TqvenTvis saintereso erTi siuJeti; ganixileT,<br />

ra aris Tqveni filmis mTavari mizani da CamoayalibeT sakvanZo SekiTxva,<br />

romelzec gsurT pasuxis miReba<br />

a) SearCieT filmisTvis saWiro wyaroebi.<br />

b) warmoadgineT filmis 5-8 kadri.<br />

siuJeti 1. rusuli skola rusTavSi<br />

• originaluri saTauri<br />

• skolis Seqmnis istoria<br />

• saintereso movlenebi da faqtebi<br />

skolis cxovrebidan<br />

• moswavleebi, maswavleblebi da a.S.<br />

siuJeti 2. rusTavis mSeneblebi<br />

• originaluri saTauri<br />

• qalaqis Seqmnis istoria<br />

• saintereso movlenebi da faqtebi<br />

qalaqis cxovrebidan<br />

• qalaqis mSeneblebi da a.S.<br />

g) Seicvala Tu ara siuJetis sakvanZo SekiTxvis formulireba da filmis<br />

saTauri? Tu Seicvala, CamoayalibeT axali sakvanZo SekiTxva da saTauri.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra roli iTamaSa migraciulma procesebma<br />

mravalerovani rusTavis SeqmnaSi?<br />

83<br />

migracia


84<br />

migracia<br />

20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri<br />

migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si)<br />

sakvanZo kiTxva: ratom iqca ekomigrantebis gansaxlebis sakiTxi<br />

erovnebaTaSoris urTierTobis problemad <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. svaneTSi ekologiuri katastrofis Sedegebis Sesaxeb<br />

1987 wels svaneTi bolo wlebis yvelaze mZime zamTris mowme gaxda.<br />

ianvarSi ramdenime sofeli 3-dan 5 metramde Tovlis safarqveS aRmoCnda.<br />

daaxloebiT 2 000 saxli zvavSi mohyva, xolo 85 adamiani gardaicvala. gansakuTrebiT<br />

dazaralda mestiisa (zemo svaneTi) da lentexis (qvemo svaneTi)<br />

raionebi. soflebTan kavSiri gawyda. riskis zonidan 16000 adamiani iqna<br />

evakuirebuli.<br />

luara niJaraZe, svanebis migracia da misi gansaxlebis arealebi, Tbilisis<br />

universitetis gamomcemloba, Tb., 1999, gv. 13-17.<br />

wyaro 2. ekomigrantebis gansaxlebis arealis Sesaxeb<br />

1981 wlidan dRevandlamde [2006 w.] gansaxlebis saxelmwifo programis farglebSi<br />

daaxloebiT 11000 ojaxi gadaasaxles (daaxloebiT 60000 adamiani),<br />

ZiriTadad, aWarisa da svaneTis maRalmTliani regionebidan. amave periodSi,<br />

migrantTa daudgeneli raodenoba, ZiriTadad, aWaridan damoukideblad gadasaxlda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxva mxareebSi, maTi mSobliuri regionebis mosaxleobiT<br />

gadatvirTulobisa da mciremiwianobis gamo. 1980-ianebSi da 1990-iani<br />

wlebis dasawyisSi ekomigrantTa mimRebi ZiriTadi regionebi iyo kaxeTi, imereTi,<br />

samegrelo, Sida qarTli, guria, samcxe da javaxeTi. mogvianebiT, 1990iani<br />

wlebis meore naxevridan moyolebuli, migrantTa ZiriTadi mimRebi gaxda<br />

qvemo qarTli.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ltolvilTa da gansaxlebis saministros wliuri angariSi,<br />

2006 weli.


wyaro 3. ekomigracia <strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 wlebSi<br />

ეკომიგრაციები საქართველოში 1981-2006 წლებში<br />

გაგრა !(<br />

!(<br />

გუდაუთა<br />

მესტია<br />

!(<br />

!(<br />

სოხუმი<br />

!(<br />

გულრიფში<br />

ლენტეხი<br />

!(<br />

ქვემო სვანეთი<br />

რ ა ჭ ა - ლ უ ჩ ხ უ მ ი<br />

!(<br />

გალი<br />

!(<br />

ონი<br />

!(<br />

ცაგერი<br />

!(<br />

სტეფანწმინდა<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ზუგდიდი<br />

ამბროლაური<br />

რ უ ს ე თ ი ს ფ ე დ ე რ ა ც ი ა<br />

ა ფ ხ ა ზ ე თ ი<br />

ზემო სვანეთი<br />

ოჩამჩირე<br />

წალენჯიხა<br />

ჩხოროწყუ<br />

მარტვილი<br />

ჯავა<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

წყალტუბო !(<br />

ტყიბული<br />

ხონი<br />

სამეგრელო<br />

მცხეთა-<br />

მთიანეთი<br />

შიდა<br />

საჩხერე<br />

1 9 8 7 - 2 0 0 6<br />

ჭიათურა<br />

!( !(<br />

სენაკი<br />

!(<br />

ხობი<br />

!(<br />

!(<br />

კ<br />

ცხინვალი<br />

!(<br />

თერჯოლა<br />

!(<br />

ზესტაფონი<br />

!(<br />

ქუთაისი<br />

სამტრედია<br />

!(<br />

აბაშა<br />

შავი ზღვა<br />

!(<br />

!(<br />

ფოთი<br />

თიანეთი<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

დუშეთი<br />

ახალგორი<br />

1989-2006<br />

ი მ ე რ ე თ ი<br />

!(<br />

!(<br />

ლანჩხუთი<br />

ახმეტა<br />

!(<br />

ქარელი<br />

!(<br />

ბაღდათი<br />

ვანი<br />

!(<br />

გორი<br />

!(<br />

!(<br />

ხაშური<br />

ყვარელი<br />

!(<br />

!(<br />

ხარაგაული<br />

!(<br />

ჩოხატაური<br />

!(<br />

კასპი<br />

!(<br />

თელავი<br />

!(<br />

!(<br />

ოზურგეთი<br />

გ უ რ ი ა<br />

ქობულეთი !(<br />

ლაგოდეხი<br />

მცხეთა<br />

ბორჯომი<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

გურჯაანი<br />

!(<br />

საგარეჯო<br />

თბილისი<br />

!.<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ადიგენი ახალციხე<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ხელვაჩაური ქედა შუახევი<br />

!(<br />

წალკა თეთრიწყარო<br />

ასპინძა<br />

!(<br />

ხულო<br />

ბათუმი<br />

სიღნაღი<br />

!(<br />

დედოფლისწყარო<br />

ა ხ ე თ ი<br />

ქართლი<br />

!(<br />

სამცხე-<br />

1981-2006<br />

1998 - 2 0 06<br />

ა ჭ ა რ ა<br />

რუსთავი<br />

!(<br />

მარნეული<br />

!(<br />

!(<br />

გარდაბანი<br />

!(<br />

ბოლნისი<br />

ახალქალაქი<br />

!(<br />

- ჯავახეთი ქვემო - ქართლი<br />

!(<br />

დმანისი<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

დედაქალაქი<br />

სამხარეო ცენტრი<br />

რაიონული ცენტრი<br />

!(<br />

ნინოწმინდა<br />

ბ ა ი ჯ ა ნ ი<br />

ა ზ ე რ<br />

ს ო მ ხ ე თ ი<br />

თ უ რ ქ ე თ ი<br />

სახელმწიფო საზღვარი<br />

ავტონომიური რესპუბლიკის<br />

საზღვარი<br />

სამხარეო საზღვარი<br />

რაიონული საზღვარი<br />

ეკომიგრაციების მიმართულება<br />

85<br />

migracia


86<br />

migracia<br />

davaleba 1:<br />

1. CamoTvale is faqtorebi, romlebic gaxda, an SeiZleba gaxdes ekologiuri<br />

migraciis gamomwvevi mizezi?<br />

2. wyaroebis 1-3 mixedviT, rukaze miuTiTe raionebi, romelTa mcxovreblebi<br />

ekologiuri migrantebi aRmoCndnen.<br />

3. daadgine, <strong>saqarTvelo</strong>s ZiriTadad, romeli raionebi SearCies ekologiuri<br />

migrantebis Casaxlebis adgilebad da ivarude, ratom?<br />

wyaro 4. ekomigrantebis gansaxlebis gamocdilebidan<br />

1981-1988 wlebSi (aWaridan _ red.) Camosuli mosaxleoba metwilad aspinZisa<br />

da adigenis raionebSi Caasaxles. es regionebi ori mizeziT iyo mimzidveli<br />

migrirebuli mosaxleobisaTvis. pirvel rigSi imitom, rom isini mTian aWarasTan<br />

axlosaa. meore mxriv imitom, rom am raionebSi Casaxlebis istoriuli<br />

gamocdileba ukve arsebobs 1940-iani wlebidan, rodesac mesxebi iZulebiT iqnen<br />

deportirebulni Sua aziaSi da maT nacvlad <strong>saqarTvelo</strong>s sxva nawilebidan<br />

Camoasaxles aq xalxi. is faqti, rom samcxis qarTuli mosaxleobis umetesoba<br />

regionSi axlaxans (1980-ian ww. _ red.) Casaxlda, bevri migrantis azriT, ufro<br />

stumarTmoyvares xdis am regions axalCamosulTaTvis.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentisaTvis wardgenili saxalxo damcvelis angariSi,<br />

23 dekemberi, 2005 w.<br />

wyaro 5. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />

Sesaxeb<br />

a) qvemo qarTli da samcxe-javaxeTi eTnikurad araqarTveli mosaxleobiT<br />

kompaqturad dasaxlebuli mxareebia. samcxe-javaxeTi upiratesad somxuria, gansakuTrebiT<br />

javaxeTis regioni (axalqalaqisa da ninowmindis raionebi), alagalag,<br />

rusi duxoborebis, berZnebis da mkvidri qarTvelebis mcirericxovani<br />

dasaxlebebiT. qvemo qarTlis sam raionSi (marneulSi, dmanissa da bolnisSi)<br />

eTnikuri azerbaijanuli mosaxleoba dominirebs, xolo walkis raioni somxebiT,<br />

qarTvelebiTa da berZnebiTaa dasaxlebuli. erovnuli umciresobebiT kompaqturad<br />

dasaxlebul regionebSi ekomigrantebis talRa xSirad daZabulobas<br />

iwvevs. gansxvavebuli socialuri da kulturuli sawyisebis mqone ekomigrantebi<br />

adgilobriv TemTan integraciis gzaze xSirad seriozul problemebs awydebian<br />

da arajerovnad Semzadebul mimReb TemSi axalCamosaxlebulTa mimarT<br />

eWvebi da undobloba Cndeba. Sesabamisad, adgilobrivebsa da axalCamosaxlebulebs<br />

Soris cudi urTierToba viTardeba.<br />

tom trieri, medea turaSvili, ekologiuri mizezebiT adgilnacval pirTa gansaxleba,<br />

arsebuli problemis gadawyveta Tu axlis Seqmna? krebuli `ekomigracia<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 ww~, Tb., 2007, gv.6.<br />

b) 1989-1991 wlebSi 215 ojaxi moamzades CasaxlebisaTvis, magram faqtobrivad<br />

mxolod 159 dasaxlda. gadmosaxlebulTa did nawils axal klimatTan,<br />

socialur da politikur mdgomareobasTan adaptacia gauWirda da umetesobam<br />

regioni datova. gamonakliss mxolod spasovkaSi Casaxlebulebi warmoadgenen.<br />

aq kompaqturad Casaxlebulma ekomigrantebma darCena moaxerxes. rac Seexeba<br />

sxva soflebSi Casaxlebul migrantebs, axalCasulebi sami barieris winaSe


aRmoCndnen, romlebmac maT am soflebSi (gorelovka, efremovka, orlovka da<br />

sameba) mudmivad darCenas SeuSala xeli. pirveli iyo klimati, romelic aq<br />

Zalze mZimea, zamTarSi temperatura -25 gradusamde ecema da gzebi didTovlobis<br />

gamo Svid Tves Caketilia. meorec, zog SemTxvevaSi, gansakuTrebiT araekologiuri<br />

mizeziT migrirebulni, soflis cxovrebas - miwis damuSavebas Tu<br />

saqonlis moSenebas _ ar iyvnen Cveulni. dabolos, maTi Casaxlebis adreul<br />

wlebSi SidaeTnikuri situacia gansakuTrebiT daZabuli iyo. ase rom, ekomigrantebma<br />

metwilad datoves es soflebi da sadReisod [2000 w.] mxolod ramdenime<br />

qarTuli ojaxia iq darCenili. Tumca, bevrma ekomigrantma ninowmindisa<br />

da axalqalaqis raionebSi Casaxlebis pirvelsave wlebSi datova Casaxlebis<br />

adgilebi.<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, kvleva ninowmindis raionSi miwis mflobelobis<br />

da intereTnikuri urTierTobebis sakiTxebis Sesaxeb, samuSao moxseneba #35,<br />

noemberi, 2006 w.<br />

davaleba 2:<br />

1. gansazRvre wyaroebis 4-5 mixedviT, romeli faqtorebi iyo gaTvaliswinebuli<br />

da romeli ara ekomigrantTa gansaxlebis adgilebis SerCevisas 1980-90ian<br />

wlebSi?<br />

2.Aaxseni, ra SeiZleba iyos ekomigrantebis axal sacxovrebel adgilebze<br />

warmatebuli Casaxlebis winapiroba?<br />

3. SeimuSaveT ekomigrantebis warmatebuli Casaxlebis Tqveni versiebi da<br />

warmoadgineT klasis winaSe.<br />

wyaro 6. ekomigrantebis cxovreba axal adgilebze<br />

a) samTawyaroSi (dedofliswyaros raioni) aWarlebi 1979-1980 wlebSi xulodan<br />

da Suaxevidan Camosaxldnen. maTi soflis Tavkacebma (uxucesebma) kaxeTSi<br />

daaTvalieres adgilebi da airCies sad unda dasaxlebuliyvnen. arCevani<br />

maTi sameurneo saqmianobis mixedviT gakeTda – radgan ZiriTadad mesaqonleebi<br />

iyvnen, iseTi adgili airCies, sadac uxvi saZovrebi iyo. Semdeg Camovidnen im<br />

ojaxebis ufrosebi, romlebic Camosaxlebas apirebdnen da Tavad moizomes sakarmidamo<br />

nakveTebi. am droisaTvis sofelSi ukve cxovrobdnen 1930-ian wlebSi<br />

saingilos sofel alibeglodan da yorangelidan Camosaxlebuli qarTvelebi.<br />

mosulebi pirvelad vagonebSi dasaxldnen da daiwyes saxlebis mSenebloba.<br />

Tavidan Zalian gauWirdaT, radgan ver eguebodnen klimats da meurneobis<br />

aqaur tradiciebs. mamaCemma nikoloz TagoSvilma Cvens mezoblebs piradad<br />

aswavla venaxis gasxvla, movla da baRCeulis moyvana. miuxedavad imisa, rom<br />

qristianebi ar iyvnen, amis gamo ukmayofileba ar gvqonia. salocavad pirvel<br />

xanebSi zaqaTalas raionSi dadiodnen. dRes, aq dabadebuli Taoba umetesad<br />

qristiania. bavSvebi qristianul saeklesio ritualebSic ki Rebuloben<br />

monawileobas. gaxSirda Sereuli qorwinebebi. adre micvalebulebs aq ar krZalavdnen,<br />

aWaraSi miasvenebdnen. axla Cveni soflis sasaflaos gverdze Tavisi<br />

sasaflao aqvT. erTmaneTTan WirSic da lxinSic yovelTvis davdivarT da mosulebad<br />

TiTqmis aRaravis vTvliT.<br />

interviu varlam TagoSvilTan, samTawyaros sajaro skolis direqtorTan, 55 wlis,<br />

Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 5 agvisto.<br />

87<br />

migracia


88<br />

migracia<br />

b) Cven marneulisa da gardabnis raionebSi, svaneTSi 1987 wlis didTovlobisas,<br />

uSgulidan da mulaxidan CamovsaxldiT. Tavdapirvelad, daaxloebiT, 106<br />

ojaxi. sacxovrebeli adgilebi Cvenma uxucesebma Camosaxlebamde airCies. sofel<br />

jandaris maxloblad, dausaxlebel adgilze, daarsda Cveni sofeli, romelsac<br />

lemSveniera daerqva. dRes aq 500-mde ojaxi vcxovrobT. jandaris adgilobrivi<br />

azerbijaneli mosaxleoba Cvens Camosvlas Tavidan dadebiTad Sexvda, magram<br />

qveyanaSi gamefebulma maSindelma areulobam Cvens mezoblobas mainc daasva<br />

daRi. gvqonda patara gaugebrobebi, romelic ZiriTadad miwisa da sarwyavi wylis<br />

gamo xdeboda, Tumca am 23 wlis ganmavlobaSi urTierTobebi TandaTan umjobesdeba.<br />

unda aRiniSnos, rom Sereuli qorwinebebisa da danaTesavebis arcerTi<br />

SemTxveva ar yofila. Cveni aq dasaxlebis mTavari problema mainc aradamakmayofilebeli<br />

sacxovrebeli pirobebia _ saxlebi, romlebic CvenTvis maSin aaSenes<br />

uxarisxo iyo, umravlesoba dResac daumTavrebelia. magaliTad, soflis skolas<br />

dResac ar aqvs kanalizacia. udidesi problemaa sarwyavi wyali.<br />

interviu oTar niJaraZesTan, sofel lemSvenieras mcxovrebTan, 48 wlis,<br />

Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 29 agvisto.<br />

wyaro 7. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />

erTi magaliTi<br />

2004 wlis maisSi sofel qvemo xarebaSi Semdgari fexburTis matCi _ sofel-<br />

Si mcxovreb aWarel da sofel kizilkalisadan Camosul somex bavSvebs Soris<br />

_ CxubSi gadaizarda. msxverpli ar yofila, magram ramdenime adamiani daiWra.<br />

Sejaxebis Semdeg aWarlebi Camovidnen TbilisSi, sadac maT saprotesto demonstracia<br />

moawyves. incidentis gamoZiebis dros, somxebma da berZnebma ganacxades,<br />

rom aWarlebi maT uflebebs arRvevdnen, maSin roca aWarlebi acxadeben,<br />

rom somxebi da berZnebi regionSi qarTvelebis cxovrebas ewinaaRmdegebian.<br />

jonaTan uitli, konfliqtis ganeitraleba walkis raionSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si: migracia,<br />

saerTaSoriso intervencia da saxelmwifos roli, samuSao moxseneba #36, dekemberi,<br />

2006, gv. 9.<br />

wyaro 8. ekomigrantebis sacxovrebeli saxlebi<br />

a) sofeli disveli b) sofeli lemSveniera<br />

g) xatisofeli


wyaro 9. ukumigracia aWaris mTian raionebSi<br />

xulosa da Suaxevis gamgeobebis mier mowodebuli monacemebi,<br />

2006 wlis oqtomberi.<br />

wyaro 10. 1980-ian wlebSi ekomigrantebisaTvis axali soflis mSeneblobis<br />

programis Sesaxeb<br />

1980-iani wlebis dasawyisidan saxelmwifo programebiT ganisazRvra <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

17 raionSi 55 axali soflis aSeneba.<br />

unda aSenebuliyo 5094 saxli, faqtobrivad, aSenda 3090 saxli, romelTagan<br />

dasaxlebulia 2723. danarCeni 367 Senoba carielia. 1724 saxli dausrulebelia,<br />

xolo 280 saxlis mSenebloba arc dawyebula.<br />

monacemebi motanilia ltolvilTa da gansaxlebis saministros 2006 wlis angariSidan.<br />

tom trieri, media turaSvili, dasaxelebuli naSromi gv. 14.<br />

davaleba 3:<br />

1. daaskveni, wyaros 6 mixedviT, riT iyo ganpirobebuli aWaridan dedofliswyaroSi<br />

Casaxlebuli ekomigrantebis warmatebuli gansaxleba?<br />

2. axseni, wyaroebis 8-10 mixedviT, urTierTobis ra problemebs awydebodnen<br />

adgilobrivi mcxovreblebi da ekomigrantebi, romelTa gadaWra maT damoukideblad<br />

ar SeeZloT?<br />

3. gaarkvie, ra aris ekomigrantebisa da adgilobriv mcxovrebTa dapirispirebis<br />

ZiriTadi mizezebi?<br />

4. gansazRvre, ra saxis sayofacxovrebo da ekonomikuri mizezebi ganapirobebs<br />

ekomigrantTa maRal denadobas (ukumigracias) pirveladi Casaxlebis<br />

adgilebidan?<br />

5. daasaxele, wyaro 9-is mixedviT, raioni da periodi, rodesac yvelaze<br />

maRali iyo ukumigraciis done.<br />

6. SeimuSave jgufebSi ekomigrantTa problemebis gadaWris RonisZiebebi.<br />

7. moawyeT SemuSavebuli RonisZiebebis prezentacia da ganixileT saerTo<br />

poziciebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogori unda iyos xelisuflebis politika<br />

da sazogadoebis pozicia, raTa ekomigrantebis adaptaciisaTvis<br />

xelsayreli garemo Seiqmnas?<br />

89<br />

migracia


90<br />

migracia<br />

21. medlis ori mxare: qarTvelebi<br />

da osebi (1980-90-iani wlebi)<br />

sakvanZo SekiTxva: ratom gaxda politikuri liderebis sajaro<br />

gamosvla eTnikuri jgufis migraciis mizezi?<br />

wyaro 1. osi politikuri lideris gamoxmaureba 1980-iani wlebis bolos<br />

afxazeTis movlenebze<br />

Zvirfaso afxazo megobrebo!<br />

... Cven imeds gvinergavs ,,afxazeTis sakiTxis” samarTliani da saboloo gadawyvetis<br />

perspeqtiva. amas ki ZaluZs Seqmnas de faqto tolfasovani pariteti<br />

precedenti e.w. mokavSire da sxva avtonomiur warmonaqmnebs Soris. ...<br />

Cvens aRtacebas iwvevs mamacoba, erTianoba da darazmuloba afxazi xalxisa,<br />

romelic araviTar kompromisze ar midis sakiTxSi, romelic mis winaSe dgas<br />

istoriis mocemul monakveTSi _ sakiTxi sruli, upirobo erovnuli suverenitetis<br />

aRdgenisa [...]<br />

,,adamon nixasis~ wevrebi iseve, rogorc mTeli osi xalxi, daZabulad da TanagrZnobiT<br />

adevnebs Tvalyurs afxazeTis movlenebs. amis wadils aRgviZravs<br />

oseTisa da afxazeTis socialur-ekonomikuri viTarebis sakmaod didi msgavseba,<br />

raSic SegveZlo kidev erTxel davrwmunebuliyaviT, roca wavikiTxeT afxazi<br />

xalxis werili XIX partiuli konferenciisadmi, raSic gvarwmunebs Cveni<br />

xalxebis kulturul-istoriuli da mravalsaukunovani kontaqtebi..., agreTve<br />

is sakmaod mniSvnelovani faqti, rom Cven amayi, damoukidebeli sulis mTieli<br />

xalxebi varT. am sulis gatexva ki Cven gmirobiTa da tanjviT aRsavse istoriaSi<br />

mravalricxovan ,,stumarTagan~ verc erTma ver SeZlo. miT ufro dRes<br />

ver SeZlebs amas veravin imaTagan, vinc fsevdoritorikuli najRabniT ikvebeba<br />

da erovnuli zviadobis gacveTili droSiT cdilobs ,,dahyavi da ibatones~<br />

principiT imoqmedos. magram Cveni uryevobis sawindaria Cveni megobroba da<br />

jerjerobiT mxolod moraluri mxardaWera Cveni mamaci afxazi megobrebisa<br />

da Zmebisa. oseTis xalxi Tqven mxars giWerT – mxars giWerT Cveni xelmZ-<br />

Rvanelobac, oRond mas jer simamace ar hyofnis.<br />

a. CoCievi, adamon nixasi (saxalxo kreba), q. cxinvali. samxreTi oseTi, gaz.eTi ,,bzifi“,<br />

gudauTa, 4 aprili, 1989 w.; gazeTi ,,literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>”, 5 maisi, 1989 w.<br />

wyaro 2. 1990 wlis karikatura<br />

gazeTi `Sansi~, 2 dekemberi, 1990 w.


wyaro 3. qarTul gazeTSi gamoqveynebuli gazeT ,,sovetos irisTonis”<br />

saredaqcio statia a. CoCievis werilze<br />

a. CoCievis werilis gamoqveynebam `SeiZleba warmoSvas arasasiamovno tendenciebi<br />

respublikis erTaSoris urTierTobaTa ganviTarebaSi...<br />

vis aZlevs xels amgvari werilebis wera da gamoqveyneba? am kiTxvas erTaderTi<br />

pasuxi SeiZleba gaeces: es sWirdebaT maT, visac swadia erTaSoris<br />

SuRlis gaRviveba, qarTvelTa da osTa Zmuri urTierTobis moSla. ai, ratom<br />

gmobs olqis (samxreT oseTis avtonomiuri olqi _ red.) sazogadoeba am werilis<br />

gamoqveynebis faqts, gmobs werilis avtors. rogorc gamoirkva, es werili<br />

piradad a. CoCievma dawera da amaze araferi icodnen araformaluri gaerTianeba<br />

,,adamon nixasis” prezidiumis wevrebmac ki. amitom a. CoCievis es mosazreba<br />

mTeli osi xalxis azrad ar unda CavTvaloT.<br />

dRes, ise rogorc arasdros, aucilebelia ufro xSirad mivapyroT Tvali<br />

qarTvelTa da osTa urTierTobis istorias, romelic mdidaria WeSmariti Zmobis,<br />

urTierTTanadgomisa da urTierTgagebis magaliTebiT.<br />

istoriulma xvedrma Cven imdenad dagvakavSira, rom Cvens mravalerovan kav-<br />

SirSi tradiciaTa, kulturaTa siaxlovis da naTesaur urTierTobaTa aseTi<br />

sxva magaliTi ar arsebobs.<br />

gazeTi `literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>,~ 12 maisi, 1989 w.<br />

wyaro 4. qarTveli politikuri lideri zviad gamsaxurdia 1980-iani<br />

wlebis bolos <strong>saqarTvelo</strong>Si Seqmnil viTarebaze<br />

roca Cven vebrZviT afxazi da osi eqstremistebis Zaladobas, maT mier istoriis<br />

gayalbebas, vamxelT maT mier qarTvelTa Seviwrovebis faqtebs _ es<br />

helsinkis xelSekrulebis SesrulebisaTvis brZolaa [...] vibrZviT mSvidobiani<br />

politikuri brZolis gziT, vamxelT usamarTlobas, ukanonobas Cveni sazogadoebriv-politikuri<br />

cxovrebis yvela sferoSi.<br />

[...] Cven axla katastrofuli demografiuli mdgomareoba gvaqvs [...] gaZlierda<br />

azerbaijanuli eqspansia qarTl-kaxeTSi, gaZlierda osuri separatizmi<br />

e.w. samxreT oseTSi, sadac qarTul mosaxleobas osuri Sovinizmi emuqreba.<br />

oseTis saxalxo fronti, e.w. `adamon nixasi,~ aqezebs osur mosaxleobas,<br />

avrcelebs moskovidan Camotanil rukebs, sadac aRmosavleT <strong>saqarTvelo</strong> alanTa<br />

qveynad aris gamocxadebuli da amtkicebs, TiTqos istoriuli samaCablo<br />

osuri miwa-wyalia, sadac osebi XIII saukuneSi ki ar Camosaxldnen, rogorc<br />

cnobilia <strong>saqarTvelo</strong>s istoriaSi, aramed aq viTomdac odiTgan mkvidrobdnen.<br />

amis Sedegad grZeldeba `adamon nixasis~ provokatorTa agresiuli mitingebi.<br />

qarTvelTagan moiTxoven TavianTi miwa-wylis datovebas.<br />

nawyveti zviad gamsaxurdias interviudan, gazeTi `axalgazrda komunisti~,<br />

14 seqtemberi, 1989 w.<br />

wyaro 5. gancxadeba cxinvalSi dagegmili mitingis Sesaxeb<br />

dRes 15 saaTze istoriul samaCabloSi, dRevandeli samxreT oseTis avtonomiur<br />

olqSi, cxinvalis centrSi, adgilobrivi qarTveli mosaxleobis iniciativiT<br />

gaimarTeba sanqcirebuli mitingi. mitingis monawileobis msurvelebi<br />

dRes dilis 9 saaTidan Seikribebian sportis sasaxlesTan da kinos saxlTan,<br />

sadac mobilizebuli iqneba transporti.<br />

gazeTi „axalgazrda komunisti“, 23 noemberi, 1989 w.<br />

91<br />

migracia


92<br />

migracia<br />

wyaro 6. informacia cxinvalSi dagegmili mitingis CaSlis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva formalur Tu araformalur sazogadoebriv<br />

organizaciaTa warmomadgenlebis monawileobiT 23 noembers istoriul<br />

samaCabloSi, q. cxinvalSi unda Catarebuliyo mitingi, romlis mizanic iyo<br />

qarTvel da os erebs Soris warmoSobili seriozuli konfliqtis mogvareba,<br />

rom dawyebuliyo konstruqciuli dialogi. magram samSvidobo misia ar<br />

Sedga. Tbilisidan da <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva kuTxidan Casuli momitingeebi<br />

qarTlSi ar SeuSves (?!). amitom cxinvalSi mivlinebulma Cvenma specialurma<br />

korespodentebma ver SeZles dagegmili reportaJis momzadeba.<br />

gazeTi `axalgazrda komunisti~, 25 noemberi, 1989 w.<br />

wyaro 7. cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />

http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html<br />

wyaro 8. sabWoTa jariskacebi cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />

http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html


wyaro 9. cxinvalidan devnilis dRiuridan<br />

2 ianvari, 1991 weli... zamTris susxiani dRea... bedoba dRe... bednierebac<br />

damekveba da ubedurebac... bednieri var, gogona SemeZina, patara maka. Zalian<br />

lamazi gogonaa... ubeduri ki im faqtiT, rom guSin Cveni saxli gadawves<br />

cxinvalSi... arada, ra kargi mezobloba da urTierToba gvqonda Cven, qarTvel<br />

da os ojaxebs... Cven erTmaneTisaTvis keTili mezoblebi viyaviT, erTmaneTs<br />

mxarSi vudeqiT WirSic da lxinSic... axla ki tanze SerCenili samosis amara<br />

iZulebulebi varT Cems sofelSi, mSoblebTan varianSi davsaxldeT... RmerTo,<br />

Sen iyav Semwe Cveni keTili mezoblobis aRdgenisa...<br />

davaleba 1:<br />

amonaridi piradi dRiuridan (mariam maisuraZe, sofeli variani).<br />

daiyaviT jgufebad. gaecaniT wyaroebs 1_9 da SeasruleT Semdegi davalebebi:<br />

1. opiziciis politikuri liderebis mimarTvebSi (wyaroebi 1, 4) moniSneT<br />

frazebi, winadadebebi, romlebic:<br />

a) aRvivebs erebs Soris daZabulobas;<br />

b) xels uwyobs konfliqtis mogvarebas;<br />

2. periodul gamocemaSi (wyaro 2) gamoqveynebuli informaciis mixedviT,<br />

gansazRvreT xelisuflebis pozicia da SeadareT is opoziciis liderebis<br />

Tvalsazriss.<br />

3. daakvirdiT wyaroebs 7, 8 da gansazRvreT:<br />

a) rogori ganwyoba ikiTxeba am fotoebze: mSvidobiani? Zaladobrivi?<br />

b) ra ikiTxeba fotoze (wyaro 8) warmodgenil lozungze? ra qmedebebisaken<br />

mouwodebs aseTi lozungi?<br />

4. wyaroebis 1–9 mixedviT gansazRvreT: istoriuli movle nebis ganviTarebis<br />

mizezebi 1990-iani wlebis dasawyisSi? gaixseneT, ra migraciuli procesebi mohyva<br />

am movlenebs? ras SecvlidiT, raTa movlenebi sxva gziT ganviTarebuliyo?<br />

jgufebSi Sesrulebuli samuSao warudgineT klass.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1980-iani wlebis bolosa<br />

da 1990-iani wlebis dasawyisis movlenebma <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />

migraciul procesebze?<br />

93<br />

migracia


94<br />

migracia<br />

22. sami qalis dRiuri:<br />

baltiispirelebis bedi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

sakvanZo SekiTxva: ra pirobebi iyo baltiispirelebis integraciisaTvis<br />

XX saukunis qarTul sazogadoebaSi?<br />

1. litvelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

wyaro 1.1. litvelebis <strong>saqarTvelo</strong>Si dasaxlebis istoria<br />

y pirveli cnobebi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litvelebis Sesaxeb XIX saukunis<br />

meore naxevridan gvxvdeba. zogi aq msaxurobda, sxvebi gadmoasaxles.<br />

aq mcxovreb litvelTa Soris iyvnen maswavleblebi, eqimebi, inJinrebi,<br />

farmacevtebi, mosamsaxureebi, romlebic mefis ruseTis xelisuflebam<br />

(maSin litva ruseTis imperiis Semadgeneli nawili iyo) `samsaxuris<br />

sasargeblod~ ruseTis sxva adgilebidan gadmoiyvana.<br />

y 1912 w. daarsda urTierTdaxmarebis litvuri sazogadoeba. Tavmjdomared<br />

airCies me-4 vaJTa gimnaziis maTematikis maswavlebeli pranas dailide.<br />

y litvelebis ricxvma amierkavkasiaSi gansakuTrebiT imata pirveli msoflio<br />

omis dros. eseni iyvnen ltolvilebi da gadmosaxlebulebi, aseve<br />

litveli jariskacebi, romlebsac mefis xelisufleba kavkasiis frontze<br />

TurqeTis winaaRmdeg saomrad gzavnida.<br />

y yvelaze mravalricxovani iyo litvelTa Tbilisis kolonia. yvela<br />

amierkav kasieli litveli TbilisSi moxvedras cdilobda. aqve Seiqmna<br />

kavkasiis lit velTa sabWo, romlis ZiriTad saqmianobas warmoadgenda<br />

litvelTa registri reba da aRricxva, litvelTa samSobloSi dabrunebis<br />

organizeba, ris Sedegadac sakuTar qveyanaSi 10 aTasi adamiani dabrunda.<br />

y litvelTa sabWo, faqtobrivad, warmoadgenda litvis araoficialur sakonsulos<br />

amierkavkasiaSi. 1918 wlis 30 agvistos pranas dailide dainiSna<br />

litvis sruluflebian warmomadgenlad <strong>saqarTvelo</strong>Si, romelsac Tavisi<br />

Tanamemamuleebis uflebebi unda daecva.<br />

Jurn. „Лучше знатъ друг друга“, Тб., 2009, gv. 51.


wyaro 1.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litveli qalis mogoneba<br />

davibade litvaSi, qalaq kaunasSi. davamTavre<br />

kaunasis samedicino instituti. CemTan erTad swav<br />

lobda Temur qaruxniSvili _ Cemi momavali meu-<br />

R le. 1970 wels kaunasSi davqorwindiT, Semdeg ki<br />

TbilisSi CamovediT. muSaoba daviwye janmrTelobis<br />

dacvis saministroSi. gvyavs ori Svili. Cemi<br />

meuRle gorgasalis ordenis kavaleria. davi cavi<br />

sakandidato disertacia. maqvs umaRlesi ka tego<br />

riis eqimi-kardiologis wodeba. amasTanave var<br />

litvuri sazogadoebis `rutas~ Tavmjdomare. es<br />

organizacia oficialurad dare gis trirda 1996<br />

wels TbilisSi. is iren jiqiam daaarsa.<br />

`ruta~, romelic 60-mde wevrs iTvlis, mniSvnelovani mxardaWeriT sar geblobs<br />

litvidanac da litvis saelCodanac. gvigzavnian wignebs, filmebs, DVD<br />

diskebs, plakatebs. arsebobs specialuri proeqtebi, romelTa mizania msoflioSi<br />

gafantul litvelebs, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic mWidro kavSiri hqondeT<br />

samSoblosTan, raTa SeinarCunon ena, tradiciebi, samzareulo, dResaswaulebi,<br />

mTel msoflioSi vrceldeba Jurnalebi. diasporasTan funqcionirebs sakvirao<br />

skola, romelic yovelwliurad afinansebs Cvens litvel-qarTvel bavSvebs,<br />

raTa gaemgzavron litvaSi sazafxulo banakebSi da 2-3 kvira daisvenon.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi yvela litvelis Svilebi qarTul skolebSi swavloben.<br />

ZiriTadad ojaxebi Sereulia. sazogadoebis wevrTa umravlesoba<br />

qarTvelebze gaTxovili litveli qalebia.<br />

interviu zinaida qaruxniSvilTan, Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 10 oqtomberi.<br />

wyaro 1.3. litvuri sazogadoebis `rutas~ roli qarTul-litvuri ur-<br />

TierTobis saqmeSi<br />

a) 2002 wels `rutas~ TaosnobiT sazeimod aRniSna litvuri literaturis<br />

klasikosis antanas vienolis-Jukauskasis dabadebidan 120 wlis iubile. sazeimod<br />

gaixsna memorialuri dafa im afTiaqis Senobaze, sadac is muSaobda TbilisSi<br />

yofnis dros 1903-1905 wlebSi. kavkasiur saxlSi moewyo mwerlis xsovnis<br />

saRamo. naCvenebi iqna litveli klasikosis cxovrebisa da Semoqmedebis<br />

amsaxveli dokumenturi filmi.<br />

b) 1998 wlis ivlisSi diasporis folklorulma<br />

ansamblma - `ruta zaligi~ - monawileoba miiRo<br />

mTeli msoflios litvelTa cekvisa da simReris<br />

rigiT meore festivalSi, romelic vilniusSi Catarda.<br />

diasporis cxovrebaSi mniSvnelovan RonisZiebas<br />

warmoadgenda litvis kulturis dReebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

95<br />

migracia


96 g) 2006 wels litvuri wignebis fondis mxardaWeriT, romelic daarsebulia<br />

litvis respublikis kulturisa da sportis ganviTarebis fondTan, qarTul<br />

enaze gamoica Tanamedrove litvuri proza `Cemi velebi~.<br />

2008 wels damTavrda proeqti, romlis mizanic iyo qarTulad Targmniliyo<br />

litvuri simRerebi, folkloruli istoriuli simRerebi, romlebSic asaxulia<br />

nacionaluri adaT-wesebi. Pproeqti dafinansebuli iyo litvis saxelmwifos<br />

mier. wignis mxatvari, redaqtori da proeqtis avtoric qarTvelebi iyvnen.<br />

migracia<br />

Jurnali `Лучше знатъ друг друга~, Тб., 2009, gv. 43, 51.<br />

wyaro 1.4. religiis roli litvelTa cxovrebaSi<br />

litvis saxelmwifo religia kaTolikobaa. wina saukuneebSi kaTolikuri<br />

eklesia cdilobda ar daeSva qorwineba arakaTolikebs Soris. dReisaTvis<br />

col-qmris erToblivi mrwamsi ojaxis keTildReobis mniSvnelovan pirobad<br />

iTvleba, magram miuxedavad amisa, eklesia ar ewinaaRmdegeba Sereul qorwinebas.<br />

Zalian bevria saerTo qristianuli wes-Cveuleba, iqneba es taZrebis, binis<br />

Tu sxvadasxva nivTis kurTxeva, dakrZalvis ritualebi.<br />

2. latvielebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

Jurnali `<strong>saqarTvelo</strong>s qalebi~, Tb., 2006, gv. 44-45.<br />

wyaro 2.1. latvielebis diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

a) latvielTa pirveli didi diaspora TbilisSi pirveli msoflio omis Semdeg<br />

Camoyalibda. oficialurad sazogadoeba daregistrirebuli iyo mixailovis<br />

prospeqtis # 180-Si (axlandeli daviT aRmaSeneblis # 180). sabWoTa xelisuflebis<br />

damyarebis Semdeg <strong>saqarTvelo</strong>Si gamovida kanoni ucxoel moqalaqeTa<br />

Sesaxeb, romlebsac qveyana unda daetovebinaT. latvielebs, sxva ucxoelebis<br />

msgavsad, qoneba CamoerTvaT da isini deportirebul iqnen samSobloSi.<br />

Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб., 2009, gv. 45.<br />

b) latvielTa meore diasporis daarseba meore msoflio oms ukavSirdeba.<br />

1940 wlis 17 ivniss sabWoTa jarebis mier latviis okupaciis Semdeg, sasamarTlos<br />

gareSe, latviidan sabWoTa kavSiris mTel teritoriaze, maT Soris,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa xelisuflebam daaxloebiT 20 aTasi adamiani gadaasaxla.<br />

1941-1945 wlebSi germanelma nacistebma latvia daipyres. 1945 wlis 8<br />

maiss sabWoTa jarebma gaaTavisufles latvia germaneli nacistebisagan. 1949<br />

wlis 25 marts sabWoTa xelisuflebam meored ganaxorciela deportacia da<br />

sabWoTa kavSiris Soreul teritoriebze, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic, gadaasaxla<br />

43 aTasi adamiani. TbilisSi latvielebi dasaxldnen germanul koloniaSi,<br />

romelic mdebareobda didubeSi, baRis quCaze.<br />

http:// www. Acadbib./ v/


g) latviidan <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosuli emigrantebi TbilisSi dasaxldnen<br />

da xelaxla daiwyes cxovreba. maT gaxsnes maRaziebi, afTiaqebi. maT Soris<br />

yvelaze cnobili iyo evgenis zemelis afTiaqi. latvielebi muSaobdnen TeatrebSi,<br />

saxelosnoebSi da a.S. gansakuTrebiT didi roli iTamaSes latvielma<br />

inJinrebma <strong>saqarTvelo</strong>s eleqtrofikaciis saqmeSi.<br />

Ppeteris urkevici iyo amierkavkasiis samoqalaqo aviaciis pirveli ministri.<br />

misi Svilebi da SvilTaSvilebi SromiT saqmianobas dResac agrZeleben<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si. arnold zibergsi 40 weli muSaobda qarxana `centrolitis~ direqtoris<br />

moadgiled. Aarturs griSansma ki mTeli Tavisi saqmianoba qarTuli<br />

sahaero transportis ganviTarebas daukavSira. 1941-43 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s kinostudiaSi<br />

mxatvar-dekoratorad muSaobda mxatvari roman suta. igi filmis<br />

`giorgi saakaZis~ mxatvar-konsultanti iyo.<br />

Информасионний Календарь, 2003 w.<br />

d) latvielTa diaspora <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovreb sxva diasporebTan SedarebiT<br />

mcirea [...] ZiriTadi nawili umaRlesi ganaTlebis mqone asakovani xalxia.<br />

Bbevr maTgans samecniero xarisxic aqvs. maTma Taobam SeinarCuna latviuri ena.<br />

maTi Svilebi da SvilTaSvilebi ki ZiriTadad qarTulad, ufro naklebad ki<br />

latviurad saubroben. Aamitomac diasporasTan moqmedebs sakvirao skola, sadac<br />

swavloben latviur enas, simRerebsa da cekvebs. diasporis wevrebi icmeven nacionalur<br />

tansacmels da monawileobas iReben sxvadasxva koncertsa da festivalSi,<br />

romlebsac <strong>saqarTvelo</strong>Si nacionaluri umciresobebi marTaven [...]<br />

ukanasknel wlebSi latviam diaspora aRiara Tavis Semadgenel nawilad. organizaciis<br />

wevrebs sistematurad iwveven latviaSi konferenciebze, simRerisa<br />

da cekvis dResaswaulebze, romlebic yovel 4 weliwadSi erTxel imarTeba.<br />

latviis ulamazes adgilebSi Seiqmna sazafxulo banakebi, sadac msoflios<br />

yvela qveynidan iwveven latviel ojaxTa sam Taobas [...]<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

wyaro 2.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi latvieli qalis bedi<br />

a) davibade rigaSi. davamTavre latviis saxelmwifo universitetis ekonomikis<br />

fakulteti, moskovis saxelmwifo universitetis aspirantura. aspiranturaSi<br />

swavlis dros gavicani Cemi momavali meuRle daviT iakobiZe (SemdgomSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s finansTa ministri, romlis xelmowerac aris qarTuli fulis<br />

– laris erTe ulze _ red.) da davqorwindiT. 1975 wels rigaSi sakandidato<br />

disertacia davicavi. vkiTxulobdi leqciebs <strong>saqarTvelo</strong>s politeqnikur<br />

institut sa da puSkinis saxelobis saxelmwifo pedagogiur institutSi, 1990<br />

wlidan ki Tbilisis saxelmwifo universitetSi.<br />

b) latvielTa diaspora 1994 wels Cemi uSualo TaosnobiT daarsda. mas<br />

ian rainisis poemis saxelwodeba – Ave Sol (dideba mzes) davarqviT. amiT Cven<br />

gvinda vTqvaT, rom msoflios mze aerTianebs da araviTari dayofa sikeTemde<br />

ar migviyvans. Cveni diasporis saxelwodeba amave dros mokle gzavnilicaa:<br />

Segnebam imisa, rom Cven jer adamianebi varT da mere latvielebi, qarTvelebi,<br />

rusebi Tu somxebi. latvielTa sazogadoeba 200 wevrs iTvlis. var latviis<br />

sapatio konsuli <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

97<br />

migracia


98<br />

migracia<br />

wyaro 2.3. qarTul-latviuri Sereuli ojaxebis Sesaxeb<br />

a) meore msoflio omis Semdeg Camosulma latvielebma qarTvelebTan qorwinebiT<br />

Sereuli ojaxebi Seqmnes. ase gaCnda qarTul-latviuri ojaxebi. Sereul<br />

ojaxebSi qals damatebiTi<br />

pasuxismgebloba akisria.<br />

man Svilebi ise unda aRzardos,<br />

rom isini erTnairi pasuxismgeblobiT<br />

moekidon orive erovnebis<br />

kulturasa da tradiciebs.<br />

latviur-qarTul ojaxebSi ar<br />

momxdara bavSvebis rusifikacia.<br />

maTi umravlesoba swavlobda<br />

latviuri diasporis warmomadgenlebi<br />

da swavlobs qarTul skoleb-<br />

Si da SesaniSnavad flobs qar-<br />

Tul enas. piradad Cems ojaxSi<br />

patara globaluri samyaro arsebobs;<br />

vsaubrobT qarTul, rusul,<br />

latviur da inglisur enebze.<br />

Cemma vaJma, romelic rigaSi<br />

daibada, qarTveli gogona SeirTo colad, TbilisSi dabadebuli qaliSvili,<br />

nino iakobiZe ki latviels gahyva colad. nino 2004 wlidan Tavmjdomareobs<br />

latviis qarTul sazogadoebas `samSoblo~. sazogadoebaSi <strong>saqarTvelo</strong>dan repatrirebuli<br />

yvela adamiania gawevrianebuli.<br />

b) unda iTqvas, rom latvieli qalebisaTvis arc Tu ise advilia qarTuli<br />

kulturisa da tradiciis miReba, magram ojaxis faseuloba nebismier situacias<br />

agvarebs. Sereul ojaxebSi iSviaTad ismis kiTxva: vin ukeTesia, qarTveli<br />

Tu latvieli? bavSvebs SesaniSnavad esmiT, ra aris kargi da ra cudi. problema<br />

ojaxSi araa.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />

2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

wyaro 2.4. latviuri diasporis kulturuli saqmianoba<br />

latviuri diasporis pirveli erToblivi RonisZieba iyo ligos dResaswauli,<br />

romelsac warmarTuli istoriuli fesvebi aqvs da aRniSnaven yoveli wlis<br />

23 da 24 ivniss. es aris Ramis dResaswauli koconebiT, ludiTa da yveliT. am<br />

dros maTi saxlis karebi Riaa mezoblebisTvis, megobrebisa da SemTxveviTi<br />

stumrebisTvisac ki. latvielebi Caketili da individualizmiT gamorCeuli<br />

xalxia. maT arasodes ucxovriaT Temebad, amitomacaa ligos zeimi gansakuTrebuli<br />

datvirTvis. ligo erTianobis zeimia da misi aRniSvna martoobaSi ar<br />

SeiZleba. zeimis damTavrebis Semdeg irkveva, vin ukeTesi maspinZeli iyo.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />

2009 wlis 12 oqtomberi.


3. estonelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

wyaro 3.1. estonuri diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

jer kidev XIX saukuneSi afxazeTSi gaCnda estonuri dasaxlebebi. dRes<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si cxovrobs patara estonuri diaspora. rogorc wesi, am adamianebs<br />

ormagi moqalaqeoba aqvT, romlebsac erTnairad uyvarT estoneTic da <strong>saqarTvelo</strong>c.<br />

estonuri diasporis xelmZRvanelia regina kaxiZe, romelic dainteresebul<br />

pirebs estonur enas aswavlis da mTargmnelobiT saqmianobasac eweva.<br />

wyaro 3.2. estonelebis dasaxleba gagris raionSi<br />

Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009. gv. 92.<br />

sabWoTa periodSi, jer kidev meore msoflio omamde estonelebis erT-erTi<br />

dasaxleba iyo gagris raionSi, salmenis soflis sabWosTan arsebuli stalinis<br />

saxelobis kolmeurneoba. zogi aq sakuTari nebiT gadmosaxlda, rodesac<br />

siduxWiresa da mciremiwianobas gamoeqca, zogi ki iZulebis wesiT daasaxles,<br />

rogorc sasjeli.<br />

wyaro 3.3. estoneli qalis mogonebebi<br />

iuta palmi<br />

salmenis soflis sabWosTan<br />

arsebuli stalinis<br />

saxelobis kolmeurne<br />

qalebi vazis nargevebs<br />

uvlian, 1940 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ero vnuli<br />

arqivi, kino-<br />

foto-fono ganyofileba,<br />

salmenis soflis<br />

sabWos albomi,<br />

A37.<br />

a) davibade 1944 wlis 16 Tebervals estoneT-<br />

Si, qalaq piarnuSi. mama _ eduard palmi Teatris<br />

cnobili reJisori iyo. igi 1945 wels cimbirSi<br />

gadaasaxles da samgzis gaqcevis mcdelobisaTvis<br />

daxvrites. 1962 wels talinSi davamTavre skola.<br />

viyavi qalTa kalaTburTis gundis kapitani. skolis<br />

damTavrebisTanave Cems gundTan erTad moskovSi<br />

gavemgzavre, sadac tardeboda sabWoTa kav-<br />

Siris Cempionati kalaTburTSi. iq gavicani Cemi<br />

momavali meuRle daviT bedia, romelic qarTvel<br />

kalaTburTelTa gundis `dinamos~ kapitani iyo. ma-<br />

Sin 18 wlis viyavi, daviTi ki 19-is. moskovis Semdeg<br />

99<br />

migracia


100<br />

migracia<br />

gvqonda mimowera. 1963 wels davqorwindiT. sacxovreblad TbilisSi gadmovedi.<br />

qarTulis Seswavla daviwye. 1973 wels davamTavre i. WavWavaZis saxelobis<br />

ucxo enaTa saxelmwifo pedagogiuri instituti germanuli enis specialobiT<br />

da muSaoba daviwye literaturuli Targmanis mTavar saredaqcio kolegiaSi.<br />

myavs ori Svili; gogona inga da vaJi _ daviTi.<br />

b) bunebam enebis advilad Seswavlis niWiT damajildova. vflob 6 enas, vxatav<br />

da vmReri. 1975 wels pirvelad vTargmne estonur enaze n. dumbaZis `didro~,<br />

1977 wels talinSi gamovida misi moTxrobebis krebuli saxelwodebiT `mze~,<br />

Semdeg vTargmne r. inaniSvilis moTxrobebi, n. dumbaZis romani `maradisobis<br />

kanoni~, a. kusraSvilis, o. WilaZis, n. lorTqifaniZis, g. rCeuliSvilis, g. petriaSvilis<br />

nawarmoebebi. vTargmne, aseve, m. javaxiSvilis `kvaWi kvaWantiraZe~.<br />

mTargmnelobiTi gamocdileba damexmara da 1981 wels daviwye SoTa rusTavelis<br />

`vefxistyaosnis~ Targmna, romelic aTi wlis Semdeg davasrule. es poema<br />

estoneTSi ramdenjerme gamoica.<br />

g) me ar mjera im adamianebis, vinc amayad acxadebs: `me ori samSoblo maqvs~.<br />

samSoblo erTia. Mme Zalian miyvars <strong>saqarTvelo</strong>, am qveynis moqalaqe var, magram<br />

Cemi samSoblo estoneTia. gana SeiZleba gulgrili viyo im miwisadmi,<br />

sadac davibade da gavizarde, sadac vcxovrobdi. mxolod maSin xar Seni sam-<br />

Soblos erTguli, Tu mudam gexsomeba is.<br />

d) iuta palmi-bedia damakavSirebeli xidi gaxda estoneT-<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mxatvrul-literaturuli saqmianobis sferoSi. misi saxeli estoneTis enciklopediaSia<br />

Setanili. igi 1996 wels gardaicvala.<br />

iuta palmis mogonebidan, Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009, gv. 92.<br />

wyaro 3. 4. tartus universitetis iubile TbilisSi<br />

2008 wlis oqtomberSi aRiniSna tartus universitetis 375 wlis iubile. Aam<br />

xnis ganmavlobaSi iq daaxloebiT 500 qarTveli swavlobda. es sazeimo TariRi<br />

TbilisSic aRiniSna. mixeil TumaniSvilis saxelobis kinomsaxiobTa TeatrSi<br />

moewyo estoneTis cekvis ansamblis gastrolebi. am saRamoze estonuri diasporis<br />

xelmZRvanels <strong>saqarTvelo</strong>Si regina kaxiZes gadaeca estoneTis respublikis<br />

mexuTe klasis `TeTri varskvlavi~ samSoblosa da estoneli xalxis<br />

winaSe damsaxurebisaTvis.<br />

iqve.


davaleba:<br />

daiyaviT sam jgufad<br />

y litveli qalis mogonebebi<br />

y latvieli qalis mogonebebi<br />

y estoneli qalis mogonebebi<br />

da mocemuli wyaroebis daxmarebiT dawereT erTi furceli erT an or qvemoT<br />

miTiTebul Temaze:<br />

a) yoveldRiuri cxovreba<br />

b) urTierToba qarTul garemosTan<br />

g) axal garemoSi cxovrebis siZneleebi<br />

d) sazeimo dReebi<br />

e) litvelebis/latvielebis/estonelebis moRvaweoba. <strong>saqarTvelo</strong>Si datovebuli<br />

kvali<br />

TiToeulma jgufma warmoadgineT muSaobis Sedegebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saerTo <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi<br />

baltiispireli qalebis bedSi?<br />

101<br />

migracia


102<br />

migracia<br />

23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris~:<br />

1990-iani wlebis emigracia<br />

sakvanZo kiTxva: ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi samSoblos<br />

1990-iani wlebis dasawyisSi?<br />

wyaro 1. emigrantebis eTnikuri Semadgenloba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasuli emigrantebis umetes nawils erovnuli umciresobebi<br />

Seadgens. magaliTisaTvis movitanT 1992 wlis monacemebs. es periodi emigraciis<br />

gansakuTrebuli intensiurobiT gamoirCeoda. <strong>saqarTvelo</strong>dan gasul<br />

pirTa 60%-s rusebi da ukrainelebi Seadgens. maTi umetesoba qalaqelebi arian.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasul azerbaijanelTa umetoba soflelebia [...] emigraciaSi<br />

wasuli somxebis didi nawili ruseTSi an ucxoeTSi gadaixvewa. osebis<br />

migraciuli aqtiuroba 1992 wels iyo da ganpirobebuli iyo qarTul-osuri<br />

konfliqtis eskalaciiT.<br />

guram svaniZe, emigracia saqarTelodan da misi gamomwvevi mizezebi (sociologiuri<br />

gamokiTxvis Sedegebi), iuridiuli Jurnali, 1998, #1, gv. 71-73.<br />

davaleba 1:<br />

1. ganixileT, ra movlenebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1991-1992 wlebSi, ramac,<br />

Tqveni azriT, aiZula es adamianebi <strong>saqarTvelo</strong>dan wasuliyvnen?<br />

2. daadgineT maTi Tanmimdevroba.<br />

wyaro 2. qarTuli kuponis mimarT ucxouri valutis kursi<br />

ucxouri valuta<br />

1993 w.<br />

23 seqtemberi<br />

1994 w.<br />

27 ianvari<br />

inglisuri girvanqa sterlingi 18,468.07 kuponi 227,119.58 kuponi<br />

germanuli marka 7,489.61 kuponi 106,949.09 kuponi<br />

aSS dolari 12,047.00 kuponi 185,675.00 kuponi<br />

franguli franki 2,146.48 kuponi 31,428.33 kuponi<br />

100 rusuli rubli 1,140.00 kuponi 1,110.00 kuponi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis mier dadgenili ucxouri valutis kursi qarTuli<br />

kuponis mimarT, 1993 wlis 23 seqtemberi da 1994 wlis 27 ianvari.


wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis erovnuli bankis gamgeobis dadgenileba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis 100 000 Rirebulebis nominalis<br />

kuponis mimoqcevaSi gamoSvebis Sesaxeb<br />

gamoSvebul iqnes mimoqcevaSi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis kuponi – 100 000<br />

Rirebulebis nominaliT.P<br />

bankis prezidenti n. javaxiSvili<br />

Tbilisi, 25 Tebervali, 1994 w. .<br />

wyaro 4. gancxadeba gazeTSi eleqtroenergiis miuwodeblobis Sesaxeb<br />

Zvirfaso mkiTxvelo!<br />

gasul SabaTs, 5 marts, Cveni gazeTi isev da isev eleqtroenergiis mouwodeblobis<br />

gamo ver gamovida! kidev erTxel (es ukve meramdened) gixdiT bodiSs<br />

da gulwrfelad vwuxvarT, rom saqenergos mouqneli, uniaTo muSaobis gamo,<br />

mdgomareoba ver gamovasworeT! iqneb dReidan mainc...<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #35 (838), 8 marti, 1994 w.<br />

wyaro 5. cxovrebis xarisxis indeqsi, 2005 w.<br />

adgili qveyana cxovrebis xarisxi<br />

(10 qulidan)<br />

1 irlandia 8.333<br />

22 saberZneTi 7.163<br />

85 somxeTi 5.422<br />

86 azerbaijani 5.377<br />

87 <strong>saqarTvelo</strong> 5.365<br />

111 zimbabve 3.892<br />

davaleba 2:<br />

http://en.wikipedia.org/wiki/Quality-of-life_index<br />

Seafase, wyaroebis 2-5 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli ekonomikuri mdgomareoba.<br />

wyaro 6. afxazeTis respublikis konstitucia, 1994 wlis 26 noemberi<br />

Cven, afxazeTis xalxi, vaxorcilebT ra sakuTari TviTgamorkvevis uflebas...<br />

sazeimod vacxadebT da vadgenT am konstitucias [...]<br />

Mmuxli 1.<br />

respublika afxazeTi (afsni) aris suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi<br />

saxelmwifo, romelic Camoyalibda xalxTa Tavisufali TviTgamorkvevis<br />

uflebiT [...]<br />

regionuli konfliqtebi <strong>saqarTvelo</strong>Si _ samxreT oseTis avtonomiuri olqi, afxaze-<br />

Tis assr (1989-2005). politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli, Tb., 2005, gv.194-195.<br />

103<br />

migracia


104<br />

migracia<br />

wyaro 7. samxreT oseTis respublikis konstitucia (ZiriTadi kanoni),<br />

1993 wlis 2 noemberi<br />

samxreT oseTis xalxi, gamoxatavs ra Tavisuflebisa da demokratiisadmi<br />

swrafvas, [...] acxadebs ra samxreT oseTis respublikas suverenul saxelmwifod<br />

da erTa Tanamegobrobis Tanasworuflebian subieqtad, iRebs am konstitucias,<br />

Cveni xalxisa da saxelmwifos ZiriTad kanons...<br />

gazeTi „Южная Осетия”, #132, 8 dekemberi, 1993 w.<br />

wyaro 8. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis dadgenileba afzazeTSi konfliqtis<br />

mowesrigebis RonisZiebebis Sesaxeb, 1996 wlis 17 aprili<br />

[...] separatistebis mier organizebuli terorisa da aparteiduli reJimis<br />

msxverpli gaxdnen aseve afxazeTis berZnebi, ebraelebi, rusebi, ukrainelebi,<br />

somxebi da TviT afzaxebic, romelTa erTi nawili iZulebuli gaxda mietovebina<br />

saxl-kari da Tavi Seefarebina <strong>saqarTvelo</strong>s sxva qalaqebisa da raionebisaTvis,<br />

sazRvargareTis qveynebisaTvis.<br />

Pparlamentis uwyebebi. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis yovelkvireuli Jurnali, 1996, #5-6, gv.56.<br />

davaleba 3:<br />

Seafase, wyaroebis 6-8 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli politikuri vi-<br />

Tareba.<br />

wyaro 9. respublikaSi moqmedebs sagangebo wesebi<br />

... im mZime kriminogenuli viTarebis Taobaze, ris gamoc aucilebeli gaxda<br />

respublikaSi sagangebo wesebis SemoReba. 8 TveSi registrirebulia 12 850<br />

sisxlis samarTlis danaSauli, moxda 573 ganzrax mkvleloba, 200-ze meti sxeulis<br />

ganzrax mZime dazianeba, Cadenilia 2000-mde Zarcva-yaCaRoba, respublikis<br />

sxvadasxva regionSi saavtomobilo da sarkinigzo magistralebze daTareSoben<br />

SeiaraRebuli bandebi, romelTa Soris gansakuTrebiT aqtiuroben sxvadasxva<br />

ukanono SeiraRebuli dajgufebebi... danaSaulis 60%-ze meti cecxlsasroli<br />

iaraRis gamoyenebiT aris Cadenili.<br />

interviu <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis Sinagan saqmeTa ministrTan, policiis generalmaiorTan<br />

jemal miqelaZesTan. gazeTi „<strong>saqarTvelo</strong>s respulika,“<br />

21 seqtemberi, 1993 w., #207, gv. 3.<br />

wyaro 10. emigrantebis mdgomareoba sazRvargareT<br />

[...] vizebis vadis gasvlis Semdeg saberZneTSi Casuli emigrantebi, ZiriTadad<br />

ki, ojaxis marCenali qalebi, sxvadasxva asakis adamianTa tyveobaSi xvdebian.<br />

yvelaze mZime samuSaod bavSvebisa da loginad Cavardnili moxucebis movla<br />

iTvleba. Tumca, gamonaklisi SemTxvevebi aqac aris.<br />

emigranti qalebi, umetesad, gamiznulad midian am nabijze. Tumca, zogjer<br />

ufulod da upasportod, ucxo enis armcodneni, Ria cis qveS, bedis anabara<br />

rCebian. vinc ena icis, mas meti fasi aqvs. amdenad Seuracxyofas ar iTmens.<br />

axalbedebs ki, romlebsac enis barieris gamo `uenoebs~ uwodeben, didxans uwevT<br />

lodini, vidre maTTvis misaReb samsaxurs iSovian. amitom ojaxSi fulis<br />

gamogzavnis nacvlad, valebs igroveben.<br />

nino cxoiZe, mdidari berZnebi sxvebze metad qarTvel qalebs endobian.<br />

trefikingi, Tu iZulebiTi monoba?!, Jurnali `emigranti”, #2, 5-19 ivlisi, 2004 w.


wyaro 11. gazeTi kulturuli da sportuli cxovrebis Sesaxeb 1990-iani<br />

wlebis Sua xanis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

a) cameti wlis ganSorebis Semdeg mSobliur TbilisSi 4 agvistos Tbilisis<br />

musikaluri centri da simfoniuri orkestri umaspinZlebs cnobil qarTvel<br />

diriJors herbert fon karaianis saxelobis konkursis erTad-erT qarTvel<br />

laureats, amJamad ki, samxreT koreis cnobili orkestrisa da erovnuli saopero<br />

Teatris mTavar diriJors vaxtang Jordanias.<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, # 89, 25 ivlisi, 1995 w.<br />

b) tradiciuli karates qarTveli ostatebi amerikis Ria Cemtionatze imsaxureben<br />

oc medals, maTi sen-sei paata WeliZe ki Cemtionatis saukeTeso mwvrTnelis<br />

did oqros medals.<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #89, 25 ivlisi 1995 w.<br />

davaleba 4:<br />

1. daiyaviT jgufebad da wyaroebis 1-11 mixedviT.<br />

SeavseT Canawerebis furceli 1.<br />

Canawerebis furceli #1<br />

ra mniSvnelovani movlenebi iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si 1990-ian wlebSi?<br />

TariRi<br />

politikuri<br />

movlenebi<br />

Eekonomikuri<br />

movlenebi<br />

socialuri<br />

movlenebi<br />

yoveldRiuroba<br />

2. TiToeulma jgufma daasaxelos xuTi mizezi, ris gamoc SeiZleboda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s datoveba an darCena.<br />

CawereT es mizezebi Canawerebis furcelze #2.<br />

-5<br />

-4.<br />

-3<br />

Canawerebis furceli #2.<br />

ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s 1992-1993 wlebSi<br />

-2<br />

+2<br />

-1 0 +1<br />

_ <strong>saqarTvelo</strong>s datovebis + darCenis 5 mizezi<br />

ganmazogadebeli kiTxva: SeZles Tu ara 1990-iani wlebis emigrantebma<br />

sxva <strong>saqarTvelo</strong>s naxva?<br />

+3<br />

+4<br />

+5<br />

105<br />

migracia


106<br />

religia<br />

24. kanoni da realoba<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo sabWoTa saxelmwifos religiuri<br />

politika 1920-40-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. saxalxo komisarTa sabWos dekreti saxelmwifos religiur<br />

po litikaze<br />

1. eklesia saxelmwifosgan gamoyofilia...<br />

3. TiToeul moqalaqes SeuZlia iwamos nebismieri religia, an ar iwamos arc<br />

erTi...<br />

5. uzrunvelyofilia religiuri ritualebis Tavisuflad aRsruleba, Tu isini<br />

ar arRvevs sazogadoebriv wesrigs da sabWoTa respublikis kano nebs.<br />

9. skola gamoyofilia eklesiisgan. yvela saxelmwifo da sazogadoebriv,<br />

aseve, kerZo saswavlo dawesebulebebSi, sadac saero-saganmanaTleblo sagnebi<br />

iswavleba, religiuri mrwamsis swavleba ikrZaleba.<br />

saxalxo komisarTa sabWos dekreti, 23 ianvari, 1918 weli.<br />

wyaro 2. v. i. lenini aRmsareblobis Tavisuflebis Sesaxeb<br />

Cemi azriT, religia nebismieri adamianis piradi, kerZo saqmea da saxelmwifo<br />

masSi ar unda ereodes. amave dros, partiis wevrisTvis religiis mimarT<br />

damokidebuleba ar aris piradi saqme. saxelmwifos araferi esaqmeba religiasTan<br />

_ yvela adamiani Tavisufalia da SeuZlia iwamos nebismieri religia<br />

an ar iwamos arc erTi, e. i. iyos aTeisti, uRmerTo, rogorc Cveulebriv aris<br />

yvela socialisti.<br />

v. i. lenini, sabWoTa xelisuflebis morigi amocanebi,<br />

1918 weli, gamomc. `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1969, gv. 17.<br />

wyaro 3. l. n. trocki * saxelmwifosa da eklesiis urTierTobaze<br />

saxelmwifo eklesiisgan damoukideblad unda viTardebodes. Cven qveynis<br />

feodaluri gadmonaSTebisgan gaTavisuflebisaken miviswrafiT. droa sam-<br />

Rvdeloebis arseboba dasruldes. Cveni warmateba mxolod eklesiisgan damoukideblad<br />

aris SesaZlebeli.<br />

l. n. trocki, permanentuli revolucia,<br />

moskovi, 1918, gv. 12 (rusul enaze).<br />

* l. n. trocki _ bolSevikebis erT-erTi lideri. v. i. leninTan erTad meTaurobda 1917 wlis<br />

oqtombris revolucias.


davaleba 1.<br />

1. wyaroebis 1, 2, 3 daxmarebiT axseni, ras niSnavs, Seni azriT, `eklesia gamoeyo<br />

saxelmwifos~?<br />

2. gansazRvre wyaroebs 1-3 Soris, romels aqvs sakanonmdeblo Zala?<br />

3. wyaroebSi 2 da 3 xazi gausvi winadadebebs, romlebSic gamoxatulia sab-<br />

WoTa liderebis damokidebuleba religiis mimarT.<br />

4. gaarkvie sabWoTa moqalaqeebis romeli jgufis interesebia daculi am wyaroebSi?<br />

5. Camoayalibe argumentebi bolSevikebis religiuri politikis sasargeb lod<br />

da sawinaaRmdegod.<br />

6. Seni azriT, ra rols aniWebdnen religias bolSevikebis liderebi:<br />

a) adamianebis pirad cxovrebaSi<br />

b) revoluciur partiaSi<br />

g) saxelmwifoSi<br />

wyaro 4. eklesiebis ngreva 1920-40-iani wlebis sabWoTa kavSirSi<br />

a)<br />

b)<br />

107<br />

religia


108<br />

religia<br />

davaleba 2.<br />

1. Seni azriT, vin SeiZleba yofiliyvnen adamianebi, gadaRebuli dangreuli<br />

eklesiebis fonze?<br />

2. ipove kavSiri wyaroebs 1-4 Soris da warmoidgine, rom im dros iq iyavi;<br />

gamoxate Seni damokidebuleba fotoebze gamosaxuli procesis mimarT, Tu<br />

xar:<br />

a) moxuci adamiani<br />

b) axalgazrda moxele<br />

g) Seni asakis mozardi.<br />

3. wyaroebSi 1-3 monaxe winadadebebi, romlebic imdroindeli lozungebisaTvis<br />

gamogadgeba, magaliTad, `Zirs eklesia, gaumarjos aTeizms!~ da moifiqre<br />

sapirispiro Sinaarsis lozungebi.<br />

wyaro 5. saxelmwifos religiuri politikis Sedegebi TbilisSi<br />

igive adgili dRes<br />

a) aleqsandre nevelis<br />

sa xelobis taZari golovinis<br />

(axl. rusTavelis)<br />

prospeqtze


) Siituri meCeTi avlabris xidTan igive adgili dRes<br />

g) kirxes * germanuli eklesia igive adgili dRes<br />

marjaniSvilis moedanze<br />

davaleba 3:<br />

ganmarte wyaroze 5 (a,b,g) asaxuli movlenebi. ratom angrevdnen eklesiebs,<br />

samlocveloebs <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra monawileobas iRebdnen qarTveli<br />

bolSevikebi saxelmwifos religiuri politikis ganxorcielebaSi?<br />

* kirxes eklesia _ 1944 wels TbilisSi germanel tyveebs daangrevines 1897 wels agebuli wm.<br />

petres da pavles saxelobis luTeruli eklesia (kirxe).<br />

109<br />

religia


110<br />

religia<br />

25. `uRmerTo saxelmwifo~<br />

sakvanZo kiTxva: ratom ebrZoda sabWoTa saxelmwifo yvela<br />

aRmsareb lobis adamians 1920-30-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. 1920-30-iani wlebis sabWoTa plakatebi<br />

a) `religia-sawamlavia; daicavi bavSvebi~ b) `religia adamianebs abruebs~<br />

g) `Zirs religiuri dResaswaulebi~


davaleba 1:<br />

1. aRwere TiToeuli plakati cal-calke: ra aris maTi Sinaarsi? vin da ra<br />

obieqtebia maTze gamosaxuli?<br />

2. gansazRvre TiToeuli plakatis mizani, zegavlenis ra saSualebebia gamoyenebuli<br />

da mosaxleobis romel jgufebze zemoqmedebas iTvaliswinebs?<br />

3. axseni plakatebze mocemuli lozungebis Sinaarsi.<br />

4. ivaraude, vin aRiqvamda maT dadebiTad da vin _ uaryofiTad?<br />

wyaro 2. Tanamedrove ucxoeli avtoris gamokvleva<br />

emelian iaroslavskim 1925 wlisTvis Seqmna `uRmerToTa kavSiri~, romelic<br />

1929 wlisTvis `mebrZol uRmerToTa kavSirad~ gadakeTda. igi 1932 wlisTvis<br />

sakavSiro masStabiT 5 500 000 wevrs aerTianebda; man metad aqtiuri muSao ba<br />

gaSala. uSvebda samecniero Jurnals `religiis winaaRmdeg~ (1926-1941). mravalaTasiani<br />

tiraJiT gamodioda broSurebi, karikaturebi, plakatebi, rac gaTvlili<br />

iyo gansxvavebul socialur Tu politikur fenebze. aqtiurad mimdinareobda<br />

saeklesio rwmena-warmodgenebis da wes-Cveulebebis winaaRmdeg<br />

brZo la, raSic CarTes literatura, kino da Teatri. tardeboda antisaeklesio<br />

Tematikis konferenciebi, gamofenebi.<br />

Jan lui van reJemorteri, miSel lorani.<br />

eklesiis mdgomareoba sabWoTa sinamdvileSi (1917-1945),<br />

qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 223-224.<br />

davaleba 2:<br />

1. Seni azriT, ra mizniT Seiqmna `mebrZol uRmerToTa kavSiri~?<br />

2. moZebne da gamoyavi wyaroSi 2 is winadadebebi, romlebic asaxavs saxelmwifos<br />

religiur politikas.<br />

3. wyarodan 2 airCie erTi winadadeba, romelic, Seni azriT, am dokumentis<br />

saTaurad gamodgeba.<br />

4. wyaroebis 1 da 2 mixedviT, CamoTvale, ra xerxebiT ebrZoda sabWoTa saxelmwifo<br />

sxvadasxva religias? Seni azriT, romeli iqneboda maT Soris yvelaze<br />

efeqturi da ratom?<br />

5. daiyaviT or jgufad. TiToeul jgufSi:<br />

a) CamoayalibeT 3-3 Sexeduleba, rogori unda iyos saxelmwifos damokidebuleba<br />

mosaxleobis religiuri uflebebisadmi;<br />

b) SeqmeniT plakati, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba yvela morwmunis,<br />

aseve, aTeistebis Sexedulebebi da uflebebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor axsni samuSao furclis saTaurs<br />

`uRmerTo saxelmwifo~?<br />

111<br />

religia


112<br />

religia<br />

26. faruli locva<br />

sakvanZo kiTxva: ra Sedegi mohyva religiuri politikis cvlilebas<br />

sabWoTa kavSirSi 1940-70-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. sabWoTa xelisuflebis religiuri politikis cvlilebis<br />

Sesaxeb<br />

a) maSin, rodesac sabWoTa kavSiri seriozuli safrTxis winaSe aRmoCnda,<br />

saero da sasuliero xelisuflebam erToblivi da SeTanxmebuli nabiji gadadga<br />

sagareo safrTxis winaaRmdeg mosaxleobis dasarazmad. germaneli fa-<br />

Sistebis sabWoTa kavSirze TavdasxmisTanave samRvdeloebam mosaxleobas sab-<br />

WoTa kavSirisadmi patriotuli erTgulebisa da mtris winaaRmdeg gmiruli<br />

brZolisken mouwoda. mTavrobam gaauqma aTeisturi gaerTianebebi da mTlianad<br />

amoiRo antireligiuri gamocemebi, ris paraleluradac 1942 wels gamoqveynda<br />

saeklesio kalendrebi da sasuliero Sinaarsis Tematuri krebulebi.<br />

Jan lui van reJemorteri, miSel lorani, eklesiis mdgomareoba sabWoTa<br />

sinamdvileSi (1917-1945), qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 226.<br />

b) 1945 wlis 5-16 dekembers <strong>saqarTvelo</strong>s azerbaijanulma mosaxleobam, romelic<br />

religiuri TvalsazrisiT Siitebi iyvnen, Caatara religiuri dResaswauli<br />

`Saxsei-vaxsei“ * . gansakuTrebiT didi pompezurobiT Catarda is yaraiazis<br />

(igive gardabanis) raionSi, sadac monawileobas iRebdnen eqvsi soflis<br />

mcxovrebni...<br />

1950-ian wlebSi islamuri religia aWaraSi da, kerZod, baTumSi kidev ufro<br />

gaZlierda. ramazanis ** TveSi meCeTSi morwmuneTa raodenoba xSirad 300 kacs<br />

aRwevda, xolo `bairamobis“ *** dawyebamde meCeTSi Rames aTevda 400 adamiani, romelTa<br />

Soris mravali Camosuli iyo aWaris sxvadasxva soflidan. 1954 wels<br />

`bairamobis“ dResaswaulze morwmuneTa saerTo raodenobam 2500 miaRwia.<br />

a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />

I, Tb., 2005, gv. 234.<br />

g) sabWoTa kavSirSi qristianuli eklesia Tavisufalia Sinaur saqmeebSi. mas<br />

rwmunebulTa meSveobiT xelsac uwyoben. eklesias wminda naSTebic daubrunes<br />

da umaRlesi Tu saSualo skolebic gauxsnes. sanTlis saxelosnoebisa da<br />

xateb-jvrebis sawyobis gaxsnis uflebac misces, wignebsa da Jurnalebsac ustambaven,<br />

litaniebsac **** amarTvineben.<br />

nawyveti <strong>saqarTvelo</strong>s kaTalikos-patriarqis kalistrates (1932-1952)<br />

sityvidan, wignSi: v. ToraZe, n. ToraZe, <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebluri eklesia<br />

XIX da XX saukuneebSi, 1996, Tb., gv. 268.<br />

* Saxsei-vaxsei, igive aSura _ Siit muslimebTan imam huseinis moxsenieba, romelic 680 wels<br />

mokles.<br />

** ramazani _ muslimuri mTvaris kalendris me-9 Tve, rodesac morwmuneni inaxaven marxvas mzis<br />

amosvlidan Casvlamde 40 dRis ganmavlobaSi.<br />

*** bairamoba, igive yurban-bairami _ islamSi msxverplSewirvis dResaswauli. am dRes morwmuneebi<br />

klaven cxvrebs, saWmels urigeben gaWirvebulebs da maT, visTanac naCxubrebi arian.<br />

**** litania _ qristianobaSi, sayovelTao locva, romlis dros eklesias gars uvlian.


davaleba 1:<br />

1. moZebne wyaroSi 1 (a, b, g) sabWoTa kavSirSi axali religiuri politikis<br />

amsaxveli faqtebi.<br />

2. axseni, ratom hqonda saerTo pozicia eklesias da saxelmwifos omis wleb-<br />

Si?<br />

3. imsjele, wyaro 1-is safuZvelze, meore msoflio omis wlebsa da mis Semdeg<br />

religiuri politikis cvlilebis mizezebsa da Sedegebze.<br />

wyaro 2. xelisuflebis warmomadgeneli saxelmwifos eklesiisadmi<br />

damokidebulebis Sesaxeb<br />

sabunebismetyvelo mecnieruli codniT da religiasTan ideuri brZolis<br />

propagandis nacvlad, zogierT centralur da adgilobriv gazeTSi, aseve,<br />

zogierTi leqtorisa da momxseneblis gamosvlaSi daSvebulia Seuracmyofeli<br />

gamonaTqvamebi da gamoxdomebi im sasuliero pirebisa da morwmuneebis mimarT,<br />

romlebic religiur kultmsaxurebas ewevian; aris SemTxvevebi, rodesac presis<br />

furclebsa da propagandistebis sityvier gamosvlebSi zogierTi religiuri<br />

kultmsaxuri da morwmune yovelgvari safuZvlis gareSe gamoyvanilia<br />

adamianebad, romelTa politikuri ndoba ar SeiZleba. zogierT raionSi adgilobRivi<br />

organizaciebis da calkeuli pirebis mxridan xdeba religiuri<br />

gaerTianebebisa da jgufebis saqmianobaSi Careva, aseve, sasuliero wodebis<br />

mimarT uxeSi damokidebulebis SemTxvevebi.<br />

davaleba 2:<br />

nawyveti skkp ck* mdivnis n. xruSCovis werilidan,<br />

1954, 10 noemberi.<br />

1. daukavSire xruSCovis werili (wyaro 2) axal religiur politikas.<br />

2. moZebne wyaroebSi 1 (g) da 2 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.<br />

3. Seadare kaTalikos patriarqis kalistrates da n. xruSCovis gamonaTqvamebi.<br />

ramdenad Seesabameboda isini realobas?<br />

* skkp ck _ sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centraluri komiteti<br />

113<br />

religia


114<br />

religia<br />

wyaro 3. samoqalaqo uflebebis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s respublikis moqalaqeebs garantirebuli aqvT sindisis Tavisu-<br />

fleba, anu ufleba _ aRiarebdnen nebismier religias an ar aRiarebdnen araviTar<br />

religias, asrulebdnen sareligio ritualebs an eweodnen aTeistur<br />

propagandas. religiur rwmenasTan dakavSirebiT SuRlisa da siZulvilis gaRviveba<br />

akrZalulia. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikaSi eklesia gamoyofilia saxelmwifosgan.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sabWoTa socialisturi respublikis konstitucia,<br />

Tavi 7, muxli 50, Tbilisi, 1978.<br />

wyaro 4. religia 1970-iani wlebis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s eklesia yovelwliurad gamoscems kalendrebs, sasuliero<br />

seminariis `saRvTismetyvelo krebuls“, sapatriarqos sainformacio<br />

biuletens, aseve uSvebs almanaxs `jvari vazisa“. es ilustrirebuli Jurnali<br />

1978 wlidan weliwadSi orjer gamoicema. gankuTvnilia ZiriTadad<br />

RvTismsaxurebisa da saeklesio aqtivisTvis. nawili vrceldeba ucxoeTSi.<br />

wyaro 5. Tanamedroveebis mogonebebi<br />

m. besonovi, marTlmadidebloba dRevandel dRes, moskovi,<br />

1990, gv. 89-90 (rusul enaze).<br />

a) 1973 wels, sabWoTa kavSiris periodSi, babuaCemi alievi ali maSadi<br />

hasan-oRli gardaicvala. dasaflavebis dRes locvis aRvlenis ufleba ar<br />

mogvces. es imitom moxda, rom misi yvela vaJi komunisturi partiis wevri<br />

iyo da eridebodaT xalxis dasanaxad molis moyvana. amitom is malulad<br />

oTaxSi SeviyvaneT, sadac Cumad loculobda; xalxma veraferi gaigo. mec<br />

Tavad partiis wevri viyavi da meCeTSi ar davdiodi, radgan samsaxuris dakargvis<br />

meSinoda.<br />

interviu eliura alievasTan (marneuli), 55 wlis,<br />

Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 7 ivlisi.<br />

b) sabWoTa periodSi kompartiis wevrebs eklesiaSi siaruli oficialurad<br />

ar ekrZalebodaT. Tumca, Tu raime Tanamdebobaze iyavi da eklesiaSi<br />

daginaxavdnen, an sayvedurs gamogicxadebdnen, an komunisturi partiidan<br />

gagricxavdnen, rac samsaxuris dakargvas niSnavda. amitom partiis wevrebi<br />

eridebodnen eklesiaSi siaruls. miuxedavad amisa, TiTqmis yvela naTlavda<br />

Svilebs. mec ase moviqeci da Cemi Svilebi malulad movnaTle.<br />

interviu oTar axmetelTan (Tbilisi), 78 wlis,<br />

Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 19 maisi


wyaro 6. religia 1960-70-iani wlebis sabWoTa satiraSi<br />

davaleba 3:<br />

Seadare wyaroebi 3-6 da gaakeTe daskvnebi.<br />

moifiqre yoveli karikaturisTvis sakuTari teqsti.<br />

a) _ rogor mkurnalobdiT?<br />

– ai amiT...<br />

b) is arc Tanaxmaa da arc winaaRmdegi,<br />

man ubralod Tvali aarida.<br />

kukriniksebis * plakatebi<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom loculobdnen sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

farulad?<br />

* kukriniksi _ sami mxatvris _ mixeil kuprianovis, porfiri krilovisa da nikolai sokolovis<br />

fsevdonimi.<br />

115<br />

religia


116<br />

religia<br />

27. TanamSromloba Tu<br />

Seuwynarebloba?!<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo aRmsarebloba da erovnuloba konfliqtebis<br />

mizezi damoukidebel <strong>saqarTvelo</strong>Si XX _ XXI saukuneebis<br />

mijnaze?<br />

wyaro 1. qarTveli mecnieri 1980-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebul<br />

religiur viTarebaze<br />

erovnuli aqtivizaciis kvalobaze, gansakuTrebiT 1980-iani wlebis meore naxe-<br />

varSi, mravali umwvavesi problema dagvigrovda, romlebmac eTnokonfliqtebis<br />

saxiT iCina Tavi. amis mizezia, rom wlebis ganmavlobaSi uyuradRebod rCeboda<br />

da `xalxTa urRvevi Zmobis” moCvenebiTi lozungis ukan iCqmaleboda uamravi mtkivneuli<br />

problema. mravali erovnuli da erovnebaTSorisi sakiTxi arasworad,<br />

mxolod administraciul-mbrZanebluri meTodebiT wydeboda.<br />

davaleba 1:<br />

a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />

I, 2005, gv.209.<br />

gansazRvre, mecnieris azriT, romeli iyo eTnikuri konfliqtebis yvelaze<br />

mniSvnelovani mizezi?<br />

wyaro 2. sagazeTo statia eklesiis gamo religiur davaze<br />

samcxe-javaxeTis patara sofel ivlitaSi karga xania arsebobs religiur<br />

niadagze aRmocenebuli konfliqti. aqauri kaTolikebi da marTlmadideblebi<br />

ver iyofen taZars. amitom jerjerobiT, taZarSi loculobs morwmuneTa<br />

orive jgufi _ TerTmet saaTamde kaTolikebi, Ter Tmetis Semdeg _ marTlmadideblebi.<br />

xatebi da sxva siwmindeebic aseve Sereulia _ kaTolikuricaa da<br />

marTlmadidebluric. saqmis aseTi gadawyvetiT ukmayofiloa yvela. TiToeuli<br />

mxare cdilobs meore mxaris taZridan gandevnas: kaTolikebi irwmunebian,


om taZari maTi aSenebulia da amitom maTi kuTvnilebaa. marTlmadideblebis<br />

azriT, taZari maTi agebulia. orive mxare irwmuneba, rom aqvs sakuTari poziciis<br />

myari argumentebi. saqmes arTulebs isic, rom taZris kuTvnilebis<br />

sakiTxis gadawyetaSi erevian sxvadasxva politikuri da arasamTavrobo organizaciebi.<br />

kerZod, marTlmadidebeli winamZRvari da misi mrevli Civis, rom<br />

Tavisuflebis institutis da sxva saerTaSoriso organizaciebis mier arian<br />

Sewuxebuli; am organizaciebis warmomadgenlebi sofelSi Cadian da mouwodeben<br />

mrevls, datovon taZari. aq igulisxmeba, rom SarSan kavkasiuri institutis<br />

iniciativiT, sazogadoebis sxvadasxva warmomadgeneli sof. ivlitaSi Cavida,<br />

radgan gavrcelda cnoba, rom marTlmadidebelma winamZRvarma taZris ezoSi<br />

dakrZaluli kaTolike misionerebis uZvelesi saflavebi asfaltis fenis qveS<br />

moaqcevina. winamZRvarma Casulebs ganumarta, rom mas mxolod keTili zraxvebi<br />

amoZravebda _ surda ukeT Seenaxa saflavebi.<br />

gazeTi `axali Taoba _ kviridan kviramde~,<br />

24-25 aprili, 2005 w.<br />

wyaro 3. presa religiuri konfliqtis Sesaxeb samxreT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

erT-erT sofelSi<br />

axalqalaqis raionis somxur sofel winubanSi adgilobrivi kaTolikebi<br />

evangelist-ormocdaaTianelebs daupirispirdnen. sofelSi 300 mosaxlea, saidanac<br />

36 ormocdaaTianelia * , danarCeni ki kaTolikebi. gazeTis mixedviT, ormocdaaTianelebis<br />

mimarT gansakuTrebuli SeuwynareblobiT adgilobrivi ka-<br />

Tolike mRvdeli – mama poRos grigoriani gamoirCeva, romelic maT winaaRmdeg<br />

eklesiaSi qadagebs. man ormocdaaTianelebs `karitasis~ fondis humanitaruli<br />

daxmarebis miwodebac Seuwyvita. saqme iqamde mivida, rom kaTolike Tanasoflelebma<br />

ormocdaaTianelebs soflis sasaflaoze Sesvla aukrZles – sxva adgili<br />

moiTxoveTo. gairkva, rom soflis saSualo skolaSi mama poRosi religiis<br />

gakveTilebs atarebs, rac kanoniTaa akrZaluli; mRvdeli am faqts TviTonac<br />

ar uaryofs.<br />

ormocdaaTianelebma Tavisi uflebebis dasacavad saxalxo damcvelis<br />

ofiss miaSures. faqtebis gadamowmebis Semdeg aq CaTvales, rom adgili aqvs<br />

aSkara religiur diskriminacias da generalur prokuraturas mimarTes.<br />

davaleba 2:<br />

n. frangiSvili, kaTolikeebi ormocdaaTianelebis winaaRmdeg,<br />

gaz. `rezonansi~, 21 ianvari, 2006 w.<br />

1. wyaroebis 2 da 3 safuZvelze gansazRvre, ra aris religiuri jgufebis konfliqtis<br />

konkretuli mizezi?<br />

2. Seni azriT, ra aris am konfliqturi viTarebis mogvarebis gza?<br />

* ormocdaaTianelebi _ marTlmadidebluri eklesiis erT-erTi seqta.<br />

117<br />

religia


118<br />

religia<br />

wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqos gancxadeba romis kaTolikuri<br />

eklesiis mier <strong>saqarTvelo</strong>s zogadsaganmanaTleblo skolebSi<br />

axalgazrduli klubebis Seqmnis Sesaxeb<br />

mimdinare wlis 24 agvistos romis<br />

kaTolikuri eklesiis kardinali,<br />

vaSingtonis mTavarepiskoposi Teodore<br />

(makariki) Sexvda sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqs uwmindes<br />

da unetares ilia II-s. Sexvedras,<br />

romelic <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqoSi<br />

gaimarTa, eswrebodnen wminda saydris<br />

despani <strong>saqarTvelo</strong>Si, mTavarepiskoposi<br />

monsinior klaudio gujeroti,<br />

kaTolikuri daxmarebis samsaxuris<br />

warmomadgenlebi, <strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo<br />

eklesiis mRvdelmTavrebi,<br />

sxva sasuliero da saero pirebi.<br />

saubari Seexo kaTolikuri daxmarebis<br />

samsaxuris mier SemoTava-<br />

sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqi ilia II<br />

zebul programas `vaSenoT momavali~, romelic iTvaliswinebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

zogadsaganmanaTleblo skolebSi axalgazrduli klubebis Seqmnas.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo eklesias dauSveblad miaCnia, rom im qveyanaSi,<br />

romlis mosaxleobis absoluturi umravlesobac marTlmadidebelia, romis<br />

kaTolikuri eklesiis episkoposTa mier dafuZnebuli organizacia, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

sapatriarqosTan SeuTanxmeblad, anxorcielebdes saganmanaTleb lo<br />

programas saero skolebSi, rodesac <strong>saqarTvelo</strong>s kanonmdeblobiT isini religiisgan<br />

Tavisufalia. amgvari qmedebani safuZvlian ukmayofilebas iwvevs<br />

Cvens mosaxleobaSi da Crdils ayenebs romis saydarsa da <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebel<br />

eklesias Soris arsebul tradiciul urTierTobas.<br />

Sexvedraze, romelic urTierTpativiscemis atmosferoSi warimarTa, naTlad<br />

gamoikveTa orive mxaris pozicia, romelTa Sejerebis Sedegad romis kaTolikuri<br />

eklesiis warmomadgenlobam ganacxada, rom aRniSnuli programa SeCerdeba.<br />

axali ambebis saagento, 25 agvisto, 2005 weli.<br />

wyaro 5. kaTolikos-patriarqis ilia II-isa da <strong>saqarTvelo</strong>s eklesiis<br />

wminda sinodis mimarTva<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s Zlierebasa da eris erTobas dResac safuZvlad suliereba da<br />

zneobrioba unda daedos. amasTan aucilebelia TviTmyofadi cnobierebisa da<br />

kulturis SenarCuneba, romelic mTlianad qristianul msoflmxedvelobazea<br />

dafuZnebuli. amiT deda eklesia ar qadagebs karCaketilobas da odnavadac ar<br />

akninebs sxva qveynebTan urTierTobebis mniSvnelobas: piriqiT, yvelam kargad<br />

viciT, rom Cveni cxovrebis wesis Camoyalibebaze didi gavlena iqonia rogorc<br />

aRmosavleTma, ise dasavleTma,<br />

Cveni tradiciisTvis aseve miuRebelia Seuwynarebloba da agresia ucxo<br />

erebisa da aRmsareblobis warmomadgenlebisadmi. istoriulad <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

arasodes yofila devna da Seviwroeba eTnikuri da religiuri niSniT. esaa<br />

mizezi imisa, rom aq mcxovrebi sxva erisa da sarwmunoebis warmomadgenlebi<br />

siyvaruliT arian ganmsWvalulni Cveni miwa-wylisa da xalxisadmi.<br />

`sapatriarqos uwyebani~, #35 (243), 5-11 seqtemberi, 2003 w.


wyaro 6.<br />

a) patriarqis viziti<br />

azerbaijanSi, religiaTaSorisi<br />

dialogi _<br />

,,urTierTgagebidan TanamSromlobamde”,<br />

saer-<br />

TaSoriso konferencia,<br />

baqo, 2009 weli.<br />

b) 2008 wlis 29 seqtembers 12 eklesiis warmomadgenelma monawileoba miiRo<br />

mSvidobis kurTxevaSi eCmiaZinSi (somxeTi).<br />

davaleba 3:<br />

1. Seni azriT, ras gulisxmobs kaTolikos-patriarqi karCaketilobaSi?<br />

2. imsjeleT, motanil wyaroebSi sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenelTa<br />

Soris warmoqmnili davis gadawyvetis rogori xerxi moinaxa da SeuZliaT<br />

Tu ara, es ori magaliTi gamoiyenon sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenlebma<br />

Semdgomi urTierTobebisas.<br />

3. wyaros 6 (a, b) mixedviT gansazRvre, ra mizniT Seikribnen sxvadasxva religiis<br />

liderebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: istoriidan magaliTebis moSveliebiT,<br />

ra gavlenas axdens qveynis ganviTarebaze sxvadasxva religiis warmomadgenelTa<br />

TanamSromloba da urTierTSemwynarebloba?<br />

119<br />

religia


120<br />

religia<br />

28. <strong>saqarTvelo</strong><br />

marTlmadideblebisTvis?!<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad misaRebia fraza: <strong>saqarTvelo</strong> mxolod<br />

marTlmadideblebisTvis?<br />

wyaro 1. Tbilisi, 2010 weli, erT-erTi skolis kedeli<br />

davaleba 1:<br />

rogor fiqrobT, skolis kedelze moTavsebuli warwera aris Tu ara sxvadasxva<br />

aRmsareblobis adamianebisTvis Seuracxmyofeli?<br />

wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis religiuri Semadgenloba<br />

2002 wels <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamentma mosaxleobis<br />

religiurobis niSniT aRwera awarmoa, romlis Sedegebi 2004 wels gaxda<br />

cnobili. gairkva: <strong>saqarTvelo</strong>s im teritoriis mosaxleoba, romelsac maSin<br />

centraluri xelisufleba akontrolebda, 4 375 535 suls iTvlida; marTlmadidebleblad<br />

Tavs 3 666 233 anu 83,9% Tvlida, kaToliked –34 727, anu 0,8%;<br />

somexTa samociqulo eklesiis wevrad –171 139, anu 3,9%; iudevelad – 3 541, anu<br />

0,1%; muslimad– 433 784, anu 9,9%; sxva religiis aRmsareblad – 28 631, anu sul<br />

0,8%; arcerTi religiis mimdevari ar iyo – 28 631, anu 0,6%.<br />

religiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, <strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo damcvelTan arsebuli<br />

tolerantobis centri, Tbilisi, 2008, gv. 11.


davaleba 1:<br />

1. rogor axsni <strong>saqarTvelo</strong>Si amgvar religiur mravalferovnebas?<br />

2. moitane religiur niadagze warmoqmnili nebismieri konfliqturi viTareba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s an msoflio istoriidan; konfliqtebis gadaWris ra gzebi<br />

gamoiyenes da ra Sedegebi mohyva maT?<br />

wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos-patriarqis ilia II-is mimarTva<br />

2005 w. noemberSi q. stambulSi Catarda saerTaSoriso konferencia `mSvidoba<br />

da Semwynarebloba~. konferencias sityviT mimarTa sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmindesma da unetaresma ilia II-m. man mouwoda<br />

msoflios sxvadasxva religiis warmomadgenlebs gaerTiandnen da aqtiurad<br />

Seuwyon xeli erTa Soris ndobisa da urTierTpativiscemis aRdgenas.<br />

40%<br />

35%<br />

30%<br />

25%<br />

20%<br />

15%<br />

10%<br />

5%<br />

0<br />

38%<br />

22%<br />

biblioTeka da religiuri ganaTleba, Tbilisi, 2006, gv. 16.<br />

davaleba 2:<br />

1. ra roli SeiZleba iTamaSos eklesiam konfliqturi viTarebis mogvareba-<br />

Si Tanamedrove epoqaSi? vis SeuZlia kidev amgvari konfliqtebis mogvarebaSi<br />

monawileobis miReba?<br />

2. Seni azri, ra kavSirSia erTmaneTTan `mSvidoba da Semwynarebloba~?<br />

wyaro 4. kulturuli urTierTobis centris „kavkasiuri saxlis“ gamokiTxvis<br />

Sedegebi. 2004 wlis maisi<br />

gamoikiTxa Tbilisis saxelmwifo universitetis 170 studenti _ 65% mamakaci,<br />

35% qali; gamokiTxul Tagan marTlmadidebelia 96%, aTeisti _ 4%.<br />

religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />

ar isurvebdnen megobrobas<br />

grafiki #1<br />

8%<br />

7%<br />

ieRoveli baptisti muslimi budisti protes- sxva nebismi- arc erTi<br />

tanti eri marTlmadideblis<br />

garda<br />

4%<br />

1%<br />

17%<br />

3%<br />

121<br />

religia


122<br />

religia<br />

25%<br />

20%<br />

15%<br />

10%<br />

5%<br />

0<br />

religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />

ar isurvebdnen ojaxis Seqmnas<br />

(grafiki #2)<br />

23%<br />

16%<br />

17%<br />

13%<br />

ieRovel- baptist- muslim- budist- protes- sxva nebismi- arc erTTan<br />

Tan Tan Tan Tan tantTan erTan marTlmadideblis<br />

garda<br />

davaleba 3:<br />

1. daakavSire gamokiTxulTa pasuxebi wyaro 1-sTan da imsjele, ramdenad<br />

tolerantulia gamokiTxulTa ZiriTadi nawili.<br />

2. gamoxate Seni damokidebuleba am gamokiTxvis mimarT da Senc gaeci pasuxi<br />

imave kiTxvebs.<br />

ganmazogadebeli kiTxva:<br />

ratom unda izrunos qveynis mosaxleobis marTlmadidebelma umravlesobam<br />

sxva aRmsareblobis adamianebis uflebebze?<br />

4%<br />

2%<br />

4%<br />

22%


123<br />

religia


124<br />

religia<br />

29. kaTolikebi<br />

XX saukunis quTaisSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo quTaisis mosaxleobis damokidebuleba<br />

adgilobrivi kaTolikebis mimarT XX saukuneSi?<br />

wyaro 1. qarTveli kaTolikebis saqmianobis Sesaxeb<br />

kaTolike misionerebisa da qarTveli kaTolikebis erT-erT did damsaxurebad<br />

unda CaiTvalos imereTSi samkurnalo saqmis danergva da misi Semdgomi<br />

ganviTareba, saafTiaqo saqmis aRorZineba, mcire sawarmo fabrikebis danergva<br />

da ucxoeTis qveynebTan savaWro ekonomikuri urTierTobebis ganviTareba. isini<br />

aseve kargad Candnen kulturul da sazogadoebriv ganviTarebaSi.<br />

nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX saukuneSi, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis saxelmwifo<br />

istoriul-eTnografiuli muzeumi. quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 97.<br />

wyaro 2. quTaiseli kaTolikebis saqvelmoqmedo saqmianobis Sesaxeb<br />

quTaisis kaTolikoba aris swavla-ganaTlebis mimdevari. swavlas emsaxureba<br />

maTi eklesiac da yvelaferi, rac iq aris. aq hpoveben Svebas da mfarvelobas<br />

gvemulni, Ratakni, qvrivni, oxerni, moxucni da uqonelni. mis xidad ki xsenebuli<br />

eklesia aris gamxdari da mis SeZlebul mrevlTa wvlili, romelsac<br />

isini xSirad gaiReben xolme.<br />

z. WiWinaZe, kaTolikeTa eklesia <strong>saqarTvelo</strong>Si, quTaisi, 1903, gv. 75.<br />

wyaro 3. quTaisis kaTolikuri eklesia


wyaro 4. kaTolike sasuliero pirebis moRvaweoba quTaisSi<br />

Cemi bavSvobis dros kaTolikeTa eklesiaSi mRvdeli don damiane saakaS-<br />

vili qalaqis yvela bavSvs uyvarda. axla, rom vukvirdebi, maocebs is damokidebuleba,<br />

romelic maSin kaTolike patrs hqonda xalxTan... imden SesaniSnav<br />

ambavs gviyveboda es `frangi mRvdeli~,... sxvaTaSoris, igi naklebad exeboda<br />

religiis sakiTxebs. misi Tema iyo <strong>saqarTvelo</strong>s istoria... Cvenc warmoSobiT<br />

marTlmadidebeli bavSvebi, romlebic metad aTeisturad viyaviT ganwyobili,<br />

sulganabuli vusmendiT padres.<br />

davaleba 1:<br />

mamia asaTiani, geguTis Zelqvebi,<br />

gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1968, gv. 335-336.<br />

1. gaecani wyaroebs 1-4, upasuxe kiTxvebs, miuTiTe Sesabamisi wyaro:<br />

a) rogor dasaxldnen kaTolikebi quTaisSi?<br />

b) rogori iyo adgilobrivi mosaxleobis damokidebuleba kaTolikeTa mimarT?<br />

g) ratom eZaxdnen padre don damiane saakaSvils `frang mRvdels~?<br />

2. aRwere kaTolikeTa saqmianoba da Seafase igi?<br />

3. airCie wyaro 4-dan erTi winadadeba, romliTac daasaTaurebdi narkvevs<br />

quTaisel kaTolikebze<br />

wyaro 5. kaTolikebis saganmanaTleblo moRvaweobis Sesaxeb<br />

XIX-XX saukuneebis mijnaze quTaisSi cnobili pirovneba iyo ioseb ivanes Ze<br />

ocxeli. 1892 wels man quTaisSi daaarsa sabavSvo baRi, romelic 1903 wlamde arsebobda.<br />

1901 wlidan iyo quTaisis saTavadaznauro skolis gamge, romelic 1904<br />

wels misi iniciativiT gimnaziad gadakeTda da sikvdilamde mas xelmZRvanelobda.<br />

ioseb ocxeli iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis<br />

quTaisis ganyofilebis Tavmjdomare. sxvasTan erTad, misi erT-erTi damsaxurebaa<br />

quTaisSi wignis gamomcemlobis `ganaTleba~ da `Skolas~ daarseba.<br />

nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX s-Si,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis<br />

saxelmwifo istoriul-eTnografiuli muzeumi.<br />

quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 96.<br />

125<br />

religia


126<br />

religia<br />

wyaro 6. quTaisis guberniis Tavadaznauroba adgilobrivi skolis<br />

aRmzrdelze<br />

mis aRmatebulebas baton kavkasiis olqis mzrunvels<br />

quTaisis guberniis aznaurebisagan<br />

g a n c x a d e b a<br />

qvemore amisa xelis momwerni gTxovT miaqcioT Tqveni yuradReba quTaisis sa-<br />

Tavadaznauro skolas. adgilobrivma komitetma warmoadgina skolis inspeqtoris<br />

Tanamdebobaze kaci, Tumca umaRlesi ganaTlebiT, magram ara marTlmadidebluri<br />

sarwmunoebis. TavadaznaurTa skolaSi, romelic inaxeba TavadaznaurTa<br />

saSualebiT, swavlobs 500 bavSvi. yvelani quTaisis guberniis TavadaznaurTa<br />

Svilebia, sarwmunoebiT marTlmadidebelni... ar gvsurs Cveni Svilebis aRmzrdeli<br />

iyos kaTolike. batoni ioseb ocxeli WeSmariti kaTolikea.~<br />

quTaisi, 1900 wlis 12 dekemberi<br />

xels awers 15 aznauri.<br />

ilia genZexaZe, ioseb ocxeli, gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~,<br />

quTaisis filiali, 1989, gv.9.<br />

davaleba 2:<br />

gaecani wyaroebs 5 da 6. ganixile, ra Sedegi mohyveboda gancxadebas? daasabuTe<br />

Seni varaudi.<br />

wyaro 7. adgilobrivi Tavadaznauri qalis pasuxi<br />

ai xelT maqvs piri im samarcxvino gancxadebisa, im saocari mowmobisa, Cveni<br />

Tavadaznaurobis sibnelisa, sibeCavisa, gonebrivi sisustisa da sruli gamoTayvanebisa...<br />

ai moismineT, ras weren es vaJbatonebi mis aRmatebulebas kavkasiis<br />

olqis mzrunvels: ocxelis moSorebas Txouloben! xels awers TxuTmeti aznauri!<br />

eseni arian Tqveni mowinave mamuliSvilebi da keTilSobili aznaurebi?...<br />

zogjer me mrcxvenia, rom maT wodebas vekuTvni!..<br />

taso lorTqifaniZe, mSobeli, Tengiz buaCiZis deda.<br />

Tengiz buaCiZe*, aRsareba, gamomcemloba `merani~, Tbilisi, 1986, gv. 21.<br />

davaleba 3.<br />

1. ipove wyaroSi 6 is sityvebi, romliTac quTaiselma qalbatonma gancxadebisadmi<br />

Tavisi damokidebuleba gamoxata.<br />

2. monaxe wyaroebSi 5 da 6 msgavsebisa da gansxvavebis niSnebi.<br />

3. ilia genZexaZis wignSi `ioseb ocxeli~ (quTaisi, 1989, gv. 9) miTiTebulia,<br />

rom aznaurTa gancxadebas Sedegi ar mohyolia. axseni, raze metyvelebs es?<br />

4. moitane da ganixile SenTvis cnobili msgavsi magaliTebi Tanamedroveobidan.<br />

* Tengiz buaCiZe _ quTaisis mkvidri, mwerali.


wyaro 8. zaqaria faliaSvilis moRvaweobis Sesaxeb<br />

a) didi saeklesio da sazogado moRvawe sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos<br />

patriarqi kalistrate cincaZe da saxelovani kompozitori zaqaria faliaSvili,<br />

aRmsareblobaTa sxvaobis miuxedavad, erTad iRvwodnen pedagogiur da<br />

saeklesio safuZvelze. z. faliaSvilma quTaisis kaTolikur eklesiaSi aRzrdilma,<br />

Semdgom _ Tbilisis feriscvalobis kaTolikuri taZris orRanistma<br />

da regentma, Tavs ido qarTuli marTlmadidebluri sagaloblebis Seswavla<br />

da damuSaveba. man <strong>saqarTvelo</strong>Si pirvelma gadaiRo notebze `wminda ioane<br />

oqropiris wirvis wesi~ da Seadgina qal-vaJTa oTx xmaze mgalobeli gundi.<br />

nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba,<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s kaTolike~, Tbilisi, Jurnali `saba~, Tbilisi,<br />

#1, 1994, aprili, gv. 5.<br />

b) xom iciT `frangi“ var da roca `frangebis~ yuramde miva Saqro (zaqaria)<br />

sakuTari iniciativiT swers marTlmadidebeli eklesiis sagaloblebs, meti<br />

rom ar vTqva, ar momiwonebeno. sul sxva STabeWdileba moxdeba, roca gaigeben<br />

Saqro sazogadoebis davalebiT swers sagaloblebso,~ _ uTqvams kaTolikos<br />

patriarq kalistrate cincaZisaTvis zaqaria faliaSvils (1938 w).<br />

davaleba 4:<br />

nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba, Jurnali `saba~,<br />

#9 (21), 2004, seqtemberi, gv. 6.<br />

1. axseni wyaro 7-is safuZvelze:<br />

a) ras gulisxmobdnen Tanamedroveebi saxelwodeba `frangis~ qveS?<br />

b) risi eSinoda zaqaria faliaSvils?<br />

wyaro 9. saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~ Sesaxeb<br />

15 welia moqmedebs quTaisSi da mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si kaTolikur eklesiasTan<br />

arsebuli saqvelmoqmedo fondi `karitasi~, romelic axorcielebs humanitarul<br />

proeqtebs. bavSvTa saganmanaTleblo centri, ufaso ambulatoria<br />

invalidTa da pensionerTaTvis, ufaso medikamentebi, Sin movlis sapatronaJo<br />

samsaxuri, devnilebis daxmarebis programa, ufaso sasadilo umweoTaTvis,<br />

puris sacxobi (30 dasaqmebuli). am proeqtebSi dasaqmebulTa absoluturi umravlesoba<br />

marTlmadidebelia.<br />

davaleba 5.<br />

interviu levan begiSvilTan, saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~<br />

xelmZRvanelTan, Caiwera naTia namiWeiSvilma, 2010, 5 ivnisi.<br />

1. Seadare wyaro 9 wina wyaroebs da axseni, ra cvlilebebi moxda kaTolikebsa<br />

da marTlmadideblebs Soris urTierTobaSi?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom Tvlidnen Tavs sxvadasxva konfesiis<br />

adamianebi, maT Soris, kaTolikebi, upirvelesad, WeSmarit quTaislebad?<br />

127<br />

religia

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!