In-Numru Sebg˙af’xi Drawwiet u Attivitajietf’Maltatag˙rif minn Guido LanfrancoIn-numru sebg˙a nsibuh imda˙˙al simbolikamentf’˙afna aspetti <strong>tal</strong>-˙ajja f’g˙ajdut u g˙emil f’diversiΩminijiet u artijiet biex ifisser kwantità ming˙ajr limitijew sors bla qies, minbarra tifsiriet o˙ra. L-evoluzzjonita’ dan in-numru sa mill-qedem inbniet fuq is-seba’jiem <strong>tal</strong>-©img˙a u l-©img˙a li tag˙mel wa˙da millfaΩijiet<strong>tal</strong>-qamar u erba’ ©img˙at li jg˙aqqdu ç-çikluf’sena. Fil-Bibbja u fil-Van©elu hemm g˙add ©mieluta’ eΩempji fejn jid˙ol dan in-numru sebg˙a. Insibuhf’Malta f’g˙add kbir ta’ qwiel u idjomi u f’xi ˙rejjef ule©©endi. F’din il-kitba ma nistg˙ux nid˙lu f’dawn l-aspetti kollha imma se nfakkru biss fil-qosor kif jid˙olin-numru sebg˙a f’u˙ud mid-drawwiet li jse˙˙u jewse˙˙ew f’Malta.Settena u settennja fi Ωmien l‐OrdniDawn il-kliem bis-sette (bis-sebg˙a), juΩawhombiex ifissru attivitajiet li jdumu sebat ijiem jew seba’snin rispettivament, b˙alma nisimg˙u bil-kliemkwindiçina bi ˙mistax-il jum, u kwarantina b’erbg˙in.Fost id-drawwiet ta’ Ωmien l-Ordni niltaqg˙u mannumrusebg˙a wkoll fil-kastigi jew kundanni.Kavallieri ˙atja ta’ reati kontra r-regolamenti ta’ l-istess Ordni ta’ sikwit kienu je˙lu settina, jew ©img˙ata’ kastigi li kienet tinkludi swat bil-frosta fil-pubbliku,u astinenza mil-la˙am u l-inbid. Kien hemm min je˙elpiena ta’ kwarantina kastigi, dejjem skond il-kobor<strong>tal</strong>-˙tija li tkun. Matul dawk is-sebat ijiem il-kastigikienu jinkludu li l-˙ati jiekol biss ˙obΩ u ilma u jitlobg˙arkobbtejh. Il-kavallier Martin Sarria fl-1572 kienwe˙el settena g˙al im©iba ˙aΩina, u kellu jsum ujoqg˙od g˙arkobbtejh tul il-funzjoni kollha fil-knisja.L-istess we˙el settena l-kavallier Federico Coconatog˙ax ma kienx liebes l-abitu ta’ l-Ordni, imma waradan kollu xorta kompla fit-triq mhix xierqa u we˙elukoll kwarantina bis-sawm u biΩ-Ωieda li joqg˙od fissala<strong>tal</strong>-pranzu j˙ares lejn l-o˙rajn jieklu. Xi kaΩi ta’kastigi ta’ l-inkwiΩitur kellhom piena ta’ seba’ sninb’sawma ta’ ˙obΩ u ilma darbtejn kull ©img˙a. Fl-1659 il-kappillan ta’ Óal Kirkop kien involut f’xiattività mhix xierqa u ©ie arrestat mill-inkwiΩitur lixe˙tu fil-˙abs ta’ l-inkwiΩizzjoni g˙al sebg˙a sninfejn miet fl-1664. Kif qed insemmu l-inkwiΩiturta’ min jg˙id ukoll li wie˙ed arlu©©ar ta’ l-Ordni fl-1775 deher quddiemu g˙ax xi ˙add ˙ajru jid˙ol <strong>mal</strong>maΩuni.Qal li fil-post fejn ˙aduh, fid-da˙la kellu jitla’seba’ tar©iet; in-numru sebg˙a kien ta’ tifsira ma©ikag˙alih, g˙alhekk kien ftakru. Fil-knisja parrokkjali ta’Sant’ Anton Abbati fil-Belt Valletta (li a˙na nafuhab˙ala Tal-Vitorja), fl-1735 il-kavallieri waqqfufratellanza ta’ San Ìwann Evan©elista. Fost obbligio˙ra kienu jiççelebraw il-festa ta’ dan il-qaddis fis-27ta’ Diçembru u wara jkomplu b’settena (©img˙a) ta’priedki, kurunelli u l-kumplament. Fil-knisja ta’ SanÌakbu <strong>tal</strong>-Belt, li kienet <strong>tal</strong>-kavallieri ta’ Catille, kienuwaqqfu fratellanza tad-Duluri u kellhom privile©© ta’settennju (seba’ snin) indul©enza plenarja. Inzerta lin-numru sebg˙a da˙al ukoll b’kumbinazzjoni meta l-bat<strong>tal</strong>ja ta’ Lepanto se˙˙et fis-7 ta’ Ottubru fl-1571,g˙alhekk il-Papa, billi ddeçieda li r-reb˙a saret blinterçessjoni<strong>tal</strong>-Madonna tar-RuΩarju, stabilixxa dikid-data b˙ala l-festa tar-RuΩarju. F’dik il-bat<strong>tal</strong>jamag˙rufa l-kavallieri kienu g˙enu bil-galeri tag˙hom.Hawn Malta r-reb˙a ta’ l-Assedju l-Kbir titqies likienet fis-7 ta’ Settembru lejliet il-Bambina, g˙alhekkbaqg˙u isej˙u din il-festa b˙ala l-Vitorja. Il-Grottata’ San Pawl tar-Rabat bil-knisja fuqha ta’ San Publijug˙addiet minn bosta ©rajjiet fl-istorja. Fost o˙rajn ilkavallierSpanjol Giovanni Benegas g˙ex fiha b˙alli kieku eremit. Sadattant kien hemm il-biΩa’ li l-kunvent u l-knisja ta’ San Mark ta’ l-Agostinjani tar-Rabat jitwaqqg˙u mill-Ordni ta’ San Ìwann biex majkunux ta’ xkiel g˙ad-difiΩa jekk ikun hemm invaΩjonimit-Torok. G˙alhekk kien sar ftehim li jekk danji©ri, l-Agostinjani jie˙du l-grotta u l-knisja b’çerti34 <strong>Festa</strong> <strong>tal</strong>‐<strong>Lunzjata</strong> 2007
kundizzjonijiet. Wa˙da mill-kundizzjonijiet kienet liseba’ patrijiet Agostinjani jridu jqaddsu fiha quddiesakantata kuljum.Seba’ DuluriTa˙t dan it-titlu l-Madonna g˙andha f’Maltadevozzjoni mill-aktar kbira. Kull knisja g˙andha xistatwa jew inkwadru tag˙ha g˙ad-devoti, fejn tidherb’seba’ s<strong>tal</strong>letti f’qalbha. Isiru manifestazzjonijietdiversi barra l-knisja fosthom fil-Ìimg˙a ta’ qabelÓadd il-Palm, fil-festa tag˙ha f’Settembru (b˙alf’San Pawl il-Ba˙ar bil-purçissjoni), bil-Vara l-Kbirau l-vara tad-DeΩolata fil-purçissjonijiet <strong>tal</strong>-Ìimg˙al-Kbira. Dan kollu minbarra n-niçeç fit-toroq u filkantunierita’ l-ibliet u l-ir˙ula. Fil-gΩejjer tag˙nag˙andna g˙add ta’ fratellanzi tad-Duluri imma biexniddiskutuhom irridu volum kitba.Kuruna tas‐sebg˙a b’sebg˙a postiIl-fratellanzi u s-sodalitajiet tad-Duluri, minbarra lijilbsu l-abtu jew libsa karatteristika tag˙hom ikollhomukoll kuruna b’seba’ posti, kull posta b’seba’ Ωib©ietu bejn kull posta u o˙ra jkun hemm wa˙da minn seba’domni li juru s-seba’ duluri tag˙ha g˙all-meditazzjoni.Din il-kuruna juΩawha devoti o˙rajn, mhux biss ilfratellanzi.Seba’ stazzjonijiet <strong>tal</strong>‐Via MatrisFil-knejjes kollha nsibu l-Via Crucis jew il-VijaSagra, erbatax-il stazzjon <strong>tal</strong>-Passjoni ta’ Kristu,imma f’g˙add ta’ knejjes insibu wkoll il-Via Matrisbis-Seba’ Duluri <strong>tal</strong>-Madonna. Kull fejn kienettwaqqfet sodalità, fratellanza jew terz’ordni tad-Dulurijew b’assoçjazzjoni mag˙ha ssib il-Via Matris f’xioratorju, kappellun, kappella jew rokna addattata.Seba’ fundaturi tat‐Terz’Ordni ServitiFil-gΩejjer tag˙na kien hawn u g˙ad hawn il-fdalta’ din it-terz’ordni. Qed insemmiha hawn g˙ax ilfundaturitag˙ha kienu seba’ r©iel li addottaw irregolata’ l-Ordni Agostinjana, ng˙aqdu mag˙homentitajiet o˙ra b’devozzjoni lejn id-Duluri sakemm©ew approvati b˙ala Terz’Ordni mill-Papa fl-1424.Membri ta’ dan il-grupp jilbsu konfratija sewda. Jilbsulabtu iswed, juΩaw il-kuruna tas-seba’ posti, jkollho<strong>mal</strong>tar jew kappellun u, b˙al ma g˙adhom jag˙mluf’Tas-Sliema, jorganizzaw il-purçissjoni tad-Duluri ul-visti <strong>tal</strong>-knejjes, g˙alkemm issa fuq skala limitata.Is‐Seba’ BukkuniNhar id-Duluri, nhar il-Ìimg˙a ta’ qabel Óadd il-Palm, l-aktar qabel it-tieni gwerra dinjija, fil-gΩejjertag˙na kien ikun hawn aktar atmosfera ta’ kwietu raΩan. Bosta ˙wienet kienu jag˙lqu, muΩika matindaqqx u tas-suq <strong>tal</strong>-belt kienu jarmaw b˙al altar tad-Duluri kollu xemg˙a mid-devoti. Dan minbarra ˙afnadevozzjonijiet o˙ra ma’ kullimkien u l-purçissjonipellegrina©© ta’ filg˙axija. It-tfal kienu wkoll isumuu ˙afna familji kienu josservaw id-drawwa tas-Seba’Bukkuni. Biex wie˙ed josserva sewwa r-randan kienhemm bΩonn ta’ sagrifiççji u opri ta’ karità u fost o˙rajnbosta adulti u tfal kienu j˙abbtu l-bibien u jit<strong>tal</strong>lbubukkun ˙obΩ. Din it-<strong>tal</strong>ba g˙al biçça ˙obΩ kienujag˙mluha g˙al seba’ darbiet matul il-jum. L-iskoptag˙ha kien l-umiljazzjoni li tit<strong>tal</strong>lab b˙ala sagrifiççjuli l-merti tieg˙u jmorru g˙all-erwie˙. Min jag˙tiloqma ˙obΩ lil min jitlob ikollu wkoll il-mertu tieg˙u.Xi ˙wienet kienu jlestu ˙bejΩiet mill-aktar çkejkninli kienu jqassmu lil min imur g˙andhom jit<strong>tal</strong>lab isseba’bukkuni. Waqt li jit<strong>tal</strong>lbu kien hemm min jg˙id:“F’©ie˙ il-festa tad-Duluri, biçça ˙obΩ nitolbok tini”.O˙rajn kienu jg˙idu <strong>tal</strong>b ie˙or. Talli t-tfal isumu kienhemm min jag˙mlilhom xi ˙a©a tajba f’borΩa ta˙t l-im˙adda g˙all-g˙ada filg˙odu.Is‐Seba’ Fer˙iet <strong>tal</strong>‐MadonnaKien hemm min jg˙id ir-RuΩarju biex jimmeditas-seba’ fer˙iet <strong>tal</strong>-Madonna. Dan kien isir billi juΩawil-kuruna nor<strong>mal</strong>i ta’ ˙ames posti u fuqha jimmeditawil-˙ames misteri <strong>tal</strong>-fer˙, imma mbag˙ad kienujΩidu l-a˙˙ar Ωew© posti <strong>tal</strong>-glorja fejn il-Madonnatkun Assunta u nkurunata fis-sema. Meta l-markiΩata’ San Pawl il-Ba˙ar riedet tibni hemm kunvent uknisja kellha f’mo˙˙ha li dawn jiççelebraw is-Seba’Fer˙iet u s-Seba’ Duluri <strong>tal</strong>-Madonna. Is-sebg˙a festiprinçipali <strong>tal</strong>-Madonna matul is-sena kienu flimkienjitqiesu b˙ala devozzjoni s˙i˙a u sikwit niltaqg˙u ma’weg˙diet, legati u testmenti li jipprovdu fondi g˙alfesti jew quddisiet biex isiru attivitajiet o˙ra fis-seba’festi prinçipali <strong>tal</strong>-Madonna. KaΩ li fih da˙lu s-seba’festi prinçipali <strong>tal</strong>-Madonna kien dak ta’ ÓaΩ-Ûabbarmeta fil-gwerra l-knisja parrokkjali ©arrbet ˙sarat kbaru Ω-Ûabbarin g˙amlu weg˙da li wara l-gwerra, jekkil-knisja ma ti©©arrafx, jorganizzaw quddisiet, <strong>tal</strong>b uattivitajiet o˙ra fis-seba’ festi prinçipali <strong>tal</strong>-Madonna.Wara li l-Ordni <strong>tal</strong>-Fran©iskani Konventwali f’Rumakienet g˙enet lil Papa Piju IX fil-˙idma dwar iddevozzjonilejn l-Immakolata Kunçizzjoni kienirregalalhom pjaneta çelesti u l-prokuratur t’hemmkien g˙addieha lill-patrijiet Konventwali ta’ Malta.Billi dan il-lewn mhux litur©iku kienu jilbsuha bissfis-seba’ festi prinçipali <strong>tal</strong>-Madonna b˙ala privile©©speçjali.Is‐Seba’ SantamarijietKien hawn u g˙ad hawn ˙afna knejjes dedikatilill-Assunzjoni li aktar huma mag˙rufin b˙ala ta’Santa Marija, imma meta nitkellmu fuq it-tradizzjonitas-Seba’ Santamarijiet inkunu qed nirreferu g˙allparroççili g˙andhom it-titular ta’ Santa Marija (jewl-Assunta). Sa qabel il-gwerra din it-tradizzjonikienet g˙adha s˙i˙a u dawk id-devoti li jifil˙u jimxukienu jinvistaw seba’ parroççi ta’ l-Assunta. Innumrusebg˙a hawn assoçjat l-aktar mas-seba’ fer˙iet<strong>tal</strong>-Madonna. G˙alkemm il-festa ta’ Santa Marijata˙bat fil-15 t’Awissu l-visti tas-seba’ Santamarijietkienu jibdew lejlet waqt li joqrob il-lejl. Min˙abbas-s˙ana t’Awissu dan il-pellegrina©© kien isir matulil-lejl. Grupp ta’ devoti, u˙ud minnhom bil-fanalf’idejhom, kienu jiltaqg˙u quddiem il-knisja ta’ l-KaΩin <strong>tal</strong>‐<strong>Band</strong>a San <strong>Gabriel</strong> Óal Balzan AD 192035