IN CAMMINO CON GLI DEI. Itinerari di sacro e natura nell'Abruzzo ...
IN CAMMINO CON GLI DEI. Itinerari di sacro e natura nell'Abruzzo ...
IN CAMMINO CON GLI DEI. Itinerari di sacro e natura nell'Abruzzo ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Loreto Aprutino<br />
Collecorvino<br />
Moscufo<br />
Fiume Pescara<br />
E 90<br />
SS 5<br />
Spoltore<br />
Sambuceto<br />
San Giovanni Teatino<br />
SS 81<br />
Fiume Alento<br />
Pescara<br />
SS 81<br />
SS 81<br />
Pretaro<br />
Fiume Foro<br />
Fiume Aventino<br />
Francavilla al Mare<br />
Torremontanara<br />
Pianella Cerratina<br />
A14<br />
PESCARA SUD<br />
FRANCAVILLA AL MARE<br />
Stazione <strong>di</strong> Tollo<br />
PESCARA OVEST Torrevecchia Teatina<br />
Cepagatti<br />
Villa Badessa<br />
Villanova<br />
Villareia<br />
CHIETI<br />
A25<br />
CHIETI<br />
Chieti Scalo<br />
Castelferrato<br />
S. Salvatore<br />
Miglianico<br />
1<br />
Ripa Teatina<br />
Chieti<br />
Villamagna<br />
Savini<br />
Tollo<br />
Collesecco<br />
Lido Riccio<br />
Ortona 11<br />
Villa<br />
San Tommaso<br />
Villa<br />
San Nicola<br />
ORTONA<br />
Punta <strong>di</strong> Acquabella<br />
O<br />
S<br />
E<br />
Civitaquana<br />
Nocciano<br />
Brecciarola<br />
Villa<br />
Cugnoli<br />
Rosciano<br />
Casalincontrada Bucchianico<br />
Casino<br />
San Rocco<br />
Vezzani<br />
Giuliano<br />
Villa Tucci<br />
Grande Villa<br />
S. Leonardo<br />
Villa<br />
Torre<br />
San Vito Chietino<br />
Marina <strong>di</strong> San Vito<br />
Alanno<br />
2<br />
Reginaldo<br />
Colle Spaccato<br />
Teatino<br />
Vacri<br />
Ari<br />
Canosa Sannita<br />
Villa San Giovanni<br />
San Pietro<br />
Semivicoli<br />
Villa<br />
Rogatti<br />
10 Villa Caldari<br />
S. Apollinare<br />
Mancini<br />
LANCIANO<br />
Crecchio<br />
Puncichitti<br />
Treglio<br />
Punta del Cavalluccio<br />
La Penna<br />
sco<br />
re<br />
Passeri<br />
Tocco<br />
da Casauria<br />
Salle<br />
sale<br />
eligna<br />
Sulmona<br />
Terranova<br />
Frisa<br />
Rocca San Giovanni<br />
Fara Filiorum Petri<br />
Viano Arielli<br />
Santa Giusta<br />
Fossacesia Marina<br />
Roccamontepiano<br />
Casacan<strong>di</strong>tella<br />
Poggiofiorito<br />
Serramoncesca<br />
Sant’Armato Lanciano 1<br />
Villa<br />
San Valentino<br />
Fossacesia<br />
San Rocco<br />
San Basile<br />
Martelli<br />
in Abruzzo<br />
San Martino<br />
Spaccarelli<br />
Citeriore<br />
Lettomanoppello<br />
Scorciosa<br />
sulla Marrucina Filetto<br />
2<br />
Torino <strong>di</strong> Sangro Marina<br />
Pretoro<br />
Orsogna<br />
Villa Santa Maria Imbaro<br />
Abbateggio<br />
Nasuti<br />
Stanazzo<br />
Bolognano<br />
VAL DI SANGRO<br />
le Morgie<br />
Roccamorice<br />
Trastulli<br />
Mozzagrogna<br />
Villa<br />
Villa<br />
Lido <strong>di</strong> Casalbor<strong>di</strong>no<br />
Rapino 3<br />
Crocetta<br />
Andreoli<br />
Romagnoli<br />
Guar<strong>di</strong>agrele<br />
San Rocco<br />
San Vncenzo<br />
Villa Elce<br />
10<br />
Castel Frentano<br />
Castello <strong>di</strong> Sette<br />
Comino 9<br />
San Egi<strong>di</strong>o<br />
2<br />
San Domenico<br />
• Passo Lanciano 1662<br />
Sant’Eusanio<br />
Torino <strong>di</strong> Sangro<br />
del Sangro<br />
Rizzacorno<br />
Sant’Onofrio<br />
Villalfonsina<br />
CASALBORD<strong>IN</strong>O<br />
Colle Bianco<br />
Casalbor<strong>di</strong>no<br />
VASTO NORD Pagliarelli Punta Penna<br />
Paglieta<br />
Caramanico<br />
Pisavini<br />
Capoposta<br />
Cotti<br />
Terme<br />
4<br />
Ranco<br />
Incoronata<br />
Capolegrotte<br />
Verratti<br />
1<br />
Pennapie<strong>di</strong>monte<br />
Laroma<br />
Pollutri<br />
•<br />
Guarenna Nuova<br />
San Barbato<br />
Blockhaus 2142<br />
Piazzano - Piano La Fara<br />
San<br />
Sant’Eufemia<br />
Lorenzo<br />
5<br />
a maiella<br />
Scerni<br />
Monte Marcone<br />
Pili<br />
Selva<br />
Palombaro<br />
Vasto<br />
San Luca<br />
•<br />
3<br />
Sant’Onofrio 3<br />
Il Martellese 2252<br />
Altino<br />
Rucconi<br />
Vasto Marina<br />
• Monte Acquaviva 2737<br />
Sant’Angelo<br />
Casoli<br />
Perano<br />
Sant’Antonio<br />
Roccacaramanico<br />
Colli<br />
Archi Stazione<br />
San Amico<br />
Civitella Messer Raimondo<br />
San Giacomo<br />
Lago<br />
<strong>di</strong> S. Angelo<br />
San Marco<br />
Fara San Martino<br />
Archi<br />
Monteodorisio 4<br />
A14<br />
Capriglia<br />
Calazzotto<br />
Macchie<br />
San Salvo Marina<br />
Atessa<br />
4<br />
10<br />
Cupello<br />
Corpi Santi<br />
Roccascalegna 9<br />
MONTENERO DI BISACCIA<br />
Pacentro<br />
Peschiola<br />
VASTO SUD<br />
Lama dei Peligni<br />
Fonte Rossi<br />
Gessopalena<br />
9<br />
Valle Cupa Tornareccio<br />
Piano dell’Ospedale<br />
Torricchio<br />
6<br />
8<br />
Terranova<br />
Casalanguida<br />
San Salvo<br />
• Tavola Rotonda 2404<br />
• Monte Pallano 1020<br />
Gissi<br />
a<br />
Pettorano<br />
sul Gizio<br />
Cansano<br />
Campo<br />
<strong>di</strong> Giove<br />
Palena<br />
7<br />
• Monte Porrara 2136<br />
Torricella Peligna<br />
Bomba<br />
Policorvo<br />
Taranta Peligna<br />
Colle<strong>di</strong>macine<br />
S. Giovanni<br />
Pennadomo<br />
Guilmi<br />
Fallascoso<br />
Lettopalena<br />
Lago<br />
<strong>di</strong> Bomba<br />
Fontanelle Montebello<br />
Colle<strong>di</strong>mezzo<br />
sul Sangro<br />
8<br />
• Monte Vecchio 1016<br />
Montenerodomo<br />
• Monte Pidocchio 1297<br />
Pietraferrazzana<br />
Serre<br />
• Monti Pizzi 1342<br />
Montelapiano Villa Santa Maria<br />
Montazzoli<br />
Carpineto<br />
Sinello<br />
Liscia<br />
Montalfano<br />
Furci<br />
Lentella<br />
San Buono<br />
la Torretta<br />
Fresagran<strong>di</strong>naria<br />
5<br />
Sella<br />
6<br />
Fontelacasa<br />
Mafalda<br />
Montenero<br />
<strong>di</strong> Bisaccia<br />
Petacciato<br />
• Colle Pennapizzuto 1161<br />
San Cristoforo<br />
Rocca Pia<br />
Civitaluparella Fallo<br />
Monteferrante<br />
Palmoli<br />
Dogliola<br />
itinerario della<br />
Maiella<br />
Pescocostanzo<br />
• Macchiapanetta 1578 Pizzoferrato<br />
Gamberale 5<br />
Masè<br />
Quadri<br />
Roccaspinalveti<br />
•<br />
Borrello Monte Fischietto 1363<br />
Olmi<br />
6 Giuliòpoli<br />
Fraine<br />
Roio del Sangro<br />
•<br />
Colle dell’Albero 1390<br />
7 Rosello<br />
Santa Lucia Tufillo<br />
Carunchio<br />
8<br />
Montemitro<br />
San Felice<br />
del Molise<br />
Tavenna<br />
Palata<br />
Montecifone<br />
•<br />
Rivisondoli<br />
Sant’Angelo<br />
del Pesco<br />
Pescopennataro<br />
Monte la Rocca 1239 • Castel Fraiano 1415<br />
Celenza sul Trigno<br />
• Colle Carunchina 1160<br />
Acquaviva<br />
Collecroce<br />
itinerario della Roccaraso<br />
Sangro<br />
Roccacinquemiglia<br />
Ateleta<br />
Roccaraso<br />
Capracotta<br />
Torrebruna<br />
Castiglione Messer marino<br />
Guar<strong>di</strong>abruna<br />
Valloni San Giovanni<br />
Lipioni<br />
Belmonte<br />
Casali<br />
del Sannio<br />
•<br />
Monte Pizzuto 1290Castelguidone<br />
Roccavivar<br />
Montefalcone<br />
del Sannio<br />
Castelmauro<br />
Guar<strong>di</strong>alfiera<br />
Agnone<br />
7<br />
Villetta Barrea itinerario della<br />
Castel<br />
<strong>di</strong> Sangro<br />
Vastogirar<strong>di</strong><br />
Schiavi d’Abruzzo Taverna<br />
S. Martino<br />
Cupello<br />
Trivento<br />
Cavitacampomarano<br />
Roccaraso<br />
Barrea<br />
Scontrone<br />
Poggio<br />
Sannita<br />
Roccaraso<br />
Trigno<br />
SS 84<br />
Torrente Moro<br />
Fiume Sangro<br />
SS 652<br />
SS 16<br />
Torrente Feltrino<br />
Fiume Sinello<br />
SS 652<br />
E 55<br />
Fiume Treste<br />
SS 650<br />
0 10 km<br />
SS 16<br />
N<br />
SS 650<br />
Fiume Trigno<br />
San Salvo Marina<br />
La percezione che da sempre l’uomo ha avuto della realtà è quella <strong>di</strong> un nesso inscin<strong>di</strong>bile<br />
tra “<strong>sacro</strong> e <strong>natura</strong>”, quel che <strong>di</strong> misterioso che solo oggi sta perdendo quella<br />
suggestione e quel valore che ha <strong>di</strong>stinto per millenni il cammino dell’umanità.<br />
Il territorio della provincia <strong>di</strong> Chieti vanta tra le sue peculiarità numerosi luoghi dove<br />
tale legame è ancora percepibile ed in grado <strong>di</strong> suscitare la fantasia nelle sue sterminate<br />
operazioni immaginifiche. Grotte, fonti, boschi, montagne, colline, stagni, spiagge<br />
sabbiose, scogliere recano quasi sempre tracce della presenza <strong>di</strong> culti ancestrali,<br />
e spesso in essi sono visibili i resti materiali <strong>di</strong> una religiosità che dalla preistoria ha<br />
continuato il suo percorso storico in forme cristiane, come nel caso delle numerose<br />
grotte che portano il nome dell’Arcangelo Michele, erede <strong>di</strong> <strong>di</strong>vinità pagane.<br />
Gli scavi e le attività <strong>di</strong> ricerca condotti dalla Soprintendenza per i Beni Archeologici<br />
dell’Abruzzo, assieme con quanto offrono le numerose aree <strong>natura</strong>listiche protette<br />
presenti nella nostra Provincia, consentono oggi <strong>di</strong> proporre tre itinerari, sostanziati<br />
dal forte connubio <strong>di</strong> “<strong>sacro</strong> e <strong>natura</strong>” ed articolati in elementi geografici rilevanti e<br />
caratterizzanti il nostro territorio: la Maiella ed i fiumi Sangro e Trigno.<br />
La stragrande maggioranza dei cosiddetti “bronzetti” rinvenuti numerosi nel territorio<br />
della provincia <strong>di</strong> Chieti raffigurano Ercole e ci sono anche luoghi, come Punta<br />
d’Erce <strong>di</strong> Vasto, che ne perpetrano il nome. Si tratta sicuramente del culto maggiormente<br />
<strong>di</strong>ffuso, quello <strong>di</strong> una <strong>di</strong>vinità che i popoli dell’Italia antica identificavano con<br />
la <strong>natura</strong> stessa e con le sue manifestazioni fauste ed infauste, ma anche il <strong>di</strong>o del<br />
coraggio e della forza fisica, modello per i giovani.<br />
Sarà proprio Ercole ad accompagnarci nell’itinerario della Maiella, mentre Diana e<br />
Giove ci guideranno lungo il Sangro e lungo il Trigno. Un po’ alla stregua degli antichi<br />
popoli italici, che si <strong>di</strong>ffusero in tutta la Penisola con le “Primavere sacre” guidati dai<br />
segni mandati dagli dei.<br />
Panfilo Di Silvio - Assessore alla Cultura e Turismo