Hoe werkt de riool- waterzuivering Amersfoort? - De Eem

Hoe werkt de rioolwaterzuivering
Amersfoort?
Waterschap zuivert
afvalwater uit:
• Amersfoort
• Leusden
• Bunschoten

Waterschap Vallei & Eem
werkt aan schoner water
Tot het begin van de jaren zeventig ging de kwaliteit van het oppervlaktewater in ons land sterk
achteruit. Er kon nauwelijks nog vis in leven. We loosden zoveel vuil water in sloten, beken, rivie-
ren, kanalen en plassen dat de natuur het niet meer kon verwerken. Aan het eind van de jaren
zestig maakte de overheid een wet die paal en perk stelt aan het lozen van afvalwater: de Wet
Verontreiniging Oppervlaktewateren. Sinds 1970 moeten we afvalwater eerst zuiveren, voordat
het mag worden geloosd. Het effect van die wet is duidelijk merkbaar. Op de meeste plaatsen
zwemt weer vis en het water stinkt niet meer.
Waterschap Vallei & Eem zuivert het
afvalwater in een 106.000 hectare
groot gebied dat tussen de randmeren,
de Veluwe, de Nederrijn en de
Utrechtse Heuvelrug ligt. Het afval-
water in dit gebied is afkomstig van de
ruim 600.000 inwoners en 14.500
bedrijven.
Het schoonmaken van het afvalwater
gebeurt op zogeheten rioolwaterzuiveringsinstallaties,
kortweg rwzi’s.
Waterschap Vallei & Eem beheert acht
van zulke installaties.
Waterschap Vallei & Eem doet meer
Het waterschap doet meer dan het zuiveren
van afvalwater. Het onderhoudt
watergangen, regelt de aan- en afvoer
van water en zorgt voor veilige dijken.
Verder voert het waterschap onderzoek
uit naar de kwaliteit van het oppervlaktewater
en neemt zo nodig extra maat-
2
regelen om die kwaliteit te verbeteren.
Het waterschap controleert tenslotte of
bedrijven en particulieren zich houden
aan de voorschriften voor lozen van
afvalwater. Een waterschap is een
overheidsorganisatie en is vergelijkbaar
met een gemeente. Het kent ook een
democratisch gekozen bestuur. Om de
vier jaar kan iedereen die belang heeft
bij het werk van het waterschap stemmen
voor een nieuw Algemeen Bestuur.

Hoe werkt de rioolwaterzuivering
Amersfoort?
Inhoud
2 Waterschap Vallei & Eem werkt aan schoner water
2 Waterschap Vallei & Eem doet meer
3 Geschiedenis
3 De vernieuwde rioolwaterzuivering
4 Hoe werkt de rwzi Amersfoort?
4 Mechanische zuivering
5 Biologische zuivering
5 Fosfaten
6 Wat gebeurt er met het gezuiverde water?
6 Wat gebeurt er met het slib?
7 Besturing
7 Geen stank- en geluidsoverlast
8 Wie betaalt dat?
Geschiedenis
Voor de komst van de eerste rioolwaterzuiveringsinstallatie
(rwzi) loosden
de Amersfoorters hun afvalwater via de
grachten op de Eem. In 1938 werd de
eerste rioolwaterzuiveringsinstallatie
aan de Nijverheidsweg gebouwd.
Deze installatie kon alleen zwevend en
bezinkbaar vuil uit het afvalwater halen
van ongeveer 45.000 inwoners.
De gemeente Amersfoort besloot in
1964 tot de bouw van een nieuwe rwzi.
Die installatie kon ook het afvalwater
uit de toenmalige gemeenten Hoogland,
Leusden en Stoutenburg verwerken.
De bouw begon in 1970 en op 2 januari
1973 was de feestelijke opening.
Toen de rwzi Amersfoort klaar was, was
het hele stroomgebied van het
Valleikanaal en de Eem voorzien van
rioolwaterzuiveringsinstallaties.
In 1973 kregen de laatste woonhuizen
in Amersfoort een aansluiting op de riolering.
In 1980 nam de provincie
Utrecht de rwzi Amersfoort over. In de
jaren tachtig bleek de installatie niet
meer te voldoen aan de steeds strenger
wordende zuiveringseisen van het
rijk. De provincie besloot tot een grondige
verbouwing, die in 1995 startte.
Toen de provincie het waterkwaliteitsbeheer
op 1 januari 1997 aan de water-
3
schappen delegeerde, nam Waterschap
Vallei & Eem de rwzi Amersfoort over.
De vernieuwde rioolwaterzuivering
In 1999 nam Waterschap Vallei & Eem
de eerste fase van de vernieuwde rioolwaterzuiveringsinstallatie
(rwzi)
Amersfoort in gebruik. In 2004 was de
tweede fase gereed. Ook het afvalwater
uit Bunschoten-Spakenburg wordt nu in
Amersfoort gezuiverd.
De rwzi aan de Neonweg voldoet nu
geheel aan de huidige milieunormen.
De installatie zuivert het afvalwater uit
Amersfoort, Leusden, Hoogland,
Hooglanderveen, Achterveld en
Bunschoten-Spakenburg. Ook een deel
van het regenwater komt via de riolering
op de rwzi terecht.
De rwzi Amersfoort kan het afvalwater
van 340.000 mensen verwerken.
In vaktermen: de zuivering heeft een
capaciteit van 340.000 vervuilingseen-

3
4
heden (v.e.). Dat afvalwater komt niet
alleen van woonhuizen. Ook bedrijven
produceren afvalwater. Veroorzaakt een
bedrijf net zoveel vervuiling in het afvalwater
als 1.000 inwoners, dan heeft
dat bedrijf een vervuilingswaarde van
1.000 vervuilingseenheden.
Op de rwzi Amersfoort ondergaat het
afvalwater verschillende behandelingen
om grof vuil, zand, zwevend vuil en de
meeste opgeloste afvalstoffen eruit te
halen. Ook het slib dat overblijft, krijgt
een grondige behandeling. De rwzi
Amersfoort verwijdert ruim 97 procent
van het vuil uit het water. Het schoongemaakte
water stroomt via de Eem
naar de randmeren.
Hoe werkt de rwzi Amersfoort?
Het afvalwater uit woningen en bedrijven
komt via afvoerbuizen in het riool
terecht. Via drie grote rioolbuizen komt
het afvalwater uit Amersfoort naar de
rwzi. Rioolgemalen en persleidingen
transporteren het afvalwater van
2
3
4
1
2
Leusden, Hoogland, Achterveld,
Hooglanderveen, Vathorst en
Bunschoten-Spakenburg naar de rwzi.
Het binnenkomende vuile water noemen
we influent.
De zuivering van afvalwater gebeurt in
twee trappen. In de eerste trap worden
grove en fijne niet-opgeloste afvalstoffen
uit het water verwijderd. Dat is de
zogeheten mechanische zuivering.
In de tweede fase worden de opgeloste
en fijne zwevende deeltjes uit het water
gehaald. Dat gebeurt in de zogeheten
biologische zuivering. Op kleine schaal
kan er ook nog een aanvullende chemische
zuivering plaatsvinden. Het slib
dat na de zuivering overblijft, ondergaat
een speciale behandeling, waarbij gas
vrijkomt dat wordt gebruikt voor de
eigen energievoorziening.
4
2 Voorbezinktanks
1 Roostergoedinstallatie
Mechanische zuivering
1 Roostergoedinstallatie
In het afvalwater zitten opgeloste en
niet-opgeloste stoffen. De niet-opgeloste
stoffen worden er het eerst uitgehaald.
Dat gebeurt mechanisch.
Het afvalwater passeert een fijn rooster
dat hout, steentjes, papier, plastic en
dergelijke verwijdert. Dit zogeheten
roostergoed wordt in speciale persen
samengeperst en belandt in een vuilcontainer.
Vervolgens wordt het afgevoerd
naar een afvalverwerkingsbedrijf.
2 Voorbezinktanks
Na deze eerste behandeling gaat het
water naar twee grote, ronde voorbezinktanks.
Het water komt in het midden
binnen en stroomt dan langzaam
naar de buitenkant van de tanks.
De zware deeltjes in het water zakken
onderweg naar de bodem in de vorm
van slib. Dat slib noemen we primair

3 Voordenitrificatietank
slib. Een langzaam ronddraaiende ruimer
schraapt dit primaire slib over de
licht hellende bodem naar het midden
van de tank. Ondertussen drijft een
schraper aan het wateroppervlak vet in
de zogeheten drijflaagput.
Het primaire slib wordt door een
cycloon gepompt. In de cycloon worden
slib en zand van elkaar gescheiden.
De cycloon bevindt zich in een ruimte
naast de voorbezinktank. Het is een
kegelvormige cilinder die als een centrifuge
ronddraait. Het zand wordt tegen
de wand geslingerd, zakt daar naar
beneden en wordt via een zandwasser
in een vuilcontainer gedumpt. Het slib
wordt naar een zogeheten primair slibindikker
gepompt.
Biologische zuivering
Na de mechanische zuivering blijven
nog verschillende opgeloste en organi-
4 Beluchtingstanks
sche stoffen in het water achter.
De rwzi verwijdert die stoffen op biologische
wijze. Daarbij bootsen we een
natuurlijk proces na. Bacteriën knappen
daarbij het vuile werk op. Ook in het
water uit sloten, rivieren en zeeën zitten
bacteriën die afvalstoffen opeten. Die
bacteriën breken de stoffen het beste
af als er veel zuurstof in het water zit.
3 Voordenitrificatietank
Na de mechanische zuivering gaat het
water via de zogeheten selector naar de
voordenitrificatietank. Daar wordt het
nitraat verwijderd. De selector is een
tank voor de voordenitrificatietank, waar
‘actief slib’ uit de nabezinktanks wordt
gemengd met het water dat uit de voorbezinktanks
komt.
Dat ‘actief slib’ bestaat uit vele miljoenen
bacteriën. Omdat er in de voordenitrificatietank
geen vrij opneembare zuurstof
voorkomt, nemen de bacteriën het
aanwezige nitraat op en zetten dat om
in stikstofgas en zuurstof.
5
4 Beluchtingstanks
Daarna gaat het water naar de aangrenzende
beluchtingstanks. In die ovale
tanks circuleert het water. Zogeheten
puntbeluchters brengen het water heftig
in beweging, waardoor het extra zuurstof
opneemt. Puntbeluchters zijn grote
ronde schotels met schoepen. Door die
extra zuurstof kunnen de bacteriën hun
werk goed doen. Zij verwijderen onder
andere organische stoffen en stikstofverbindingen.
Fosfaten
Op de rwzi haalt het waterschap ook
zoveel mogelijk de fosfaten uit het
water. Dat is nodig omdat fosfaten de
groei van algen in het oppervlaktewater
bevorderen. Algen zijn heel kleine drijvende
planten, die het water troebel
maken. Zo kan licht minder goed in het
water doordringen. Zonder licht kunnen
planten geen zuurstof maken voor bijvoorbeeld
vissen die in het water leven.

8
9
11
12
5
7b
10
6
Algen veroorzaken het afsterven van
waterleven. Door een uitgekiend beluchtingssysteem
hechten fosfaten zich nog
sterker aan het ‘actief slib’ en worden
met het overtollige ‘actief slib’ afgevoerd.
Af en toe komt het voor dat biologische
zuivering niet genoeg fosfaten verwijdert.
Dan gaat het waterschap over op
chemische zuivering door ijzer- of aluminiumchloride
toe te voegen. Fosfaten
hechten zich sterk aan deze chemicaliën.
5 Nabezinktanks
Het bacterierijke water gaat nu naar zes
nabezinktanks. In deze nabezinktanks
worden water en slib van elkaar
gescheiden.
Het slib zinkt naar de bodem en het
gezuiverde water stroomt over de randen
van de tank in een goot. Een ruimer,
een lange arm die aan een langzaam
ronddraaiende halve brug vastzit,
schuift het bezonken slib naar een put
in het midden van de tank.
4
5
7a
12
6 Retourslibgemaal
Het zogeheten retourslibgemaal pompt
het overgrote deel van het slib terug
naar de selector, waar het slib zich met
‘nieuw’ vuil water mengt. Het overtollige
slib gaat naar een bandindikker (7),
waar het water er zoveel mogelijk wordt
uitgehaald.
Wat gebeurt er met het gezuiverde
water?
De rwzi Amersfoort loost het gezuiverde
water in de Eem. Uiteindelijk komt het
in het Eemmeer terecht. Het gezuiverde
afvalwater noemen we ‘effluent’.
Het waterschap meet de hoeveelheid
afvalwater die de installatie heeft doorlopen.
Bovendien houdt men voortdurend de
kwaliteit van het afvalwater, het gezuiverde
water en het slib in de gaten.
De controles die nodig zijn voor een
goede aansturing van de rwzi, vinden
6
5 Nabezinktank
7 Bandindikker
plaats in een klein laboratorium op de
rwzi. De meer ingewikkelde controles gebeuren
in een groter, extern laboratorium.
Wat gebeurt er met het slib?
Er zijn twee slibstromen. Het bezonken
vuil uit de voorbezinktanks en het overtollig
‘actief slib’ uit de nabezinktanks.
7a Slibindikker en 7b bandindikker
Het slib uit de voorbezinktanks wordt
via de cycloon naar de primair slibindikker
gepompt. In die bak blijft het slib
enige tijd liggen. Daar zakt het naar de
bodem. Het water wordt afgevoerd.
Het overtollige ‘actief slib’ uit de nabezinktanks
gaat naar twee bandindikkers.
Een bandindikker is een lopende
band van poreus materiaal, die als een
zeef werkt. Het water stroomt van onderen
weg en het achtergebleven slib
wordt aan het eind van de band opgevangen.

8 Slibgistingstanks
8 Slibgistingstanks
De beide slibstromen komen samen in
de slibgistingstanks. Het slib blijft
gemiddeld 20 dagen in die gistingstanks.
Daar ondergaat het bij ongeveer
35 graden Celsius een natuurlijk gistingsproces.
Andere bacteriën dan die
in de beluchtingstanks zetten het organische
afval om in biogas.
9 Gashouder
Het geproduceerde gas wordt opgeslagen
in een gashouder. De rwzi gebruikt het
gas voor de eigen energievoorziening.
Het gas is de brandstof voor twee CVketels
en voor twee gasmotoren die een
generator aandrijven. De energie gebruikt
de rwzi voor de verwarming van de gistingstanks
en voor de gebouwen op het
terrein. Hiermee voorziet de rwzi 65 procent
in haar eigen energiebehoefte.
10 Slibverwerking
Het uitgegiste slib wordt in de buffertank
opgeslagen en gaat vervolgens
naar de slibcentrifuge in het slibverwer-
kingsgebouw. Daar wordt zoveel mogelijk
water uit het slib verwijderd.
Uiteindelijk gaat het in containers naar
een bedrijf dat het slib verder verwerkt.
In Amersfoort wordt ook het slib van de
rwzi’s Woudenberg en Soest verwerkt.
Besturing
10 Slibverwerking
9 Gashouder
11 Bedrijfsgebouw
De rwzi wordt volledig geautomatiseerd
bestuurd. Voortdurend gaat informatie
over het zuiveringsproces vanuit diverse
schakelkasten naar de centrale schakelruimte
in het bedrijfsgebouw. Hier
bevindt zich de bedieningscomputer van
de totale installatie. Medewerkers van
de rwzi kunnen van hieruit de installatie
bedienen en eventueel bijsturen.
Via het zogeheten BBS (Beeldschermbe
dieningssysteem) kunnen de medewerkers
van de rwzi de actuele situatie op
de voet volgen. De computer van de
rwzi signaleert ook eventuele storingen.
7
Als er buiten werktijd een urgente storing
optreedt, roept de computer de
dienstdoende technicus op.
De computer legt gegevens vast die
voor het zuiveringsproces van belang
zijn en registreert het functioneren van
de diverse onderdelen van de installatie
in grafieken.
Geen stank- en geluidsoverlast
Bij het zuiveren van afvalwater kan
stank vrijkomen. De installaties op het
terrein produceren ook geluid. Stank en
geluid kunnen overlast veroorzaken bij
omwonenden.
Om geluidhinder te voorkomen is een
deel van de beluchtingstank afgedekt.
De gasmotor staat zo opgesteld dat hij
zo min mogelijk overlast bezorgt. Om
stankoverlast zoveel mogelijk te beperken
is een aantal onderdelen van de
installatie overdekt.

11
12
Zo zijn de roostergoedinstallatie, de
voorbezinktanks, de slibindikker, de buffertank
en de bandindikkers overdekt,
om te voorkomen dat stank ontsnapt.
De lucht onder die overdekkingen wordt
afgezogen en door lavafilters (12)
geleid. Dat zijn polyester tanks gevuld
met lavastenen waarop bacteriën zitten
die geuren afbreken.
12
11 Bedrijfsgebouw
Wie betaalt dat?
12 Lavafilters
Ieder jaar is ruim 3 miljoen euro nodig
om de rwzi Amersfoort te laten draaien.
Omdat we met z’n allen (huishoudens
en bedrijven) het water vervuilen, betalen
we ook met z’n allen voor het
schoonmaken ervan. Het waterschap
int daarom zuiveringsheffing. Elke
gebruiker van een bedrijfs- of woonruimte
in het waterschapsgebied betaalt zuiveringsheffing
onder het motto: ‘de vervuiler
betaalt’. In 2004 bedroeg de
opbrengst ruim 42 miljoen euro.
Het grootste gedeelte van dat geld is
nodig om de acht rwzi’s in het waterschapsgebied
draaiende te houden, te
verbeteren en te vernieuwen.
Uitgave van Waterschap Vallei & Eem, Fokkerstraat 16, Postbus 330, 3830 AJ Leusden Telefoon 033 - 43 46 000 E-mail info@wve.nl Internet www.wve.nl Tekst
Afdeling Communicatie i.s.m. Sector Waterzuivering. Foto’s Michiel Wijnbergh, Driebergen ; Dirk Verwoerd, Amersfoort Luchtfoto’s Fotostudio Henk Deunk, Deventer
Vormgeving Reproka Visuele Communicatie Druk Reproka Visuele Communicatie Oplage 5.000 Augustus 2004
Adres Rioolwaterzuiveringsinstallatie Amersfoort, Neonweg 30, 3812 RH Amersfoort Telefoon 033 - 42 20 788 Fax 033 - 46 18 090 E-mail rwziamersfoort@wve.nl
Waterschappen zijn overheidsorganisaties die zorgen voor veilige dijken, optimale waterstanden en schoon water in sloten, plassen en kanalen. Waterschap Vallei &
Eem doet dit in het gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug, de randmeren, Veluwe en Nederrijn.