Dossier Van Leeuwen - Kamp Amersfoort

schaken om te ‘ontsnappen’
Op 26 februari 2011 werd het jubileumboek
‘De kronieken van Schaakvereniging
Sliedrecht’ gepresenteerd in Kamp
Amersfoort. Tijdens de bijeenkomst werd
het belang onderstreept van ‘ontsnappen
uit de realiteit van ellende’. Schaken was
daarbij een belangrijk hulpmiddel.
Op dinsdag 16 mei 1944 werden honderden
mannen uit Sliedrecht, Giessendam, Hardinxveld,
Sleeuwijk, Werkendam en de Biesbosch opgepakt
en naar Kamp Amersfoort gevoerd.
Tot deze groep ‘Merwedegijzelaars’ behoorden
ook de twee Sliedrechtenaren Bas van der Starre
en Piet Parel. De twee ‘Merwedegijzelaars’ leerden
elkaar kennen in Kamp Amersfoort. Hier ontstond
een bijzondere vriendschap die zich na de Tweede
Wereldoorlog voortzette. Naast schaken en het
lidmaatschap van Schaakvereniging Sliedrecht,
bracht Piet meer moois in het leven van Bas. In
1958 trouwde Bas met Leny, de oudste dochter
van Piets oudere broer.
Bij de overhandiging van het herdenkingsboek over 75 jaar
Schaakvereniging Sliedrecht aan directeur Harry Ruijs werd
gememoreerd hoe het ‘verzetten van de geest’ als overlevingsvorm
gevangenen op de been hield. Veel gevangenen zochten
hun heil in het geloof. Andere manieren om te overleven
waren tekenen, knutselen en, als de omstandigheden het
toelieten, ook schaken.
De boekpresentatie van Schaakvereniging Sliedrecht werd
afgesloten met een symbolische schaakpartij onder begeleiding
van organisator Hans Berrevoets. Arlo van Holstein en Anja
van der Starre speelden hun partij op de plaats waar vroeger
respectievelijk hun opa en vader gevangen hadden gezeten.
Ze werden geassisteerd door de secondanten Jan Veenis (links)
en auteur Jerry van Rekom. De uitkomst was ‘remise’.
De enige passende uitkomst.
Het Nederlands Dagblad berichtte na de boekpresentatie over
‘Schaken als troost’, het AD over ‘Schaken tegen de gruwelen’.
Het boek ‘De kronieken van
Schaakvereniging Sliedrecht’ is te
verkrijgen via Schaakvereniging
Sliedrecht
www.schakendsliedrecht.nl,
ISBN 978-90-815904-1-9
Er zijn tal van aanwijzingen te
vinden waaruit valt op te maken
dat allerlei manieren werden
aangegrepen om de dagelijkse
ellende even te vergeten.
En hoe belangrijk het was om
de dagelijkse pijn en ellende van
oorlog en gevangenschap even te
7
vergeten mag niet worden onderschat. Tekeningen, sigarettendoosjes,
briefopeners en andere houtsnijwerkjes zoals schaakstukken
getuigen daarvan.
Naast de waarde die schaakstukken hebben voor het moment
van het ‘potje schaak’, vertegenwoordigen zij een grote emotionele
waarde. Vaak zijn herinneringen of verhalen verbonden
aan een schaakset. Het verhaal van de joodse onderduiker die
schaakstukken maakte van wasknijpers, of van de gevangene
die schaakstukken sneed uit een bezemsteel.
In 2011 werd het boek van Bram van der Ham gepresenteerd.
Hij schreef in de proloog:‘Het zijn de primitieve schaakstukken
die mij er uiteindelijk toe gebracht hebben mijn verre, en bijna
vergeten herinneringen aan die turbulente oorlogsjaren op te
schrijven.’ Het boek kreeg de passende titel ‘De Schaakstukken’.
En, heel toevallig, een dag na de boekpresentatie van de
Schaakvereniging Sliedrecht ontvingen we van de heer Volkers,
oud-Kamp Amersfoort gevangene, een bijzondere schenking die
o.a. bestond uit een aantal, in het kamp gemaakte, schaakstukken.
Hoewel sommige stukken verloren waren gegaan, werd
de kleine collectie jarenlang zorgvuldig in een doosje bewaard.
Het feit dat het incomplete spelletje jarenlang werd bewaard,
illustreert wellicht de betekenis ervan. In de oorlog waren de
stukken een provisorisch, praktisch en gewild hulpmiddel om
de dagelijkse ellende te vergeten. Na de oorlog een hulpmiddel
om de herinneringen een plek te geven en te verwerken.
schaakstukken van
de heer G.H.J. Volkers
11397.