Auteursrechten en gebruiksvoorwaarden - Regionaal Archief ...

Eigenaren en huurders hopmanschap
Lage Markt te Nijmegen (1644, 1659)
Door het naast elkaar plaatsen van twee lijsten waarin eigenaren van
dezelfde panden worden vermeld, laat A.H.A.H. Tielen zien hoe het
mogelijk is opeenvolging in bezit vast te stellen. Deze lijsten laat hij
voorafgaan door een toelichtende inleiding. Aantekeningen zijn toegevoegd
door N.A. Hamers.
Dit artikel werd geschreven voor Zoeklicht zonder Grenzen (1990),
maar moest wegens ruimtegebrek naar dit Zoeklicht velplaatst
worden. Inmiddels heeft de Werkgroep 'Nijmegen in Kaart gebracht'
deze hopmanschap bewerkt en blijkt dit artikel door de vergelijking
die gemaakt wordt, nog een waardevolle aanvulling te zijn.
In deze bijdrage zijn twee lijsten van huiseigenaren in de hopmanschap van de Lage Markt
in Nijmegen van resp. 1644 en 1659 naast elkaar gezet.
De eerste lijst is ontleend aan het verpondingscohier van 1644 (OAN inv.nr 2522). De
zogenaamde verponding werd in Gelderland later dan in de andere gewesten ingevoerd en
is tot in onze tijd in gewijzigde vorm als grondbelasting blijven bestaan. Men beschouwde
het toen als een vorm van inkomstenbelasting omdat het een belasting was op onroerende
goederen waaruit inkomsten werden getrokken. Het oorspronkelijke tarief was 1I6de van
de belastbare pachtwaarde van gronden en boerderijen en 1I9de van de belastbare huurwaarde
van huizen en molens. Het was de bedoeling dat de registers van verponding
regelmatig vernieuwd zouden worden, maar in de praktijk, ook in Nijmegen, kwam daar
niets van terecht.
De lijst is opgedeeld in vier kolommen. De eerste kolom is een toegevoegde nummering
die in het origineel niet voorkomt. De tweede kolom geeft de eigenaar; de derde de eventuele
huurder; de vierde kolom geeft de - op arbitraire wijze geschatte - huurwaarde. De
originele tekst geeft echter nog twee kolommen met geldbedragen, resp. 1I9de (= de verschuldigde
belasting) en 8/9de van de geschatte huurwaarde. Deze zijn hieronder niet
opgenomen. Door onderlinge vergelijking van huurwaarden kan men de relatieve waarde
van een huis bepalen.
Deze lijst is uniek voor Nijmegen omdat het de enige bron is waarin eigenaren èn
huurders vermeld worden.
De tweede lijst is ontleend aan het zogenaamde Oud-Protocol van Bezwaar (OAN inv.nr
2074, tweede gedeelte) waarbij steeds de eerstgenoemde eigenaar is overgenomen. Het
Oud-Protocol is ontstaan uit de behoefte om op eenvoudige en snelle wijze te kunnen
achterhalen of iemand de rechtmatige eigenaar was van een pand, maar vooral ook om bij
een eventuele verkoop te kunnen zien of een pand bezwaard was met hypotheken, citaties,
beslagleggingen, verplichtingen tegenover instanties zoals o.a. Broederschappen, Gasthuizen
enz. In het Oud-Protocol (1659-ca 1720/1740) staan per folio twee of drie huizen
geregistreerd. Per huis staan de eigenaren bovenaan; tevens is aangeduid hoe en op welke
datum zij hun bezit verwierven: b. v. bij transport dd .... , of ex testamentaire dispositie, of
ex decreto (bij raadsbesluit). De pand veiligheden (hypotheken) en andere verplichtingen
staan daaronder. Door gebrek aan beschrijtbare ruimten op de folio's zien deze er vaak
159