Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
22 <strong>Skrien</strong> juni 2006<br />
17de Beeld voor Beeld Festival<br />
‘De scheidslijn tussen documentaire en visuele<br />
antropologie is grotendeels onzin’, zegt Eddy<br />
Appels, directeur van Beeld voor Beeld. In ruim<br />
twintig documentaires kunnen we zien waarom.<br />
Nana Jongerden<br />
In de loop der jaren heeft Beeld voor Beeld<br />
zich van antropologisch en etnografisch<br />
georiënteerd filmfestival ontwikkeld tot een<br />
festival ‘waarbij cultuur en beeldvorming<br />
centraal staan’. Films die schijnbaar kleine<br />
verhalen vertellen over de levens van mensen<br />
die in de geschiedschrijving of de media<br />
doorgaans niet aan bod komen. Waar ze ook<br />
vandaan komen. Zo draaien er dit jaar documentaires<br />
uit onder meer India, Italië, Suriname<br />
en Nederland. Met het programmaonderdeel<br />
‘Afrikaanse beelden’ ligt het accent<br />
op Afrika en Afrikaanse migranten in Europa.<br />
Andere thema’s zijn passie voor muziek, culturele<br />
tradities, afkomst, familie, volwassen<br />
worden en geboorte.<br />
Kroost<br />
Kersverse kroost en hoogzwangere vrouwen<br />
zijn het onderwerp van Postpartum (Silvina<br />
Landsmann, 2004), dat op het festival zijn<br />
Nederlandse première beleeft. De film volgt<br />
het strak gereglementeerde proces op een<br />
hypermoderne afdeling verloskunde in Israel.<br />
Vanaf de persweeën tot het moment dat<br />
moeder en kind naar huis mogen, wordt elke<br />
stap in het geboorteritueel vastgelegd. Soms<br />
op cinematografisch effectieve wijze. Zo is er<br />
een spannende scène waarin je een bevalling<br />
hoort, maar niet ziet. Wat de kijker wel ziet,<br />
zijn de getergde gezichten van familieleden.<br />
Op de gang verdringen zij zich bij de deur.<br />
Hun oor leggen ze letterlijk te luister. Hoe<br />
zal het aflopen? Pure suspense. Dan zwaait de<br />
deur open, en verschijnt de jonge vader. Over<br />
het zojuist geworpen kind roept hij in alle<br />
opschudding: ‘Die kan gelijk door naar de<br />
Commandotroepen!’ Een hilarische film waarin<br />
het ziekenhuis oogt als een bevallingsfabriek.<br />
In lange rijen liggen de baby’s naast<br />
elkaar als een massa ingebakerde worstjes.<br />
Klaar om verorberd te worden door de grote<br />
boze maatschappij.<br />
In de traditie van Frederick Wiseman biedt<br />
deze film binnen de muren van het ziekenhuis<br />
een parabel van de staat Israël – of elke<br />
andere westerse maatschappij. Filmmaker<br />
Silvina Landsmann zit zo dicht op de huid<br />
van de moeders en vaders dat zij toch zeker<br />
maanden, zo niet jaren in dit project moet<br />
hebben geïnvesteerd. ‘Cultureel antropologen<br />
leren een bepaalde cultuur door en door kennen,<br />
duiken er echt helemaal in, of dat nou<br />
bijvoorbeeld een Afrikaanse of een westerse<br />
samenleving is’, vertelt Eddy Appels. ‘En<br />
is dat juist niet een van de meest essentiële<br />
voorwaarden voor een goede documentaire?<br />
Een documentairemaker leeft bij wijze van<br />
spreken samen met zijn onderwerp en bouwt<br />
stukje bij beetje het vertrouwen met hem op.<br />
Het is jammer dat de vakgebieden van antropologie<br />
en documentaire veelal langs elkaar<br />
heen leven. Het zijn gescheiden circuits, terwijl<br />
ze naar mijn idee veel met elkaar gemeen<br />
hebben. Op het festival wil ik hen daarom<br />
samenbrengen. Zodat antropologen, docu-<br />
Kiran over Mongolia Tameksaout<br />
Filmmakers<br />
die vertrouwen bouwen<br />
mentairemakers en commissioning-editors<br />
van omroepen elkaar kunnen ontmoeten.’<br />
Pubermeisje<br />
De vertrouwensrelatie moet ook heel sterk<br />
geweest zijn tijdens de productie van The<br />
Mothers’ House (Francois Verster, 2005). De<br />
kijker is getuige van vier jaar uit het leven<br />
van Miché Moses, een aanvankelijk levenslustig<br />
en intelligent pubermeisje. Zij woont<br />
met haar moeder en zus in de township<br />
Bonte Heuvel nabij Kaapstad. Behalve met<br />
het drugsgebruik en geweld buiten, worstelt<br />
Miché ook met haar wispelturige moeder binnenshuis.<br />
Valencia is alleenstaande moeder,<br />
werkeloos, zwanger en hiv-positief. ‘Toen de<br />
Apartheid eindelijk afgeschaft werd, hoopte<br />
men dat de schade zou worden hersteld.<br />
De schade in onze gemeenschappen, individuen<br />
en in onze families’, zo leest de kijker<br />
op de begintitels van de film. Jammer genoeg<br />
is het anders gelopen, weten wij nu. De keiharde<br />
samenleving waarin Miché leeft, toont<br />
dat onverbiddelijk aan. Tegelijkertijd zien we<br />
de persoonlijke ontwikkeling van een meisje<br />
dat volwassen wordt. Zo vanzelfsprekend<br />
als deze ongelooflijk intieme film zich ontvouwt,<br />
zo zeldzaam knap is deze vanzelfsprekendheid.<br />
Ook Kiran over Mongolia (Joseph Spaid, 2005)<br />
is deels een film over volwassen worden.<br />
De Kazachse jongeman Kuma leidt een hectisch<br />
stadsleven als minderheid in Mongolië.<br />
De film begint met een zoektocht naar<br />
zijn Kazachse afstamming. Hij wil, net als<br />
zijn opa, een adelaar trainen voor de jacht.<br />
Een oeroude Kazachse traditie die hij in ere<br />
wil houden. Het tilt de film uit boven een<br />
puur esthetische ervaring. De landschappen<br />
en adelaars zijn indrukwekkend en stralen<br />
speelfilmallure uit. Maar het is Kuma’s<br />
bewustwording en ontwikkeling die de film<br />
werkelijk de moeite waard maakt.<br />
Wortels<br />
Ook de twintigjarige Sisai ontwikkelt zich tot<br />
volwassen man in de gelijknamige film Sisai<br />
van David Gavro (2005). Sisai is de geadop-<br />
teerde broer van de Israëlische filmmaker<br />
en hoort dat zijn biologische vader nog leeft<br />
in Ethiopië. Samen met broer-filmmaker en<br />
adoptievader keren ze terug naar hun Ethiopische<br />
wortels. De in het begin wat conventionele<br />
en saaie documentaire komt uiteindelijk<br />
toch mooi tot zijn recht. Vanaf<br />
het moment dat Sisai hoort dat zijn vriendin<br />
zwanger is, loopt de film als een trein,<br />
met als hoogtepunt het weerzien met Sisai’s<br />
echte vader. In La fille du grand monsieur<br />
(Georges Kamanayo Gengoux, 2005) gaat de<br />
95-jarige Emma ook op zoek naar haar roots<br />
in haar geboorteland Rwanda. Zij woont in<br />
Brussel en is de dochter van een Rwandese<br />
‘inheemse’ en een Duitse kapitein uit het<br />
koloniale leger. Een prachtig idee, in een<br />
documentaire die niet veel verder komt dan<br />
een opsomming van namen, plaatsen, routes<br />
en jaartallen.<br />
Veel documentaires op Beeld voor Beeld<br />
zijn zoektochten van niet alleen het personage,<br />
maar ook van de filmmaker. Op zoek<br />
naar zijn eigen achtergrond en afkomst. Zo<br />
is Georges Kamanayo Gengoux de zoon van<br />
een Tutsi en een Belg en volgt hij voor zijn<br />
film hoogstwaarschijnlijk niet toevallig de<br />
Rwandees-Duitse Emma. Filmmaker David<br />
Gavro reist met zijn geadopteerde broer en<br />
vader mee naar Ethiopië; het land waar ook<br />
zijn eigen joods-Ethiopische wortels liggen.<br />
De verrassing van Beeld voor Beeld is in dit<br />
opzicht de openingsfilm The Happiest People<br />
in the World (2005). De Bengaalse filmmaker<br />
Shaheen Dill-Riaz woont al jaren in Duits-<br />
‘ Het is jammer dat de vakgebieden<br />
van antropologie en<br />
documentaire veelal langs<br />
elkaar heen leven’<br />
land. Zijn queeste begint met het resultaat<br />
van een wetenschappelijk onderzoek. Volgens<br />
de Londen School of Economics zijn de<br />
gelukkigste mensen op aarde de inwoners<br />
van Bangladesh. Een van de meest dichtbevolkte<br />
landen ter wereld die we vooral associëren<br />
met overstromingen, armoede en politiek<br />
tumult. Deze originele aanleiding grijpt<br />
Dill-Riaz aan om zijn geboorteland te bezoeken.<br />
De reis voert hem langs oude vrienden<br />
en passanten.<br />
Gemorreld<br />
Aan de westerse beeldvorming zal tijdens het<br />
Beeld voor Beeld-festival dus flink worden<br />
gemorreld. Niet in de laatste plaats door het<br />
seminar ‘UNESCO –Information and Communication<br />
Technologies for Intercultural Dialogue’.<br />
Want belangrijker dan de plaats en<br />
het onderwerp van een documentaire, is misschien<br />
wel de vraag wie een film maakt en<br />
voor wie? En, niet te vergeten; hoe wordt<br />
hij gedistribueerd? In de digitaal interactieve<br />
toekomst zijn dit urgente vragen waaraan<br />
steeds meer behoefte zal ontstaan. Het UNES-<br />
CO-project ICT4ID wil daarom de toegang<br />
tot media voor inheemse volkeren vergroten.<br />
Het doel is om bedreigde culturele uitingen<br />
en achtergronden van inheemse samenlevingen<br />
in stand te houden. Tien inheemse<br />
volken, waaronder de pygmeeën in Gabon<br />
en de Himba’s in Namibië, krijgen van UNES-<br />
CO trainingen in het gebruik van informatie-<br />
en communicatietechnologieën. Zo zullen<br />
zij het heft in handen nemen en zelf hun<br />
eigen geschiedenis gaan schrijven. Tijdens<br />
het festival zal Rosa Gonzalez van UNESCO in<br />
samenwerking met Beeld voor Beeld hierover<br />
meer informatie verstrekken. !<br />
Beeld voor Beeld Festival, van woensdag 7 t/m zondag<br />
11 juni, in het KIT Tropentheater te Amsterdam, www.<br />
beeldvoorbeeld.nl en link www.unesco.org<br />
juni 2006 <strong>Skrien</strong> 23
Change language