Versie 4 juni 2007 - Paul Houdijk

41
HOOFDTUK 3 - HISTORISCHE ACHTERGRONDEN: KATHOLIEKE EMANCIPATIE, KERKBOUW
In elk geval lijkt het mij, dat beide kunsten, architectuur en muziek, nauw verwant zijn
3.1 De periode van 1795 tot 1853
(Franz Liszt)
Onder invloed van de Franse revolutie hadden binnen de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlandsche Provinciën ingrijpende veranderingen plaatsgevonden in de
situatie van de kerken 73 . Hoewel er hier voor 1796 geen staatskerk was, was er toch
sprake van een hechte band tussen de Hervormde kerk en de overheid. De regering
stond als voogd garant voor de gelden. Van de andere kerken, waaronder de roomskatholieke,
werd gedoogd dat zij vieringen hielden in gebouwen die uiterlijk niet als
kerk herkenbaar mochten zijn.
Op 5 augustus 1796 besloot de Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek dat
geen bevoorrechte noch heerschende kerk in Nederland meer kan of zal geduld
worden. Uit 1798 stamt de eerste grondwet van de Republiek waarin bepaald wordt
dat alle godsdiensten zijn gelijkgesteld en kerkgebouwen en pastorieën naar
evenredigheid moeten worden verdeeld. Reeds in hetzelfde jaar en het jaar daarop
konden in ons land de eerste drie seminaries worden gesticht te 's-Hertogenbosch,
Warmond en 's- Heerenbergh, zodat binnen een afzienbaar aantal jaren weer kon
worden voorzien in binnen ons eigen land opgeleide priesters. Sinds de Hervorming
was Nederland immers een missiegebied en zou dat boven de grote rivieren tot 1853
blijven, onder leiding van zeven aartspriesters die op hun beurt hiërarchisch
ondergeschikt waren aan een vice-superior. De laatste was een pauselijk
zaakgelastigde, meestal een Italiaan. Sinds 1796 kwamen er vele nieuwe staties bij.
Een statie is een parochie in een missiegebied.
De lekenparticipatie was groot en er kwamen regelmatig afwijkende liturgische gebruiken
voor 74 . Er bestond behoefte aan nieuwe priesters. We zouden een vergelijking kunnen maken
met de situatie van veel parochies na de vernieuwingen in de kerk in de jaren '60 van de
twintigste eeuw.
In 1833 werd C.L. Baron van Wijckerslooth benoemd tot eerste missiebisschop van
de Hollandse Zending, wat kan worden beschouwd als een vroeg voorteken van de
intentie van Rome tot herstel van de bisschoppelijke hiërarchie. Een invloedrijk man
binnen de Hollandse Zending was monseigneur Zwijsen. Hij had een goede relatie
73
Voorzover niet anders vermeld zijn de gegevens ten behoeve van dit hoofdstuk ontleend aan de
volgende literatuur:
A.J. Looijenga, De Utrechtse school in de neogotiek, de voorgeschiedenis en het Sint Bernulphusgilde,
Leiden, 1991.
P.J.A. van Meegeren, Katholiek Utrecht in de tweede helft van de 19e eeuw, Utrechtse Historische
Cahiers, instituut voor Geschiedenis R.U. Utrecht, 1987.
L.J.`Rogier, Katholieke herleving, geschiedenis van katholiek Nederland sinds 1853, N.V.
Uitgevers maatschappij Pax, 's-Gravenhage, 1956.
H.P.R. Rosenberg, De 19de-eeuwse Kerkelijke bouwkunst in Nederland, Staatsuitgeverij, 's Gravenhage,
1972.
74
L.J. Rogier en N. de Rooy, In vrijheid herboren. Katholiek Nederland 1853-1953, 's Gravenhage,
1953, pp. 14/18