DOWNLOAD: Het verhaal van Fonske, de visser - Lerarenkaart

Een vissersjongen vertelt…
Inleiding
Fonske Vantorre, ook wel Spekke genoemd, want dat is zijn lapnaam of bijnaam, groeide
bijna 100 jaar geleden op in Heist. Heist was toen nog een plaats waar veel vissers
woonden. Het verhaal van Fonske ontdek je in het Oud Schoolgebouw. Fonske begint zijn
verhaal aan zijn huisje aan het Visserspleintje.
Visserspleintje
Kijk kinderen, dit was ons huisje, hier ben ik ook geboren.
Vader was content, ’t was een zoon. Ik had al twee zussen en
een broer. Voor de geboorte gingen we niet naar de
kraaminrichting, al de kinderen van ons gezin zijn thuis
geboren in het bed van vader en moeder. Moeder werd
bijgestaan door een vroedvrouw, een mevrouw die bijna alles
wist over geboren worden.
Ik droeg geen Pampers, wel luiers, gemaakt van een zachte
stof, flanel. Moeder moest elke dag mijn pis- en kakdoeken
uitwassen. Aan de wasdraad zag je waar er kleintjes in huis
waren. De eerste maanden kreeg ik borstvoeding, daarna
melk met maïzena, bloem gemaakt van maïs.
Vader was visser, dus veel weg, op zee. Moeder stond voor het vele werk alleen.
Wassen, koken, kuisen en voor de kinderen zorgen. Ze had geen wasmachine, geen
kookfornuis, geen ijskast of stofzuiger. Ze kookte op de kachel in de keuken. Tussendoor
probeerde moeder nog iets bij te verdienen door wat groentjes te kweken in het tuintje,
enkele kippen en konijnen te houden, garnalen te pellen en netten te breien.
Achteraan het huis stond een stalletje. Daar kweekte moeder een varken dat in
november geslacht werd. Het vlees werd in stenen pot gepekeld, in het zout bewaard. Zo
hadden we vlees voor de winter. Natuurlijk aten we dikwijls vis.
In de klas
Algauw ging ik naar school, naar de zusterschool,
waar de kleuterschool was, de kakschool zegden
de mensen. Jongens en meisjes zaten samen in de
kleuterklas. Op de lagere school gingen wij naar de
jongensschool, de meisjes bleven in de
meisjesschool. Ik ging naar de gemeenteschool,
hier in dit gebouw. Andere kinderen gingen naar de
broederschool.
Op de speelplaats konden we knikkeren, bikkelen, toppen en hoepelen. Of we hielden
slakkenkoers. Maar in de klas ging het er streng aan toe. Wie niet goed luisterde of zat te
praten, moest in de hoek staan of vooraan in de klas op zijn knieën zitten. Wie echt stout
was kreeg van de meester enkele tikken op zijn kneukels met het liniaal, een houten
regel. Heel soms deelde de meester wel een oorvijg uit. ’t Was dus oppassen geblazen.
We schreven op een lei met een griffel. In een schriftje schreven we met potlood of met
een ballonpen die we doopten in de inktpot.

Spreuken, lapnamen en (bij)geloof
Ik ben nu 10 jaar en ik ga naar de visserijschool. Ik mag al
mee op zee als laver, knechtje voor alle soorten vervelende
werkjes. Lang geleden moest de laver zorgen dat er een
tonnetje drinkwater aan boord van het schip was. Het werk
als lavertje was een goede test om te weten of ik niet zeeziek
werd.
Al heel vlug moest ik aan boord ook meehelpen met al de
werkjes die een visser doet: de netten overboord zetten,
opkuisen en reparaties doen terwijl we vissen, het net weer
binnenboord halen, de vis sorteren, het dek schrobben … en
als er eens een ogenblikje vrij was mocht ik eventjes het roer overnemen. Dan was ik,
voor een paar minuten, kapitein van het schip. Je kunt wel denken hoe fier ik toen was,
voor enkele minuutjes. Maar dan was het weer werken, vele uren met weinig slapen, tot
we weer koers zetten naar het strand van Heist. Als de vis gelost was bleven er nog een
paar uren over om te slapen.
Bij vloed, hoog water, werden de boten die op het strand lagen, het water ingeduwd. De
visreis duurde niet zolang omdat er geen ijs was om de vis vers te houden. Het was
gevaarlijk werk: de boten waren niet groot en de zee kan wild tekeer gaan als het
stormt. Opnieuw bij hoog water kwamen de vissers terug. De boten werden op het
strand getrokken en de vis werd gelost om te verkopen in de stad. Iedere visser kreeg,
naast zijn loon, een deel van de vis, zijn paander. De paander was een metalen verzinkte
bak, die gevuld werd met vis. Moeder ging die deelvis uitleuren bij buren, familie en
vrienden.
Later ging ik varen op een groter, metalen schip, met wat meer comfort maar met
langere reizen doordat we ijs aan boord hadden. We bleven een week, twee weken en
soms tot vier weken op zee. Ik leerde de zee kennen in al zijn vormen: plat als een
pannenkoek, met kleine golfjes met schuimende kopjes. Maar ook als een wilde,
briesende, kokende storm, levensgevaarlijk, bedrieglijk en vals. En dan weer eindeloos,
prachtig, rustgevend met een zonsondergang om stil van te worden. Het schip lag in de
vissershaven in Zeebrugge.
Op café
Toen ik 16 geworden was, mocht ik ook al eens op café gaan.
Met het geld van de paander, ons drinkgeld, trokken we
samen met enkele vrienden, ook vissers, naar een van de
vele cafeetjes. Keuze genoeg, er waren meer dan 50 cafés in
Heist. Daar dronken we dan een pintje, soms meer dan één,
en soms veel te veel. Maar ’t geld moest op want volgende
reis was er weer een paander.
Op café speelden we vogelpik op een Vlaams bord, de
buurman speelde mee met de vinkenzetting, als ik thuis was
ging ik naar de pijpenroking, we speelden op de toptafel of
met de pietjesbak of we zaten te kaarten. Ook de
schuttersvereniging kwam daar samen.

In de kajuit
Benedendeks hebben we onze woonkamer, in visserstaal het
roef. Er staan enkele banken en een tafel. Rond de tafel is
een plank vastgemaakt die hoger is dan de tafel. Zo kunnen
de borden en kookpotten niet van de tafel vallen door het
rollen en stampen van het schip. Er is een primitieve keuken,
het kombuis, waar we eenvoudige maar degelijke maaltijden
klaarmaken. Door tijdsgebrek eten we dikwijls brood met
toespijs die we zelf meebrengen.
Er zijn ook vier bedden, kooien heten ze op een schip. Ook
aan de rand van de kooien zit een plank zodat we niet uit ons
bed rollen bij woeste zee. Als we geluk hebben kunnen we
twee uur na mekaar slapen, maar heel dikwijls is de slaaptijd veel korter omdat er panne
is, scheuren in de netten die moeten hersteld worden of andere tegenslagen. Soms
slapen we dan helemaal niet tot alles weer in orde is aan boord. We slapen met onze
kleren aan want tijd om een pyjama aan te trekken is er niet.
Aan de maquettes
Er is werk aan boord, veel werk. Als we op de visgronden
aankomen worden de netten over boord gezet voor een
tweetal uren. Intussen doen we wat onderhoudswerk, kuisen
en schrobben, kleine herstellingen en dergelijke. Als het net
weer aan boord gehaald wordt en de “kuul”, het onderste van
het net, opengetrokken wordt, is het plots heel druk. Alle niet
bruikbare vangst wordt weer overboord gezet: kwallen, te
kleine vis, krabbetjes, zeesterren en stenen, slijk, zeewier
gaan terug het water in. De meeuwen hangen rond het schip
en vissen de eetbare afval uit het water.
De bruikbare vis wordt “gegut”, de ingewanden en vooral de
gal worden eruit gesneden. Dan wordt de vis overvloedig
gewassen en gespoeld. De vis wordt per soort gesorteerd in “bennen”, manden, om in
het ruim opgeslagen te worden tussen ijsschilfers. We zijn vele dagen hard aan het werk
om dan terug naar de thuishaven te “lopen”, varen zonder te vissen. Terug in de haven
wordt de vis gelost en verkocht in de zeemijn.
Vrouw en kinderen zijn blij dat we voor enkele dagen thuis zijn.
Als garnaalvisser
Ik heb ook een tijd meegevaren met een garnaalschuit.
Afhankelijk van het getij varen we uit en zijn slechts een dag
op zee. De netten hebben veel kleinere mazen om garnaal te
vissen.
De kleinste garnalen worden eruit gezeefd, de grotere worden
aan boord gekookt met zeewater in een grote ketel, de
“douch”. Iedere schipper heeft zo zijn eigen kookgeheim
zodat zijn garnalen altijd de beste zijn. Door de fijne mazen
van de netten zit ook hier veel afval, kleine vis, kwallen en
zeewier in het net. Ook dat gaat terug de zee in.

Als nettenbreier
Ik ben nu te oud geworden om nog in zee te gaan. Om de tijd
te vullen en nog een centje bij te verdienen, herstel ik soms
wat netten, brei ik een net voor een “kruwer”, een
garnaalvanger die van op het strand met een duw of sleepnet
garnalen vangt, of doe ik wat onderhoudswerkjes aan het
huis.
Maar toch laat de zee me niet helemaal los. Bijna elke dag sta
ik met andere vissers op rust op de dijk, en het gesprek gaat
vooral over de zee. We staan wat beschut achter de gevel van
een huis en vertellen mekaar de laatste nieuwsjes over de visserij.
Wij houden van de zee, die heeft ons altijd werk gegeven, door de zee hebben we onze
kost verdiend. Maar de zee heeft voor velen ook iets teruggenomen. Alle vissersfamilies
kunnen je vertellen over het verlies van familieleden, soms heel jonge mensen die bij
stormweer over boord geslagen zijn en verdronken of schepen die vergaan zijn, met vijf,
zes mensen aan boord.
Ja, de zee is prachtig maar soms ook vreselijk machtig.