download allen - Historische vereniging Oud Leiden

BOEKBESPREKINGEN 187
ook met het gebrekkige bronnenmateriaal uit de Middeleeuwen nog nieuw en
belangrijk onderzoek is te doen.
Vertonen deze drie studies nogal wat overeenkomst, de eenheid is bij de
volgende artikelen ver te zoeken. Toch doet de kwaliteit van de meeste artikelen
niet onder voor die van de Middeleeuwse artikelen. B.MA. de Vries
schreef een gedegen bijdrage over de Leidse textiel van de zestiende tot de
negentiende eeuw, waarin ook veel recente literatuur werd verwerkt. De
bijdrage van E.M. Kloek, die overigens verschillende malen recent werd
gepubliceerd, gaat over de plaats van de vrouw in de textiel. Waar vrouwenarbeid
in de Leidse textielnijverheid te vinden was, wordt echter onvoldoende
duidelijk. Op basis van min of meer goed uitgevoerd onderzoek valt te verdedigen
dat dit bedrijf uiterst kapitalistisch was (Posthumus), vrouwen voldoende
mogelijkheden bood (HoweIl), of dat vrouwen juist in marginale sectoren te
vinden waren (Kloek).
Veel degelijker is het artikel van H.O. Tjalsma over de textielarbeiders in
de achttiende eeuw. Het is sterk kwantitatief en daardoor een voorbeeld van
een soort sociale geschiedenis dat zijn beste tijd heeft gehad. Maar de bijdrage
is bepaald informatief en geeft duidelijk aan dat de rol van Leiden in de
negentiende eeuw belangrijker was dan men tot nu toe aannam. Dat laatste is
ook de mening van CBA. Smit, die de mechanisering van de Leidse textiel in
de eerste helft van de negentiende eeuw beschrijft. Dit artikel geeft veel nieuw
materiaal, en toont goed aan dat verschillende Leidse fabrikanten vanaf 1816,
toen de eerste stoommachine in Nederland in een Leidse textielonderneming
werd geplaatst, met veel energie en doorzettingsvermogen hun bedrijven
moderniseerden. Tegenwerking daarbij ondervonden zij van de Kamer van
Koophandel, die vaak negatief adviseerde over uitbreiding of modernisering
van textielfabriek. G.C. Quispel wijst in zijn bijdrage over aspecten van industrialisatie
in de negentiende eeuw op hetzelfde verschijnsel. De teneur van zijn
artikel is echter somberder dan die van Smit; misschien had hier het gebruik
van andere bronnen dan de archieven van de Kamer van Koophandel tot een
wat genuanceerder beeld geleid.
Een bedrijf dat veel aandacht heeft gekregen in het Leidse universitaire
onderwijs en onderzoek is dat van J.J. Krantz en Zonen. Deze fabriek van
wollen en lakense stoffen doorstond, zoals blijkt uit de bijdrage van S.J.