hoe god verscheen in saksenland - Deventer Universitaire Pers

hoe god verscheen in saksenland
Al met al is hetgeen de dienaren van de kerk, in het bijzonder de auteurs
van heiligenlevens, over de religie van de Saksen schreven in het gunstigste
geval dus gekleurd.
Op een geheel andere manier heeft de christelijke kerk, in het bijzonder
de Frankische staatskerk, toch een bijdrage geleverd aan
de kennis van de Saksische religie. Vooral wat betreft allerlei cultische
gebruiken en handelingen, sacrale rituelen en de rol van tovenaars en
waarzeggers, zoals die er in de achtste eeuw nog waren. Dat deed de
kerk wel zeer expliciet door op de Frankische kerkvergadering (= Concilium
germanicum) van 743 een Index van heidense en bijgelovige gebruiken
op te stellen, de Indiculus superstitionum et paganiarum. Omdat
deze kleine Index vrijwel zeker door Angelsaksische missionarissen in
Utrecht is opgesteld, zijn de opgesomde misbruiken niet specifiek Frankisch,
maar ook Saksisch en Fries. Utrecht was toen al enkele decennia
de uitvalsbasis voor de evangelieprediking onder de Friezen, en werd
dat later, te beginnen met de uitzending van Lebuïnus en zijn metgezel
Marchelmus naar Deventer, ook voor de Saksen.
De opgesomde verboden en misbruiken lichten een tipje op van de
sluier die over de Saksische en Friese religie ligt. Niet meer dan dat,
want het ging in de Indiculus alleen om de misbruiken die na de kerstening
van de Franken waren blijven bestaan en die de missionarissen
bij hun arbeid onder de nog niet bekeerden hadden aangetroffen. Het
waren de gebruiken, rituelen en handelingen die ook de bekeerlingen
kennelijk nog niet hadden kunnen of willen opgeven. In de Index staan
namelijk ook een paar punten die betrekking hebben op wantoestanden
die toen al tot binnen de kerkgebouwen waren doorgedrongen, bijvoorbeeld
een ‘heidense’ verering van Maria, en het brengen van offers aan
(christelijke) heiligen.
De Utrechtse Index noemt de misbruiken puntsgewijs, bijvoorbeeld
het offeren bij gewijde bronnen, maar welke rituelen daar precies plaats
vonden, welke goden daar werden aangeroepen, wat voor offers daar
werden gebracht en hoe dat gebeurde, wordt niet beschreven. Misstanden
die de kerk in deze Index als heidens en zondig kwalificeerde en die
moesten worden bestreden, waren:
– het godslasteren bij graven
– het godslasteren met betrekking tot de doden (dadsidas)
– rituelen in februari die ‘vuiligheden’ waren
– het hebben van hutten en huisjes voor de goden
– het godslasteren in de kerken
– het godslasteren in de bossen (nimidas)
– wat op stenen wordt gedaan
64