Wagemans IvOK_parallelle boek 2010.pdf - Gestalt ReVision

More documents

Recommendations

Info

3. TEKSTBIJDRAGEN Wetenschap en kunst: Een eigen verhaal over waarheid en vertwijfeling, schoonheid en troost, denken en voelen, zoeken en vinden Johan <strong>Wagemans</strong> Inleiding Als wetenschapper ben ik het niet gewoon om over het proces van het onderzoek te vertellen. Een wetenschappelijke publicatie betreft meestal enkel het eindresultaat. Als er al een verhaal verteld wordt dan is het een geabstraheerde, geïdealiseerde versie van vraagstelling tot antwoord maar nooit de afgelegde weg, met de aarzelingen, mislukkingen, twijfels, geassocieerde schrikbeelden en gevoelens erbij. Voor deze publicatie wil ik een uitzondering maken omdat het verhaal achter deze samenwerking bijzonder is. De wetenschappelijke rapportering van de specifi eke onderzoeksvragen en de concrete onderzoeksresultaten zal langs andere kanalen gebeuren, zoals we dat meestal doen, op wetenschappelijke congressen en in gespecialiseerde vakbladen. Hier zal ik de chronologie van onze samenwerking overlopen en zal ik de samenwerking proberen karakteriseren van binnenuit. Ik zal de grote fasen in de ontwikkeling ervan aangeven en zal ook proberen te schetsen hoe ik zelf tijdens het proces veranderd ben. Chronologie De schoorvoetende start In de lente van 2007 werden schoorvoetend de eerste contacten gelegd met het oog op een mogelijke samenwerking. Ik herinner me nog heel goed de koudwatervrees waarmee ik in dit project instapte. In een interne nota, die bedoeld was om de anderen te informeren over mijn onderzoek en mijn belangstelling, schreef ik1 : “Al mijn onderzoek betreft visuele waarneming. (…) Daarnaast heb ik een levendige interesse voor diverse visuele kunsten en vind ik het boeiend om een aantal fundamentele inzichten in de principes van de menselijke visuele waarneming toe te passen op de vraag hoe kunst werkt, m.a.w. waarom mensen zich tot bepaalde kunstwerken aangetrokken voelen, waarom ze iets mooi vinden of juist niet, enz. Maar onderzoek over de rol van visuele waarneming bij het kijken naar en appreciatie van kunst is dus zeker geen hoofdthema in mijn onderzoek.” Ik wilde de verwachtingen niet te hoog leggen en ik wilde mezelf eigenlijk ook niet meteen volop engageren hierin. Op dat moment had ik slechts sporadisch wat aan onderzoek over visuele waarneming en kunst gedaan, in het kader van vier licentiaatsverhandelingen in de psychologie: Els Cornelis (1999) over Dynamisch evenwicht in composities, Sofi e Lingier (2001) over Het visueel herkenningsgeheugen voor schilderijen, Katrien Van Obberghen (2005) over Determinanten van esthetische appreciatie bij tweedimensionale visuele kunst en Ynje Winderickx (2005) 52
over Esthetische aantrekkelijkheid van schilderijen als functie van hun compositionele complexiteit en de ervaring van de beoordelaar. Daarnaast was ik wel al geruime tijd, vanuit de periode van mijn proefschrift over visuele symmetrie, in contact met prof. Paul Locher (Montclair State University, NJ, U.S.A.), een internationale autoriteit op het vlak van experimentele psycho-esthetiek, het wetenschapsdomein dat zich bezig houdt met de experimentele studie van de psychologische factoren die esthetische appreciatie beïnvloeden. Maar ik had eigenlijk maar één keer echt samen onderzoek gedaan met hem. 2 Vanaf 2003 was ik ook in contact met Sergio Servellon, Antwerps kunstschilder, curator van meerdere tentoonstellingen (onder andere in Leuven) en momenteel ook conservator van het Museum Felix De Boeck (nu FeliXart Museum). Samen met prof. Leopold Verstraelen, een meetkundige, hebben we veel gebrainstormd over de rol van compositie als aandachtstrekker, de notie van “visueel spel”, “visuele puzzels”, het mogelijke belang van een meetkundige beschrijving van contrasten, lijnen en punten die de focus van de aandacht naar zich toe trekken, enz. We hebben met ons drieën wel een boeiende studienamiddag opgezet in het Rubenianum in Antwerpen onder de titel Kunst ontmoet Wetenschap zoals weleer (november 2004), waar ik twee inleidingen gegeven heb, één over visuele waarneming, <strong>Gestalt</strong>-fenomenen en visuele illusies en één over experimentele psycho-esthetiek, waarin ik het werk van Paul Locher uitvoerig besproken heb. 3 Ik had dus wel enige belangstelling in een verdergaande samenwerking met kunstenaars maar ik stelde me toch eerder aarzelend op. De eerste stappen werden dan ook slechts schoorvoetend gezet. We wisselden wat teksten uit, we luisterden naar elkaars interesses en vragen en we zochten naar aansluitingspunten. Ik moet bekennen dat ik aanvankelijk een beetje sceptisch was. Ik kreeg teksten te lezen die bij mij eerder hermetisch overkwamen en waarmee ik niet veel aansluiting voelde. Ik citeer even een fragment bij wijze van voorbeeld4 : “Het creatieproces noodzaakt een plaatsbepaling, het installeren van een ruimte, het scheppen van voorwaarden, om te kunnen scheppen. Geografi sch of psychisch, in ruimte of in tijd, wordt een bepaald gebied bevrijd en ingericht als vrijplaats. Er wordt een ‘daar’ opengemaakt. (…) Het is een ‘daar’ zonder verleden, heden of toekomst, een tijd buiten de tijd om. Apollinische zelfbepaling en Dionysisch zelfverlies wisselen elkaar af, alle dichotomie overstijgend. Idealiter is het ‘daar’ een topos buiten de moraal, binnen een nomadisch denken.” Andere teksten kan je zelfs als eerder defensief beschouwen. Als een reactie op enkele notities bij het werk van Anne-Mie Van Kerckhoven, 5 die ik haar bezorgde in een poging om een brug te slaan, schreef ze6 : “Het gaat hier over de analytische blik van een intellectueel hoogstaande persoon, die, vanuit het beschermd milieu van een universiteit [ik dus], de confrontatie aangaat met de vrijblijvende artefacten van een individu [zij dus] dat voor zichzelf de vrijheid creëerde om aan de kant van de maatschappij, vanuit een eigen paradigma, zin te geven aan haar leven.” En als antwoord op enkele vragen die bij mij opkwamen bij het bekijken van haar werk, reageerde ze als volgt: “Mijn eerste vraag is naar de aard van de procedure waarop deze vragen behandeld zullen worden. Het antwoord op die vragen is wat mij betreft kort ofwel onmogelijk, ofwel omzeilbaar, esthetisch ontwijkbaar. Die vragen beantwoord ik al 30 jaar. Dus ik heb zo mijn trucs om me daaruit te worstelen. Mijn ervaring met interviews heeft me geleerd dat de manier waarop vragen gesteld worden de kwaliteit en de diepgang van de antwoorden bepalen. Het zal nodig zijn om door mijn verdediging te breken.” Toch verliep een interview dat we naar aanleiding van haar tekeningenreeks III. EXPERIMENTELE PSYCHOLOGIE 53
Page 1 and 2: Edith Doove (red.) PARALLELLEPIPEDA
Page 3: Gestalt perceptuele organisatie nd
Page 7 and 8: Afbeelding 1. Een compositie van Ru
Page 9 and 10: In deze periode begon ook de samenw
Page 11: dan we zelf gedacht en gehoopt hadd

Wagemans IvOK_parallelle boek 2010.pdf - Gestalt ReVision

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?