Pas op! Gevaarlijke schimmel - Mariska van Sprundel

schimmel ook op andere plaatsen in West-
Europa is doorgedrongen.
klimaatvErandEring
Het nieuwe aan deze ziekteverwekker, en
daarmee ook het ongebruikelijke, is dat hij
opduikt en zichzelf vestigt in gebieden ver
weg van zijn natuurlijke, warme habitat. De
link wordt wel gelegd naar klimaatverandering,
waardoor tropische schimmels en andere
ziekteverwekkers ook in gematigde gebieden
voet aan de grond krijgen. Volgens Boekhout
en Hagen is dat zeker een reële optie.
‘Door de opwarming van het klimaat krijg je
bijvoorbeeld net iets minder koude nachten,
waardoor C. gattii zich wellicht heeft kunnen
vermeerderen in gematigde gebieden’, vertelt
Boekhout. Maar de invloed van klimaatverandering
is lastig aan te tonen. Er is alleen indirect
bewijs: er was een uitbraak in Vancouver
Island en rond dezelfde tijd komt de schimmel
op in het noordwesten van de VS en in
West-Europa. Allemaal verschillende gebieden
die niet direct iets met elkaar te maken
hebben, behalve dat ze tot dezelfde mediterrane
klimaatszone behoren. Boekhout: ‘Het is
moeilijk om er je vinger op te leggen.’
Opvallend is echter dat niet alleen mensen
het slachtoffer zijn geworden van ziekte-
verwekkende schimmels. Ook onder dieren
zijn er de afgelopen vijftien jaar desastreuze
schimmeluitbraken geweest (zie ‘Schimmeluitbraken
onder dieren’). De bekendste
epidemieën zijn die onder amfibieën en vleermuizen.
Toeval? Er lijkt toch een duidelijke
gemeenschappelijke lijn aanwezig in de recente
schimmeluitbraken. ‘Wat in bijna alle
gevallen opmerkelijk is, is dat het gaat om
nieuwe, nog onbeschreven soorten’, vertelt
Boekhout. ‘De vleermuisschimmel is een jaar
of vijf geleden voor het eerst beschreven, en
de ‘frog killing fungus’ die amfibieën doodt
zo’n tien jaar geleden. Kennelijk vinden al die
soorten dat ze zich op dit moment zodanig
kunnen vermeerderen dat ze gevonden worden
en ziektes kunnen veroorzaken.’ Nog zoiets
vreemds: recentelijk is een schimmel van
de soort Histoplasma in Oostenrijk gevonden
in dassen. Terwijl het een Zuid-Amerikaanse
schimmel is. ‘Er zijn een beetje spooky dingen
aan de gang,’ grapt Boekhout.
De zaak zal de komende jaren vervolgd moeten
worden. ‘Eigenlijk zouden we een groot
denkbeeldig rooster over Europa moeten leggen’,
speculeert Boekhout, ‘met om de tientallen
kilometers een punt waar met een zekere
frequentie monsters worden genomen om de
aanwezigheid van C. gattii aan te tonen.’ Wellicht
moet de zaak nog wat verder opgerekt
worden. ‘Als het gaat om klimaatverandering
moeten we naast schimmels ook kijken naar
andere organismen zoals bacteriën en parasieten.
Misschien moeten we proberen een
soort club bij elkaar te krijgen in Europa die
alle infectieziektes, waarvan we denken dat
ze te maken hebben met de opwarming van
de aarde, aan de hand van allerlei klimatologische
parameters continu monitoren. Dat
moet je misschien wel vijftien of twintig jaar
wachten, maar dat levert wel hardere data.’
toEkomstbEEld
Hebben we te vrezen voor de komst van andere
gevaarlijke schimmels in de toekomst?
‘Ik denk niet dat Cryptococcus gattii de laatste
zal zijn’, vertelt Boekhout. Maar het is moeilijk
te voorspellen welke schimmel waar de
volgende uitbraak zal veroorzaken. Het is in
ieder geval duidelijk dat schimmels steeds
vaker als primaire ziekteverwekkers opduiken
in gezonde mensen.
Feit blijft dat er maar relatief weinig mensen
In de natuurparken van Vancouver
Island werden dieren in 1999 plotseling
massaal dodelijk ziek
geïnfecteerd worden door C. gattii, in vergelijking
met bijvoorbeeld het aantal mensen
dat getroffen wordt door influenza. ‘Maar het
percentage mensen dat overlijdt aan C. gattii
is in het noordwesten van de Verenigde Staten
wel een stijgende lijn’, vertelt Hagen. ‘Het
is ook het unieke karakter dat alarmerend is’
sluit Boekhout aan, ‘een cryptokok in gezonde
mensen. Er overlijden ook jonge mensen
die volledig gezond zijn. Het zijn toch vrij dramatische
verhalen moet ik zeggen.’
Collega’s van Boekhout uit Manchester
zijn op dit moment bezig met een internationaal
initiatief om meer bewustwording
voor schimmelziektes te creëren. Want voor
schimmelziektes in de landbouw is veel geld
beschikbaar, maar dat deze groep organismen
ook in de medische hoek belangrijk zijn
is buiten kleine kringen minder bekend. ‘Elke
arts ziet weleens een teenschimmel, maar ze
hebben weinig ervaring met levensbedreigende
schimmels op grote schaal’, besluit Boekhout.
‘Als wij het niet op de agenda krijgen,
dan gebeurt het gewoon niet.’ ■
Eos 34
Schimmeluitbraken
onder dieren
De afgelopen tien tot vijftien jaar zijn ook
bij dieren verschillende schimmeluitbraken
waargenomen die nog steeds gaande
zijn en uitbreiden:
• Batrachochytrium dendrobatidis: een primitieve
schimmel die amfibieën doodt.
Hij komt mogelijk uit Afrika maar zaait
sinds de jaren negentig dood en verderf
onder amfibieënsoorten over de
hele wereld.
Scan van een besmette amfibiehuid
met uitstekende sporenbuisjes van
de Batrachochytrium dendrobatidis
• Geomyces destructans: een schimmel die
van kou houdt en vleermuizen het fatale
‘witteneussyndroom’ bezorgt. Kwam
vooral voor in het noordoosten van de
VS maar heeft inmiddels ook vleermuispopulaties
in Europa geïnfecteerd.
Geomyces destructans besmet
vleermuizen.
• Nosema ceranea: een andere primitieve
schimmel die, naast pesticiden en de
varroamijt, waarschijnlijk de (mede)
veroorzaker is van de zogenaamde
bijenverdwijnziekte die vooral bijen in
de Verenigde staten treft.
• Aspergillus sydowii: een schimmelsoort
die al ruim tien jaar (mede) de dodelijke
verbleking van koraal in het Caribisch
zeegebied veroorzaakt.
Hoornkoraal aangetast door
A.sydowii