Rupel.blad - Natuur in Aartselaar

Figuur 4: Ontginningslandschap met verlaten kleiputten te Boom-Rumst © G. Laurijssens
Figuur 5: Actief ontginningsfront te Rumst. © G. Laurijssens
Biodiversiteit in het kleigroevenlandschap
De grote variatie en vele gradiënten
in het ontginningslandschap zoals van
droog naar nat, van hoog naar laag
(reliëf), van zandige bodem naar kleibodem,
evenals de aanwezigheid van
talrijke plassen en vijvers maken het
gebied zeer divers en waardevol. Door
de zeer heterogene uitgangsituatie
ontwikkelden zich na het stopzetten
van de kleiwinning tal van waardevolle
biotopen zoals open waters, rietmoerassen,
vochtige ruigten, vochtige
struwelen, pionierbossen en schaars
2003 2004
2007
2009
Figuur 6: Voorbeeld van snelle natuurlijke successie in het voormalig ontginningsgebied: aan
de rand van een voormalig opgespoten terrein evolueert het landschap (na verwijdering van de
afdamming) van een schaars begroeid terrein met natte depressies in enkele jaren tijd tot struweel
en pionierbos. (Bron: Google Earth)
begroeide pionierbiotopen. Door de
grote verscheidenheid aan biotopen
kent het gebied een rijke biodiversiteit
met tal van zeldzame soorten, waaronder
ook heel wat provinciale prioritaire
soorten.
Plassen en rietmoerassen
Kenmerkend voor het rivierlandschap
van de Rupelstreek zijn de vele soorten
gebonden aan waterrijke biotopen
zoals vegetatierijke plassen en
rietmoerassen. Door de spontane
ontwikkeling van deze biotopen in de
verlaten ontginningsputten vormen
Rupel.blad
deze als het ware een kunstmatige
uitbreiding van het (natuurlijke) areaal
aan moerassige en vochtige gebieden
elders in de Rupelvallei. Typische
riet- en moerasvogels aanwezig
in het kleiputtengebied te Boom –
Rumst zijn o.a. blauwborst, waterral,
kleine karekiet, rietzanger, rietgors
en sprinkhaanzanger. De meeste
verlaten ontginningsplassen hebben
echter steile oevers waardoor de water-
en oevervegetaties vaak beperkt
en slecht ontwikkeld zijn. Echte topsoorten
onder de rietvogels zoals bv.
woudaapje ontbreken dan ook vooralsnog
in het gebied, hoewel deze
soort elders in de Rupelstreek al wel
terug aanwezig is (bv. Walenhoek).
Figuur 7: De vele waterpartijen in het ontginningsgebied
zijn het leefgebied van ruim 30 soorten libellen,
waaronder deze bruine korenbout. Natuurontwikkeling
kan het gebied nog geschikter maken voor
typische soorten van plassen en moerassen met
een goed ontwikkelde water- en oevervegetatie. ©
Veerle Heyman
De vele waterpartijen zijn niet alleen
voor vogels interessant, het zijn ook
hotspots voor libellen. Ruim 30 soorten
werden reeds in het gebied vastgesteld.
Naast een groot aantal algemeen
voorkomende soorten zijn ook
enkele zeldzamere en karakteristieke
soorten aanwezig. Aan plassen met
een wat beter ontwikkelde oevervegetatie
vinden we o.a. glassnijder en
bruine korenbout (figuur 7), en ook
variable waterjuffer werd reeds in het
gebied waargenomen. Deze soorten
staan als respectievelijk kwetsbaar
en bedreigd vermeld op de Vlaamse
Rode Lijst (De Knijf 2006).
In het kleiputtencomplex komt tevens
een waardevolle amfibieëngemeenschap
voor. Naast de algemenere
kikker- en salamandersoorten springt
vooral de aanwezigheid van de zeldzame
kamsalamander in enkele rietmoerassen
in het oog. De soort werd
hier in 2011 voor het eerst ontdekt na
5