Boekje 'Open Monumentendagen (pdf, 4mb) - Opera aan de Schie

OPen
mOnumentendagen
8 & 9 september
Schiedam 2012
P. 1

cOlOfOn
teksten: W. p. rook
c. nieuwendijk
L. hogervorst
g.h. medema
deelnemende eigenaren
Beeldmateriaal: gemeentearchief schiedam
Ontwerp en opmaak: Vijf890 ontwerpers
Het Comité Open Monumentendagen Schiedam wordt financieel ondersteund door de gemeente Schiedam.
De uitgave van dit boekje is mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Fonds Schiedam
Vlaardingen e.o. Dit jaar werd ook een subsidie ontvangen van het De Groot Fonds. Voor de organisatie
van Open Monumentendagen werd dit jaar samengewerkt met Kunstfactor, sectorinstituut voor de
amateurkunst.
het comité Open monumentendagen Schiedam 2012 bestaat uit:
a. reijnhout (voorzitter)
g.h. van den akker (historische Vereniging schiedam)
L. hogervorst (stichting beschermd stadsgezicht schiedam)
W.p. rook (plaatselijk historicus)
m. ames (communicatie)
d.J. List (stedelijk museum schiedam)
c. nieuwendijk (gemeentearchief schiedam)
g. van norde (bibliotheek schiedam)
h. ritman (cultureel Forum schiedam)
r. Klein breteler (cultureel Forum schiedam)
g. roodbol (gemeente schiedam, monumenten)
c. bakker (gemeente schiedam, monumenten)
g.h. medema (gemeente schiedam, monumenten)
Op Open Monumentendagen gaan we doorgaans
naar binnen. Het thema van Open
Monumentendagen ‘Groen van Toen (en Nu)’
nodigt ons echter dit jaar uit om ook naar buiten
te gaan. Ons gebouwde erfgoed kan immers niet
los worden gezien van de omgeving waarin het
staat. Nu is Schiedam een echte industriestad,
waar de jeneverbranderijen en mouterijen op
het eerste gezicht weinig ruimte laten voor
grote groengebieden. Toch is Schiedam met
zijn parken en het oude polderlandschap rond
Kethel verrassend groen. Niet voor niets is
de gemeente voor 2013 genomineerd als de
groenste stad van Nederland! In de Plantage
bezitten wij bovendien het oudste stadspark
van Nederland. Kortom: er is veel te zien en te
ontdekken rond het thema in onze stad.
Ook dit jaar heeft het comité, samen met
adri reijnhOut
Voorzitter comité open
monumentendagen schiedam
P. 2 P. 3
diverse partijen in de stad, een fraai programma
in elkaar gezet. Er zijn rondleidingen, muzieken
theatervoorstellingen en natuurlijk veel
geopende monumenten. In het kader van
de viering van 400 jaar Turks-Nederlandse
betrekkingen wordt op de zondag in de Monopole
Turkse tango georganiseerd, waarvoor wordt
samengewerkt met Kunstfactor (Sectorinstituut
Amateurkunst). Op zaterdag wordt
Open Monumentendagen geopend, dit keer in
samenwerking met de Historische Vereniging
Schiedam, Open Ateliers, Opera aan de Schie
en het Cultureel Forum Schiedam. Zo bieden
we een cultureel weekeinde van formaat.
ik hoop u tijdens de dagen te begroeten en
wens u een aangenaam verblijf in Schiedam
toe.

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
VoorWoord
inhOudSOPgave
thema-actiViteiten open monumentendagen
oVerige actiViteiten in dit WeeKend
antWoorden Vragen Kinderroute
OPengeStelde
mOnumenten
hoeVe sophia groeneweg 31
sint-Jacobus de meerdereKerK
met pastorie Kerkweg 51/53
boerderiJ de groene raat en
(Kinder)tuincompLex parK KetheL harreweg 19
prinses beatrixparK Kerkweg 51/53
stadhuis grote markt 1
gaLerie Jacques tange grote markt 6a
grote oF sint JansKerK Lange Kerkstraat 37
VoormaLige distiLLeerderiJ WenneKer schie 94
zaKKendragershuis schie/oude sluis
de Korenbeurs Lange haven 145
de monopoLe hoogstraat 99
stedeLiJK museum schiedam hoogstraat 112
regentenKamer herVormd Weeshuis Lange achterweg 36-82
LiduinabasiLieK singel 104
sint Joris doeLe doeleplein 1
moLen de nieuWe paLmboom noordvest 34
‘t huis te poort dam 28
pand pauLus Korte haven 125
Woonhuis Korte haven 123
Woonhuis Korte haven 133
moLen de drie KoornbLoemen Vellevest 5
roemeens orthodoxe KerK Vlaardingerdijk 48
pameiJer / VmL. dominicanessenKLooster Westmolenstraat 24-26
moLen de WaLVisch Westvest 229
WestVest90-KerK Westvest 90-92
Woonhuis met VmL. branderszaaL Lange haven 97
Woonhuis Lange haven 75a
p. 3
p. 6
p. 8
p. 52
p. 10
p. 11
p. 12
p. 13
p. 14
p. 15
p. 16
p. 17
p. 18
p. 19
p. 20
p. 21
p. 22
p. 23
p. 24
p. 25
p. 26
p. 27
p. 28
p. 29
p. 29
p. 30
p. 31
p. 32
p. 33
p. 34
p. 35
P. p. 4 P. p. 5
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
nationaaL coöperatie museum Lange haven 84
p. 36
JeneVermuseum Lange haven 74/76
p. 37
haVenKerK Lange haven 70
p. 38
paKhuis riLLand - gaLerie JabeLLe Lange haven 50
p. 39
huis noLet, VmL. Kantongerecht Lange haven 65
p. 40
WinKeL broersveld 140b
p. 41
VoormaLige haV-banK gerrit Verboonstraat p. 42
parK de pLantage
p. 43
pLantageKerK Lange nieuwstraat 61-63 p. 44
in den rooie KoFFer tuinlaan 50
p. 45
VmL. mouteriJ ‘de eendragt’ tuinlaan 8
p. 46
JuLianaparK
p. 47
VoLKsparK
p. 48
stichting eigen WerK
VoLKstuinencompLex en
overschiesestraat 44 p. 49
Kindertuin ViJFsLuizen Vlaardingerdijk en schiedamsedijk p. 50
babbersmoLen schiedamsedijk 2a
p. 51

thema-activiteiten
OPen mOnumentendagen
inFormatieKraam grote marKt
zaterdag 10.00 – 17.00 uur
zondag 12.00 – 17.00 uur
het comité Open monumentendagen staat tijdens
het weekeinde met een kraam op de grote
markt. u kunt hier informatie krijgen over de
openstellingen en activiteiten in het weekeinde.
de historische vereniging Schiedam staat in
de informatiekraam met boeken en artikelen
over de historie van schiedam. u kunt ook lid
worden.
Stichting Beschermd Stadsgezicht Schiedam
zet zich al meer dan 26 jaar in voor het behoud
van beeldbepalende, historisch of cultureel
waardevolle panden in de gemeente schiedam.
in de informatiekraam op de grote markt zijn
de bestuursleden aanwezig en kunt u informatie
krijgen over de activiteiten van sbss. natuurlijk
kunt u ook donateur worden.
opening open
monumentendagen
zaterdag 10.00 uur
het weekeinde van open monumentendagen
is een cultureel weekend van formaat. dit vieren
we met een mooie openingsmanifestatie.
het comité open monumentendagen biedt in
de havenkerk dit jaar een podium aan open
ateliers, opera aan de schie en het cultureel
Forum schiedam voor een waar openingsspektakel.
tijdens de bijeenkomst treden
operasolisten op en wordt een performance
gegeven door Liat magnezy. een diashow geeft
bovendien een overzicht van de kunstenaars,
die deelnemen aan open ateliers. Kortom een
interessante start van een bijzonder weekend.
zelfs voor een licht ontbijt wordt gezorgd!
u wordt door adri reijnhout, voorzitter van
het comité, ontvangen. namens het gemeente
bestuur zal vervolgens het startsein voor het
weekend worden gegeven. mevrouw g.h. van
den akker-de Jager, voorzitter van de historische
Vereniging schiedam, geeft als vanouds
een toelichting op de uitreiking van de ereschildjes
van de historische Vereniging schiedam.
toeKenning ereschiLdJes
historisch Vereniging schiedam
zaterdag 11.00 uur
WestmoLenstraat 24-26
de historische Vereniging schiedam kent elk
jaar deze onderscheiding toe aan eigenaren die
een goede restauratie hebben uitgevoerd aan
hun monument. de voorzitter zal gekalligrafeerde
oorkonden uitreiken aan:
• de maasdelta groep voor de restauratie van
voormalig klooster en school Westmolenstraat
24-26;
• de heer m.d.c. mulder en mevrouw J.p. eijsbach
voor de restauratie van de voormalige
school Warande 157;
• d & s Vastgoed voor de restauratie van het
winkel/woonhuis hoogstraat 86
de historische Vereniging nodigt iedereen uit
langs de drie panden te lopen, voor de plechtige
onthulling van de ereschildjes. tevens bestaat
dan de mogelijkheid één der panden ook
van binnen te bekijken. ter afsluiting zal het
glas geheven kunnen worden in het bezoekerscentrum
van de historische Vereniging aan de
hoogstraat 74a. ieder is van harte welkom. Voor
meer informatie zie eind augustus de website:
www.scyedam.nl.t
Fietstocht groen Van
toen (en nu)
dit jaar verzorgt plaatselijk historicus Wim
rook voor open monumentendagen een fietstocht
langs bijzondere en monumentale stukjes
schiedam. het startpunt ligt in de plantage, het
oudste stadspark van nederland. u vindt deze
fietstocht op de speciale fietskaart die bij dit
boekje hoort. een aantal parken en monumenten
is meer uitgebreid in dit boekje beschreven.
WandeLing monumentaaL
groen in en rond de schiedamse
binnenstad
zondag 14.00 uur
startpunt ruïne huis te riViere
op zondag kunnen geïnteresseerden onder de
deskundige leiding van stadsecoloog hans de
Kruijf een wandeling maken langs bijzondere
groene plekken in de historische binnenstad.
tijdens de wandeling wordt u langs diverse
fraaie plekken in de stad gevoerd en krijgt u
P. p. 6 P. p. 7
Fietstocht
door Wim rooK
uitleg over bijzondere bomen en historische
groenaanleg.
de wandeling start om 14.00 uur bij ruïne huis
te riviere gelegen aan de broersvest, achter
het stadskantoor (stadserf 1).
tentoonsteLLing:
Verborgen schatten in
monumentaaL groen
1 JuLi – 14 september
bibLiotheeK schiedam, Locaties
bachpLein 589 en stadserF 1
rond het jaarthema van open monumentendagen
organiseert de bibliotheek schiedam met
voorwerpen uit de historische collectie van het
stedelijk museum schiedam ook dit jaar een
speciale thematentoonstelling onder de titel
"Verborgen schatten in monumentaal groen".
de tentoonstelling is te zien tijdens de openingstijden
van de bibliotheek schiedam
de natuur is al eeuwenlang de belangrijkste
inspiratiebron voor kunstenaars. Landschap,
bloemen en planten worden afgebeeld op stillevens
en als motieven toegepast op gebruiksvoorwerpen.
zowel op textiel als op Keramiek
zijn florale motieven uiterst geliefd. "Verborgen
schatten in monumentaal groen" toont werk uit
de periode 1800-1925. het betreft geschilderde
landschappen, textiel en Keramiek met florale
motieven maar ook maquarts. een maquart is
een typisch negentiende-eeuwse vorm van interieurdecoratie.
het is een vaas met een boeket
kunstbloemen, stofvrij gehouden door een
glazen stolp.
tevens is werk te zien van de schiedamse
kunstschilder pieter Johannes mak (1842-
1929). hij schilderde bij voorkeur de omgeving
van schiedam, zodat zijn werk laat zien hoe
landelijk schiedam nog was rond 1900. mak
kiest in zijn composities voor een wisselwerking
tussen natuur en architectuur.
de tentoongestelde objecten zijn in bruikleen
gegeven door het stedelijk museum schiedam.
Voor meer informatie: www.debibliotheekschiedam.nl;
www.stedelijkmuseumschiedam.
nl.

LunchLezing: groen schiedams
erFgoed: de pLantage en het
beatrixparK
zondag 10.00 - 12.00 uur
Locatie Lange nieuWstraat 101
Kosten € 10,00
net als vorig jaar organiseert het cultureel Forum
schiedam een lezing (eigenlijk twee) op de
zondagochtend. dit keer heeft de heer Jan van
stigt thans zijn pand aan de Lange nieuwstraat
101 beschikbaar gesteld. het huis werd halverwege
de negentiende eeuw gebouwd door Jan
Loopuyt, een bekend schiedams distillateur en
bankier.
Vanuit het jaarthema ‘groen van toen’ zet het
Forum twee schiedamse parken in de spotlights:
het in de achttiende eeuw aangelegde
stadspark de plantage en het naoorlogse
beatrixpark. twee landschapsarchitecten zullen
vertellen over de geschiedenis en toekomst
van deze groene oases.
huib sneep is landschapsarchitect en was als
bewoner nauw betrokken bij de reconstructie
van de Kop van de plantage. simone diegenbach
maakte de ontwerpen voor het beatrixpark. na
een ontvangst met koffie vanaf 10.00 uur start
om 10.30 uur de eerste lezing, en om 11.15 uur
de tweede. om 11.45 uur sluit Jan van stigt
thans het programma af met een glaasje van
zijn zelfgestookte Loopuyt-jenever, geschonken
in de oude bankkluis. rond 12.00 uur kunt u genieten
van een heerlijke lunch in het park.
Vooraf opgeven verplicht (tot 1 dag vantevoren):
sour@xs4all.nl of per sms op 06-31748628
(Maarten Mulder).
Overige
activiteiten in
dit weekend
samenWerKing
KunstFactor
Kunstfactor, sectorinstituut amateurkunst,
vindt het aangaan van verbindingen tussen
kunstbeoefening en erfgoed belangrijk. daarom
stimuleert Kunstfactor samenwerking tussen
comités open monumentendag, gemeenten,
cultuurscouts en amateurkunst. monumenten
en hun geschiedenis, maar ook het landelijk
thema kunnen een inspiratiebron zijn voor kunstenaars.
zo komen de historische gebouwen
opnieuw tot leven met een artistieke invulling.
dit jaar levert Kunstfactor een bijdrage aan
open monumentendagen schiedam met een
bijzondere programmering in de monopole. zie
ook www.kunstfactor.nl.
amateurtoneeL Van utiLe duLci
in de monopoLe
zaterdag 12.00 en 16.00 uur
hoogstraat 99
utile dulci is met haar leeftijd van 101 jaar een
schiedams monument van formaat. toch participeert
deze amateurtoneelvereniging dit jaar
pas voor het eerst in het open monumentendagenweekend.
in de monopole voeren zij op
zaterdag 8 september een tweetal eenakters
op. regie ligt in handen van guido Jonckers. de
toneelstukken duren elk ongeveer 45 minuten.
12.00 uur: peter Van straaten,
een Lichte Lunch
de schrijver/tekenaar peter van straaten
schreef op basis van een van zijn tekeningen het
stuk een lichte lunch.middels de meest delicate
gerechten en een overdaad aan wijn wordt de
verhouding uitgespeeld tussen twee zusters,
die zich van de maaltijd bedienen. de komische
noot ontbreekt zeker niet. u mag uw lunch vanzelfsprekend
meenemen.
16.00 uur: Luigi pirandeLLo.
de banKschroeF
antonio serra heeft een verhouding met de
vrouw van zijn beste vriend andrea. hij heeft
zo'n vaag vermoeden dat zijn vriend lont begint
te ruiken en spreekt daarover zijn verontrusting
uit tegenover zijn verboden liefde. als andra
thuiskomt, blijkt in eerste instantie nergens uit
dat hij het paar verdenkt, maar langzaamaan
worden zijn opmerkingen steeds cynischer. hij
neemt haar als het ware in de bankschroef. door
deze aanpak drijft hij zijn overspelige vrouw tot
een wanhoopsdaad.
turKse tango in de
monopoLe
zondag 14.00 en 16.00 uur
hoogstraat 99
de componist Kemal ultanur componeerde in
opdracht van Kunstfactor voor de viering van
400 jaar turks-nederlandse betrekkingen een
zestal tango’s. deze turkse tango’s zullen tijdens
open monumentendagen in schiedam
worden gepresenteerd en worden uitgevoerd
door drie schiedamse amateurmusici van muziekschool
opmaat onder leiding van de componist.
Kunstfactor organiseert in het kader van
nLtr400 jaar het programma turkije 2012 met
verbindingen en uitwisseling tussen kunst, wetenschap
en kunstenaars uit beide landen. zie
voor meer informatie www.kunstfactor.nl met
zoekterm: turkije 2012.
schiedam heeft bijzondere reden om 400 jaar
turks-nederlandse betrekkingen te vieren, niet
alleen vanwege de grote turkse gemeenschap
in de gemeente, maar ook omdat cornelis haga
(1578-1654), de eerste nederlandse ambassadeur
in turkije, een geboren schiedammer is.
hij ligt samen met zijn vrouw in de grote Kerk
begraven. onder de noemer Verborgen schatten
worden in schiedam dit jaar diverse activiteiten
georganiseerd, zie
www.schiedam.nl/Verborgenschatten.
P. p. 8 P. p. 9
opera aan de schie
zaterdag tussen 13.00 – 17.00 uur
en om 20.00 uur
zondag tussen 13.00 – 17.00 uur
het cultureel Forum presenteert op zaterdag 8
en zondag 9 september opnieuw het spektakel
opera aan de schie met een prachtig programma
van aria’s uit wereldberoemde italiaanse,
duitse en Franse opera’s. de concertzaal maakt
plaats voor intieme schiedamse woonkamers,
bijzondere monumentale gebouwen, openluchtpodia
en spannende locaties.
beroemde solisten en talent van eigen bodem,
waaronder counter tenor sytse buwalda, treden
zaterdagmiddag op en worden begeleid door
virtuoze pianisten. op zaterdagavond worden
hoogtepunten opgevoerd uit de opera die zauberflöte
van W.a. mozart. de locatie wordt nog
bekend gemaakt.
op zondagmiddag verschijnen de operakoren op
de diverse schiedamse podia met een veelzijdig
programma. u kunt ook zelf deelnemen met de
meezingopera in de grote Kerk, waar de middag
zal worden afgesloten.
Meer informatie en de exacte en recente
programmering, kunt u vinden op
www.opera-aandeschie.nl
open ateLiers
op 8 en 9 september nemen weer een groot
aantal kunstenaars deel aan open ateliers. u
bent van harte welkom om bij de kunstenaars
‘thuis’ kennis te maken met het werk en de
maker. het is inspirerend om in het atelier met
de kunstenaar over zijn of haar werk te praten.
Volg daarom de atelierroute of bepaal van te
voren welke ateliers u wilt bezoeken. in pand
paulus, Korte haven 125, kunt u informatie
en routekaarten ophalen. meer informatie, zie
www.openateliersschiedam.nl

Hoeve SopHia Sint-JacobuS de Meerderekerk
Met paStorie
groeneWeg 31
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
deze voormalige langhuisboerderij is gelegen
in de polder noord-Kethel te schiedam.
deze polder maakt deel uit van natuur- en
recreatiegebied midden-delfland. de boerderij
werd vanaf 2009 gerestaureerd, waarbij de
stallen werden herbestemd. hierbij bleef
de traditionele grupstal zo veel mogelijk
behouden. zo zijn nog de oude eikenhouten
gebinten te zien. deze gebinten zijn voorzien
van twee paren telmerken, een hulpmiddel om
de gebinten correct in elkaar te kunnen zetten.
Hoeve Sophia is vernoemd naar de echtgenote
van een Delftse landheer welke eigenaar was
van een groot deel van Noord-Kethel polder.
Hij vond deze plek zo mooi, dat hij zomers altijd
bij de boer kwam logeren en een eigen verblijf
aanhield in één van de gebouwen. In 2012 is deze
traditie nieuw leven ingeblazen, en een stijlvol
01 02
en gemoedelijk gastenverblijf gerealiseerd in
de voormalige varkensstal. U kunt in deze Bed
& Breakfast overnachten. Speciaal op deze dag
krijgen bezoekers aan de OMD 25% korting.
Voor meer informatie zie: www.hoeve-sophia.nl
de architect en kerkenbouwer a.c. bleijs
baseerde zijn ontwerp voor de roomskatholieke
st. Jacobus de meerderekerk op
de romaanse abdijkerk van rolduc en de onze
Lieve Vrouwekerk te maastricht. daarmee gaan
de vormen en plattegrond van de Jacobuskerk
terug op de oudste kerken van ons land. de
kerk werd in de jaren 1888-’90 gebouwd. het
fraaie interieur van de Jacobuskerk is geheel
opgetrokken in mergel wat in deze omgeving
zeer bijzonder is. de kerk is door een gang
met de naastgelegen pastorie verbonden. de
pastorie heeft een fraai interieur met veel
KerKWeg 51/53
zaterdag: 11.00 – 16.00 uur
P. 10 P. 11
oorspronkelijk glas in lood, tegelwerk en een
aantal bijzondere schouwen. onlangs werd het
casco van de pastorie gerestaureerd. rond de
kerk en de pastorie ligt een fraai aangelegde
tuin met oude bomen. op de begraafplaats aan
de overzijde staan treurbeuken, die nationaal
erkend zijn als groene monumenten.
Het monumentale orgel van de kerk wordt
bespeeld.

oerderiJ de Groene raat en
(kinder)tuincoMplex park ketHel
harreWeg 19
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
het boerderijtje aan harreweg 19 herinnert aan
het oude agrarische karakter van Kethel en
omgeving. deze weg was een oude, verhoogde
verbindingsweg door het polderlandschap. het
interieur van de boerderij, één van de oudste
gebouwen in Kethel, is nog vrijwel gaaf en geeft
een goed beeld hoe in een kleine boerderij
werd geleefd. rond de boerderij zijn nu
voorbeeldtuinen aangelegd, waar u inspiratie
kunt opdoen voor uw eigen tuin en informatie
03 04
krijgt hoe u op een ecologisch verantwoorde
wijze uw tuin kan inrichten. tegenover het
boerdijtje is het kindertuincomplex van park
Kethel te zien, waardoor deze omgeving –
ondanks de omringende bebouwing – zijn
groen karakter heeft behouden. de tuinen en
het boerderijtje zijn toegankelijk.
Tegen een kleine vergoeding is koffie en thee te
krijgen.
het prinses beatrixpark is het grootste
stadspark van schiedam. het park werd na de
tweede Wereldoorlog aangelegd als stedelijke
recreatieve voorziening, na het verdwijnen van
het populaire stadspark het sterrenbos in
het zuiden van de stad. het sterrenbos moest
wijken voor de uitbreiding van de werven
van Wilton-Fijenoord. de internationaal
gerenommeerde tuinarchitect J.J. schippers,
op dat moment werkzaam voor de gemeente,
ontwierp het plan. het parkontwerp kreeg
kenmerken van de landschapsstijl, met
slingerende paden, waterlopen en verrassende
doorkijken. de ontwerper hield rekening met
de drassige bodemgesteldheid. boomgroepen
werden geplant op terreinen waar de kleilaag
op het veen het dikst was en de meest drassige
plaatsen werden waterpartijen. de vele
bruggetjes zijn het gevolg. ook de dertiendeeeuwse
poldervaart met enkele rompen
van poldermolens werd in de parkaanleg
opgenomen. de aanleg van het park startte
begin jaren vijftig als werkverschaffingsproject
voor werkloze schiedammers.
In en rond het park zijn diverse zones
te onderscheiden. Het hart van het park
wordt gevormd door het speeleiland met
kinderboerderij, speeltuin en restaurant. In het
noorden ligt de Heemtuin met haar bijzondere
vlindertuin en het volkstuinencomplex Thurlede.
In het oosten ligt het sportpark Thurlede.
prinSeS beatrixpark
VriJ toeganKeLiJK
P. 12 P. 13
KinderVraag 2
in de grote speeltuin
van het park, staat
een fel gekleurd
bouwwerk waar je
op kan klimmen en
vanaf kan glijden.
hoe heet dit
bouWWerK?

het oude stadhuis aan de grote markt is het
resultaat van vele verbouwingen. na een
brand in 1604 werd het herbouwd in een rijke
renaissancearchitectuur met speklagen en
beeldhouwwerk. in 1782 kreeg het gebouw
nieuwe buitengevels met natuurstenen
omlijstingen rond de vensters. in het interieur
heeft de tijd ook de nodige sporen nagelaten.
bijzonder passend bij het thema van open
monumentendagen is het schoorsteenstuk in
05
StadHuiS
grote marKt 1
zondag 13.00 – 17.00 uur (aLLeen met rondLeiding)
de raadzaal. de barokke schoorsteenboezem
met een schilderij van dionysus van nimwegen
dateert uit ca. 1740. het schilderij heeft een
lieflijk thema: putti rond een tuinvaas met
bloemen. dit liefdevolle en ‘groene’ tafereel
past uitstekend bij de functie als trouwzaal.
Op zondag is het gebouw van 13.00 tot 17.00 uur
geopend en worden geïnteresseerden ieder uur
rondgeleid door een gids.
Galerie JacqueS tanGe
grote marKt 6a
zaterdag 12.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
dit vroeg negentiende-eeuwse woonhuis heeft
een eenvoudige tuitgevel, die in 2011 weer werd
voorzien van een kroonlijst. het gebouw biedt
onderdak aan de galerie van Jacques tange,
een bekende schiedamse kunstenaar.
P. 14 P. 15
06
In het kader van Open Ateliers is de galerie op
zaterdag en zondag geopend. Zie voor meer
informatie: www.jacquestange.com.

Grote of Sint JanSkerk voorMaliGe diStilleerderiJ
Wenneker
Lange KerKstraat 37
zaterdag 10.00 – 17.00 uur| zondag 12.00 – 17.00 uur
de grote Kerk is de oudste nog in gebruik zijnde
kerk van schiedam. de driebeukige hallenkerk
heeft een koor uit omstreeks 1400, terwijl het
schip en het brede zuidelijke zijkoor uit de
vijftiende eeuw dateren. ook de 54 meter hoge
kerktoren is vijftiende-eeuws. de preekstoel
uit 1600 met fraai gesneden reliëfs vormt een
belangrijke toevoeging nadat de protestanten
de kerk in 1572 overnamen voor hun eredienst.
in de achttiende eeuw werden elementen
in de kerk toegevoegd in een rococovorm,
herkenbaar aan c-vormige plantaardige
motieven. in de consistoriekamer werd in deze
periode een goudleerbehang aangebracht,
voorzien van fraai geschilderde bloemkransen.
In het weekend zijn er tussen 12.00 en 16.00 uur
op ieder heel uur torenbeklimmingen mogelijk.
07 08
Belangstellenden schrijven zich in bij de kraam
op de Grote Markt.
Op zondag vinden er tussen 13.30 en 17.00
uur diverse optredens door operakoren plaats.
Opera aan de Schie wordt hier om 16.30 uur
afgesloten met een meezingopera.
KinderVraag 2
in de kerk staat een heel groot
en hoog beeld gemaakt van
brokstukken die uit de kerk
komen.
Wat staat er boVenaan?
schie 94 is nu in gebruik als woonhuis, maar
vroeger was op dit adres de distilleerderij
van Wenneker gehuisvest. activiteiten als
jeneverproductie en distillatie vonden hier
al in de zeventiende eeuw plaats. na het
distillatieproces werden de jenevers gebotteld
in flessen, mandflessen en houten vaten.
in 1812 ging de branderij over in handen
van Joannes Wenneker. in 1903 werd de
distilleerderij Wenneker – vanwege een gebrek
aan opvolging – verkocht aan J.c. van der tuijn.
onder de naam dujardin bracht deze een vieux
op de markt. Van der tuijn en zijn opvolgers
hebben tot 1967 het pand gebruikt. op de
bovenverdieping was het kantoor van directeur
gevestigd.
schie 94
zaterdag 12.00 – 17.00 uur
P. 16 P. 17
na het vertrek van de distilleerderij raakte het
pand, evenals andere bedrijfspanden aan de
schie, verpauperd. eind jaren tachtig nam de
waardering voor het schiedamse industriële
erfgoed toe. het in verval geraakte pand werd
door sbss gerestaureerd, zodat de typische
uitstraling van het oude schiedam behouden
bleef. bij de restauratie werd de binnenzijde
aangepast aan moderne (woon)eisen, maar
karakteristieke elementen zoals de dubbele
deuren, de raampartijen en het balkenplafond
werden bewaard en in ere hersteld.
Op zaterdagmiddag zijn er om 13.00 , 14.00 en
16.00 uur optredens in het kader van Opera aan
de Schie.

ZakkendraGerSHuiS de korenbeurS
schie/oude sLuis
zaterdag 12.00 – 16.00 uur | zondag 12.00 – 16.00 uur
het zakkendragershuisje (1725) diende als
gildehuis voor het zakkendragersgilde sint
anthonis. de zakkendragers zijn sinds 1465
belast met het lossen van goederen, zoals de
vele graan- en moutschepen. in het daktorentje
hangt een klok die de zakkendragers
waarschuwde als er goederen op een schip te
laden of te lossen waren. Voor de verdeling van
09 10
het werk werd er ‘gesmakt’: de mannen lieten
dobbelstenen vallen door een trechter en wie
de hoogste ogen gooide, kreeg het beschikbare
werk. het schiedamse zakkendragersgilde is in
europa het enige dat dit ambacht nog uitoefent.
De vrijwilligers van het Sant Anthoniusgilde
geven demonstraties van hun ambacht.
Lange haVen 145
zaterdag 12.00 – 18.00 uur | zondag 12.00 – 18.00 uur
P. 18 P. 19
in 1783 werd een prijsvraag uitgeschreven
voor een ontwerp voor een nieuwe koopmans-
of korenbeurs in schiedam. het groeiend
aantal handelstransacties vroeg om een groot
representatief gebouw. dankzij advies van de
architect giovanni giudici kreeg het gebouw
een spectaculaire setting aan de damsluis. zijn
ontwerp was echter te kostbaar in uitvoering,
zodat de stadsbestuurders stadsarchitect
rutger van bol’es opdracht gaven de ingediende
ontwerpen te vereenvoudigen. in 1790 werd de
bouw afgerond.
de stichting Kunstcentrum Korenbeurs
schiedam wil die de beursvloer weer
tot een bruisende ontmoetingsplek voor
schiedammers maken. op zaterdag 8
september is de tentoonstelling ‘4 de
Korenbeurs schiedam’ gratis te bezoeken. Vier
befaamde en gepassioneerde nederlandse
curatoren organiseerden deze prikkelende
zomertentoonstelling met tientallen nationale
en internationale kunstenaars. zie www.
korenbeurs-schiedam.nl.
Op zaterdag vinden er vanaf 13.00 uur op ieder
uur optredens in het kader van Opera aan de
Schie plaats.

de Monopole StedeliJk MuSeuM ScHiedaM
hoogstraat 99
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
de voormalige bioscoop de monopole aan de
hoogstraat werd in 1921 gebouwd naar ontwerp
van de architect a. stahlie. het bioscoopgebouw
heeft een strakke amsterdamse schoolstijl
met elementen in art deco. de entreepartij
in de hoek werd hoger opgetrokken en kreeg
accenten in de architectuur, onder andere door
de grote tufsteenblokken. het interieur werd
zeer fraai afgewerkt. het nog aanwezige glasin-lood
laat de oorspronkelijke kleurenrijkdom
zien. Filmtheaters boden de bezoekers een
ongekende luxe voor een avondje uit om te
ontsnappen aan de dagelijkse sleur.
Op zaterdag speelt amateurtoneelvereniging
Utile Dulci een tweetal eenakters en zijn er twee
optredens in het kader van Opera aan de Schie:
11 12
• 12.00 uur: Peter van Straaten, Een lichte lunch
• 13.30 uur: Opera
• 14.30 uur: Opera
• 16.00 uur: Luigi Pirandello, De Bankschroef
Op zondag 9 september wordt er Turkse tango
opgevoerd. De voorstellingen beginnen om
14.00 en 16.00 uur.
hoogstraat 112
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 10.00 – 17.00 uur
het stedelijk museum schiedam is gehuisvest
in het sint Jacobsgasthuis, dat dateert
uit 1787. ontwerpen van de toenmalige
stadsarchitect rutger van bol’es werden als
‘monsterlijk’ terzijde geschoven. giovanni
giudici was verantwoordelijk voor het grootse
in classicistische stijl opgetrokken gebouw.
door de centrale kerkzaal terug te leggen was
P. 20 P. 21
hij in staat om een binnenplein te creëren en
zo een grootstedelijk accent te plaatsen aan de
smalle hoogstraat. het gebouw valt op door de
toepassing van vrijstaande Korintische zuilen,
ten tijde van de bouw een unicum in nederland.
tijdens de open monumentendagen is het
museum gratis toegankelijk,
www.stedelijkmuseumschiedam.nl.

13
reGentenkaMer HervorMd WeeSHuiS
stadsarchitect rutger van bol’es verbouwde in
de jaren 1779-1782 het voormalige hervormd
Weeshuis aan de Lange achterweg. in de
vleugel aan de zijde van de Lange achterweg
werd een timpaan toegevoegd met festoenen
en guirlandes. op de hoeken werden beelden
van weeskinderen in het uniform van het
weeshuis gezet, die in de volksmond bekend
staan als Jan en Kaat. in de hogere zijvleugels
waren de zalen voor meisjes en jongens
Lange achterWeg 36-82
zaterdag 12.00 – 17.00 uur
ondergebracht. de regentenkamer heeft
een fraai goudleerbehang en stucwerk. het
goudleerbehang is voorzien van prachtig
geschilderde bloemstukken met linten.
In de regentenkamer wordt informatie gegeven
over de geschiedenis van het pand en de
plannen met het gebouw. De ingang is via de
hof aan de achterzijde
het is vandaag de dag nog moeilijk voor te stellen,
maar voor de bouw van de Liduinabasiliek was
dit een weidegebied. het echtpaar Van der
burg-straathof schonk het terrein aan het
kerkbestuur, waarop in 1878 het gebouw van
kerkenbouwer e.J. margry zou verrijzen. in
de kerkelijke iconografie speelt het groen een
belangrijke rol, bijvoorbeeld als attribuut van
een heilige. zo wordt de schiedamse Liduina
altijd afgebeeld met een rozentak. in het rijk
gedecoreerde kerkinterieur treft de goede
beschouwer ook allerlei planten aan met
subtiele verwijzingen. zo is bij binnenkomst
rechts een grote wandschildering aanwezig,
met aan de onderzijde een dorre en gespleten
aarde waaruit rozen en lelies, maar ook netels
en doornen groeien. netels en doornen zijn het
beeld van ondeugd. de lelie wordt in verband
gebracht met christus en staat voor onschuld
en reinheid. in de kerkelijke liturgie wordt de
kleur groen in verband gebracht met de hoop.
liduinabaSiliek
singeL 104
zaterdag 10.00 – 17.00 uur
P. 22 P. 23
14
en wellicht ter geruststelling: de basiliek
gebruikt ook al jaren groene stroom!
Onder leiding van Bas van Houte (dirigentorganist
van de basiliek) verzorgen het
gregoriaans mannenkoor 'In Honorem Dei' en
het dameskoor 'Jubilatio' koorzang. Verder
treden gastkoren op. Tussen de concerten door
zal het Franssen-orgel worden bespeeld.
KinderVraag 3
in de oude doopkapel van de
kerk zie je een zilveren beeld van
Liduina. naar haar is deze kerk
vernoemd.
Wat heeFt ziJ in haar hand?

de sint Joris doele was de thuisbasis van
schuttersgilde sint Joris. het gilde oefende
op het plein en de tuin bij de ‘doelens’ in het
marcheren en schieten. na afloop werden
in het doelengebouw maaltijden, bier en
wijn genuttigd. omstreeks 1740 werd het
doelengebouw vernieuwd naar ontwerp van
stadsarchitect arij van bol'es. de voorgevel
straalt voorname eenvoud uit. modefotograaf
15
Sint JoriS doele
doeLepLein 1
zondag 12.00 – 18.00 uur
paul de graaff restaureerde het pand vanaf
1989 en gaf het pand een nieuwe bestemming.
sinds 2002 is het onder andere een trouw- en
feestlocatie.
In de Sint Joris Doele wordt een interessant
cultureel programma georganiseerd. Zie
voor het programma: www.schiedam.nl/
openmonumentendagen.
Molen de nieuWe palMbooM
molen de nieuwe palmboom werd
in 1781 gebouwd als een van de vele
brandersmolens van schiedam. het
gemalen graan werd gebruikt om
moutwijn te stoken. molen de palmboom
werd in 1901 door brand verwoest,
waarna slechts een molenstomp restte.
negentig jaar later kwam de herbouw
van deze molen op gang. in 1993 werd
museummolen de nieuwe palmboom
geopend.
Tijdens Open Monumentendagen is de
museummolen gratis toegankelijk. De
molenaar is aan het werk en bezoekers
kunnen meer te weten komen over de
molenhistorie van Schiedam. Let op:
alleen de begane grond is toegankelijk
voor mensen in een rolstoel.
noordVest 34
zaterdag 11.00 – 17.00 uur
P. 24 P. 25
16

de oud-Katholieke kerk en pastorie op de
dam 28 en 30 vormen samen ’t huis te poort.
het huidige complex werd in 1862 gebouwd
ter plaatse van een ouder kerkgebouw. de
benaming verwijst naar het in de zeventiende
eeuw gestichte huis dat in 1725 aan de oud-
Katholieke gemeente is geschonken. dit was
een echte schuilkerk, waarvan de functie vanaf
de straat niet was af te lezen. met de nieuwbouw
in 1862 werd een echt kerkgebouw gerealiseerd.
het ontwerp was van de schiedamse architecten
m. van erkel en J. Vormer. de bijzondere
rondboogomlijsting van de tuitgevel en de
venstertracering refereren aan de tudorgotiek.
in 2006 zijn restauratiewerkzaamheden
begonnen en in 2009 voltooid. de stichting
beschermd stadsgezicht schiedam heeft het
parochiebestuur bij deze restauratie begeleid.
17 18
‘t HuiS te poort pand pauluS
dam 28
zaterdag 10.00 – 16.00 uur
het gebouw is nog in gebruik als kerk, maar
wordt ook voor culturele doeleinden gebruikt.
Korte haVen 125
zaterdag 11.00 – 17.00 uur | zondag 11.00 – 17.00 uur
op de plek van pand paulus stonden in de
zestiende en zeventiende eeuw brouwerijen
met klinkende namen als ‘het hellebaart
met de Kroon’ en ‘de swarte Leeuw’. in
1871 kocht zendingsvereniging ‘paulus’ de
opstallen en hoewel de vereniging in 1894 dit
adres alweer verliet, bleef hun naam tot op
de dag van vandaag aan het pand verbonden.
de vereniging liet in 1888 de kerk bouwen
naar ontwerp van architect J.J. Vormer. de
gevel kreeg een eclectische vormgeving met
P. 26 P. 27
speklagen, lisenen en pinakels. François
haverschmidt, als dichter beter bekend als
piet paaltjens, preekte hier. op initiatief van
sbss werd het pand gerestaureerd. de begane
grond van pand paulus is als expositieruimte in
gebruik bij stichting Kunstwerkt.
Tijdens Open Monumentendagen is Pand
Paulus het startpunt voor de Open Ateliersroute.

korte Haven 123 korte Haven 133
zaterdag 12.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur zaterdag 11.00 – 17.00 uur
er valt niet met zekerheid te zeggen hoe oud
het pand aan de Korte haven 123 is. op de
stadskaart van 1770 staat hier een groot pand
met kenmerkende erker. in 1903 werd dit pand
in- en uitwendig ingrijpend verbouwd. het
pand kreeg het karakter van een stadsvilla
in classicistische vormentaal, met een
gepleisterde lijstgevel; op de erker kwam
een balkon met een hekwerk in eenvoudige
jugendstilvormen. in 1924 vestigde de
schiedamse architect piet sanders zich hier
met zijn gezin. hij verbouwde de kap tot een
volwaardige verdieping.
Tijdens Open Monumentendagen exposeren
Han Boot (schilderijen) en Suus van der Wal
(sculptuur) op de begane grond hun werk. De
19 20
eigenaar biedt groepen tot vier personen de
kans de rest van het huis onder begeleiding te
bekijken, met – als het weer het toelaat – een
bijzonder perspectief vanaf het dakterras op het
stadscentrum en de zeven molens.
KinderVraag 4
boven de deur bij Korte haven
129 zie je in smeedijzer een
vrouw afgebeeld, dit is de
Vrijheid.
Wat zie Je LinKs en rechts
Van haar?
deze voorname koopmanshuizen vallen
op door hun grote hoogte en de statige
kroonlijst. deze panden waren ooit in
gebruik als gemeentearchief en zijn in de
afgelopen jaren als onderdeel van het project
‘stadstimmerwerf’ gerestaureerd en ingedeeld
in appartementen. Korte haven 133 herbergt
op de bel-etage een spectaculair interieur
met stucwerk en prachtig gesneden houten
deurpartijen. tijdens open monumentendagen
kunt u kennis nemen van het resultaat van de
restauratie.
Molen de drie koornbloeMen
VeLLeVest 5
zaterdag 10.00-17.00 uur
P. 28 P. 29
21
in schiedam staan de hoogste molens ter
wereld. de molens maalden vroeger graan
voor de toen zeer omvangrijke schiedamse
jeneverindustrie. de drie Koornbloemen
dateert uit 1770. uniek voor schiedam is het
aan de molen verbonden molenhuis.

oeMeenS ortHodoxe kerk paMeiJer/voorMaliG
doMinicaneSSenklooSter
de voormalige rooms-katholieke begraafplaats
werd in 1849 ingericht op de plaats van
een particuliere buitenplaats met de naam
bokkenburg. architect W. thijssen ontwierp in
1853 een achtzijdig, neoclassicistisch gebouw,
waarvan de muren met hardsteen werden
bekleed. het dak werd bedekt met koper en
bekroond met een achthoekig klokkentorentje.
op de centrale as van de begraafplaats kwam
een mariabeeld en een monumentaal houten
kruisbeeld. in 1872 bleken de bruggen naar
het kerkhof in slechte conditie. de commissie
voor beheer van de begraafplaats liet de
rotterdamse architect e.J. margry een ontwerp
maken voor nieuwe toegangspoorten. hij
ontwierp prachtige smeedijzeren hekken,
voorzien van krullen en ornamenten, en de
gerenommeerde schiedamse firma J. Vincent
& co., ‘fabrikanten van ijzeren werken’ voerde
het werk uit. de begraafplaats werd in 1972
gesloten. stichting beschermd stadsgezicht
schiedam zette zich met succes in voor behoud
van de kapel en de bijgebouwen en begeleidde
22 23
VLaardingerdiJK 48
zaterdag 12.00 – 16.00 uur
de restauratie in 2000. nu is hier de roemeens
orthodoxe Kerk gevestigd. de begraafplaats
heeft de oudste en grootste bomen van
schiedam en is daarmee een groene oase
midden in de stad.
In de kapel worden optredens verzorgd door
Opera aan de Schie om 14.00 uur en 15.00
uur. Om 14.00 uur treedt hier de internationaal
bekende counter tenor Sytse Buwalda op!
KinderVraag 5
op deze voormalige
begraafplaats staan de oudste
bomen van schiedam.
WeLKe boom is de oudste?
het klooster van de zusters dominicanessen
werd in 1886-1887 gebouwd naar ontwerp
van de rotterdamse architect th. L. Kanters.
de dominicanessen gaven onderwijs op de
lagere katholieke meisjesschool die achter
het klooster werd gebouwd. de hoofdingang
van het klooster lag oorspronkelijk aan
de Korte haven 127, terwijl de school
vanaf de Westmolenstraat toegankelijk
was. het tijdens open monumentendagen
toegankelijk gebouwdeel betreft de
achterbouw van het klooster en de school.
in het klooster is nog de kapel aanwezig
in neoromaanse stijl. onderzoek naar de
oorspronkelijke kleurafwerking heeft twee
decoratieprogramma’s aan het licht gebracht.
het voormalige schoolgebouw heeft een
bijzondere dubbele bordestrap. deze trap was
oorspronkelijk, net als het hele gebouw en het
voorplein, in twee delen gesplitst. zo werden
de meisjes uit de betere standen afgescheiden
van dochters uit arbeidersfamilies! het
WestmoLenstraat 24-26
zaterdag 11.00 – 17.00 uur
P. 30 P. 31
gebouwencomplex werd binnen het project
‘stadstimmerwerf’ in de afgelopen jaren
gerestaureerd. de historische Vereniging
schiedam kent voor die restauratie, dit jaar
een monumentenschildje toe.
Sinds dit jaar is in het pand Stichting Pameijer
gevestigd. De bewoners van Pameijer
ontvangen bezoekers graag in het pand,
maar vragen van u dat u hun privacy en
regels respecteert. Er is geen vrije inloop:
u krijgt in ieder geval de gelegenheid om de
gemeenschappelijke tuin en ruimte te zien en
mogelijk stellen bewoners u in de gelegenheid
een appartement van binnen te bekijken. Houd
voor het definitieve programma de website
van Open Monumentendagen in de gaten.
Voor meer informatie over Pameijer: www.
pameijer.nl

de eerste steen voor de Walvisch werd op 16
juni 1794 gelegd door anthonius nolet, een
telg uit de bekende brandersfamilie. de molen
werd in de twintigste eeuw tot tweemaal toe
getroffen door brand. in 1996 brandde de molen
volledig uit. door inzet van vele schiedammers
was restauratie mogelijk en worden in de
molenwinkel weer producten verkocht.
24 25
Molen de WalviScH WeStveSt90-kerk,
WestVest 229
zaterdag 11.00 – 16.00 uur
Molenaar Fred Prins is aanwezig om uitleg te
geven en als er voldoende wind is zal de molen
draaien. Het malen van tarwe tot meel kan dan
met eigen ogen worden aanschouwd. Natuurlijk
is de molenwinkel geopend en kan op het
terras koffie, thee of een pannenkoek worden
genuttigd.
kerkGebouW van de vriJZinniGe
GeloofSGeMeenScHap npb ScHiedaM
in 1909 werd dit kerkgebouw in gebruik
genomen. de architect was henri evers, die
bekend staat vanwege zijn ontwerp voor het
rotterdamse stadhuis. de kerk is een zaalkerk
met vijf traveeën en een houten tongewelf met
steekkappen boven de rondboogvensters. de
gehele inrichting werd door evers ontworpen.
het standaart-orgel werd in 1914 geplaatst in
een door evers ontworpen kast. de glas-in-loodvensters
hebben symbolische voorstellingen.
er zijn niet alleen bloemen in verwerkt, maar
ook bomen en vruchten. zo ziet men in het
centrale roosvenster drie leliën, symbool van
onschuld en zuiverheid en ter weerszijden twee
aronskelken. het belangrijkste symbool in de
ramen is in de eerste plaats de granaatappel
als symbool voor de vruchtbaarheid, maar
ook voor samengaan van eenheid en
verscheidenheid. Voorts is er het palmblad
als symbool van rijkdom en van eeuwig
WestVest 90-92
zaterdag 10.00 – 16.00 uur
P. 32 P. 33
leven. in het portaal van de toren is een klein
raam met een aandoenlijke afbeelding van een
bloem. het gebouw is nog steeds in gebruik als
kerk en daarom alleen op zaterdag geopend.
Vanwege de fantastische akoestiek wordt het
gebouw veel gebruikt voor concerten en cdopnamen.
Op zaterdag zijn er om 13.00 en 15.00 uur
optredens in het kader van Opera aan de Schie.
KinderVraag 6
deze kerk is 100 jaar geleden
gebouwd. de binnenkant van de
kerk ziet er nog bijna hetzelfde
uit als toen. binnen, zie je in
de glas-in-lood ramen twee
verschillende versieringen. het
één is een soort fruit en de ander
komt van een boom.
WeLKe tWee ziJn dat?

WoonHuiS Met voorMaliGe
branderSZaal
de ‘bond van distillateurs en Likeurstokers
in nederland’ was gevestigd in dit achttiendeeeuwse
woonhuis. toen het gebouw te
klein werd, vroeg men in 1916 de bekende
schiedamse architect piet sanders in de tuin
een uitbreiding te ontwerpen. hierin werd
de grote vergaderzaal gepland. sanders
ontwierp de zaal in een zuivere neorenaissance
vorm, een stijl die in zijn verdere oeuvre niet
voorkomt. de opdrachtgevers waren bepalend
voor deze stijlkeuze en toonden zich over het
resultaat zeer tevreden: “de vergaderzaal
maakt een buitengewone indruk. het is in
één woord een prachtstuk van bouwwerk,
26 27
Lange haVen 79
zaterdag 11.00 – 17.00 uur
eveneens geheel in renaissance, in zwaar,
donker gehouden eikenhouten betimmering
van meer dan manshoogte, waarboven een
bespanning van Japansch goudleerpapier. de
ruime langwerpige zaal ontvangt licht uit den
tuin door een aantal bovenramen benevens
drie openslaande deuren; alle vensters zijn
van gebrand glas, in het midden waarvan
de wapens der provinciën en bovendien van
die steden, waarmede de bond de meeste
zaken doet. zeer fraai is de oud-hollandsche
schoorsteen met zijn imitatie oud-hollandsche
tegels en zijn oud-hollandsche vuurschouw.”
lanGe Haven 75a
zaterdag 12.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
het woonhuis Lange haven 75a betreft een
verbouwde mouterij van de firma Legner. de
huidige eigenaren kochten het pand bijna
twintig jaar geleden en hebben het grondig
verbouwd. hierbij hebben zij allerlei materiaal
hergebruikt uit schiedamse panden die
P. 34 P. 35
op dat moment werden afgebroken, zoals
het voormalige passagetheater, het dr.
noletziekenhuis, het itho gebouw aan de
nieuwe haven en het laboratorium van de
firma Lenderink & co aan de Westerkade.

28
nationaal coöperatie MuSeuM
Lange haVen 84
zaterdag 11.00 – 17.00 uur | zondag 11.00 – 17.00 uur
aan de Lange haven 84 is sinds 1977 het
nationaal coöperatie museum gevestigd. het
hoekpand dateert uit 1891 en is opgetrokken
in een sobere eclectische trant. binnen stapt
de bezoeker terug in de tijd en waant zich in
1920. het bijzondere museum is gewijd aan de
geschiedenis van de verbruikscoöperatie. de
coöperatieve bakkerij en Verbruikersvereniging
door eendracht sterk verkochten artikelen
aan leden zonder winstbejag. de komst
van supermarkten maakt een einde aan de
vereniging. de collectie is veiliggesteld in dit
museum. er zijn stijlkamers ingericht en in het
winkeltje is nog ouderwets snoep te koop.
Uiteraard is ook de winkel open. Let op: De
eerste verdieping is moeilijk bereikbaar voor
mindervaliden.
KinderVraag 7
als je in het museum naar binnen
gaat, sta je in een ouderwetse
winkel. deze winkel stamt uit:
a. 1900
b. 1920
c. 1970
JeneverMuSeuM
Lange haVen 74/76
zaterdag 13.00 – 18.00 uur | zondag 13.00 – 18.00 uur
op één van de mooiste plekjes van de
branderstad staat het Jenevermuseum.
drie eeuwen geleden ontpopte schiedam
zich als middelpunt van de jeneverproductie.
de molens en branderijen herinneren daar
nog aan. Van de honderden distilleerderijen
en branderijen die hier ooit waren, zijn er
slechts enkele over. het Jenevermuseum
is gevestigd in een dubbel pakhuis dat
volgens de sluitsteen in de poortboog
dateert uit 1794. in het Jenevermuseum
kunnen bezoekers nog letterlijk de historie
proeven. in de werkende branderij van
het museum is van dichtbij te zien en
mee te maken hoe het oude ambacht
van jenever stoken in zijn werk gaat. de
miniatuurflesjes, affiches, reclameborden
en historische filmopnames geven een
prachtig tijdsbeeld met in de hoofdrol onze
vaderlandse borrel.
Het jenevermuseum is tijdens Open
Monumentendagen gratis toegankelijk.
P. 36 P. 37
29

de bouw van de havenkerk (1822) werd mogelijk
gemaakt door rijke katholieke distillateurs. het
ontwerp van a. tollus was neoclassicistisch
en kreeg een monumentale entree met de
portiek met gekoppelde dorische zuilen. het
kerkinterieur werd in de loop van de negentiende
eeuw verrijkt met een hoogwaardig (neo)
barok interieur, waarvoor vooral belgische
kunstenaars werden aangetrokken. de schilder
antoon van iJsendijck (1801-1875) ontving
indertijd belangrijke onderscheidingen voor
zijn altaarstukken de aanbidding der herders
en de Kruisiging van christus. de schenking
van dergelijke werken door rijke parochianen
zegt veel over het elan van de katholieke
gemeenschap in deze periode. in 1870 werd een
orgel geplaatst van de vermaarde utrechtse
orgelbouwer maarschalkerweerd. in 1967 werd
30
Havenkerk
Lange haVen 70
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
de laatste mis in de kerk opgedragen. in 1976
werd de kerk heropend na overname door de
stichting Johan maasbach Wereldzending.
eind 2010 is de kerk gekocht door de “stichting
tot restauratie en instandhouding van de
kerk aan de Lange haven e.o.” en volgde een
grootschalige restauratie van het casco.
In de Havenkerk vindt dit jaar op zaterdag
om 10.00 uur de opening van Open
Monumentendagen plaats (zie P. 6). Op
zaterdag en zondag vinden tussen 13.00 en
16.00 uur op ieder uur Operaconcerten plaats.
In de kerk krijgen bezoekers informatie over de
geschiedenis van de kerk en de herbestemming.
pakHuiS rilland - Galerie Jabelle
Lange haVen 50
zaterdag 12.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
dit fraaie historische pand uit 1750 staat
bekend als wijnpakhuis “rilland”. met zijn
gekoppelde klokgevels is het gebouw een
typisch voorbeeld van een branderij en
pakhuis uit het midden van de achttiende
eeuw. sinds voorjaar 2009 is galerie Jabelle in
deze voormalige distilleerderij gevestigd. de
P. 38 P. 39
31
200 vierkante meter vloeroppervlakte wordt
sindsdien gebruikt als expositieruimte.
Op zaterdag vinden er om 13.00 uur, 14.30 uur
en 16.00 uur optredens plaats in het kader van
Opera aan de Schie.

HuiS nolet, voorMaliG kantonGerecHt Winkel broerSveld 140b
Lange haVen 65
zaterdag 11.00 – 17.00 uur (deeLs met gids)
zondag 11.00 – 17.00 uur (deeLs met gids)
de bloei van schiedam door de jeneverindustrie
leidde tot de bouw van diverse monumentale
branderswoningen langs de Lange haven en
de plantage. Lange haven 65 werd in 1803-
’04 gebouwd voor brander/burgemeester
cornelis nolet. het ontwerp van giovanni
giudici wijkt door de aanwezigheid van een
souterrain af van de naburige herenhuizen. de
voordeur wordt met een bordestrap bereikt. het
interieur wordt gekenmerkt door uitzonderlijk
fraaie stucplafonds, marmeren schouwen
en decoratieve schilderstukken. de grote
zaal is door de toepassing van Korinthische
zuilenarchitectuur een onbetwist hoogtepunt in
de schiedamse interieurkunst.
32 33
In het kader van Open Ateliers exposeren
Kunstenaar Aldo Hoeben en Karin de Visser
hun werk in het souterrain van Huis Nolet.
Er is gelegenheid de bel-etage te bezoeken
onder leiding van historicus Frans Meijer,
bekend van zijn geschiedenislessen in de
Kleine Salon. Hij zal onder andere spreken over
Schiedam in de achttiende eeuw. U kunt zich
hiervoor ter plaatse opgeven. Let op: vanwege het
bijzondere interieur worden maximaal 25
personen per keer toegelaten, dus meld u tijdig.
Start rondleidingen om 12.30, 14.00 en 15.30
uur.
dit winkelpand in rijke eclectische stijl dateert
uit het derde kwart van de negentiende eeuw.
de winkelpui werd in 1892 vernieuwd naar een
ontwerp van architect n.h. de roo jr. bij de
recente restauratie werden oorspronkelijke
gevelonderdelen, zoals de terracotta consoles
in de kroonlijst, zorgvuldig hersteld. de
kleurstelling van de gevel en de pui werd
bepaald door een kleuronderzoek. in het
zaterdag 10.00 – 17.00 uur
P. 40 P. 41
interieur bleef het fraai gestuukte plafond
in de winkelruimte aan de voorzijde en de
opgang naar een hoger gelegen achterkamer
zorgvuldig bewaard. de eigenaren van Jip en
Jones nodigen u van harte uit om de winkel
te komen bewonderen. het bovengelegen
woonhuis is niet opengesteld.

voorMaliGe Hav-bank park de plantaGe
in opdracht van de hollandse algemeene
Verzekeringsbank ontwierp architect W.m.
dudok in 1933-1935 dit pand. het is een typisch
voorbeeld van de zakelijk expressionistische
bouwstijl. de constructie bestaat geheel
uit gewapend beton. de bakstenen zijn op
deze betonconstructie bevestigd. uiterst
modern en een technisch unicum was het
in het gebouw toegepaste koelsysteem
waarvoor waterleidingen in het beton werden
opgenomen.
het gebouw werd in 1953 naar ontwerp
34 35
gerrit Verboonstraat
zaterdag 14.00 uur (met rondLeiding)
zondag 14.00 uur (met rondLeiding)
van dezelfde architect uitgebreid. het
karakter bleef hierdoor ongewijzigd. ook de
verbouwing van de voormalige haV-bank tot
appartementencomplex in de jaren 1996-1997
doet aan de kwaliteit van het oorspronkelijke
ontwerp niets af.
Het gebouw is alleen met rondleidingen door
bewoner Paul Koppens toegankelijk. Let
op: door de trappen is het gebouw niet goed
toegankelijk voor mindervaliden.
VriJ toeganKeLiJK
zaterdag excursie 11.30 uur en 14.00 uur
(VerzameLen biJ het oorLogsmonument)
het oudste stadspark van nederland werd in
1767 aangelegd in het stadsdeel, dat bekend
stond als het nieuwe Werck. dit gebied werd
in 1612 opgehoogd met opgebaggerde grond
uit de toen aangelegde nieuwe haven. het
stadsbestuur wilde hier de vestiging van
bedrijven stimuleren, maar dit plan slaagde
onvoldoende. in de achttiende eeuw was langs
de randen van het gebied wel een voornaam
(woon)gebied ontstaan met particuliere
tuinen, buitens en tuinkoepels. in 1766 werd
besloten het groene karakter te versterken
en het binnengebied om te vormen tot een
‘plantagie’. het wandelbos kreeg een formele
lanenstructuur met geschoren bomen en
hagen. door de slechte bodemgesteldheid
moesten in 1823 de bomen worden gerooid.
Johan david zocher jr. ontwierp een nieuwe
landschappelijke aanleg. het park bleef
een woongebied, eerst met voorname
patricierswoningen, later met meer seriematig
gebouwde herenhuizen. toch was ook hier –
net als elders in de stad – de industrie nooit
ver weg. in de naoorlogse periode richtte de
vooraanstaande tuinarchitect J.J. schippers het
park opnieuw in. bij de recente herinrichting
bleven zo veel mogelijk bomen behouden.
P. 42 P. 43
Op zaterdag organiseert Huib Sneep,
groenkenner en Tuinlaanbewoner, een tweetal
rondleidingen door de Plantage. De rondleiding
van ongeveer 45 minuten eindigt in zijn moderne
theekoepel, waar thee en koffie met wat lekkers
is te krijgen. De rondleidingen starten om 11.30
uur en 14.00 uur bij het oorlogsmonument aan
de zijde van de Gerrit Verboonstraat.
In Tuinlaan 50 kunt u een presentatie zien met
historisch beeldmateriaal over de geschiedenis
van de Plantage.
KinderVraag 8
in de plantage staat een hele
grote jurk. deze is in 2009 door
esther zitman gemaakt.
Wat staat er op de JurK
aFgebeeLd?

de plantagekerk werd in 1871 gebouwd voor
de christelijk gereformeerde gemeente in
schiedam. bestek en tekening werden gemaakt
door plaatselijk timmerman ris. hij ontwierp
een gebouw met een eenvoudig classicistische
voorgevel, waarvan de begane grond werd
gestuukt. op het eerste gezicht is het niet een
typisch kerkgebouw, hoewel de drie toogramen
deze fucntie wel uitdrukken. in 1912 werd
de kerk uitgebreid, waarbij de naastgelegen
36
plantaGekerk
Lange nieuWstraat 61-63
zaterdag 11.00 – 17.00 uur
pastorie bij de kerk werd betrokken. in het
interieur vallen met name het oorspronkelijke
orgel en de preekstoel op. de kerk is op dit
moment in gebruik bij de hersteld hervormde
gemeente.
Op zaterdag is er ruimte voor ontmoeting,
ontdekking en een goed gesprek. Tevens zal het
orgel worden bespeeld!
in den rooie koffer
tuinLaan 50
zaterdag 12.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
dit herenhuis met zijn Lodewijk xVi-façade
werd in de laatste kwart van de achttiende
eeuw gebouwd. de gepleisterde classicistische
gevel wordt bekroond met een fronton met
fraai gesneden festoenen. het huis levert een
belangrijke bijdrage aan het statige karakter
van de tuinlaan. in het interieur valt vooral de
oorspronkelijke trappartij op. het gebouw is in
de loop der tijd veelvuldig van functie veranderd
en schiedammers kennen het gebouw als het
“oude volksgebouw”, “het rooie pakhuis” of
“in den rooie koffer”. de benaming verwijst
naar het gebruik als verenigingsgebouw door
de socialistische partij. rond 1920 werd een
theaterzaal aangebouwd, die in 2011 werd
hersteld
P. 44 P. 45
37
De huidige eigenaren hebben het gebouw in
ere hersteld en hebben het ingericht als locatie
voor feesten, bruiloften, bedrijfspresentaties
en toneelvoorstellingen. In 2011 heeft jazzclub
“jazz uit de koffer” haar deuren geopend. Iedere
zaterdagavond, ook dit weekeinde, kan hier
worden genoten van live jazz-optredens. Op
8 september treedt vanaf 21.30 uur Trio Bert
van der Veen op met Latin Jazz. Entree € 5,00
voor niet-leden. Voor meer informatie: www.
jazzuitdekoffer.nl. Verder kunt een presentatie
zien over de geschiedenis van de Plantage,
van Tuinlaan 50 en het achtergelegen complex
pakhuizen.

38
voorMaliGe MouteriJ ‘de eendraGt’
tuinLaan 8
zaterdag 11.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
twee vooraanstaande korenwijnbranders
maximiliaan & george van den bergh, lieten
rond 1770 de mouterij genaamd ‘de eendragt’
bouwen aan de tuinlaan in schiedam. op de
begane grond bevond zich de mouterij met
daarboven een tweetal eestvloeren (waar
het ontkiemde gerst werd gedroogd voor de
moutwijn). op dit moment wordt het gebouw
getransformeerd tot een woongebouw met
vijf loftappartementen. door de traditioneel
beperkte hoogte van eestvloeren in mouterijen
is deze conversie lastig. de eigenaar heeft
om die reden de derde verdiepingsvloer
verhoogd. u kunt het resultaat tijdens open
monumentendagen bekijken.
Tijdens Open Monumentendagen exposeert
Maaike Thijssen op de bovenste etage
Kinderkunst. Voor meer informatie:
www.maaikethijssen.nl
het Julianapark is het enige schiedamse park
dat beschermd is als monument. het is dan
ook in opzet nog zeer vergelijkbaar tot het
ontwerp dat de gemeentelijke tuinarchitect
J.K. dominicus in 1914 heeft getekend. het
park was het eerste deel van de nieuwe wijk
West dat werd aangelegd. de vijver was een
belangrijk onderdeel van de waterbeheersing
in het voormalig poldergebied, dat vanaf 1907
werd opgespoten. het park werd gefaseerd
aangelegd en werd in 1928 feestelijk
geopend. dominicus ontwierp een park met
39
Julianapark
VriJ toeganKeLiJK
gebogen paden in een landschappelijk opzet,
gecombineerd met enkele formele lanen
en zichtlijnen, zoals het toegangspad vanaf
de burgemeester Knappertlaan. centraal
in het park werd een kunstmatige heuvel of
belvedère opgeworpen, dat een fraai uitzicht
op het park geeft. de bekronende koepel
wordt omgeven door een gemetselde pergola.
Kenmerkend is ook de colonnade met linden.
in het park staan meer fraaie bomen, zoals
een beuk en haagbeuk, en de in 1947 geplante
bevrijdingsboom. in het park zijn enkele
monumenten aanwezig, zoals de emmabank
uit 1935 en een bevrijdingsmonument uit
1949 van pieter van starreveld. Veel oudere
schiedammers herinneren zich nog de
feeërieke verlichting van het Julianapark tijdens
de ‘Vacantiefeesten’ in de jaren vijftig. de aanleg
van deze verlichting was niet eenvoudig, zo
moesten de acht kilometer elektriciteitskabel
worden ingegraven in gazons, bloemperken en
paden. de beheerder was dan ook aanvankelijk
niet enthousiast…met Winterlicht in december
kan het fraaie effect worden herbeleefd.
P. 46 P. 47
KinderVraag 9
er staat een hele grote gele vaas
van albert Verkade in het park.
als je dichterbij gaat staan dan
zie je dat de vaas bestaat uit
tekens.
WeLKe teKens ziJn dat?

het uitgraven van nieuwe rotterdamse havens
zorgde aan het begin van de twintigste eeuw
voor voldoende grond om het buitendijkse land
bij schiedam (het gorzengebied) goedkoop op te
hogen. het idee was dat deze gebieden, gunstig
gelegen aan de maas, diverse industriële
bedrijven zou aantrekken. om de opgespoten
grond vast te houden en de ontwatering te
verbeteren, werden in de tussentijd bomen
en struiken geplant. de opzichter van de
plantsoenendienst J.K. dominicus maakte
een wegenplan conform het principe van het
sterrenbos: kruispunten van waaruit lanen
40 41
Het volkSpark SticHtinG eiGen Werk
VriJ toeganKeLiJK oVerschiesestraat 44
zaterdag 11.00 – 16.00 uur
uitwaaieren. het gebied werd direct door de
schiedammers als recreatiegebied omarmd.
zozeer zelfs, dat toen in 1914 het scheepswerf
de nieuwe Waterweg zich meldde als gebruiker
van een deel van de grond, een storm van
protest losbarstte. als tegemoetkoming aan
deze bezwaren beloofde het gemeentebestuur
het ‘volk’ een nieuw recreatiegebied met bos.
dit werd het in 1916 aangelegde Volkspark,
eveneens naar ontwerp van dominicus, maar
hij gaf het dit keer het karakter van een
landschapstuin mee. in het park werd ook
voorzien in de aanleg van diverse sportvelden.
het gebouw aan de overschiesestraat 44 werd
eind negentiende eeuw neergezet en biedt
nu onderdak aan stichting eigen Werk. het is
een voor de bouwperiode typische woning met
een eenvoudige gevel en een kroonlijst met
decoratieve consoles. op 27 juni 1908 kwam
dichter ida gerhardt op driejarige leeftijd in dit
huis wonen. het pand werd later geschonken
aan sint Franciscus Liefdewerk voor projecten
voor minderbedeelden. hiervoor werd het
P. 48 P. 49
huis verbouwd, zodat de tuin waar ida in
gespeeld heeft nu niet meer bestaat. stichting
eigen Werk organiseert evenementen, zoals
dialoogactiviteiten en exposities.
Er is informatie te verkrijgen over dichteres Ida
Gerhardt en er zijn kleine vondsten te zien in de
tentoonstelling 'Scherven aan de Schie'. Thee is
gratis.

42
volkStuinencoMplex en
kindertuin viJfSluiZen
VLaardingerdiJK en schiedamsediJK
zaterdag 10.00 – 17.00 uur | zondag 12.00 – 17.00 uur
schiedam was de eerste gemeente in
nederland die in 1909 arbeiderstuinen bij
het sterrenbos uitgaf. bij aanvang hadden de
tuinen voor de arbeiders vooral een materieel
doel: het kweken van groenten om zo deels
in hun eigen voedselbehoefte te voorzien. het
was ook een zinvolle tijdsbesteding. in 1913
werden ook tuinen aangevraagd door de meer
gegoede families. deze tuinen werden vooral
ingericht als siertuin. het concept van de
volkstuin was zo succesvol dat de gemeente
schiedam hier in het uitbreidingsplan van 1949
rekening mee hield. bij de wijk nieuwland werd
het Volkstuincomplex Vijfsluizen voorzien. het
complex kreeg een recreatief karakter en werd
in de vorm van een wandelpark ontworpen door
tuinarchitect J.J. schippers. de bruggetjes
komen overeen met die in het beatrixpark.
in navolging van andere steden werd in
schiedam in 1927 de Vereniging voor school-
en Werktuinen opgericht. schooltuinen
waren een initiatief van Jac. p. thijsse (van de
Verkade-plaatjes) en waren in het begin een
stedelijk verschijnsel. in schiedam waren de
tuinen een particulier initiatief en vanaf 1930
kregen ze subsidie. het doel was om de stadse
schooljeugd meer over de natuur te leren. de
tuinen aan de Vlaardingerdijk werden in 1935
in gebruik genomen. de doelstelling bleef
onveranderd.
Bij de Volkstuinvereniging Vijfsluizen kunt u in
de bar, kantine en keuken terecht. Op zaterdag
is bovendien de tuinwinkel geopend!
De volkstuinvereniging ligt aan de
Schiedamsedijk. De ingang van de Kindertuin
ligt aan het Simon Rijnbendepad.
de als stellingmolen uitgevoerde ronde
stenen bovenkruier is in 1710 gebouwd
ter vervanging van een voorganger. de
poldermolen bemaalde de babberspolder.
in 1888 werd de molen verhoogd, vanwege
de windbelemmering door de aanleg van de
spoorlijn. in 1925 werd de molen onttakeld,
waarbij het gevlucht, de kap, de stelling en
het gaande werk werden verwijderd. in de
molenromp werd een motorisch aangedreven
babberSMolen
schiedamsediJK 2a
zaterdag 11.00 – 17.00 uur
P. 50 P. 51
43
gemaal geplaatst. sinds 1985 staat het gemaal
buiten gebruik. stichting de schiedamsche
molen reconstrueert de babbersmolen naar
de periode rond 1900, waarbij ook een uniek
V-vormig scheprad wordt teruggeplaatst. de
restauratie is in volle gang.
Voor meer informatie, zie
www.babbersmolen.wordpress.com

antWoorden
vraGen kinderroute
1. Fort drakesteijn
2. schaap of beter een lam
het stelt het Lam gods voor,
dat eigenlijk Jezus christus is
3. rozentak
4. Witte lelies (Witte bloemen)
5. de dikste boom is altijd de
oudste, omdat er elk jaar een
jaarring bij komt. dit is een boom
met donderbruine bladeren en
heet: bruine beuk of rode beuk
6. granaatappel en palmtak
7. 1920
8. rozen
9. pijlen
P. 52 P. 53

P. 54