AGORA 2008-4 Imaginaire Stad - AGORA Magazine

De verbeelding van
de wereldstad
AUTEURS David Bassens, heidi hanssens & Lomme Devriendt
FOTOGRAFIE David Iliff & Imre Solt
Wereldstedelijkheid is voor veel stadsbestuurders het
hoogste doel. Steden die zich dit imago graag willen
aanmeten, gebruiken daarbij veelal architectuur als
discursief middel. Niets lijkt de wereldstad namelijk
sterker te verbeelden dan een met talloze wolkenkrabbers
gevulde skyline.
In 2004 verscheen het AGORA-themanummer Wereldstedennetwerk. In
dit nummer werd de balans opgemaakt van het onderzoek naar
wereldsteden, die sinds een artikel van John Friedmann en Goetz Wolff
uit 1982 in het centrum van de sociaalwetenschappelijke aandacht
staan. Het wereldstedenonderzoek werd erin belicht vanuit de visie van
geograaf Peter Taylor en zijn Globalization and World Cities Research
Network (GaWC). Deze visie is tot op de dag van vandaag de basis voor
het overgrote deel van de wereldstedenliteratuur en bouwt voort op
Manuel Castells’ ‘netwerkmaatschappij’, waarin de ‘space of flows’ de
voorkeur krijgt boven de klassieke ‘space of places’. Hierdoor ligt
binnen het wereldstedenonderzoek de aandacht in plaats van op
territoriale gebieden, de ‘space of places’, op stromen en netwerken,
de ‘space of flows’. Wereldsteden zijn cruciale knooppunten in
grensoverschrijdende netwerken waardoor mensen, goederen, ideeën,
beelden en data stromen. Voortbouwend op het GaWC-onderzoek
vinden er tal van onderzoeken plaats die het wereldstedennetwerk
vanuit een empirische invalshoek benaderen.
GaWC-onderzoeker Ben Derudder stelt dat er binnen de empirische
literatuur over het wereldstedennetwerk twee type benaderingen
kunnen worden onderscheiden: een bedrijfsorganisatorische en een
infrastructurele benadering. De bedrijfsorganisatorische benadering
vertrekt vanuit de opvatting dat connecties tussen steden ontstaan door
de bedrijfsstrategie en het vestigingsgedrag van transnationale
dienstenfirma’s, zoals accountancyondernemingen, reclamebureaus,
banken, verzekeringsmaatschappijen, advocatenkantoren en management
consultancy firma’s. Dit zijn de aanstuurders van het wereldstedennetwerk.
Door de (wereld)stedelijke vestigingsstrategie van hun
hoofdkantoren en filialen ontstaat er een netwerk waardoor informatie,
goederen en personen stromen. In deze tak werd vooruitstrevend
onderzoek verricht door professor Peter Taylor en zijn GaWC-onder-
zoeksgroep en de sociologen Arthur Alderson en Jason Beckfield.
De infrastructurele benadering gaat daarentegen uit van Stephen
Graham en Simon Marvins opvatting dat “de infrastructuur de belangrijkste
fysieke en technologische karakteristiek van de moderne stad is”
en vertrekt vanuit de premisse dat een ruimtelijke analyse van infrastructuurnetwerken
gebruikt kan worden voor het in kaart brengen van een
mondiaal stedennetwerk. Deze infrastructuurbenadering kan op haar
beurt opgedeeld worden in tweeën. Enerzijds is er een aantal studies
dat zich richt op transport, bijvoorbeeld de luchtvaart zoals in het
onderzoek van Derudder en Witlox, en anderzijds een aantal dat focust
op telecommunicatie, bijvoorbeeld digitale bandbreedtecapaciteit zoals
in het onderzoek van Malecki en Rutherford en collega’s. Deze
benaderingswijze resulteert in verschillende categorieën, indelingen,
posities en rangschikkingen van wereldsteden en op die manier krijgen
we een steeds beter beeld van de sleutelsteden in de huidige mondialiseringprocessen.
New York, Parijs, Londen en Tokio verschijnen keer op
keer als knooppunten in het wereldstedennetwerk.
Kenmerkend voor steden die belangrijke posities innemen volgens het
hierboven geschetste onderzoek is dat ze ook een ‘wereldstedelijke
allure’ hebben. Wereldsteden tonen hun macht, prestige en mondiaal
belang met krachtige architecturale beelden. Indrukwekkende skylines,
imposante wolkenkrabbers, concertgebouwen, bruggen en televisietorens
als toparchitectuur: het zijn elementen die onbewust geassocieerd
worden met steden als Tokio, San Francisco, New York, Londen en
Parijs. Daarnaast spelen ook meer dynamische aspecten een rol, zoals
evenementen, drukke luchthavens, een multiculturele bevolking en een
hectisch metronetwerk.
Sommige steden beschikken over een ‘x-factor’, die doet vermoeden
dat ze tot de top der wereldsteden behoren. Deze moeilijk te definiëren
karaktertrek is enerzijds terug te koppelen naar de subjectieve beleving
van de stad in het urbane landschap en anderzijds te herleiden tot het
imago van de stad op mondiaal niveau. We denken daarom dat het
interessant is om, anders dan de analytische en kwantitatieve benadering,
in deze inleiding van het themanummer Imaginaire Stad dieper in
te gaan op de verbeelding en beleving van wereldsteden. Wanneer
4 IMAGINAIRE STAD DE VERBEELDING VAN DE WERELDSTAD
AGORA 2008-4