Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

Korte geschiedenis van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
4
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden is een van de drie oudste, op wetenschappelijke
grondslag ingerichte, volkenkundige museum ter wereld. Zijn ontstaansgeschiedenis is nauw
verbonden met die van het Koninkrijk der Nederlanden en met de persoon van koning Willem I. Hij
had een levendige belangstelling voor de stichting van nationale instellingen ter bevordering van
wetenschap en kunst en de verspreiding van kennis over alle delen van het koninkrijk. Een van de
instellingen die hij bij Koninklijk Besluit van 9 juli 1816 stichtte, was het ‘Koninklijk Kabinet van
Zeldzaamheden’. Hierin werden onder meer zijn privéverzameling van schilderijen en zeldzaamheden,
de ‘Koninklijke Bibliotheek’ en het ‘Kabinet van Chinese Zeldzaamheden’ ondergebracht.
De Chinese verzameling was afkomstig uit de nalatenschap van Mr. Jean Theodore Royer (1737-
1807). Deze Haagse jurist had bij zijn leven een imposante collectie voorwerpen uit China
bijeengebracht. Royer’s weduwe legateerde in 1814, kort voor haar overlijden en geheel in de geest
van haar Oranjegezinde echtgenoot, deze Chinese collectie aan de op 30 november 1813 in
Nederland teruggekeerde erfprins Willem van Oranje, 'onsen geliefde souverijn'.
Curiositeiten van allerlei aard zijn in de loop der jaren aan het Koninklijk Kabinet toegevoegd, maar
zijn etnografische verzamelingen bleven de belangrijkste, zeker toen respectievelijk in 1826 en 1832
de collecties van Jan Cock Blomhoff (1779-1853) en Johan G. F. van Overmeer Fisscher (1800-1848)
werden aangekocht en bij het Kabinet werden gevoegd. Beide collecties waren aanzienlijke
verzamelingen betreffende Japan.
Omstreeks dezelfde tijd – 1823 tot eind 1829 – was Dr. Philip Franz von Siebold (1796-1866) in Japan
als arts werkzaam op de Hollandse handelsvestiging Deshima (Nagasaki). Tijdens zijn verblijf op deze
handelspost wist hij belangrijke contacten te leggen met Japanse geleerden en kunstenaars. Die
contacten stelden hem in staat een omvangrijke Japanse verzameling bijeen te brengen en deze op
wetenschappelijk verantwoorde wijze te ordenen en te documenteren. Zijn belangstelling ging vooral
uit naar de geneeskunde, de natuurlijke historie en de taal-, land en volkenkunde van Japan.
Na een gedwongen vertrek uit Japan arriveerde Siebold in juli 1830 in Nederland en vestigde zich te
Leiden. Een klein jaar later ging zijn etnografische verzameling scheep vanuit Batavia naar Nederland.
Nog vóór de verscheping van de collectie keurde de Nederlandse regering al de overname goed van
Siebold’s Japanse verzameling. Het zou echter tot augustus 1837 duren alvorens die overdracht
definitief werd geregeld. In de tussenliggende jaren stond Siebold’s verzameling geordend opgesteld
in zijn woning aan het Rapenburg 19 en gebruikte hij haar voor het schrijven van zijn monumentale
werk “Nippon: Archiv zur Beschreibung von Japan und dessen Neben- und Schutzländern”. In die
jaren zullen daar incidenteel ook al bezoekers naar de tentoongestelde verzameling zijn komen kijken.
Echter, pas na de formele afronding van de overdracht in 1837 was sprake van een openstelling voor
een breed publiek en kreeg de presentatie van de collectie een museale status onder de namen
“Verzameling Von Siebold” en “Japansch Museum”.
In 1859 vertrok Siebold voor een tweede verblijf naar Japan (1859-1862) en kwam zijn collectie
formeel onder beheer van Conradus Leemans (1809-1893), de toenmalige directeur van het
Rijksmuseum van Oudheden. De verzameling kreeg bij die gelegenheid tevens een nieuwe
huisvesting – Breestraat 18 – waarbij op de gevel van het pand de aanduiding “Rijks Japansch
Museum Von Siebold” prijkte. Door toevoeging van enkele andere omvangrijke etnografische
collecties – de Indische collecties van Salomon Müller en van de ‘Koninklijke Delftse Academie’ – en
door het streven naar een breder, algemeen etnografisch museum, verdwenen in 1864 de expliciete
verwijzingen naar Japan en Siebold en kreeg het museum de naam die het tot 1931 zou behouden:
“Rijks Ethnografisch Museum”. Aansluitend volgden enkele jaren als “Rijksmuseum van Etnografie”
om vervolgens in 1935 de officiële naam te krijgen die het tot heden draagt: “Rijksmuseum voor
Volkenkunde”. Vanwege de verzelfstandiging in 1995 hoort daar inmiddels nog de aanduiding
“Stichting” aan vooraf te gaan en in overeenstemming met de tijdgeest hanteert het museum sinds
2007 daarnaast ook de naam “Museum Volkenkunde”.
Van de aanvang af streefden zowel Siebold als de eerste directeur van het Koninklijk Kabinet van
Zeldzaamheden, Reinier Pieter van de Kasteele (1767-1845), er naar en drongen erop aan dat beide
verzamelingen één wetenschappelijk etnografisch museum zou gaan vormen. Door allerlei
moeilijkheden van financiële aard, voornamelijk de kosten voor een behoorlijke huisvesting van de
collecties, kwam deze beoogde samenvoeging eerst in 1883 tot stand, nota bene bij de opheffing van
het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden. Hierbij gingen de etnografische verzamelingen van het
Kabinet te Den Haag over naar het Rijks Ethnografisch Museum te Leiden.