Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
PRAKTISCH<br />
BUIKPIJN BIJ KONIJNEN<br />
www.licg.nl<br />
over houden van huisdieren<br />
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Darmproblemen, vooral trage of stilliggende darmen, zijn een belangrijke oorzaak van pijn,<br />
ziekte en overlijden <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong>. Het konijn wil niet eten en heeft buikpijn. Dat kan verkeerd<br />
aflopen als niet <strong>bij</strong>tijds wordt ingegrepen. Het is daarom belangrijk dat u de symptomen<br />
herkent zodat u <strong>bij</strong>tijds naar de dierenarts kunt gaan. Daarnaast moet u weten waardoor<br />
darmproblemen ontstaan, zodat u weet wat u kunt doen om ziekte te voorkomen.<br />
De darmen van het konijn<br />
Omdat het konijn een planteneter is, zijn de darmen heel lang. Plantaardig materiaal is namelijk<br />
lastig te verteren. Bij de vertering maakt het konijn gebruik van bacteriën en andere eencellige<br />
organismen (de ‘darmflora’) die een deel van de moeilijker afbreekbare onderdelen van planten<br />
kunnen verwerken. Deze eencelligen leven vooral in de blinde darm van het konijn. Die is daarom<br />
groot en erg belangrijk voor de vertering. De blinde darm splitst zich af op het punt waar de dunne<br />
darm in de dikke darm overgaat.<br />
De onverteerbare vezels gaan vanaf de dunne darm direct naar de dikke darm en worden dan<br />
uitgescheiden als de bekende <strong>konijnen</strong>keutels, die groot, droog en vezelig horen te zijn. De beter<br />
verteerbare delen gaan eerst vanaf de dunne darm de blinde darm in, worden daar door bacteriën<br />
omgezet tot een goed verteerbare massa, deze gaat vervolgens de dikke darm in en<br />
wordt uitgepoept als de zogenaamde ‘blindedarmkeutels’. Dit zijn kleine,<br />
glimmende, donkere en natte keuteltjes, vaak in een trosje aan elkaar, die het<br />
konijn 1 of 2 keer per dag direct uit de anus opeet. Normaal ziet u deze dus vrijwel<br />
niet. Ze zijn rijk aan voedingsstoffen. Bij de tweede gang door het konijn kunnen de<br />
voedingsstoffen uit deze delen nu worden opgenomen in het lichaam via de dunne<br />
darm.<br />
Darmproblemen <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong><br />
Voor een konijn is een goede werking van de darmen van levensbelang. Als de darmen van een<br />
konijn langzamer gaan bewegen, komt het konijn in de problemen.<br />
Er zijn verschillende oorzaken mogelijk voor traag werkende of zelfs stil liggende darmen. Het kan<br />
zijn dat het probleem in eerste instantie <strong>bij</strong> de darmen of maag zelf ligt, en is ontstaan door<br />
<strong>bij</strong>voorbeeld verkeerde voeding. Maar het kan ook dat het konijn pijn aan zijn gebit heeft of dat hij<br />
veel stress heeft, waardoor darmproblemen ontstaan. Een darmprobleem is regelmatig een<br />
symptoom van een ander, onderliggend probleem.<br />
Verkeerde voeding<br />
Konijnen hebben veel vezels nodig om hun darmwerking te stimuleren. Die halen ze <strong>bij</strong>voorbeeld<br />
uit hooi, gras en andere plantendelen. Als ze te weinig vezels binnenkrijgen, gaan de darmen<br />
langzamer werken. Dat is te zien doordat de keuteltjes steeds kleiner en harder worden, in plaats<br />
van mooi groot, rond en vezelig. De massa voer blijft langer in de darm en dikt daardoor meer in,<br />
en zo ontstaat een verstopping. Dat voelt niet prettig aan en kan pijn doen. Het konijn gaat<br />
daardoor minder eten, waardoor de darmen nog minder gestimuleerd worden om harder te werken<br />
en uiteindelijk stil kunnen komen te liggen. Het dieet van een konijn moet daarom tenminste 20 tot<br />
25% vezels bevatten.<br />
2
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Bedorven stukjes groenvoer, verkeerde groenten zoals prei en kool, of groente die het konijn niet<br />
gewend is, kunnen ook darmproblemen veroorzaken. Bedorven voer en gasvormende groenten<br />
verstoren de spijsvertering en zorgen voor gasbellen in de darmen van het konijn, die erg pijnlijk<br />
kunnen zijn. Koolsoorten bevatten bovendien stoffen die de darmen kunnen vertragen. Groenten<br />
waar het konijn niet aan gewend is, kunnen door de bacteriën in de darmen van het konijn niet<br />
goed verwerkt worden, en ook dan ontstaat er gas. Door de pijn wil het konijn niet eten en<br />
bovendien verkrampt zijn buik, en daardoor gaan de darmen langzamer werken. Dan kan het gas<br />
en de verkeerde voeding niet goed weg, ontstaat er meer gas en meer pijn en uiteindelijk komen<br />
de darmen stil te liggen.<br />
Ook teveel koolhydraten, zoals brood, koekjes maar ook knaagstaven en<br />
dergelijke waarvan teveel in een keer wordt gegeten, kunnen de darmen uit<br />
balans halen. Er zit te weinig vezel in en te veel suikers. Hierdoor worden de<br />
darmbacteriën verstoord.<br />
Te weinig vocht<br />
Een konijn dat te weinig vocht binnenkrijgt, kan last krijgen van een<br />
verstopping. De inhoud van de darmen droogt dan teveel uit en kan niet<br />
gemakkelijk worden voortgestuwd, waardoor de darmen trager worden.<br />
Daardoor droogt de massa nog meer uit en uiteindelijk komt alles stil te liggen.<br />
Gebitsproblemen, pijn en stress<br />
Verkeerd afgesleten tanden of kiezen kunnen het konijn pijn bezorgen. Op de kiezen kunnen<br />
scherpe haakjes ontstaan die in de mond van het konijn wonden veroorzaken. Dan wil het konijn<br />
niet meer eten en daardoor komt de darmwerking in gevaar. Ook andere vormen van pijn kunnen<br />
ervoor zorgen dat het konijn geen trek heeft of er verkrampt <strong>bij</strong> zit, waardoor de darmen trager<br />
worden.<br />
Een andere factor die ervoor kan zorgen dat de darmen slecht werken is stress, zowel plotselinge<br />
schrik als langdurige stress zijn slecht voor de darmwerking.<br />
Te weinig beweging<br />
Beweging, zoals rennen en graven, stimuleert ook de darmwerking. Als een konijn te weinig kans<br />
krijgt om in beweging te komen, kan dit eraan <strong>bij</strong>dragen dat de darmen trager gaan werken.<br />
Blokkade van maag of darm<br />
Soms kan het voorkomen dat een konijn iets eet dat niet verteerd kan worden en dat vastloopt in<br />
de darmen of in de uitgang van de maag. Vroeger dacht men vaak aan een haarbal, maar meestal<br />
worden de haren die een konijn binnenkrijgt door de darmen prima afgevoerd. Daarvoor moet het<br />
konijn wel voldoende vezels en vocht binnenkrijgen. Wel kunnen grote hoeveelheden haar of<br />
relatief kleine, heel stevig samengepakte haarbolletjes soms voor een blokkade zorgen. Bij<br />
langharige <strong>konijnen</strong> en tijdens de rui is de kans op problemen door haren groter. Maar ook slecht<br />
verteerbare ingrediënten van gemengd voer, zoals johannesbroodboom of gedroogde erwt, en<br />
stukjes tapijt, stukjes rubber en dergelijke materialen die ergens afgeknaagd zijn, kunnen een<br />
blokkade vormen. Soms is een tumor de oorzaak.<br />
3
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Als de maag of darmen echt geblokkeerd zijn, is dit een ernstig, acuut probleem. Doordat de<br />
ingewanden blijven zwellen door de constante toevoer van speeksel zonder dat er afvoer is, en het<br />
gisten van maag-darminhoud waardoor gassen ontstaan, kan de maag of darm scheuren.<br />
Stil liggende darmen<br />
Het verschijnsel van een stil liggende darm wordt ook wel ‘gas’ of ‘gasbuik’ genoemd omdat er<br />
gassen kunnen ontstaan waardoor de darmen of maag opbollen. Andere namen die u tegen kunt<br />
komen zijn SAS (secundair atonie syndroom), ileus of GI stasis (gastro-intestinal stasis). Stil<br />
liggende darmen zijn een groot probleem. Eventuele verkeerde voeding en ook de gassen die<br />
ontstaan worden zo niet meer naar buiten gewerkt en de vertering komt stil te liggen. Doordat de<br />
voedselmassa in de darm blijft, droogt deze (nog meer) uit, wat ook weer voor meer pijn zorgt. Zo<br />
ontstaat een neerwaartse spiraal.<br />
Een konijn moet altijd blijven eten!<br />
Als een konijn niet eet, begint de bacterieflora in de darmen te veranderen.<br />
Gisten en Clostridium bacteriën, die normaal gesproken wel aanwezig zijn<br />
maar worden onderdrukt door andere, ‘goede’ bacteriën, krijgen dan de<br />
kans om te groeien en produceren giftige stoffen en gassen. Dat<br />
veroorzaakt nog meer pijn, waardoor de darm, als die niet al stil ligt, nog<br />
trager gaat werken. Na 1,5 tot 2 dagen begint in de lever een afbraak van<br />
vetten die zorgt voor vergiftiging van het lichaam.<br />
Natuurlijk eet ook een konijn niet de hele dag door, maar het is wel erg<br />
belangrijk dat een konijn altijd trek blijft houden in iets lekkers, zoals een<br />
stukje groenvoer of een brokje, en dat hij altijd eten ter beschikking heeft.<br />
Dat betekent niet dat hij altijd brokjes in zijn bakje moet hebben! Dan<br />
krijgt hij te veel koolhydraten binnen en dat geeft juist problemen. Maar<br />
hooi moet wel altijd beschikbaar zijn.<br />
Symptomen van darmproblemen<br />
Een konijn met buikpijn wil niet meer eten. Door o.a. gasontwikkeling in darmen en/of maag heeft<br />
het konijn pijn. Het zal zich terugtrekken en stilletjes in een hoekje zitten, of in vreemde houdingen<br />
gaan liggen en steeds gaan verliggen vanwege de buikpijn. Soms hoort u de buik van het konijn<br />
hard borrelen, maar het kan ook zijn dat de darmen juist helemaal stil zijn, ook als er met een<br />
stethoscoop wordt geluisterd. Soms kunt u het konijn horen knarsen met de tanden van pijn of<br />
kunt u het voelen rillen, of ademt het konijn erg snel. Vaak krijgt het konijn na verloop van tijd een<br />
ondertemperatuur (de normale temperatuur van een konijn ligt tussen 38 en 39,5 graden).<br />
Als er veel gas in de maag zit, kunt u de opgezette maag voelen aan de linkerkant van het konijn,<br />
net achter de ribben. Ook de darmen kunnen vollopen met gas en dan voelt de hele buik van het<br />
konijn opgezwollen aan. Meestal wil het konijn niet aangeraakt worden aan zijn buik, omdat dit pijn<br />
doet.<br />
4
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Darmproblemen kunnen zomaar uit het niets verschijnen: het ene moment wil het konijn nog<br />
graag iets eten, een uurtje later wil hij ineens niets meer. Als de problemen heel plotseling<br />
ontstaan en snel ernstiger worden, kan dat een teken zijn dat er een blokkade is. Het konijn heeft<br />
pijn en reageert weinig op zijn omgeving.<br />
Soms kunt u de problemen aan zien komen en kunt u zien dat de darmen van het konijn steeds<br />
langzamer gaan werken. De keutels van het konijn worden dan steeds kleiner, en het kan zijn dat<br />
hij minder goed eet. Het is dan tijd om in te grijpen zodat u erger kunt voorkomen.<br />
Als het konijn wel trek lijkt te hebben, naar het voerbakje toe komt, maar zich dan lijkt te<br />
bedenken of na een enkel hapje stopt, is het goed mogelijk dat hij niet wil eten omdat hij last van<br />
zijn gebit heeft. Hij heeft dan wel honger maar het eten doet hem pijn.<br />
Behandeling<br />
Niet willen eten en buikpijn <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> is altijd een noodgeval! Het konijn moet zo snel mogelijk<br />
behandeld worden, om te voorkomen dat de darmen helemaal stil komen te liggen. Wil uw konijn<br />
niet eten, ook niet iets dat hij anders erg lekker vindt, en wordt dat binnen een tot twee uur niet<br />
beter, neem dan meteen contact op met de dierenarts!<br />
Wacht niet met langsgaan tot de volgende dag, de kans is<br />
aanwezig dat het probleem dan niet meer op te lossen is.<br />
Het even aankijken kan (<strong>bij</strong>voorbeeld als uw konijn<br />
geschrokken is en daardoor misschien niet eet) als de maag<br />
en darmen niet opgezwollen zijn en het konijn nog wel vrij<br />
levendig is, maar wacht niet te lang.<br />
Het is in de eerste plaats heel belangrijk dat het konijn een<br />
(voor <strong>konijnen</strong> geschikte!) pijnstiller krijgt. Pijn en de<br />
<strong>bij</strong>behorende stress zorgen ervoor dat de darmen nog meer<br />
stil komen te liggen omdat het konijn verkrampt. Daarnaast<br />
geeft een konijn dat erge pijn heeft het vaak op.<br />
Behalve een pijnstiller worden meestal darmstimulerende middelen gegeven om de darmen weer<br />
op gang te helpen. Daarnaast kan de dierenarts, afhankelijk van de toestand van het konijn en de<br />
oorzaak van het probleem, vochtinfuus en in sommige gevallen eventueel antibiotica of<br />
laxeermiddel geven.<br />
Als het konijn is afgekoeld en de lichaamstemperatuur is onder 37,5 graad dan moet het worden<br />
verwarmd, <strong>bij</strong>voorbeeld met een (pitten)kruik. Bij een buitenkonijn kan het nodig zijn om hem<br />
naar binnen te halen. Pas daarna overigens wel op met weer naar buiten zetten als het buiten koud<br />
is!<br />
Een röntgenfoto kan soms meer vertellen over de oorzaak van de stilliggende darmen, zeker in het<br />
geval van een opgezwollen maag kan worden gekeken of er aanwijzingen zijn voor een blokkade in<br />
de maag of darmen.<br />
Als een gebitsprobleem de oorzaak is van het niet willen eten, dan moet het gebit natuurlijk<br />
behandeld worden zodat het konijn weer goed kan eten zonder pijn.<br />
5
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Als er een echte blokkade van de maag of darmen aanwezig is, dan mogen niet zomaar<br />
darmstimulerende middelen worden gegeven. De darminhoud kan dan immers niet weg. Zulke<br />
gevallen zijn heel moeilijk te verhelpen. Om te beslissen wat de juiste aanpak is, moet de toestand<br />
van het konijn worden bekeken en zijn röntgenfoto’s belangrijk. Er kan worden geprobeerd om het<br />
gas uit de maag te laten ontsnappen met behulp van een buisje dat voorzichtig via de bek wordt<br />
ingebracht. Daarvoor kan een kalmerend middel nodig zijn. Soms is een operatie nodig. In<br />
sommige gevallen kunnen medicijnen helpen. Als de toestand van het konijn erg slecht is en er zijn<br />
aanwijzingen dat de maag of darmen gescheurd zijn, is het beter het konijn te laten inslapen.<br />
Dwangvoeren<br />
Een konijn mag niet te lang zonder eten, daarom is het nodig om te gaan dwangvoeren als het<br />
konijn meerdere uren niets wil eten. Speciale vezelrijke voeding die u met water kunt aanmaken is<br />
verkrijgbaar <strong>bij</strong> de dierenarts. Vezelrijke voeding stimuleert de darmen en zorgt ervoor dat de<br />
balans tussen de bacteriën in het maag-darmkanaal niet verloren gaat. Eventueel kan ook<br />
wortelhapje voor baby’s, zonder andere toevoegingen, worden gebruikt. Dwangvoeren kunt u doen<br />
met een injectiespuitje zonder naald of, gemakkelijker, een speciaal <strong>bij</strong>geleverde spuit. Laat door<br />
de dierenarts voordoen hoe u het beste kunt dwangvoeren, en voer rustig zodat het konijn kan<br />
slikken en het voer niet in de luchtpijp komt. Geef kleine beetjes tegelijk en zorg vooral ook voor<br />
voldoende vocht. Het dwangvoeren moet u volhouden tot het konijn zelf weer goed eet.<br />
Verzorging van de patiënt<br />
Tot het konijn weer helemaal zelf eet en keutels produceert, moet u het konijn goed blijven<br />
observeren en verzorgen.<br />
Zorg ervoor dat het konijn niet afkoelt.<br />
Blijf elke paar uur wat dwangvoeren tot het konijn weer zelf wil eten. Probeer het konijn regelmatig<br />
te stimuleren om te eten. Probeer diverse soorten groenvoer, mits het konijn dit gewend is.<br />
Wortelloof, radijsblaadjes, wat peterselie, grassprietjes of paardenbloemblad kunnen het konijn<br />
soms overhalen om toch weer wat te eten. Hooi met kruiden kan ook aantrekkelijker zijn dan<br />
gewoon hooi.<br />
Als het konijn wil lopen dan is dit goed, want<br />
beweging stimuleert de darmen. Af en toe<br />
aansporen om een stukje te lopen kan dus helpen,<br />
maar geef het konijn tussendoor ook voldoende rust,<br />
want stress werkt averechts.<br />
Als het konijn een soortgenoot heeft waar hij het<br />
goed mee kan vinden, dan kan de aanwezigheid van<br />
de ander een steun zijn. Ook kan het de eetlust<br />
stimuleren als het zieke konijn zijn maatje ziet eten.<br />
6
Praktisch | <strong>Buikpijn</strong> <strong>bij</strong> <strong>konijnen</strong> www.licg.nl<br />
Herhaling voorkomen<br />
Als het konijn hersteld is, is het uiteraard belangrijk om nog eens goed te kijken wat mogelijke<br />
oorzaken kunnen zijn en deze te veranderen.<br />
Bekijk de kwaliteit en de hoeveelheid van de voeding van het konijn kritisch, zorg voor voldoende<br />
vezels en onderzoek of het konijn iets verkeerds gegeten kan hebben.<br />
Ververs het drinkwater dagelijks en controleer of het konijn er voldoende van binnen krijgt (kijk<br />
ook of een drinkflesje niet lekt of verstopt is!).<br />
Laat het gebit regelmatig controleren als daar iets mee aan de hand bleek te zijn.<br />
Zorg voor genoeg beweging en zo min mogelijk stress.<br />
Help het konijn om haren kwijt te raken tijdens de rui door het te borstelen of met de vingers<br />
voorzichtig te plukken tijdens het aaien, en kam langharige <strong>konijnen</strong> regelmatig om losse haren te<br />
verwijderen.<br />
Bij het <strong>LICG</strong> kunt u terecht voor onafhankelijke en betrouwbare informatie over<br />
het ‘houden van huisdieren’. Door het bieden van deze informatie en het<br />
organiseren van campagnes levert het <strong>LICG</strong> een <strong>bij</strong>drage aan verbetering van de<br />
gezondheid en het welzijn van huisdieren in Nederland.<br />
Versie: apr il 2013<br />
Kijk voor de meest recente informatie op www.licg.nl