Werken aan de kust - Kust & Zee

Op volle kracht vooruit
De vele gezichten van de Noordzee
‘ Een gezonde,
rendabele en veilige zee’
In de prehistorie was de Noordzee een steppe. Mammoetbotten en
stenen werktuigen, die vissers nog regelmatig in hun netten ophalen,
verwijzen daar nog naar. Er is sindsdien veel veranderd.
Tegenwoordig is de Noordzee de vijver voor visserij, scheepvaart, olie-
en gasindustrie, energiebedrijven, defensie, watersporters, zand- en
landwinners, maar ook het leefgebied van de meest uiteenlopende
planten en dieren. Over de toekomst van al deze activiteiten op zee is
inmiddels een brede discussie aan de gang. Door klimaatverandering,
de behoefte aan meer duurzame energie en internationale afspraken
om natuur en milieu op zee beter te beschermen kan het ruimtege-
bruik op zee de komende decennia behoorlijk veranderen.
De Noordzee doet herinneren aan de eeuwenlange strijd tegen het
water, de koopvaardij in de Gouden Eeuw, de vissers van weleer en
de Deltawerken in recentere tijden. Maar op de tijdbalk van de aarde
bestaat de zee nog maar net. Aan het eind van de laatste ijstijd, zo’n
10.000 jaar geleden lag de Noordzee droog. Dieren en mensen trokken
over de koude toendra tussen Nederland en Engeland. Toen het
landijs smolt overspoelde het zeewater het gebied en ontstond de
Noordzee zoals wij hem nu kennen. In het noorden van het Nederlandse
deel van de Noordzee is de invloed van het landijs nog zichtbaar.
Een voorbeeld daarvan is de Klaverbank met zijn bodem van grof zand
en stenen. Er groeit koudwaterkoraal en op de stenen leven andere
bodemdieren dan in de rest van het Nederlands Noordzeegebied. In
het zuiden bestaat de Noordzeebodem uit zand dat door rivieren is
aangevoerd. Door de getijstromen zijn hier op veel plaatsen onderzeese
duinen en zandbanken ontstaan.
Foto: Toon Poortvliet
Het ruimtegebruik van de Noordzee
De Noordzee is het grootste Nederlandse watersysteem, anderhalf
maal groter dan Nederland. De zee roept een gevoel van vrijheid
op en biedt ruimte aan vele activiteiten met grote economische en
ecologische belangen. Laten we de belangrijkste vormen van het
ruimtegebruik de revue eens passeren.
Visserij
Van oudsher is de Noordzee een belangrijke bron van voedsel voor
de Nederlanders. Sinds jaar en dag brengen vissers onder andere
haring, schol, tong, makreel, garnalen, mosselen en kabeljauw
aan wal. Eerst vooral voor ons eigen land, maar al snel ook voor
de export. De visserij leverde lange tijd een substantiële bijdrage
aan de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Overbevissing,
waardoor bepaalde vissoorten met uitsterven werden bedreigd,
leek echter roet in het eten te gooien. Nationaal en internationaal
greep de overheid met wetten en regels in. Vissers die kiezen voor
duurzame technieken en soorten hebben zeker toekomst op de
Noordzee.
Scheepvaart
Al eeuwenlang maakt de scheepvaart intensief gebruik van de
Noordzee. De komende decennia zal dit alleen maar toenemen,
onder meer door uitbreiding van de Rotterdamse haven met de
Tweede Maasvlakte. IJmuiden wil uitgroeien tot internationaal logistiek
knooppunt en de vaargeul van Eemshaven wordt binnenkort
uitgediept. In de toekomst zullen meer en grotere containerschepen
onze havens aandoen. Kleinere kustschepen nemen de ladingen
van die mammoetschepen over en transporteren deze verder. Ook
binnen de scheepvaart maken bedrijven en overheden nationaal en
internationaal afspraken om de veiligheid en het milieu te blijven
waarborgen. Een veilige en vlotte scheepvaart is immers van cruciaal
belang voor de concurrentiepositie van onze havens.
Natuur
De Noordzee is niet alleen het grootste maar ook het meest onbekende
natuurgebied van Nederland. Voor het behoud en herstel
van deze ‘verborgen natuurschatten’ en de waterkwaliteit zijn er
diverse nationale en internationale afspraken gemaakt en wetten
Foto: Suzi Eszterhas/Foto Natura
opgesteld. Zeezoogdieren, zoals zeehonden en dolfi jnen worden
actief beschermd. Ter bescherming van de natuur en het milieu
houdt Rijkswaterstaat een oogje in het zeil om (olie)lozingen tegen
te gaan en incidenten te bestrijden.
Door het intensieve ruimtegebruik van de Noordzee is het van
groot belang om aaneengesloten gebieden met bijzondere natuurwaarden
te behouden. Op de Noordzee liggen vijf natuurgebieden
die om specifi eke bescherming vragen. Het zijn de Noordzeekustzone,
Voordelta (beide Natura-2000 gebieden), Friese Front,
Klaverbank en Doggersbank. Deze gebieden herbergen bijzondere
dieren en planten, zoals de stekelrog, zeekoeten, schelpdieren en
zeezoogdieren en hebben een bijzonder gevarieerd (onderwater)
landschap. Voor het beheer van deze natuurgebieden stelt de overheid
momenteel beheerplannen op (zie kader op volgende pagina).
Energie
De Noordzee levert een wezenlijke bijdrage aan de energievoorziening
van Nederland met 130 productielocaties voor gas en olie.
Daarnaast is windenergie als duurzame energiebron in opkomst.
Scheepswrakken
De Noordzee is al heel lang door mensen gebruikt om te vissen,
om vracht te vervoeren of om elkaar te bevechten. Door
de eeuwen heen zijn veel schepen vergaan door stormen of
oorlogen. Veel wrakken
zijn verzonken in
de Noordzeebodem,
zonder een spoor
na te laten. Andere
wrakken steken nog
boven de zeebodem
uit en worden bezocht
door sportduikers.
Zo strandde het
Engelse slagschip
Prince George, in 1921 op een strandhoofd voor de Hondsbossche
zeewering en heeft daarna decennia lang bijgedragen
aan de kustverdediging door de golven te breken.
Fossiele brandstoffen, als gas en olie, raken namelijk op en een
aanzienlijke verlaging van de CO2-uitstoot is noodzakelijk voor een
beter klimaat. Inmiddels is één windmolenpark voor de kust bij
Egmond aan Zee operationeel en een tweede in aanbouw. Plannen
voor meer windturbineparken op de Noordzee zijn in voorbereiding.
Hier is volop ruimte en in vergelijking met andere Europese zeeën
waait het hier hard en is het ondiep. Zeker nu de Europese landen
er in 2020 samen naar streven om 20% van de energie uit duurzame
bronnen te halen, zoals wind-, zonne-energie en biomassa,
lijkt de Noordzee het nieuwe domein voor windenergie.
Kabels, leidingen en platforms
In 1922 werd de eerste telefoonkabel tussen Engeland en Nederland
in de Noordzee gelegd. Inmiddels herbergt de Noordzeebodem
een woud aan kabels en leidingen. Niet alleen voor telefonie maar
ook voor gas, olie, elektriciteit en datacommunicatie. Sinds 1968
is het Nederlandse deel van de Noordzee opengesteld voor het
zoeken en winnen van olie en aardgas. Na winning worden de olie
en het gas vanaf de platforms en onderzeese installaties via een
24 Kust&Zee Gids 2008 - 2009
Tekst: Freddy van der Brugge i.s.m. Rijkswaterstaat Noordzee
Kust&Zee Gids 2008 - 2009 25
Foto: Tineke Dijkstra