Persmap “Pjotr – brieven uit de Goelag” - ThankEve Productions

Persmap “Pjotr – brieven uit de Goelag”
Persmaterialen zijn te downloaden op: www.pjotrdefilm.nl
Contact: Rosan Boersma 06 341 39 289 / rosan@pvhfilm.nl

Logline
Pjotr Aleksejev verdween in 1937 plotseling uit het leven van zijn dochter Era. Op het hoogtepunt van Stalin’s
zuiveringen werd hij opgepakt en naar een werkkamp getransporteerd, waar hij tijdens de oorlog stierf.
Era’s kleindochter Katja vond de brieven die Pjotr uit het kamp schreef. Ze volgt zijn spoor naar desolate Goelag
locaties, terwijl haar grootmoeder betekenis probeert te geven aan het lot van haar vader.
Synopsis
Pjotr Aleksejev (1902) werd in 1937, het jaar waarin Stalin’s repressie haar hoogtepunt bereikte, opgepakt in
Leningrad. Pjotr, onderdirecteur van het Leningradse staatsbosbedrijf, was een overtuigd communist en ging er
vanuit dat er een vergissing was gemaakt. Daarin bleef hij geloven, ook nadat hij werd veroordeeld tot acht jaar
dwangarbeid en op transport gezet naar een werkkamp in het Oeralgebergte.
Pjotr’s oudste dochter Era (1925) herinnert zich hoe haar moeder haar en haar jongere zusje Inna verzekerde
dat papa terug zou komen. Maar het enige dat zij ooit van Pjotr terug zouden zien waren de talloze brieven die
hij hen schreef uit het kamp waar hij tijdens de oorlog overleed.
Era’s kleindochter Katja (1977) vond Pjotr’s brieven bij toeval en raakte gefascineerd door het lot van haar
overgrootvader – een man die in zijn directe, maar toch poëtische brieven, opeens erg dichtbij kwam. Katja
besluit op zoek te gaan naar Pjotr’s sporen in de Oeral, om zo het lot van haar overgrootvader tastbaar te
krijgen.
Ook bij Era ontstaat na het herlezen van Pjotr’s brieven de behoefte om vat te krijgen op het lot van haar
verdwenen vader. Zijn dood kan toch niet volkomen zinloos zijn geweest?
Pjotr Aleksejev Pjotr’s achterkleindochter Katja Pjotr’s dochter Era
Informatie over de film
Titel: Pjotr – brieven uit de Goelag
Regie: Jan Jaap Kuiper
Uitvoerend producenten: Rosan Boersma, Marlou Rutten
Fotografie: Mick van Dantzig
Geluid & mixage: Thijs van der Vliet
Montage: Tim Wijbenga
Producent: Nederlandse Film en Televisie Academie
Omroep: HUMAN
Contact: Rosan Boersma (productie): 06 341 39 289 / rosan@pvhfilm.nl
Jan Jaap Kuiper (regie): 06 479 78 759 / jj.kuiper@thankeve.nl
Website: www.pjotrdefilm.nl
Lengte: 25:40 min / Drager: HD & Digi Beta / Opnamemateriaal: 16 mm / Kader: 16:9 / Geluid: Dolby Digital 5.1

Motivatie van de regisseur
Pjotr Aleksejev is de overgrootvader van mijn vrouw, die net als Pjotr’s vrouw Katja heet. In het voormalige
appartement van Pjotr’s dochter vonden we twee jaar geleden een bundeltje oude brieven, weggestopt onderin
een bureaulade. Het waren brieven geschreven in kleine, krachtige letters op de meest onmogelijke stukjes
blauw papier, meestal tot de laatste millimeter benut. Katja begon ze te lezen. Het waren Pjotr’s brieven aan
zijn Katja. “Lieve Kat” opende hij vaak – zo noem ik Katja ook.
Er was iets merkwaardigs met die brieven. Natuurlijk brachten ze iemand dichtbij van wie ik slechts vaag de
levensgeschiedenis kende. Maar het bijzondere was de toon waarin ze geschreven waren: direct en vol met
alledaagse details, vaak van de hak op de tak, met de gewoonste zaken direct na de meest vreselijke.
Ik besloot Pjotr z’n stem terug te geven. Maar hoe verfilm je een stapel brieven?
Tijdens het draaien van de film was de grootste verbijstering de onstellende leegte die we troffen. Waar we
ruïnes van kampen hadden verwacht vonden we een leeg veld en in plaats van een oneindige begraafplaats
met slachtoffers slechts een paar genummerde houten paaltjes. Katja en ik zochten de sporen van haar
overgrootvader, maar er was niets wat aan hem herinnerde. Ook bij Pjotr’s dochter Era was de verbijstering
groot: helemaal niets. Haar vader was letterlijk uitgewist.
Filmrollen vol ingewikkelde vormideeën verdwenen in de prullenbak. Pjotr is een sobere film geworden,
eenvoudig zelfs. De bruine en diepgroene tinten van de herfstige Oeral overheersen. En ergens tussen al die
rust, en tussen Pjotr’s zinnen, gaat de hel schuil die hij moet hebben meegemaakt. Pas toen ik op het archief
van de Poolse fotograaf Thomasz Kizny stuitte begreep ik dat de door hem verzamelde foto’s het missende
element van de film waren: geen prikkeldraad en bewakers met geweren, maar gewone mensen klein
gemaakt door het immense Russische landschap en de vernietigingsmachine die Stalin’s Goelag was.
Eén van Pjotr’s brieven Joertische, de locatie van Pjotr’s kamp Regisseur Jan Jaap Kuiper (r)
Over de regisseur
Jan Jaap Kuiper (1976) studeerde in 2001 cum laude af als historicus aan de Rijksuniversiteit Groningen met
een scriptie over het wel en wee van de Russische filmindustrie gedurende de jaren negentig. Als bijlage bij die
scriptie maakte hij een documentaire over hetzelfde onderwerp. Hij bleef in Rusland wonen, leerde de
Russische taal goed beheersen en maakte een documentaire over drie beginnende bandjes in Moskou, gevolgd
door een korte experimentele film over de buitenwijken van Sint Petersburg. Sinds 2002 woont hij in
Amsterdam waar hij werkt voor filmdistributeur Cinemien en studeert aan de NFTA. Hij is één van de oprichters
van productiebedrijf ThankEve. Contact: jj.kuiper@thankeve.nl / 06 479 78 759
Filmografie
Pjotr – brieven uit de Goelag (documentaire, 2008 – afstudeerfilm NFTA)
Gone Bald (documentaire, 2007 – derdejaarsfilm NFTA)
Inside Outside (kort experimenteel, 2004)
NEformat (documentaire, 2002)
Like Tarkovsky (documentaire, 2001)
Meer informatie over deze films op www.thankeve.nl

Achtergrondinformatie
We vroegen nooit, wanneer we van de jongste arrestaties hoorden: ‘Waarvoor is hij gearresteerd?”, maar wij
waren wél de uitzonderingen. De meeste mensen stelden, gek van angst als ze waren, die vraag alleen om
zichzelf een beetje hoop te geven; als anderen om een of andere reden gearresteerd waren, dan zouden zíj niet
gearresteerd worden, want ze hadden niets misdaan. […].
‘Waarvoor?’ riep Achmatova verontwaardigd, telkens als iemand in onze kring, besmet door het
heersende klimaat, die vraag stelde.
‘Hoe bedoel je, waarvoor? Het wordt tijd dat je begrijpt dat mensen gearresteerd worden voor niets!’
uit Nadjezjda Mandelstam, Hope Against Hope
1937 was het jaar waarin de “grote zuivering” begon in de SovjetUnie: waar Stalin’s terreur tot dan toe een
zekere logica leek te volgen, ontstond er nu een klimaat waarbinnen iedereen kon worden opgepakt met de
vage beschuldiging “vijand van het volk” of “antirevolutionair” te zijn. Systematisch werden alle lagen van de
maatschappij “gezuiverd” – uiteindelijk werden binnen één jaar bijna een miljoen mensen opgepakt.
Eén van hen was Pjotr Aleksejev, toen 35 jaar en onderdirecteur van het Leningradse staatsbosbedrijf. Pjotr
kwam uit het kleine, arme dorpje Zapjatkovo, maar had door de Oktoberrevolutie de kans gekregen carrière te
maken. Hij was een overtuigd communist, trots op wat er was bereikt en vast overtuigd zijn twee dochtertjes
Era (1925) en Inna (1929) in de geest van de revolutie op te voeden. Zoals voor zo velen kwam ook voor hem
de klop op de deur volkomen onverwacht.
Na zijn arrestatie zat Pjotr meer dan twee jaar in voorarrest in de Kresty gevangenis in Sint Petersburg, waar hij
ongetwijfeld intensief is verhoord en gemarteld, zoals met de meeste gevangenen gebeurde. De Sovjet
rechtspraak eiste nog steeds bewijs voor de “misdaden” van de veroordeelden en dat moest ten koste van
alles worden verkregen. Pjotr bleef weigeren een bekentenis te ondertekenen, maar werd in 1939 toch middels
snelrecht (de z.g. Trojka – een commissie van drie) veroordeeld tot 8 jaar dwangarbeid en op transport gezet
richting het Oeralgebergte. Uit de eerste brief die hij onderweg stuurde aan zijn vrouw Katja blijkt dat zijn
gezondheid in Kresty ernstige schade had opgelopen, maar ook zijn diepe overtuiging dat het allemaal een
vergissing was en dat het goed zou komen.
Pjotr was een Zek geworden, een gevangene van het uitgebreide systeem van werkkampen dat de
verzamelnaam Goelag (Glavnoje Oepravljenië Lagerej – “Hoofdadministratie Kampen”) had gekregen en 476
kampcomplexen verspreid over de hele SovjetUnie omvatte. In totaal zijn naar schatting 18 miljoen mensen
door het systeem van deze kampen gegaan. De schattingen van het aantal dodelijke slachtoffers lopen uiteen
tussen de 3 en 10 miljoen mensen.
Het grootste deel van zijn gevangenschap bracht Pjotr door in het kamp Joertische, vlak bij het plaatsje Ivdel in
de noordoostelijke Oeral. Een gebied waar de schoonheid van de natuur schril afsteekt tegen de
klimatologische omstandigheden, met hete zomers waarbij insecten buiten zijn tot een marteling maken en
strenge winters met temperaturen tot 50 graden beneden het vriespunt.
In april 1945, rond de tijd van zijn vermoedelijke vrijlating, hing Pjotr zichzelf op in het bos in de omgeving van
Ivdel. Pas in 1960 werd hij door Chroesjtsjov’s regering gerehabiliteerd wegens “gebrek aan bewijs”. In 1991
kregen zijn dochters een persoonlijke rehabilitatie. Ze ontvangen sinds 1997 duizend roebel (ca 35 euro) per
maand als slachtoffers van Stalin’s repressie.
Meer achtergrondinformatie online:
“Joertische” op google.maps: http://www.thankeve.nl/joertische
Over de Goelag kampen: http://en.wikipedia.org/wiki/Gulag
Over de “grote zuivering”: http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Purge
Quote en informatie op deze pagina zijn o.a. afkomstig van Anna Applebaum’s Goelag. Een geschiedenis.

Over de filmcrew
Rosan Boersma: productie
Mick van Dantzig: fotografie
Rosan (1983) studeerde van 2000 2004 HBO Communicatie aan de
Hanzehogeschool te Groningen. In 2004 werd zij aangenomen aan de
Nederlandse Film en Televisie Academie voor de studierichting productie.
Tijdens deze studie liep zij stage bij Pieter van Huystee Film en TV. In
haar eindexamenjaar heeft zij, in samenwerking met Marlou Rutten, twee
documentaires en een fictiefilm geproduceerd. Sinds 1 maart 2008 is
Rosan werkzaam bij Pieter van Huystee Film als Junior Producer.
Contact: rosan@pvhfilm.nl / 06 341 39 289
Mick (1981) studeerde van 2002 2004 Audio Visuele Media aan de
Hogeschool voor de Kunsten te Utrecht, waarna hij werd aangenomen
aan de Nederlandse Film en Televisie Academie. Mick heeft stage
gelopen als clapper loader voor de NPS Kort Naar Anna en als
lichtassistent bij De Prins en het meisje. Voor zijn eindexamenjaar heeft
hij de fictiefilm Waterstand en de documentaire Pjotr – brieven uit de
Goelag gedraaid.
Contact: post@mickvandantzig.nl / 06 25 222 034
Thijs van der Vliet: geluid & mixage
Thijs (1983) werkte van 2001 – 2004 in het theater als allround
technicus. Daarna werd hij als geluidsman aangenomen aan de Neder
landse Film en Televisie Academie. Tijdens zijn studie heeft hij stage
gelopen bij SoundAdventure waar hij onder leiding van Jan Willem van
den Brink en Tom Bijnen meewerkte aan diverse Nederlandse producties.
Tijdens zijn eindexamenjaar verzorgde hij voor de documentaire Pjotr –
brieven uit de Goelag en voor de fictiefilms Drang en Gaandeweg het
sound design. Contact: thijsvandervliet@gmail.com / 06 461 24 229
Tim Wijbenga: montage
Katja Sokolova: productie Rusland
Tim (1982) studeert dit jaar af als editor aan de Nederlandse Film en
Televisie Academie. Tijdens zijn studie heeft hij stage gelopen bij
Filmmore onder begeleiding van Sandor Soeteman. Voor zijn eindexamen
monteerde hij de documentaire Pjotr – brieven uit de Goelag en de twee
fictiefilms Drang en Daglicht. Voor de eindexamencommercials heeft hij
aan maar liefst drie producties meegewerkt.
Contact: imselende@hotmail.com / 06 463 42 618
Katja (1977) studeerde Engels in Sint Petersburg en Cultural
Management in Moskou. Ze woont sinds 2003 in Amsterdam, waar ze
werkt als freelance curator. Ze runde o.a. haar eigen galerie East Area en
was mede initiatiefnemer van Mediamatic’s “Gastarbeider Dating”. Ze
produceerde twee documentaires voor productiebedrijf ThankEve en
organiseerde het live programma op Amsterdam Film Experience 2006.
Ze nam deel aan Kunstvaai’6 en de fototentoonstelling “Photo Gathering”
in Aleppo, Syrië. Contact: katja@inhalexhale.org

Foto’s
Op de NFTA perscd zijn onderstaande foto’s te vinden. Op de website www.pjotrdefilm.nl is een
uitgebreidere selectie foto’s beschikbaar onder de kop “downloads”.
“era_dochtervanpjotr.jpg”: Pjotr's dochter Era met de brieven van haar vader. Foto: Mick van Dantzig.
“katja_achterkleindochtervanpjotr.jpg”: Pjotr’s achterkleindochter Katja tussen overblijfselen van een Goelag
kamp. Foto: Mick van Dantzig.
“goelaggevangenen_ijsvlakte_archief.jpg”: Goelag gevangenen die een ijsvlakte oversteken. Archiefbeeld uit
de collectie van Thomasz Kizny.

Credits
Met Era Petrovna Sokolova
Inna Petrovna Aleksejeva
Katja Sokolova
VoiceOver Maxim Shaposhnikov
Regie Jan Jaap Kuiper
Fotografie Mick Van Dantzig
Geluidsopname en mixage Thijs Van Der Vliet
Montage Tim Wijbenga
Uitvoerend Producent Rosan Boersma
Marlou Rutten
Productieleiding Rusland Katja Sokolova
Archiefmateriaal Tomasz Kizny Collection
Affiche Ontwerp AnneMarie Van Warmerdam
Scanning Condor Postproduction
Barry Clark
2k Scan & Kleurcorrectie Filmmore
Gideon Thomas Schaaps
Colorist Anne Boyle
Begeleiding Ondertiteling Anita Kijf
Deze film kwam tot stand in samenwerking met Human en werd mede mogelijk gemaakt door Cinemien.
Met dank aan
Tatjana Groznova & Sergei Sokolov, Ivan Delazari, Marina Sokolova, Anna Zorina, MichaIl Zjeleznikov,
Doede Span, Irina Shanina
Anna Achmatova Museum – Maria Korosteleva
Historisch Museum Ivdel Vera Aleksandrovna Bellendir
Hotel Ivdel Larisa Nikolajevna Makroeshina
Kees Vlaanderen, Nicolaine den Breejen, Phil van der Linden, John Appel, Gert de Graaff, Tom Bijnen,
Pieter Van Huystee, Florian Carquillat, Klooster Casting, Martin Cleaver, Janette Lukkien, Simone Merkus,
Noor Hinskens, Ben Willems, Remco Mastwijk
LICHTING 2008 kwam mede tot stand met steun van
CamALot, CINEMETA digital, Cineco, Condor Post Production, DutchView, EFF Nederland, Endemol
Nederland, Filmmore, Fuji Professional Motion Picture Film, Holland Equipment, Kodak Nederland, Location
Support, ODS Business Services, Pathé , SingelFilm, TAPES Nederland, Valkieser Capital Images, VCP.