Burger tussen religie, staat en markt - Sophie van Bijsterveld

zich geconfronteerd ziet in de relatie tot de nieuwe religieuze verscheidenheid.
Het leent zich goed voor ‘mechanische’ toepassing op het micro-niveau van het
bestuursrecht; in gevallen dus waar het zonder veel moeite is vast te stellen dat
het ook werkelijk om gelijke gevallen gaat. In de verhouding tussen overheid
en individuele burgers is het dan ook van groot belang: de overheid behandelt
elke burger zonder onderscheid naar godsdienst of levensovertuiging. Maar voor
grotere, meer waardegeladen vraagstukken waar de verhouding tussen overheid
en religieuze stromingen als zodanig meer naar voren treedt, heeft het beginsel
minder zeggingskracht.
Tot voor kort konden wij denken dat het beginsel breder toepasbaar was. Dat kon
echter vooral gebeuren omdat de religieuze stromingen zich voor zover relevant
in min of meer in vergelijkbare omstandigheden bevonden. De maatschappelijke
context, zoals opgesomd in paragraaf 2, speelde hierbij een belangrijke rol. Het
was ook vanuit die situatie dat wij terugkijkend op de ontwikkeling van de laatste
twee eeuwen in de verhouding tussen de overheid en de uiteenlopende religieuze
stromingen die ontwikkeling zijn gaan zien als het resultaat van een steeds beter
inzicht in en steeds betere toepassing van (onder andere) het beginsel van gelijke
behandeling.
Het is wel zaak de betekenis van deze differentiatie goed te begrijpen. Het gaat er
niet om dat de overheid ten principale verschil maakt tussen religies. Hoe uit die
differentiatie zich dan? Ten aanzien waarvan precies is differentiatie aangewezen?
Wij merkten eerder op dat religies verschillen in maatschappelijke inbedding, in
geloofsinhouden en in de wijze waarop zij zich in het maatschappelijke leven
manifesteren. De overheid komt daarmee in de uitoefening van haar taken
religies op een verschillende manier tegen. Naar gelang van deze verschillen, zal
ook verschil in benadering voor de hand liggen. Overigens betekent dit niet altijd
dat het handelen van de overheid direct religie als aangrijpingspunt heeft. Deze
uitspraak vraagt om een nadere toelichting.
Wij beginnen met de maatschappelijke inbedding. Een feit dat veelal over het
hoofd gezien wordt, is dat onderlinge vertrouwdheid een belangrijke factor is in de
(ontwikkeling van de) verhouding tussen overheid en religieuze gemeenschappen.
Wij kunnen zelfs de ontwikkeling van de verhouding tussen overheid en de
uiteenlopende christelijke stromingen in de loop van de 19 de eeuw voor een groot
32 Burger tussen religie, staat en markt