Open PDF - Skrien

FILMDATABASES
Databases waar je maar kijkt.
datarage in volle gang. Filmhistorici
dromen van een nieuwe kijk op de
filmgeschiedenis, op basis van nieuwe
data uit het verleden. Wie heeft welke
film onder welke omstandigheden
waar en waarom kunnen, willen of
moeten zien of juist niet gezien?
Bernhard André
Filmwetenschappers en -historici lijken soms
ervan te dromen net zo virtuoos data op virtuele
schermen te dirigeren als Tom Cruise in
Minority Report (Steven Spielberg, 2002).
Eind april kwam een uitgelezen groep van
hen in Amsterdam bijeen om over de stand
van data te discussiëren. ‘Drie jaar geleden
waren er nog bijna geen data’, herinnert de
filmhistoricus Richard Maltby zich, ‘En kijk
wat wij nu hebben!’ Inderdaad werd tijdens
de ‘Cinema in Context Conference’ een
indrukwekkende opmars van data zichtbaar.
Binnen twee dagen werden tientallen internationale
projecten gepresenteerd, waarin
historische data in een filmhistorische context
worden verzameld of verwerkt.
Maltby zelf probeert in Australië de histori-
36 Skrien augustus 2006
EEN
ENORME
BEHOEFTE
AAN DATA
sche omstandigheden van de filmconsumptie
te reconstrueren. Hiervoor wordt een online
databank ontwikkeld, die als model zal dienen
voor verder nationaal en internationaal
onderzoek. In Amerika doet Robert Allen al
decennia onderzoek naar de filmvertoningsgeschiedenis
in het zuiden van de Verenigde
Staten (Skrien 4, 2006). Maar er is ook zoiets
als het ‘Williamsburg Theatre Project’, waarin
de verhouding van bioscoopconsumptie en
het culturele leven van de ‘Colonial Capital’
in beeld worden gebracht. De bijbehorende
database zal uiteindelijk alle films bevatten
die ooit in de bioscopen van Williamsburg
draaiden, met daarnaast informatie over
andere culturele evenementen zoals concerten
en tentoonstellingen.
Europa
Ook in Europa is de jacht op data volop bezig.
In Griekenland heeft Erini Sifaki de Atheense
filmconsumptie in de jaren veertig in kaart
gebracht door de statistieken van een Griekse
filmkrant te analyseren. Een reeks soortgelijke
onderzoeken zou in de toekomst kunnen
leiden tot een beeld van de mediterrane filmcultuur.
In Engeland is Ian Christie verantwoordelijk
voor ‘The London Project’, dat de
invloed van de vroege film(industrie) op het
sociale en economische leven van de metropool
wil laten zien. Een eerste stap was de
opbouw van een databank met informatie
over de bioscopen en film venues in Londen
tussen 1894 en 1914. Het hanteren en vooral
het analyseren van data vraagt soms interdisciplinaire
vaardigheden. Voor het onderzoeksproject
‘Filmgoing in Portsmouth in
1934’ heeft de filmwetenschapper en econoom
John Sedgwick een nieuwe methode
voor statistisch onderzoek verzonnen, de
‘popularity statistics’ (POPSTAT). Via deze
methode kon hij vaststellen wat de meest
populaire films van het jaar 1934 waren.
In Duitsland zet Joseph Garncarz maar liefst
drie databanken tegelijk op. De ‘Siegener
Kino-Datenbanken’ omvatten de ‘Wanderkinodatenbank’
(waarin de routes van reizende
bioscopen zijn opgenomen), de ‘Datenbank
der Film-Programme’ (met een representatieve
keuze van twaalfhonderd filmprogramma’s
uit negen Duitse steden tussen 1905 en
1914) en de ‘Datenbank des Film-Angebots’
(met informatie over meer dan 45 duizend
films die tussen 1895 en 1940 in Duitsland
werden vertoond).
In België zijn Daniel Biltereyst en Philippe
Meers op zoek naar de maatschappelijke rol
van bioscoopwezen en filmconsumptie in het
deelgebied Vlaanderen.
Natuurlijk doet ook Nederland mee met de
rage. Met de ‘Cinema in Context’-database is
sinds april een van de meest geavanceerde
digitale onderzoeksinstrumenten op het
gebied van filmcultuur online. Een soort
Hubble-telescoop, die patronen van filmbezoek
zichtbaar maakt, aldus Karel Dibbets,
mediahistoricus aan de Universiteit van
Amsterdam en verantwoordelijk voor het
project.
De genoemde projecten maken maar een
klein deel uit van het recente onderzoek naar
de geschiedenis van filmconsumptie en -distributie.
Kennelijk is er een enorme behoefte
aan data. Er wordt gezocht naar de plekken
waar en de manieren waarop films werden
vertoond, naar de zakenmensen die de films
kochten, verspreidden en vertoonden en naar
de consumenten, de toeschouwers. Wie heeft
welke film onder welke omstandigheden
waar en waarom kunnen, willen of moeten
zien of juist niet gezien? Door dit soort vragen
te beantwoorden hopen de historici de
geschiedenis van film te kunnen herschrijven.
Er is in de filmwetenschap de laatste
decennia te weinig aandacht besteed aan de
sociale dimensie van de filmgeschiedenis.
Rage
Maar waar komt deze datarage vandaan?
Komt hij voort uit de vragen of is het verza-
Minority Report
melen van data het gevolg van de nieuwe
technische mogelijkheden? ‘De vragen waren
er natuurlijk eerst’, stelt Joseph Garncarz van
het Siegener-project. De ‘Wanderkino-Datenbank’
is bijvoorbeeld opgezet om een antwoord
te vinden op de vraag naar de betekenis
van de vroege vormen van filmdistributie:
‘De reizende bioscopen met een soort vaste
culturele infrastructuur van jaarmarkten,
feesten en kermissen waren, voor zover
bekend, uniek in Europa. Maar welke rol
speelden ze voor de daaropvolgende ontwikkeling
van de bioscoopcultuur?’ Ook is er
weinig bekend over de geografische ontwikkeling
van plaatselijke bioscopen en de verspreiding
van films. ‘Het enorm snelle succes
van de cinema levert spannende vragen op.
Hebben mensen op verschillende plekken
verschillende films gezien of juist dezelfde?
Je moet niet vergeten dat de ons nu vertrouwde
beelden van Europa – bijvoorbeeld
van Venetië – destijds helemaal nieuw waren.
Hoe hebben deze beelden zich kunnen verspreiden
en zich in het collectieve geheugen
kunnen vastzetten?’
Een andere vraag ligt ten grondslag aan het
onderzoeksprogramma waarvan de Nederlandse
‘Cinema in Context’-database deel uitmaakt:
waardoor is de Nederlandse filmcultuur
zo anders dan elders in Europa? ‘Filmminded
is Nederland nooit geweest’, weet
Karel Dibbets. ‘Hoe komt dat? Cijfers hebben
we wel, maar een verklaring hebben we niet.’
Het zijn geen nieuwe vragen, maar de manier
om antwoorden te zoeken is verschoven naar
de sociale context van de filmdistributie en -
consumptie.
Technologie
Wat de rage betreft, speelt technische ontwikkeling
evengoed een rol. Dibbets: ‘De
mogelijkheden zijn er nu. Digitale informatiesystemen
komen dichterbij, niet alleen bij
filmstudies. Maar er zijn twee niveaus. Het
encyclopedische niveau van verzamelen en
identificeren en het niveau van analyseren.
Veel systemen kunnen dat niet.’ Door niet
alleen de data, maar ook het daarachterliggende
datamodel beschikbaar te stellen wil
Dibbets met de ‘Cinema in Context’-database
een nieuwe internationale standaard zetten:
‘Zo kun je in Honduras of München je eigen
database opzetten, want die krijg je gratis
van ons. Wij bieden een zo internationaal
mogelijk model. Neem het mee naar huis, test
het met je eigen lokale data, kom terug en
zeg dan wat er ontbreekt. Dat is de manier
waarop je een standaard ontwikkelt.’
Ook Joseph Garncarz vindt de Europese
samenwerking belangrijk. ‘Er zijn zeer inte-
DE MICRO HISTORIES DIE
NU WORDEN GESCHREVEN
ZULLEN OVER TIEN JAAR
DEEL UITMAKEN VAN
EEN OMVATTENDER
GESCHIEDENIS VAN DE
CINEMA
ressante integratieprocessen, die je het beste
gelijktijdig vanuit verschillende landen kunt
onderzoeken. Bijvoorbeeld het verschuiven
van de populairste films in de Europese buurlanden
van nationale naar internationale
(Amerikaanse) producties in de jaren zeventig.
Ideaal is het als je bij dit soort vergelijkend
onderzoek over dezelfde type data
beschikt.’ Wat in theorie goed klinkt, lijkt in
de praktijk moeilijker. Informeel werken de
filmwetenschappers en -historici al lang
samen, bijvoorbeeld in de HOMER-group (History
Of Moviegoing, Exhibition and Reception).
Er worden data ter beschikking gesteld,
informatie uitgewisseld en vragen beantwoord.
Een gezamenlijk Europees onderzoeks-
project is er echter nog niet van gekomen.
Over de toekomst van de databases is men
het wel eens. Het is een kwestie van tijd
voordat de nu nog meestal lokale onderzoeksprojecten
een breder beeld zullen vormen.
De micro histories die nu wereldwijd
worden geschreven op basis van de verzamelde
gegevens van individuele personen, lokale
bioscopen en regionale structuren, zullen
over tien jaar deel uitmaken van een omvattender
en misschien ook belangrijker
geschiedenis van de cinema, voorspelt
Richard Maltby. ‘Dan zullen onze databases
mooi complex en intelligent zijn en zullen
wij doen wat Tom Cruise doet in Minority
Report … bijna tenminste!’ !
www.homerproject.org
www.wm.edu/amst/wtp
london.indigofour.co.uk
www.fk615.uni-siegen.de/neu/de/teilprojekt.
php?projekt=A5
Deze database is nog niet openbaar toegangelijk. Geïnteres-
seerden kunnen toegang aanvragen via Dhr. Michael Ross
ross@fk615.uni-siegen.de.
en beleving. Een onderzoek naar de maatschappelijke rol
van bioscoopwezen en filmconsumptie in Vlaanderen (1895-
2004) in interactie met moderniteit en verstedelijking. www.
wgfilmtv.ugent.be/wgfilm&tvNL/onderzoek/beeldcultuur.
php; www.ua.ac.be/main.aspx?c=*CWONZ&n=39392&ct=4
0094&e=90561)
www.cinemacontext.nl
augustus 2006 Skrien 37