Rapport Broek Zuid - KNN BV

charette 

Broek-Zuid 

Resultaten van de Charette 

van 11-12 september 2007 

Vele wegen naar 

duurzaamheid

- Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid 

Voorwoord 

Een charrette. Om inhoud te geven aan een denkrichting. Een 

denkrichting wat betreft de inrichting van de nieuwe woonwijk 

Broek-Zuid. Als gemeente Skarsterlân beginnen we over enkele 

jaren met de ontwikkeling van deze wijk. Een meedenkende 

provincie Fryslân zette ons op het spoor om via een zogenaamde 

charrette inhoud te geven aan deze denkrichting. Inmiddels is 

er zo een proces op gang gekomen hoe we inhoud en gestalte 

geven aan Broek-Zuid. 

Vernieuwend en inspirerend. Dat was deze charrette zeker het 

voor het College van B&W. Natuurlijk hebben we zelf al een 

beeld van de elementen die in de wijk moesten terugkomen. 

Water is het uitgangspunt in de wijk. Gecombineerd 

met een gevarieerd woningaanbod. En aansluitend op 

het Friese merengebied. Via de charrette hebben we het 

thema duurzaamheid een nog manifester plaats gegeven 

in het toekomstbeeld van de wijk. Meer dan tot nu toe in 

beleidsvoornemens is bedacht. 

Met de (toekomstige) energieschaarste in het achterhoofd geven 

we een eerste richting aan de toekomstige wijk. Ontwikkelingen 

dwingen ons allen zuiniger om te gaan met de energievoorraad. 

We moeten goed kijken naar alternatieve energiebronnen die 

direct of indirect beschikbaar zijn. Via zon, water en wind. 

Daarnaast is ook energie afkomstig uit biomassa een belangrijke 

vervanger voor de traditionele vormen van energie.

De deelnemers aan de charrette hebben zich voldoende laten 

inspireren door de aangedragen kansen van duurzaamheid. 

Als wethouder milieu doet het mij goed dat te constateren. 

Ze hebben dit in de drie ontwerpen tot uiting laten komen. 

Drie ontwerpen die van elkaar verschillen. Maar die toch 

ook weer overeenkomsten hebben. Bijvoorbeeld hun visie 

op de toekomstige ontsluiting van de wijk. Allen hebben 

ze zich gebaseerd op en aansluiting gezocht bij de huidige 

landschapsinrichting. 

De relatie met de omgeving wat betreft duurzame 

energiebronnen en/of afzet van energie is ook duidelijk 

gelegd. De deelnemers geven aan in staat te zijn minimaal een 

energieneutrale wijk te realiseren. Wellicht zelfs een wijk die 

energie oplevert! In mijn beleving een resultaat waar we trots 

op mogen zijn. En dat in zeer korte tijd! 

Charrette Broek-Zuid. Het was een ambitieuze benadering. 

Maar zeker één die de moeite waard is om verdere invulling 

en uitwerking te geven. Een benadering die past bij de 

doelstellingen vanuit de gemeente Skarsterlân. Passend ook bij 

het milieuprogramma van de gemeente! 

Bé de Winter, 

wethouder milieu.

Inhoud 

Hoofdstuk 1 - Inleiding 6 

1.1 Aanleiding 6 

1.2 Een charrette. Wat is dat? 8 

1.3 De opgave 9 

1.4 Werkwijze 11 

1.5 Leeswijzer 11 

Hoofdstuk 2 - De menukaart voor duurzame opties 12 

2.1 Cradle to Cradle-ontwerpprincipes 12 

2.2 Opties voor de energievoorziening 13 

2.3 Opties voor het waterbeheer 14 

2.4 Opties om kringlopen te sluiten 14 

2.5 Opties voor sociale duurzaamheid 14 

2.6 Landschappelijke waarden 14 

Hoofdstuk 3 - Broekophâlder 17 

3.1 Ontwerpkeuzes 17 

3.2 Energie 19 

Hoofdstuk 4 - “Broek verdient meer” 23 

4.1 Ontwerpprincipes 23 

Hoofdstuk 5 - “Broek reikt de groene hand” 29 

5.1 Ontwerpprincipes 29 

5.2 Cradle to Cradle 30 

5.3 DE-deal 34 

Hoofdstuk 6 - Aanzet tot een energievisie Broek-Zuid 36 

Hoofdstuk 7 - Conclusies en aanbevelingen 40 

Bijlage 1 42

1 1.1 

- Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - hoofdstuk 1 

Inleiding 

Aanleiding 

Vaarten, polders en dorpslinten aan vaarwater. Landschap- 

pelijke karakteristieken die de basis vormen voor verdere 

ruimtelijke ontwikkeling van de westzijde van Joure. De plaats 

zelf is hoger gelegen op een zandkop. Aan zijn fraaie groene sil- 

houet herkenbaar vanaf het westen. Hoge bomen van parken. 

Beplanting. Daarin de kerktorens en kenmerkende gebouwen 

van de fabriek van Douwe Egberts. Verderop Broek-Zuid en 

Broek-Noord gelegen op een smalle zandrug. Vanouds ontslo- 

ten over water. Broek-Noord heeft een bescheiden doorgroei 

meegemaakt. Passend binnen de lineaire structuur. Broek-Zuid 

is puur agrarisch gebleven. De Zuidbroekstervaart is als water- 

ontsluiting grotendeels gedempt.

En nu het idee voor woonwijk Broek-Zuid. Een nieuwbouwlo- 

catie van circa 500 woningen. Joure staat met dit project voor 

een woningbouwopgave voor de komende decennia. 

Bij de ontwikkeling van dit plangebied kiest gemeente Skar- 

sterlân voor een integrale benadering. Hoge kwaliteit is het 

centrale uitgangspunt. Bovendien staat duurzaamheid hoog 

in het vaandel. ‘Volhoudbaar’ is hierbij het motto: we zoeken 

voortdurend in het ontwerpproces naar die mogelijkheden 

die de ontwikkeling van het nieuwe woongebied dit predikaat 

kunnen geven. 

Een langdurig traject dat we kunnen volhouden dus. Ons 

ontwerp moet goed overdraagbaar zijn naar nieuwe generaties. 

De energievoorziening, de leefbaarheid en de mogelijkheid om 

het woongebied in de bestaande omgeving in te passen, spelen 

hierbij een grote rol. Voor de ontwikkeling van Broek-Zuid 

vraagt een dergelijke ambitie om goed doordachte uitgangs- 

punten en randvoorwaarden. Gelijktijdig aan het ontwikkelen 

van Broek-Zuid onderzoeken we of een ringweg haalbaar is, 

inclusief tunnel/aquaduct als onderdeel van de westelijke ring- 

weg vanaf Broek-Zuid tot aan de Leeuwarderweg. De ambities 

van Skarsterlân vragen om integrale ruimtelijke planvorming 

waarbij we rekening houden met bovengenoemde aspecten. 

Daarom hebben we op 11 en 12 september 2007 een zoge- 

naamde charrette georganiseerd. In deze charrette hebben 

deskundigen uit verschillende disciplines geprobeerd om te 

komen tot een integraal ontwerp op hoofdlijnen. De resultaten 

van de charrette presenteren we in deze brochure.

1 1.2 

Een charrette. 

Wat is dat? 

Het Franse woord charrette betekent 

letterlijk karretje. De examencommis- 

sie van de École des Beaux Arts haalde 

er in het negentiende eeuwse Parijs de 

werkstukken van de studenten kunst en 

architectuur mee op. Het verhaal gaat 


dat de studenten nog gedurende die rit de laatste hand legden 

aan hun werkstukken. Een finishing touch dus, om vlak voor 

het verstrijken van de deadline een zo goed mogelijk resultaat 

te bereiken. Charrette dekt daarmee ook de lading van onze 

ontwerpbijeenkomst: werken aan een integraal ontwerp, in 

korte tijd, met een duidelijke deadline, met deelnemers vanuit 

verschillende achtergronden. 

Ontwerpprocessen zijn veelal ingewikkeld. Gemaakte keuzes 

werken vaak decennialang door. Keuzes die niet altijd voldoen- 

de tegemoet komen aan veranderende omstandigheden. Zo 

vraagt het energie- en klimaatvraagstuk tegenwoordig om ‘toe- 

komstbestendige’ bedrijven en woningen: huisvesting die vele 

malen minder energie gebruikt dan de huidige. We dienen het 

energiegebruik in de komende decennia tenminste te halveren, 

willen we de gevolgen van de klimaatsveranderingen enigszins 

binnen de perken houden. Dat is de verwachting. Stijgende 

energieprijzen veroorzaken stijgende maandlasten. De koop- 

kracht van vooral de sociaal zwakkeren daalt. Toekomstbesten- 

dig bouwen betekent daarom energie-efficiënt bouwen. Dit 

betekent dat we voor een enorme uitdaging staan. We moeten 

de energie-efficiëntie van bedrijven en woningen verbeteren. 

En wat te denken van de waterproblematiek waarmee we te 

maken zullen krijgen? Wat betekent dat voor het inrichten van 

nieuwe woongebieden?

Een charrette biedt de mogelijkheid om met mensen met 

verschillende expertise helemaal aan het begin van het ont- 

werpproces na te denken over dergelijke vragen. Planners, 

ontwerpers, architecten, stedenbouwkundigen, energiedeskun- 

digen, waterspecialisten en landschapsarchitecten. Ze komen 

zo gezamenlijk tot voorstellen voor integrale oplossingen. Dit 

om deeloplossingen te voorkómen. Deze voldoen vaak niet 

goed omdat er met bepaalde aspecten onvoldoende rekening is 

gehouden. 

Tijdens de charrette verzamelen we ideeën. Deze sorteren 

we en toetsen we op bruikbaarheid. Een charrette is ook een 

ontmoeting tussen partijen die elkaar in een ontwerpsetting 

normaal niet zo snel ontmoeten. Marktpartijen en overheden, 

bewoners, bestuurders. Allen kunnen ze een bijdrage leveren 

en van elkaar horen wat ze belangrijk vinden. Dit draagt bij 

aan wederzijds begrip en dus draagvlak voor de uiteindelijk 

plannen. 

1.3 De opgave 

Een duurzaam ontwerp van Broek-Zuid. En deze integraal ver- 

kennen. Dat was ons doel. Het was daarbij niet de opzet om 

ideeën tot in detail uit te werken of door te rekenen. Gezocht 

hebben we naar concepten. Deze kunnen we in het vervolg 

van het ontwerpproces nader onderzoeken en uitwerken. 

In algemene zin zijn daarbij de volgende 

vragen van belang: 

• Hoe kunnen we zorgdragen voor een robuust ontwerp 

dat ook op langere termijn een waardevolle bijdrage 

levert aan de ontwikkeling van Joure? Zowel voor 

woningbouwontwikkeling, de ontsluiting van Joure 

als de verbinding tussen de verschillende opgaven? 

• Op welke wijze kunnen we flexibiliteit in het ontwerp 

inbouwen? Zodanig dat we in de toekomst goed 

kunnen inspelen op veranderende maatschappelijke 

omstandigheden en nieuwe technologie? 

• Welke maatregelen zijn denkbaar om de haalbaarheid 

van de ambitie te vergroten? 

Voor de deelnemers aan de charrette hebben we 

bovenstaande vragen vertaald naar een ontwerpopdracht: 

• Maak een duurzaam ontwerp voor Broek-Zuid waarbij 

je ondermeer de ‘Cradle to Cradle’-principes als 

uitgangspunt neemt. 

• Neem mee in het ontwerp de haalbaarheid van een 

ringweg, inclusief tunnel/aquaduct als onderdeel 

van de westelijke ringweg. 

• Maak zoveel mogelijk gebruik van regionale 

ruimtelijke, fysieke karakteristieken.

1 

10 - Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - hoofdstuk 1

1.4 Werkwijze 

Twee themateams stelden we samen. In een eerste sessie 

inventariseerden we in korte tijd de eerste mogelijkheden en 

gedachten. Het was bedoeld als een ‘grof filter’ waarbij we 

gebruik maakten van de expertise in het team. Eén themateam 

besprak de mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkeling. 

Het andere team boog zich over aspecten van duurzaamheid. 

De beide teams informeerden elkaar in een plenaire sessie over 

de uitkomsten van de eerste brainstorm. Vervolgens formeer- 

den we drie multidisciplinaire ontwerpteams. Alle ontwerp- 

teams kregen dezelfde opdracht (zie pagina 7: 1.3). De teams 

werkten onafhankelijk van elkaar. Wel organiseerden we op 

verschillende momenten gedurende de charrette integratieses- 

sies. Op die manier namen de verschillende ontwerpteams 

kennis van het werk van elkaar. Zo zijn drie ontwerpen voor 

Broek-Zuid ontstaan die we in deze brochure presenteren. 

Een lijst met deelnemers is opgenomen in bijlage 1. 

1.5 Leeswijzer 

In hoofdstuk twee introduceren we de 

opties voor een duurzame energievoorzie- 

ning en een duurzaam waterbeheer zoals 

voortgekomen uit de themabijeenkomst. 

Vervolgens presenteren we in de hoofdstuk- 

ken drie tot en met vijf de drie ontwerpen 

voor Broek-Zuid. In hoofdstuk zes geven 

we een aanzet voor een energievisie. 

Deze brochure sluiten we af met de belang- 

rijkste conclusies en aanbevelingen. 

11

2 2.1 

1 - Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - hoofdstuk 2 

De menukaart voor 

duurzame opties 

Cradle to Cradle-ontwerpprincipes 

Cradle to Cradle is de benaming voor een nieuwe manier van 

duurzaam ontwerpen. In plaats van de klassieke manier van 

duurzaam ontwerpen, proberen we met het Cradle to Cradle- 

principe de milieu-impact binnen de perken te houden. 

Een ontwerp moet juist bijdragen aan een beter milieu. 

Kortom: probeer, in plaats van minder slecht, goed te zijn! 

Een voorbeeld van een Cradle to Cradle-ontwerp is de nieuwe 

River Rouge autofabriek van Ford. Dit fabrieksterrein zuivert 

water en grond, biedt habitat aan vogels én produceert ook 

nog auto’s. In plaats van de gangbare gedachte dat de maat- 

schappij grondstoffen nodig heeft en afval produceert, gaat 

Cradle to Cradle uit van een circulaire economie. Afval bestaat 

niet, afval is voedsel! 

Onze charrette heeft een menukaart voor duurzame opties op- 

geleverd. Er zijn volop keuzemogelijkheden om duurzaamheid 

in het vervolgtraject uit te werken. Een aantal uitgangspunten 

is leidend geweest bij de charrette: 

• We streven naar een klimaatneutrale energievoorziening. 

• We moeten zorgen voor duurzaam waterbeheer. 

• We moeten zorgen voor kringlopen die zoveel mogelijk gesloten zijn. 

• We moeten zorgen voor plannen die een leefbare wijk opleveren. 

• We houden rekening met landschappelijke waarden

2.2 Opties voor de energievoorziening 

De Trias Energetica biedt een eerste handvat om keuzes te 

maken: we moeten onze aandacht eerst richten op preventie. 

Vervolgens op het goed gebruiken van hernieuwbare energie- 

bronnen. Pas in de laatste plaats op het efficiënt gebruik van 

fossiele energiebronnen. De Trias Energetica zegt echter niet 

op welke schaal we deze drie stappen moet beschouwen. Moe- 

ten we bijvoorbeeld de hernieuwbare bronnen in het huis zelf 

benutten? Of juist op het niveau van de wijk, op regionaal of 

zelfs landelijk niveau? Om optimale keuzes te kunnen maken, 

kijken we daarom niet alleen naar mogelijkheden op woning- 

niveau. Ook naar de andere schaalniveaus. 

Naar een nul-energie woning 

Een woning die zeer goed geïsoleerd is. Dat is het hart van 

de klimaatneutrale energievoorziening in Broek-Zuid. Hij is 

voorzien van een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmte- 

terugwinning en een efficiënte warmtepomp voor warm water, 

ruimteverwarming en koeling. Verder wordt op woningniveau 

met zonnecellen en een zonneboiler (warm water) ‘actief’ 

energie opgewekt. De woningen hebben geen aansluiting op 

het gasnet nodig. 

Het uitgekiende energieconcept draagt bij aan een gezond 

binnenklimaat. Er is sprake van goede ventilatie. Belangrijk 

daarbij is ook de constructie van de woning. Toepassen van be- 

ton is bijvoorbeeld ongewenst vanwege ophoping van radongas 

1

2 door 

in de woning. Bovendien is de produc- 

tie van beton zeer energie-intensief. In 

combinatie met een duurzaam ener- 

giesysteem biedt een goede materiaal- 

keuze bovendien de mogelijkheid voor 

groenfinanciering. 

Het klimaatneutraal maken van de 

verwarming van de woning is één. Het 

klimaatneutraal maken van het elektri- 

citeitsgebruik voor elektrische apparaten 

en verlichting is een stuk lastiger (het 

zogenaamde niet-gebouw gebonden 

energiegebruik). Hier speelt de fac- 

tor ‘gedrag’ een belangrijke rol. Een 

factor die niet eenvoudig is te sturen 

door technische of ruimtelijke maat- 

regelen. Het elektriciteitsgebruik van 

huishoudens stijgt jaarlijks met enkele 

procenten. We moeten voorzieningen 

op wijk- of regioniveau treffen om deze 

stijgende vraag op te vangen. 

2.3 Opties voor het 

waterbeheer 

Gezond en veilig wonen is de opgave 

voor het waterbeheer. Maar we hoeven 

niet altijd de lijn vanuit het verleden 

te trekken. Nieuwe inzichten kunnen ertoe leiden dat we 

nieuwe keuzes te maken. Anders dan we gewend zijn. Bijvoor- 

beeld ten aanzien van het waterbeheer. Tijdens de charrette 

hebben we nadrukkelijk gesproken over de mogelijkheden van 

een zo natuurlijk mogelijk waterbeheer. Dit binnen de gegeven 

omstandigheden. Het ene is niet per definitie beter dan het 

ander: een wijk op boezempeil of bemalen is een kwestie van 

keuzes maken. 


Maar hoe zit het met de waterkwaliteit? De kwaliteit van het 

boezemwater wordt de laatste jaren steeds beter. Met decen- 

trale sanitatie kunnen we veel betere zuiveringsrendementen 

bereiken. Hierdoor verbetert de kwaliteit van het opper- 

vlaktewater. Het hemelwater kunnen we via kreken en langs 

helofytenfilters afvoeren. Hiermee filteren we allerlei stoffen uit 

het water. Door duurzaam te bouwen en met een duurzaam 

beheer van de open ruimte kunnen we voorkomen dat allerlei 

microverontreinigingen in het water terecht komen. 

2.4 Opties om kringlopen te sluiten 

Ontwerpen volgens het Cradle to Cradle-principe betekent 

dat we kringlopen moeten sluiten. De essentie van Cradle to 

Cradle is dat alle materialen volledig afbreekbaar zijn. Giftige 

stoffen zijn dus uit den boze. Niet alleen bij de bouwmateri- 

alen van de huizen is dit belangrijk. Ook bij het afvalbeheer 

in de wijk. GFT-afval kunnen we bijvoorbeeld goed lokaal 

verwerken tot nutriënten en groene energie.

2.5 Opties voor sociale duurzaamheid 

Duurzame ontwikkeling draait niet alleen om de natuur. Juíst 

de mens staat hierbij centraal. De sociale component van 

duurzaamheid mogen we niet uit het oog verliezen. Bij het 

ontwerp houden we daarom rekening met cultuurgoederen 

zoals de landschappelijke waarden. Ook moet de wijk prettig 

leefbaar zijn. Bovendien moet de relatie met Joure welover- 

wogen en uitgebalanceerd zijn. Dit betekent dat de wijk 

aansluiting vindt bij het bestaande Joure. 

2.6 Landschappelijke waarden 

Vaarten, polders en dorpslinten aan vaarwater. Ze vormen de 

basis voor verdere ruimtelijke ontwikkeling van het plange- 

bied. Deze landschappelijke waarden van het gebied waarde- 

ren we hoog. 

1

3 

1 - Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - hoofdstuk 3

Team 1: Broekophâlder 

3.1 Ontwerpkeuzes 

Op een zandbult in een omgeving van veengronden. Daar is 

Joure op gebouwd. Tot op de dag van vandaag is dit vanuit het 

zuidwesten goed waarneembaar. Bij benadering van Joure is 

het eerste dat in het zicht komt het Stateterrein: het hart waar 

Joure is ontstaan. Op de kaart van 1820 is dit goed te zien. 

Dit aanzien van Joure is tamelijk ongeschonden en gaaf; een 

beboste horizon met enkele torens van Douwe Egberts. 

Ten noordwesten van Joure ligt een zeer oud boerenlint, het 

Broek. Broek bestaat uit Broek-Noord en Broek-Zuid. Beide 

delen zijn op de kaart van 1820 nog herkenbaar als vaardor- 

pen, alleen bereikbaar over water. Bekijken we een kaart van 

1900, dan is te zien dat de dorpen vanaf dan ook over het land 

bereikbaar zijn. Voor het beter bereikbare Broek-Noord had 

dit tot gevolg dat het kon uitgroeien tot een buurtschapdorp. 

Broek-Zuid daarentegen is achtergebleven in groei. Het is 

tegenwoordig nog steeds een boerenlint. Op de kaart laat dit 

boerenlint zich zien als een reeks van kloeke groene massa in 

een open landschap. In de groene massa bevinden zich enkele 

agrarische gebouwen. Tussen Broek-Zuid en Broek-Noord 

stroomt de Zijlroede, de enige verbinding voor Joure met open 

vaarwater. 

1

3 Wij 

dopen ons ontwerp ‘Broekophâl- 

der’. Aan de hand van enkele belangrijke 

uitgangspunten werken we het uit: 

Open en groen 

• Behoud van het groene zicht op Joure 

vanuit het zuidwesten. Voor zover dat 

mogelijk is. Hiertoe handhaven we het 

bestaande boerenlint en richten we 

de openingen tussen de boerenerven 

open in. Op deze wijze kunnen we 

Joure inkijken vanuit het landschap. 

En omgekeerd, vanuit Joure, kijken we 

ver het landschap in. De kop van het 

gebied tegen de Zijlroede aan blijft ook 

open en groen. 

Optimale verweving 

• Het plan gaat uit van een optimale 

verweving met het bestaande Joure. 

We zetten stedenbouwkundige structu- 

ren zoveel mogelijk door tot in de wijk. 

Of sterker nog: tot in het landschap. 

Voorbeelden hiervan zijn het doortrek- 

ken van de voorzieningenstrip tot in 

een nieuw aan te leggen broekparkbos. 


Dit is een park met een gemengd landschap van open water, 

broekbos, gras en rietlanden. Maar kleinere routes die leiden 

tot scholengemeenschappen of andere elementen trekken we 

ook de wijk in. 

Ligging randweg 

• We leggen de randweg zo dicht mogelijk tegen de be- 

staande bebouwing aan. Tegen de rand van Joure. Hiermee 

voorkomen we een nieuwe scheidslijn tussen landschap en 

stadsuitbreiding. Het biedt ook de kans om binnen deze 

planvorming een ruimtelijk goede oplossing te bedenken voor 

de randweg. Dit type randweg kan ook prima fungeren als 

wijkontsluitingsweg. 

Selfsupporting 

• De Broekophâlder is een wijk die volkomen selfsupporting is. 

Met warmtewisselaars op basis van het watersysteem en 

pv-zonnepanelen op de daken wekken we voldoende warmte 

en energie op. Een mogelijk probleem is het opslaan van ener- 

gie. Deze wordt immers overdag opgewekt en veelal ‘s avonds 

gebruikt. We hebben bedacht dat we hiervoor een waterto- 

ren kunnen inzetten. Overdag wordt de toren volgepompt, 

‘s avonds loopt deze leeg. Op deze wijze wekt dit systeem 

stroom op. Codewoorden hierbij zijn vertragen en 

accumuleren.

Twee waterniveau’s 

• De wijk krijgt twee waterniveaus. Het deel grenzend aan de 

Zijlroede leggen we op het niveau van de boezem, voor de 

boezembrengen. Hiertoe moeten we de oude vaarroute langs 

het boerenlint van Broek-Zuid herstellen. De wijk ontslui- 

ten we over het water via het water met ‘insteken’. Voor 

Joure is dit een typisch manier van ontsluiten over het water. 

In het centrum van Joure zijn in de historie ook altijd inste- 

ken gegraven. Het deel aan de andere zijde, de laagste zijde, 

leggen we op het polderniveau. Dit deel is dus onderdeel 

van het poldersysteem. 

Waterwonen 

• Wonen op en aan het water. In Broek-Zuid is het op meer- 

dere manieren mogelijk. Vooral het uitzicht in de polder 

maakt dat het een aantrekkelijk gebied is om te wonen. 

Het water zetten we hier stedenbouwkundig in. In het an- 

dere deel woont men op het water in de eerste lijn. 

Dit worden woningen aan drijvende steigers of op palen. 

In de tweede lijn liggen woningen die grenzen aan het water. 

Deze grenzen aan de voorzijde aan de weg. Aan de achter- 

zijde liggen ze aan open vaarwater. Op de koppen van de 

stroken situeren we extra ligplaatsen. 

1

3 3.2 

Energie 

Team 1 streeft naar het bouwen van 

nul-energie woningen zoals beschreven 

in de algemene introductie. Als aanvul- 

ling hierop vinden wij het belangrijk om 

zoveel mogelijk gebruik te maken van 

passieve zonne-energie. Dit houdt in dat 

we bij het verkavelen van de percelen en 

het ontwerpen van de woning rekening 

houden met de zoninstraling. In de 

zomer moeten we deze minimaliseren. 

In de winter juist maximaliseren. Douwe 

Egberts verwarmt het oppervlaktewater. 

De warmtepomp ontrekt zijn warmte 

hieraan zodat we ook in de winter een 

goed rendement kunnen halen. 

Het uitgangspunt van de nul-energie 

woning is de nettobalans tussen vraag 

en aanbod van energie. Om het Cradle 

to Cradle-principe nog verder vorm te 

geven, proberen we de energie-uitwisse- 

ling tussen wijk en centrale net zo klein 

mogelijk te houden. We maken hierbij 

gebruik van een biomassavergister in 

combinatie met een gasmotor. 


Deze vergister zet het geproduceerde gas om in elektriciteit. 

De biomassavergister kan met name elektriciteit produceren, 

wanneer de PV-zonnepanelen niet voldoende opwekken. In het 

tweede onderdeel van ons plan willen we een watertoren reali- 

seren. Deze is bedoeld voor het bufferen van de elektriciteit van 

de PV-zonnepanelen. De elektriciteit die we overdag opwekken 

en die we niet direct gebruiken, zetten we in om het water in 

de watertoren op te pompen. Het opgepompte water doet in de 

avonduren dienst als een kleine waterkrachtcentrale: we laten 

het water weer naar beneden storten.

Ter oriëntatie: een grote watertoren van 50 m hoog met een 

buffer van 2500 m 3 heeft een opslagcapaciteit van 375 kWh. 

Ter illustratie: bij volle zoninstraling op een zomerdag is dat de 

opbrengst die gelijk is aan 2500 m 2 zonnepanelen in een uur. 

Op een zonnige winterdag is daar al gauw vier tot vijf uur mee 

gemoeid. 

Openbare verlichting. Het is een substantieel onderdeel van de 

energievraag van de wijk. Team 1 heeft ook daar een oplossing 

voor bedacht. Lantaarns in de wijk Broek-Zuid koppelen we 

los van het elektriciteitsnet. In plaats daarvan rusten we ze uit 

met PV-zonnepanelen en een accu. We willen gebruik maken 

van een intelligent systeem dat de vraag naar licht afstemt op 

de behoefte. Ook zetten we energiezuinige LED-verlichting in. 

Dit maakt dat de combinatie PV-panelen en accu voldoende is 

om altijd te werken. 

1

4 

- Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - hoofdstuk 4

Team 2: 

“Broek verdient meer” 

4.1 Ontwerpprincipes 

Duurzaamheid voor Broek-Zuid. Wat betekent het voor de 

ontwerpers van team 2? Het betekent dat we aansluiting zoe- 

ken bij bestaande waarden en de aanwezige geomorfologische 

situatie (hoog aan de randen, laag in het midden). 

Bij de ontwikkeling van een wijk die nog jaren duurt, betekent 

het ook dat we zorgen voor een fasering in de tijd en voor 

modulaire bouw. We maken hierbij gebruik van de lokale po- 

tenties én van de omgeving. Broek-Zuid verankeren we in deze 

omgeving. Duurzaamheid is ook dat we kringlopen sluiten. 

We streven daarbij naar een project waarbij zelfvoorziening 

voorop staat. Tot slot betekent het voor ons een beheersexten- 

sief en energieneutraal ontwerp. Onze gedachtegang vatten we 

samen onder het motto “Broek verdient meer”.

4 Kavels 

We werken het als volgt uit: 

Ligging rondweg 

• De Rondweg komt tegen het oude 

dorp. We geven deze vorm als een 

ontsluitingsweg voor de wijk. Er is 

voldoende ruimte gereserveerd voor 

een toekomstige opwaardering. 

De weg ligt op het hoge deel van het 

plan. De lagere delen kunnen we 

benutten voor water. 

Geen apart peilbeheer 

• De waterhuishouding sluit qua beeld 

aan bij de historische vaartenstructuur. 

Het hele plan ligt vrij voor de boezem 

waardoor een apart peilbeheer niet 

nodig is. Het waterpeil flucuteert met 

de boezem mee. We leggen de wonin- 

gen zodanig hoog aan dat water niet 

kan binnendringen. Grote delen van 

het openbaar groen en van de tuinen 

zetten we echter periodiek op gecon- 

troleerde wijze onder water. 


zelfvoorzienend 

• Het lint van Broek-Noord trekken we door naar Broek- 

Zuid. Langs de westrand komen grote kavels voor het 

landelijk wonen. De luxe vrijesectorwoningen worden 

aan de westkant ontsloten. Aan de oostzijde liggen ze aan 

open vaarwater. De kavels zijn qua energie en afvalwater 

zelfvoorzienend: gasleidingen en riolen leggen we niet aan. 

Elektriciteit is er alleen als zekerheid. Energie wekken we 

lokaal duurzaam op. Afvalwater wordt nog maar minimaal 

geproduceerd: het grijze water zuiveren we op kavelniveau in 

helofytenfilters. 

Herbruikbaar bouwen 

• De zuidoostelijke hoek en de oostrand van het plan ontwik- 

kelen we eerst. Het karakter hiervan is stedelijk. Het midden 

blijft aanvankelijk open. Plannen daarvoor werken we pas 

uit als blijkt dat over tien jaar inderdaad verdere ontwikke- 

ling wenselijk en nodig is. De woningbouw is modulair en 

bouwelementen zijn herbruikbaar. Verdichting maar ook 

verdunning van de wijk is eenvoudig realiseerbaar. Nieuwe 

bouwtechnieken passen we hier toe. Broek-Zuid wordt de 

voorbeeldwijk van herbruikbaar bouwen. 

Markeren noordpunt 

• Het noordpunt ligt binnen de emissiecontouren van DE. 

Vanaf het water is dit gebied de poort naar Joure.

Een landart-project in combinatie met andere toeristische 

en recreatieve ontwikkelingen in de omgeving markeren dit 

bijzondere punt. 

Wijk energiebedrijf 

• Broek-Zuid wint energie uit zon, water en biomassa. Netto 

levert het energie aan andere delen van Joure. Aan de 

oostzijde ontrekken we water aan het boezemwater. Met een 

warmtewisselaar winnen we energie. Het koude restwater 

wordt aan de westzijde weer op de boezem geloosd. Hier- 

door ontstaat de gewenste doorstroming van het water in de 

wijk. Door een lagere oppervlaktewatertemperatuur voorko- 

men we dat bloei van blauwalgen optreedt. Met warmte en 

koude opslagsystemen en zonnepanelen voorzien we in de 

wijk verder in de energiebehoefte. De bewoners zijn aandeel- 

houders van hun eigen wijkenergiebedrijf. Aanvankelijk zijn 

er hogere investeringen. Deze verdienen ze echter binnen 

enkele jaren terug met de veel lagere energierekening. 

Vergisting biomassa 

• Op de omliggende landbouwbedrijven wordt biomassa 

vergist. De energie kunnen we aanwenden voor een extra 

warmte vraag. Deze is ook bruikbaar als biogas voor auto’s in 

de wijk.

4 


Gebruik afvalwater 

• Afvalwater gebruiken we als grondstof. Elke wijk van 

Broek-Zuid heeft zijn eigen afvalwatersysteem. Lokaal zet- 

ten we urine om tot meststoffen. De wijk zelf maar ook de 

omliggende landbouwers kunnen deze gebruiken. Fecaliën 

composteren we en zetten we in als bodemverbeteraar in 

de landbouw. Het grijze water (van badkamer, keuken en 

bijkeuken) zuiveren we via helofytenfilters op een natuurlijke 

manier. Deze helofytenfilters bestaan uit rietoevers langs de 

boezemwateren of kunnen in de nabijheid worden gevon- 

den. 

Openheid 

• Het landschap karakteriseert de overgang van nat naar droog 

en van landelijk naar stedelijk. De openheid behouden we 

zo lang mogelijk. Dit door eerst tegen de oude kern aan te 

bouwen en het luxe lint lang Broek-Zuid te ontwikkelen.

5 


Team 3: 

“Broek reikt de groene hand” 

3.1 Ontwerpprincipes 

Broek reikt de groene hand. Onder deze titel presenteren wij 

onze ideeën. Oud en nieuw willen we opnieuw verbinden. 

We stellen voor het dorpse karakter van Broek-Zuid verder te 

ontwikkelen. Dit door de vaart te herstellen en zo weer aan te 

laten sluiten op de Friese Boezem. Het lint vormt vervolgens 

vestigingsmogelijkheden voor een variatie aan bewoning met 

grotendeels aan vaarwater gelegen grotere kavels. Dit pro- 

ject kunnen we vrij autonoom ontwikkelen. Zo ontstaat een 

exclusief dorps woonmilieu op enige afstand van Joure. De 

breedte blijft beperkt tot de zandige rug. Onze voorstellen zijn 

als volgt: 

Nieuwe ontsluitingsweg 

• Bij dit project hebben we te maken met verkeersstromen 

tussen Joure Noord/de huidige ringweg en de aansluiting van 

Joure-west op de A7. Daarnaast willen we de Hurddravers- 

dyk ontlasten. We stellen voor om een ontsluitingsweg aan te 

leggen. Deze grenst direct aan de kade van de noord-zuidlo- 

pende begrenzingsloot van de westzijde van Joure. Door deze 

weg tussen twee kaden ‘in te pakken’ blijven de effecten voor 

het omliggende gebied beperkt. We kunnen zo eveneens vrij 

soepel overgaan in een aquaduct onder de Jouster Sylroede 

en aansluiten op Leeuwarderweg. Op deze wijze verstoren 

we het beeld van de polder vanuit Broek-Zuid niet. Boven- 

dien valt de weg tegen het silhouet van het groene Joure

5 weg. Vanaf de weg de Omkromte sluit Groenwoonmilieu 

de nieuwe weg rechtstreeks aan op de 

oude Rijksweg. De nieuwe weg en het 

bestaande water vormen samen een 

barrière. Deze houdt Joure en Broek- 

Zuid van elkaar gescheiden. 

Landschaps- en moeraspark 

• De polder tussen Broek-Zuid en 

Joure bestaat uit veen. Om dit veen 

te behouden verhogen we het peil tot 

circa twintig à dertig centimeter onder 

het maaiveld. We richten het gebied in 

als landschapspark. Het noordelijk deel 

(binnen de geurcirkel van DE) richten 

we eerst in als moeraspark. Hier 

bevinden zich hooi- en graslanden, en 

water en rietvelden met hier en daar 

lage beplanting. Mogelijk reserveren 

we hier later locaties voor woonarken. 

Het zuidelijk deel krijgt mogelijkheden 

voor weidevogels en begrazing van vee. 

Op polderslootniveau tegen de kade 

van de weg krijgen enige woonarken 

een plek. Dit deel is ondergeschikt aan 

het silhouet van Joure. 


• Ten zuiden van de Omkromte aan de oostzijde van de 

nieuwe weg komt een woonwijk met hogere dichtheden. 

Ook bevindt zich hier een zone met ruime, groene kavels 

aan de westzijde. Ze vormen samen het groene silhouet van 

Joure. 250 tot 300 woningen komen hier, met een grote 

variatie aan typen en woonsferen. Aan de Jouster Sylroede 

in het noorden van Broek-Zuid ontwikkelen we een fraai 

paviljoen op het kruispunt van wateren. Dit als een upgrade 

van het bestaande botenverhuurbedrijf annex uitspanning. 

Daarnaast stellen we voor de schiphuizen op de kop van park 

Heremastate te verplaatsen naar de nieuwe vaarroute richting 

Terherne. Op deze wijze kunnen we hier een bijzonder en 

groen woonmilieu realiseren. 

5.2 Cradle to Cradle 

Cradle to Cradle staat centraal in de duurzaamheidvisie voor 

Broek-Zuid. In team 3 hebben we dit concept vertaald naar: 

“het sluiten van kringlopen” en “goed zijn in plaats van minder 

slecht”. Maar wel met een gezonde dosis Friese nuchterheid! 

Dat betekent dat we niet alle kringlopen in Broek-Zuid gaan 

sluiten. Het is bijvoorbeeld niet zinnig om in een op zichzelf 

staande wijk de plastickringloop sluitend te willen maken. We 

kijken daarom naar oplossingen die realistisch zijn en bijdragen 

aan duurzaamheid.

Goed zijn in plaats van minder slecht. Broek-Zuid doet dit 

door niet alleen zijn eigen afval te gebruiken. Ook het afval uit 

de nabije omgeving wordt gebruikt om een nieuwe grondstof, 

groen gas, voor Broek-Zuid én Joure te maken. 

De woningen in Broek-Zuid zijn gebouwd volgens de Tetra 

Ecologica. Dit betekent dat niet alleen de gebruiksfase ecolo- 

gisch verantwoord is, maar ook de bouw. Bovendien moet de 

woning ook ecologisch verantwoord kunnen worden herge- 

bruikt. Dit betekent dat we geen beton gebruiken. De produc- 

tie hiervan veroorzaakt CO2 uitstoot. Samengevat voldoen de 

woningen volgens Tetra Ecologica aan de volgende criteria: 

• geen beton; 

• geen gas (all electric concept); 

• goede isolatie; 

• 24 volt systeem; 

• warmtepompen en lage temperatuurverwarming; 

• warmteterugwinning; 

• PV-panelen koppelen aan 24 volt systeem. 

Rest 220 en eventueel naar net; 

• balansventilatie met warmteterugwinning; 

• warmte douchewater terugwinnen. 

1

5 Modulair 


bouwen 

Voor het bouwen van écht duurzame woningen is modulair 

bouwen een oplossing. Door modulair te bouwen kun je een 

woning blijven aanpassen aan de, veranderende, wensen van de 

bewoners. Als de woonbehoefte groeit, plaats je een unit bij. 

Als de woonbehoefte krimpt, verkoop je een unit. 

Bij Cradle to Cradle hoort ook het kunnen teruggeven van 

materialen aan de natuur. Dit betekent dat we niet met giftige 

materialen werken. Materialen moeten afbreekbaar of inert 

zijn. Het Cradle to Cradle-principe komt het beste tot zijn 

recht als we bij de bouw hergebruikte materialen benutten. Op 

die manier sluiten we kringlopen daadwerkelijk. 

Energieleverancier 

De locatie van Broek-Zuid biedt kansen voor koppelin- 

gen. Hierdoor ontstijgt de duurzaamheid van Broek-Zuid 

het wijkniveau. Autarkie is passé, de duurzame wijk wordt 

energieleverancier voor haar omgeving. Broek-Zuid biedt vele 

mogelijkheden voor koppelingen. Broek-Zuid is een veenge- 

bied, nabij industriële activiteiten (DE & Imperial Tobacco) en 

nabij het bestaande Joure. Veenweide is niet duurzaam: door 

de nodige bemaling wordt het veen te droog en oxideert het 

veen. Hierdoor verdwijnt een centimeter per jaar en stoot het 

veen massa’s CO2 uit. In ons ontwerp gaan we uit van (veel) 

minder bemaling, zodat het veen voldoende onder water staat.

Het veen dat wordt afgegraven voor de herstructurering van het 

gebied gebruiken we voor energieopwekking. 

Het afvalwater zuiveren we met een helofytenfilter, bestaande uit 

riet. Het riet en andere stromen biomassa uit de omgeving wer- 

ken we op tot biogas. Deze anderen stromen biomassa zijn mest, 

snoeiafval, GFT en afval van DE. Het biogas leveren we aan het 

lokale gasnet. Het bedient daarmee ook het ´oude´ Joure. Met 

andere woorden: “Broek reikt Joure de groene hand!” 

Afvalwarmte DE 

DE levert niet alleen biogeen afval, ook warmte. Op dit 

moment loost DE zijn afvalwarmte op het oppervlaktewater. 

In een duurzaam Broek-Zuid slaan we de afvalwarmte van DE 

én de overtollige warmte van de woningen op in een onder- 

grondse laag (aquifier). De warmte gebruiken we als een soort 

stadsverwarming voor de nieuwe appartementencomplexen 

nabij Broek-Zuid. De warmte kunnen we ook gebruiken om 

de warmtepompen van de woningen in Broek-Zuid nóg ef- 

ficiënter te maken. De elektriciteitsvoorziening op Broek-Zuid 

bestaat uit PV-zonnepanelen. Omdat zonneschijn en elektrici- 

teitsbehoefte niet een op een lopen, gebruiken we het elektrici- 

teitsnet als belangrijkste buffer. 

Hybride systeem 

Omdat de buffercapaciteit van het net echter beperkt is, gaat 

Broek-Zuid verder. Broek-Zuid is een waterland. Daarom

5 5.3 

hebben de bewoners niet alleen een 

auto, maar ook een boot. De auto is van 

het type plug-in hybrid electric vehicle 

(PHEV). Dit is een soort Prius met 

extra grote batterijen en een stekker. 

Het opladen van de batterijen gebeurt 

‘s nachts. De boot heeft net zo’n hybride 

systeem. De batterijen van de boot laden 

op als de zon schijnt. Ze leveren stroom 

aan het huis als de avondpiek begint. 

Op deze manier nemen de auto en boot 

de bufferfuncties van het net over. 


DE-deal 

De ligging van het DE/Tabacco-complex is van cruciaal belang 

voor de ontwikkeling van Joure. We doen een voorstel aan DE 

om dit project gezamenlijk te ontwikkelen. Daarbij leggen 

we een relatie met de ontsluitingsweg en het aquaduct. De 

ontsluiting van werkverkeer en vrachtauto’s vormt een zware 

belasting voor het wegennet van Joure. Ook is de aanwezige 

ruime geurcirkel van circa twaalf hectare in het noorden van 

het plangebied een forse belemmering voor ontwikkeling van 

allerlei functies. De bestaande schiphuizen op de kop van park 

Heremastate vormen een relatief laagwaardige functie. 

Bij wijziging van de geurcirkel en verhuizing van de schiphui- 

zen zijn hoogwaardigere functies mogelijk. DE heeft te maken 

met milieubelasting op omgevende polder- en boezemwater,

aanwezigheid van restwarmte, afvalproceswater en mogelijk 

biologisch afval. Dit zijn aspecten die een relatie met de nieuwe 

wijk Broek-Zuid interessant maken. We moeten werken aan 

een aanbod richting DE. Een aanbod waarbij we lusten en 

lasten in een betere balans brengen in relatie tot de omgeving. 

De nieuwe westelijke ontsluiting met daarin een aquaduct, de 

omvang van de geurcirkel, eventuele geluidscontouren en het 

imago van de bedrijven in Joure kunnen punten van onder- 

handeling zijn. DE en Tabacco zijn mogelijk te verleiden om te 

participeren in een groene biomassavergister (bereikbaar over 

de weg en over water). Groene fracties als riet, snoeiafval en 

mest kunnen we hierin verwerken. Maar ook componenten 

als afvalstromen, restwarmte en proceswater van DE/Tabacco 

kunnen in deze biomassavergister terecht . Een juiste strategie 

richting deze partijen is van essentieel belang.

6 

Aanzet tot een 

energievisie Broek-Zuid 

500 woningen bouwen. Verspreid over een flink aantal jaren. 

In een wijk die we volgens het Cradle to Cradle-prinicipe ont- 

wikkelen. Het zijn de uitgangspunten van de energievisie. Om 

deze doelstelling te realiseren, hebben we tijdens de charrette in 

drie verschillende teams een aantal systemen voor energievoor- 

ziening bedacht. In grote lijnen bleek dat onze drie teams op 

dezelfde maatregelen uitkwamen. 

Een benadering vanuit de Trias energetica sluit prima aan bij 

het Cradle to Cradle-prinicipe. Deze benadering schrijft voor 

om eerst te besparen op het energiegebruik. Vervolgens dat we 

de benodigde energie met behulp van hernieuwbare bronnen 

als zon, wind en biomassa opwekken. De eventuele restvraag 

realiseren we zo efficiënt en schoon mogelijk met fossiele bron- 

nen. 


Het uitgangspunt van de drie teams was om een zogenaamde 

nul-energie wijk te realiseren. Een wijk dus, die netto evenveel 

energie levert als vraagt. Om dit te realiseren gingen we bij de 

berekeningen uit van woningen met een zeer lage EPC (0,05 of 

lager). Met name een zeer goede isolatie, een hoog rendement, 

balansventilatie, een zonneboiler en warmteterugwinning van 

bad- en waswater zorgt voor een lage EPC. Een warmtepomp 

in combinatie met warmte-koude opslag zorgt voor de zeer 

lage warmtevraag die dan overblijft. Deze warmtepomp ver- 

zorgt tevens de vraag naar warm water en koeling in de zomer.

Om het uitgangspunt van nul-energiewoningen te realiseren 

moeten we de benodigde elektriciteit duurzaam opwekken. 

De huidige Nederlandse gemiddelde elektriciteitsvraag is 3500 

kWh per huishouden per jaar. Door de balansventilatie en de 

warmtepomp zal deze vraag in Broek-Zuid een stuk hoger zijn: 

circa 5000 kWh per huishouden per jaar. Deze 5000 kWh 

moeten we daarom duurzaam opwekken. Hiervoor zijn in 

principe drie verschillende mogelijkheden: 

1. PV-zonnepanelen. 

2. Windturbine(s). 

3. Biomassa gestookte elektriciteitscentrale. 

In de drie teams kwamen met name de opties 1 en 3 in de 

plannen naar voren: PV-panelen op de daken van de huizen en 

een vergistinginstallatie voornamelijk draaiend op biomassa uit 

de wijk en van Douwe Egberts. 

De exacte plannen zijn te vinden in de uitwerking van de 

teamresultaten. In de grafiek staat het resultaat van een voor- 

beeldberekening van een wijk met 500 nul-energiewoningen. 

Deze woningen zijn uitgerust met voldoende hoogrendement 

PV-zonnepanelen om alle benodigde elektriciteit op te wekken. 

In onderstaande grafiek vergelijken we de nul-energie wijk met 

woningen met een EPC van 0,72. Dit is de oorspronkelijke 

doelstelling van gemeente Skasterlân.

6 


Rechts in de figuur is de energievraag van de 500 woningen 

met een EPC van 0,72 te zien. Rechts staan de nul-energiewo- 

ningen. In de 0,72 EPC woningen wordt de warmtevraag door 

middel van een HR-ketel voorzien (het grote rode deel in de 

balk). In de nul-energiewoningen voorzien we in de warm- 

tevraag door middel van een elektrische warmtepomp. Het 

lichtblauwe vak is de elektriciteitsvraag in beide type wonin- 

gen. Het donkerblauwe deel in het rechterdeel van de figuur 

stelt de elektriciteitproductie van PV-zonnepanelen voor. 

Omdat productie een negatieve vraag is, ligt deze onder de 

nullijn. Als we vraag en productie bij elkaar optellen, krijgen 

we het netto resultaat. In de figuur is dit weergegeven als een 

zwarte balk. Bij de nul-energiewoning is dit nagenoeg nul. Bij 

de 0,72 EPC woning is deze zelfs groter dan de warmte- en 

elektriciteitsvraag samen. Dit komt omdat we de energiever- 

liezen in de elektriciteitscentrale ook hebben meegenomen in 

de berekeningen. Dit wordt in de figuur dan ‘Netto primair 

fossiel’ genoemd. 

40.000 

35.000 

30.000 

25.000 

20.000 

15.000 

10.000 

5.000 

0 

-5.000 

-10.000 

Secundaire energievraag en duurzame productie 

0,72 

EPC 

36,323.5 

Nul-energie 

Netto prim. fossiel 

Wijkverlies 

Woning elektr. vraag 

-218.6 

Woning warmtevraag 

Woningproductie PV

7 


Conclusies en aanbevelingen 

De charrette Broek-Zuid. Het was bijzonder! Drie multidis- 

ciplinaire ontwerpteams werkten aan dezelfde opdracht. Het 

leverde drie parallelle toekomstvisies voor Broek-Zuid op. In 

een multiversum van duurzame ontwikkelingspaden. De drie 

toekomstvisies voor Broek-Zuid laten markante verschillen 

én opmerkelijke overeenkomsten zien. Overeenkomsten in de 

ontwerpen duiden op robuustheid van intrinsieke kwaliteit van 

de gekozen oplossing. Met andere woorden: wat je ook doet, je 

komt automatisch op bepaalde oplossingen uit. 

De teams waren unaniem over de te bouwen woningen. Die 

moeten zeer energie-efficiënt zijn. De huizen hebben geen gas 

nodig. In de wijk leggen we daarom geen gasnet aan. De groot- 

ste uitdaging vormt het stijgende elektriciteitsgebruik. Dankzij 

lokale opwekking van elektriciteit door onder andere PV-zon- 

nepanelen is er geen energie van buitenaf nodig. 

Opmerkelijk is dat de ontwerpteams inspringen op toekomsti- 

ge problemen door elektriciteit te bufferen. Team 1 stelde zelfs 

voor om gebruik te maken van een watertoren! Door ver voor- 

uit te kijken vonden we oplossingen die langdurig bruikbaar 

zijn. Het gebruik van biogene reststromen voor energie lijkt 

vanzelf te volgen uit het cyclische Cradle to Cradle-principe. 

Ook een mogelijke samenwerking met de DE-fabriek zien alle 

deelnemers unaniem als unieke kans.

Een ander robuust element dat in alle ontwerpen terugkomt, 

is de ligging van de hoofdontsluiting. Deze moet geen barrière 

vormen met het landschap. We moeten deze integreren in de 

wijk. 

Verschillen in de ontwerpen betekent dat er ruimte is voor 

keuzes. Vooral de ruimtelijke invulling verschilt van ontwerp 

tot ontwerp: integreren we Broek-Zuid met Joure? Of blijft 

Broek-Zuid een aparte entiteit, een Wassenaar van Joure? En 

wat doen we met de waterstanden? Het is duidelijk dat er vele 

wegen zijn die naar een duurzaam Broek-Zuid leiden! 

Aanbevelingen: 

• Benut het momentum van deze charrette 

om snel vervolg te geven aan het plantraject. 

• Maak een overtuigend plan om DE bij de 

duurzame ontwikkeling van Joure te betrekken. 

• Gebruik de drie ontwerpen om een integraal 

plan voor Broek-Zuid te maken. 

• Betrek toekomstige gebruikers van het gebied 

bij de verdere planontwikkeling. 

41

Bijlage 1 

Naam Themateam* Organisatie expertise 

Klaas Jan Noorman KNN Energie 

Gerwin Wiersma Energie KNN Energie 

Wijnand Bouw Ruimte Bosch-Slabbers Stedenbouw 

Tjitte de Jong ruimte Bosch-Slabbers landschapper 

Bjartur Swart Ruimte Grontmij Water 

René Benders Energie RuG/IVEM Energie 

Koos Koops Energie Wetterskip Water 

Niels Schenk Energie KNN Duurzaamheid 

H. Seinen Seinen 

Charlie Kock Energie SenterNovem Energie/Water 

Ewoud van der Koogh Energie CCS Energie 

Rob Tax Gemeente Skarsterlân Projectleider 

Eric Schrauwen Ruimte Adviesbureau interra Stedenbouw 

Harmen Dijkman Energie Dijkman-Assies procesmanagement 

Maarten Jan Bijl Ruimte Gemeente Skarsterlân Beheer ruimtelijke ordening 

Gerlof Born Ruimte Gemeente Skarsterlân Wonen/ samenleving 

Kirsten Luijten Energie Gemeente Skarsterlân Milieu 

Bareld Storm Energie Gemeente Skarsterlân planeconomie 

Henk Nijboer Ruimte Gemeente Skarsterlân grondzaken 

Anna Teuben Energie Gemeente Skarsterlân planologie 

Bernart Pol Ruimte Gemeente Skarsterlân Ruimtelijke plannen 

Bertus de Jong Ruimte Provincie Fryslân Landschap 

Anne van Dijk Ruimte Provincie Fryslân Planoloog 

J.W. Henneman DuBo Provincie Fryslân Milieu 

4 - Broek-Zuid: vele wegen naar duurzaamheid - bijlage 1

Ontwerpteam 1 Ontwerpteam 2 Ontwerpteam 3 

Wijnand Bouw Eric Schrauwen Bertus de Jong 

René Benders Gerwin Wiersma Charlie Kock 

Koos Koops Bjartur Swart Gerlof Born 

Ewoud van der Koogh Kirsten Luijten Henk Nijboer 

Harmen Dijkman Anne van Dijk Bernart Pol 

Maarten Jan Bijl Bareld Storm Niels Schenk 

Anna Teuben Jan Willem Henneman Tjitte de Jong 

colofon 

Uitvoering: KNN Milieu 

Tekstbijdragen: 

Wijnand Bouw, Bureau Bosch Slabbers 

Hanneke Nieuwenhuis, Gemeente Skarsterlân 

Kirsten Luijten, Gemeente Skarsterlân 

Rob Tax, Gemeente Skarsterlân 

BizzyBee Communications 

Ontwerp en opmaak: GPNo 

Beelden: Hi-Shots Benelux b.v., 

Gemeente Skarsterlân, GPNo 

4

Rapport Broek Zuid - KNN BV

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?