HAN Nieuwsbrief Oktober 2002 nr 2 - De Groene Rekenkamer

onderbouwen. We zien dit vooral bij “maatschappelijk
relevant” onderzoek. Hierbij doet zich ook nog
een apart interpretatieprobleem voor. Dit soort onderzoek
is vrijwel altijd “multidisciplinair”, dat wil
zeggen dat onderzoeksresultaten uit verschillende
vakgebieden moeten worden gecombineerd. Soms
wordt de noodzaak van inbreng van deskundigen uit
bepaalde vakgebieden over het hoofd gezien. Later
kunnen deze de voorlopige conclusies geheel op hun
kop zetten. Helaas vinden vele onvoldoend gefundeerde
conclusies snel hun weg naar de media. Dit
geldt in sterke mate voor onderzoek naar milieubelasting,
klimaatverandering en gezondheid. Het gevolg
is dat allerlei twijfelachtige opvattingen op deze
gebieden via de media snel wijd verbreid worden.
De wetenschap en de media
De weg van de wetenschap naar de politiek gaat voor
een belangrijk deel via de media, want de media bepalen
voor een belangrijk deel de publieke opinie. Uit
de krant kan je de indruk krijgen dat wij in Nederland
een geweldig respect hebben voor de wetenschap. De
gewone burger beseft echter vaak te weinig hoe controversieel
“de wetenschap” is. Hoe vaak lezen wij
niet in de krant: “Uit recent wetenschappelijk onderzoek
is gebleken dat…”, waarna een conclusie volgt.
Deze wordt al gauw algemeen voor waar aangenomen.
Zo’n conclusie is echter meestal erg voorlopig of
geldt alleen onder zeer bepaalde omstandigheden.
Verder staat er meestal niet bij of de conclusie betrekking
heeft op een gevonden oorzakelijk verband dan
wel op een empirische correlatie. In het laatste geval
kan later blijken dat de gevonden correlatie niet significant
of zelfs toevallig was en het gevolg van een te
klein aantal metingen. Andere onderzoeken op hetzelfde
gebied waaruit andere conclusies volgen halen
de krant lang niet altijd. Van de resultaten van wetenschappelijk
onderzoek komt maar een klein deel
onder de ogen van de media, die daarvan weer een
klein deel bespreken. Het is onvermijdelijk dat zij
daarbij een selectie toepassen. Bovendien hebben de
media niet altijd voldoende deskundigheid om een
en ander goed te interpreteren. Weliswaar hebben
steeds meer kranten goede wetenschapsjournalisten,
maar deze kunnen onmogelijk de gehele wetenschap
overzien. Bovendien hebben ze, merkwaardig
genoeg, vaak betrekkelijk weinig invloed op de algemene
opinie en op de politiek. Wij zien dus dat er op
de weg van de wetenschap naar de politiek nogal wat
obstakels zijn. Allereerst zendt “de wetenschap” een
Stichting Heidelberg Appeal Nederland - Postbus 75311 - 1070 AM Amsterdam
Tel.: +31 79 346 03 04 - Fax: +31 79 346 0643 - E-mail: info@stichting-han.nl - www.stichting-han.nl
Wetenschap, ratio en politiek
veelheid van onduidelijke en dubbelzinnige signalen
uit, maar deze worden dan weer verder gezeefd en
vervormd door de media. Wat uiteindelijk bij de politici
terechtkomt heeft soms weinig meer te maken
met de werkelijke stand van de wetenschap.
De ratio in de openbare discussie
Men zou verwachten dat in een hoog ontwikkelde
democratie de besluitvorming allereerst gebaseerd
wordt op rationele gronden. In het ideale geval zou
men bij een te nemen beslissing de voor- en nadelen
van een bepaald voorstel op objectieve manier tegen
elkaar moeten afwegen. In veel gevallen zijn zulke
voor- en nadelen goed kwantificeerbaar. Wetenschappelijke
gegevens kunnen hierbij een belangrijke bron
van informatie zijn. Wanneer men vindt dat de voordelen
van een bepaald voorstel voldoende opwegen
tegen de nadelen, kan men een besluit nemen om het
voorstel over te nemen en een daarop gebaseerde
maatregel in te voeren. Dit heeft twee pluspunten: het
is voor iedereen duidelijk wat de voordelen zijn, terwijl
men ook de eventuele nadelen goed op een rijtje
heeft staan. Men kan dan aanvullende maatregelen
nemen om nadelige gevolgen te beperken. In feite
gebeurt dit echter zelden. De besluitvorming in de
politiek wordt meer gebaseerd op de openbare discussie
zoals die wordt gevoerd en weergegeven in de
media. Deze is vaak verre van rationeel. Verschillende
partijen hebben meestal al bij voorbaat hetzij voor,
hetzij tegen het voorstel gekozen. Er ontstaat zo vanaf
het begin een vrij scherpe polarisatie. De ene partij
volstaat dikwijls met het hameren op één opvallend
voordeel en negeert de nadelen, terwijl de andere
partij alleen aandacht vraagt voor de nadelen. Daarbij
wordt er nogal eens met morele normen geschermd,
die altijd kwalitatief zijn en waaraan meestal geen
prijskaartje hangt. De voorstemmers gaan er dan van
uit dat hun voorstel in principe goed is. In het geval
dat zij in de meerderheid zijn, ontstaat de situatie dat
hun standpunt als “goed” wordt gezien, en dat van
de oppositie als “slecht”. Ja, vaak worden de tegenstanders
oprecht als “slechteriken” beschouwd. In
veel gevallen worden wel degelijk resultaten van
wetenschappelijk onderzoek gebruikt in de discussie.
Maar dan zie je toch dat opinies soms zwaarder wegen
dan feiten. Opinies behoeven niet op feiten gebaseerd
te zijn, terwijl feiten vaak worden gezien als
opinies van lieden die verborgen motieven hebben.
Wij zien dan ook nogal eens dat de politieke discussie
over werkelijk belangrijke maatschappelijke aangele-
21