Februari

1 Historiek
Historiek: broodbakken en bakovens in Kortenberg
De soorten brood
Het vleesvat en het bakhuis waren de symbolen van
een leefgemeenschap die autarkisch of zelfvoorzienend
was. De beenhouwer en de bakker waren niet
echt noodzakelijk in landelijke dorpen in de 19de
eeuw. De landbouwer had zijn eigen graan en kon
dus ook brood bakken. In 1800 kende men grofweg
7 granen: tarwe, spelt, masteluin, rogge, gerst,
haver en boekweit. Boekweit werd in de kempen
gebruikt voor koeken en pap. Spelt werd in de Ardennen
(Namen en Luik) gebruikt voor het bakken
van brood. Van haver maakte men pap. Masteluin
is een mengsel van twee schepels rogge en één
schepel tarwe. Roggemeel zorgde voor zwart brood.
In Erps-Kwerps at men in de Nederlandse periode
(1815-1830) meestal ongebuild roggebrood. Tarwebrood
en gebuild roggebrood kwamen weinig
voor. Het was de tijd van het zwart brood. In Erps-
Kwerps kende men in de 20ste eeuw brood op stenen
gebakken en platenbrood. Het brood op stenen
gebakken is bij de bakkerij Salens in Kwerps verdwenen
in 1975. Met de nieuwe wagenovens kon
men dit brood immers niet meer bakken.
De ingrediënten van brood
De ingrediënten voor wit tarwebrood zijn de volgende:
- 12 kg bloem
- 6 l water
- 300 g gist
- 200 g zout.
Men bakte in pannen of ‘platines’. Er zijn pannen volgens
de grootte van het brood: ½ kg, 1 kg, 1,5 kg,
2 kg en 2,5 kg. In Meerbeek werd het brood niet
gewogen. Men schatte het deeg op ‘het goed val
het uit’.
De standenverschillen
In Erps was er rond 1890 een duidelijk standenverschil:
ongebuild roggebrood of korenbrood voor de
arme mensen, gebuild roggebrood voor de middengroep
en wittebrood of tarwebrood voor de rijkeren.
Louis Verheylewegen vertelde ons dat in Kwerps
vóór 1914 bij rijke begrafenissen broden uitgedeeld
werden aan de families die de begrafenis bijwoonden.
Dat was verplicht vanaf de begrafenismissen
van 10 u. De personen die op de armenlijst stonden
kregen nog een brood extra.
Het gistmiddel
Men kende drie soorten gist: zuurdeeg, biergist en
bakkersgist. Vroeger werd alleen zuurdeeg of ‘neef’
gebruikt of het deeg van de vorige dag. Met biergist
bekwam men een malser en smakelijker brood dan
met zuurdesem. Voor kramiek en suikerbrood met
Kwerps –kermis ging men vloeibare gist halen in
de brouwerij De Wil-Abeloos . Bakkersgist of droge
gist verscheen op het einde van de 18de eeuw. Het
was een luxe en werd gebruikt voor wit brood.
Men kocht bakkersgist bij de kruidenier. Deze sneed
het met een garendraad.
Het kneden was vrouwenwerk
Het kneden van het deeg gebeurde in de bak-
of deegtrog. Deze stond in de keuken of in het
grotere bakhuis. Sommigen hadden een ‘moel’ op
4 poten (baktrogtafel). De meesten hadden echter
een ‘moel’, die op twee stoelen geplaatst werd
(een deegtrog). Het deeg werd gesneden met een
groot mes. De deeghak of krabber diende om de
deegtrog uit te schrapen. Het jongste kind in een
gezin in Erps-Kwerps wordt wel eens spottend ‘het
schrapsel van de moel’ genoemd. Het deeg liet men
rijzen in de baktrog. Een uur later werd het deeg
verdeeld in porties van 1 kg. Deze porties werden
dan gevormd of gebold. Deze bollen werden dan
in voorgesmeerde broodpannen gelegd. Men
liet dan het brood opnieuw 1 uur rijzen. Nieuwe
pannen werden ingebakken, na eerst met liezevet
ingestreken te zijn. Het bereiden van het deeg was
vrouwenwerk.
Het bakhuis
Het bakhuis was een afzonderlijk bijgebouw waarin
brood werd gebakken. Het was een éénkamerhuisje
met schouw en daarachter de oven. Het bakhuis
was meestal opgetrokken uit baksteen omwille van
de brandveiligheid. Het stond op een afstand van
het huis omwille van het brandgevaar.
Het bakhuis was een huisje onder een zadeldak. De
schoorsteen stak uit boven de achterpuntgevel. Het
bakhuis had een gesloten onderbouw met een halve
eivormige gemetselde ovenkap onder een lager
zadeldak als oven. De ovenkap was uit baksteen
en met leem bestreken. Het lager zadeldak staat in
dezelfde nokrichting als het bakhuis.
De houtoven is het prototype van de oven met een
rechtstreekse verwarming. Het vuur wordt gestookt
in dezelfde oven waar het brood wordt gebakken.
In Everberg in de Dalemstraat, naast de Villa
Wielemans bleef de hoeve met het bakhuis van
Richard Hermans bewaard. In het Dijleland of in
Midden-Brabant is er soms ook sprake van een bakoven
voor twee of meer gezinnen, dikwijls gecombineerd