Woeker en het verbod op rente. A.J. van Straaten.

Recommendations

Info

aanpassen aan hun omgeving, en gold het renteverbod alleen voor leningen tussen Israëlieten onderling. Toen de landbouwmaatschappij uit de oudtestamentische tijd plaatsmaakte voor een handelswereld werd het lenen en uitlenen van geld een noodzakelijkheid die men oogluikend toeliet. In de Talmoedische periode ( ca. 200-600 n.C.) werden de antiwoekervoorschriften verzwaard en uitgebreid. In een economische zwaardere periode kwamen er weer meer mogelijkheden, zoals geld lenen aan niet-joden. Zo ook in de Europese middeleeuwen, toen door de anti-joodse maatregelen de joden werden belemmerd in de keuze van beroepsuitoefening en ze in toenemende mate genoodzaakt waren een bestaan op te bouwen in de handel en als geldschieter. De Bijbel. Het Nieuwe Testament. Het Nieuwe Testament geeft een minder duidelijk standpunt over het nemen van rente dan het Oude Testament. In Lucas 6:34-35 staat dat het als christelijk gold “uit te lenen zonder hoop iets terug te krijgen.” De Klassieke Oudheid. Griekse leninggebruiken en filosofen. In de literatuur wordt melding gemaakt van kredietverlening in de 8 e en 7 e eeuw v.C. in het oude Griekenland. In de 7 e eeuw v.C. is er ook sprake van leningen die tot slavernij leidden. Solon maakte daar in 594 een einde aan door kwijtschelding van bestaande schulden en een verbod op persoonsgebonden leningen. Solon ging niet zo ver dat hij leningen tegen onderpand en tegen rente verbood; alleen aan weduwen en minderjarigen mocht niet tegen rente worden uitgeleend. Tot aan de Romeinse overheersing kenden de Griekse gebieden over het algemeen geen rentebeperkende maatregelen. Af en toe werd kwijtschelding toegepast. Alleen Delphi kende in de 4 e eeuw v.C. een wettelijk renteplafond. In de contracten van maritieme leningen stond vaak dat aflossing en opbrengst alleen verschuldigd waren voorzover schip en lading veilig waren geland. De Romeinen namen deze financieringsvorm over. Griekse filosofen als Plato en Aristoteles hadden bezwaren tegen rentes op principiële gronden. Wel aanvaardde Plato als rente in rekening werd gebracht voor geleden schade bij achterstalligheid van betaling. Aristoteles schreef dat geld puur als ruilmiddel en waardemeter bedoeld was. Lenen in het Romeinse Rijk. Op grond van de uit ca. 450 v.C. daterende Wet van de Twaalf Tafelen gold reeds in de 5 e eeuw v.C. een renteplafond van een twaalfde (8⅓%). Niet tijdige terugbetaling stond gelijk met diefstal en kon bij verdere nalatigheid zelfs bestraft worden door die persoon voor zich te laten werken, en erger. In de Lex Genucia van 342 v.C. zien we het eerste wettelijke verbod op rente. Doch deze raakte in onbruik onder invloed van de opkomst van handel en industrie. Cato de Oudere (234-149 v.C.) en Seneca (4 v.C. – 65 n.C.) verzetten zich tegen de geldhandel. In latere Romeinse wetgeving werd rentebetaling alleen verboden voor het lenen van
consumptieve doeleinden, of het in bewaring geven van een vervangbare zaak, waaronder geld, wijn, graan. Ook was een rentevergoeding toegestaan als schadevergoeding bij achterstallige (terug- )betaling en niet (tijdige) levering van gekochte goederen. II. Middeleeuwen tot begin 14 e eeuw. Van kerkvaders tot Karolingers. Het eerste verbod van de christelijke kerk werd vermoedelijk uitgevaardigd op het in 306 gehouden Concilie van Elvira. Dit verbod was van algemene aard. Echter, op grond van het Romeinse recht was een rente van 12% wettelijk toegestaan, en werd op het in 314 gehouden Concilie van Arles het verbod alleen van toepassing verklaard op geestelijken. Dit verbod werd in 325 op het Eerste Oecumenische Concilie van Nicea opnieuw geformuleerd: voor geestelijken verboden, en voor iedereen op principiële gronden verwerpelijk. De Byzantijnse Keizer Justinianus I (527-565) had de wettelijke maximale rente teruggebracht tot 6% en voor kooplieden 8%. Op het Concilie van Clichy (626-627) is een renteverbod voor leken aan de orde geweest, maar er volgde geen verdere uitwerking. Tot in de 8 e eeuw heeft over het woekerverbod een tegenstelling bestaan tussen het kerkelijke en het wereldlijke recht. Karel de Grote als wereldlijk leider, heeft in 789 het renteverbod uitgebreid tot leken. Vermoedelijk vond bestraffing plaats volgens het kerkelijk recht. In de 12 e eeuw klinken er stemmen op die woeker gelijk stelden aan roof en diefstal. Over broeders en anderen. In Deuteronomium 23:19-20 staat: “van de buitenlander moogt gij rente nemen, maar niet van Uw broeder”. Over wie die ‘buitenlander’ dan was, heeft men eeuwen gediscussieerd : was het de ongelovige, de crimineel, de jood? Herleving van de geldmaatschappij tot het Concilie van Vienne (1311) Sedert de 11 e eeuw was de handel sterk in opkomst, vooral in het gebied van de Middellandse Zee (Venetië, Genua). In dezelfde tijd begon ook de geldsomloop aanzienlijk toe te nemen en kwam in heel Europa de geldeconomie tot ontwikkeling. In dat klimaat werd op het Tweede Lateraanse Concilie in 1139 het algemene renteverbod definitief bevestigd. Via de Orde van Dominicanen, gesticht in 1215, kwamen ook de ideeën van Aristoteles weer tot leven: over de ‘onvruchtbaarheid van geld’. Over de praktijk en de bestraffing van woeker. Het opkomend vroeg-kapitalisme, dat tot begin 14 e eeuw heeft voortgeduurd, stond haaks op de opvattingen van kerk en scholastici over rente. Maar de praktijk bleek sterker dan de leer. Men trachtte op vele manieren het verbod te ontwijken, zoals met het disconteren van wissels: het disconto gold dan als een risicopremie. Het opkomend gebruik van het wisselkrediet in 13 e en 14 e eeuw had het kenmerk dat de terugbetaling zou geschieden in een andere plaats en in een ander muntsoort dan de lening was aangegaan. Voor die andere muntsoort werd een lagere koers gehanteerd, wat resulteerde in een hoger af te lossen bedrag. Deze betaalmethode werd behalve door grote handelaren ook veelvuldig door pausen gehanteerd. Woeker en twijfel aan de juistheid van het verbod op woeker werden door de Kerk van Rome gezien als ketterij. Toch liet ze de vervolging niet over aan de inquisitie, omdat degenen die er zich schuldig aan maakten toch oprechte gelovigen konden zijn. De woekeraar kon het goedmaken door als aflaat een uitkering te doen ten behoeve van armen aan klooster of kerk.
Page 1: I. Oudheid. Woeker en het verbod op
Page 5 and 6: goed gevonden in geval van risico v
Page 7 and 8: VI. Bankieren onder de islam. Het v

Woeker en het verbod op rente. A.J. van Straaten.

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?