Diverse vormen van diepstrooiselboxen - Vetvice

Diverse vormen van diepstrooiselboxen
Gecomposteerde paardenmest, stro/kalk/water en papierkorrels
David Speksnijder
September 2009

Inhoudsopgave
Inleiding ............................................................................................................................................. 5
De comfortabele ligbox ....................................................................................................................... 7
Algemene voorwaarden .................................................................................................................. 7
De diepstrooiselbox ........................................................................................................................ 9
Overschakelen op een andere ligboxbedekking? Do’s en don’ts ................................................... 11
Gecomposteerde paardenmest .......................................................................................................... 12
Leveranciers .............................................................................................................................. 13
Verbruik ................................................................................................................................... 13
Kwaliteit ................................................................................................................................... 13
Opslag ....................................................................................................................................... 15
Toepassing in de boxen ............................................................................................................ 16
Reinigen boxen ......................................................................................................................... 17
Uiergezondheid ........................................................................................................................ 17
Praktijkervaringen ..................................................................................................................... 19
Stro/kalk/water ................................................................................................................................ 20
Toepassing ................................................................................................................................ 21
Ander strooisel voor toepassing in diepstrooiselboxen ..................................................................... 22
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 3

Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 4

Inleiding
De meeste melkkoeien worden in Nederland gehuisvest in ligboxenstallen. Bij een
toenemende melkproductie en hogere eisen aan diergezondheid en dierwelzijn komt er ook
steeds meer aandacht voor de huisvesting van melkkoeien. De vorm en opbouw van de
ligbox neemt een belangrijke plaats in wanneer het gaat over diergezondheid, dierwelzijn en
melkproductie. Bestonden ligboxen vroeger voornamelijk uit rubberen matrassen met een
simpele boxafscheiding, tegenwoordig worden steeds meer alternatieven toegepast waarin de
koe het natuurlijke liggedrag zo goed mogelijk kan uitvoeren. Vanwege de hoge mate van
koecomfort staan diepstrooiselboxen steeds meer in de belangstelling. Van oudsher worden
deze ingestrooid met zaagsel of stro. Er zijn echter ook andere producten op de markt die
zich in een toenemende belangstelling mogen verheugen. Voorbeelden hiervan zijn
gecomposteerde paardenmest, een mengsel van stro, kalk en water en een overblijfsel uit de
papierindustrie.
In de laatste fase van mijn studie diergeneeskunde heb ik in opdracht van Vetvice
geprobeerd inzicht te krijgen in de verschillende toegepaste producten in diepstrooiselboxen,
de toepassing ervan en de voor­ en nadelen van deze systemen. Door middel van het
afnemen van interviews en het afleggen van bedrijfsbezoeken is geprobeerd een
instructieboekje te ontwikkelen voor veehouders die overwegen gecomposteerde
paardenmest, een stro/kalk/water mengsel of een restproduct uit de papierindustrie te
gebruiken. In dit instructieboekje kunt u lezen wat de voor­ en nadelen van de verschillende
producten zijn, aan welke voorwaarden de producten moeten voldoen, hoe men het precies
dient toe te passen en welke consequenties deze producten hebben op de diergezondheid en
algemene bedrijfsvoering.
Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het gebruik van deze producten en
de consequenties voor uiergezondheid en dierwelzijn. De meeste informatie in dit
instructieboekje is afkomstig van verschillende veehouders die deze producten in de ligboxen
toepassen. Deze ervaringen variëren van enkele maanden tot meer dan 15 jaar. Waar
mogelijk is deze informatie aangevuld met kennis uit wetenschappelijke onderzoeken.
Getracht is een zo volledig mogelijke beschrijving te geven van de voor­ en nadelen van deze
producten, de wijze van toepassing en eventuele consequenties voor diergezondheid en
dierenwelzijn. Toch kan het zijn dat deze informatie onjuistheden bevat. Graag wordt de
auteur hiervan op de hoogte gebracht. De auteur acht zich niet aansprakelijk voor eventueel
optredende problemen na de in gebruik name van deze producten als ligboxbedekking.
David Speksnijder, dierenarts
Voor vragen en opmerkingen te bereiken via e­mail: davidspeksnijder@hotmail.com
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 5

Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 6

De comfortabele ligbox
Algemene voorwaarden
Onder optimale omstandigheden ligt
een melkkoe gemiddeld zo’n 12­14 uur
per dag, waarbij ze 7,2 maal per dag de
ligbox betreedt en in totaal 13,6
ligsessies van zo’n 1 uur en 10 minuten
doormaakt. Tussen de sessies door gaat
zij even staan, urineren, mesten en
vervolgens op de andere zijde gaan
liggen of ze kan de box verlaten om te
vreten of naar de melkstal te gaan.
Wanneer een koe rust ontlast zij haar
ledematen, kunnen de klauwen goed
opdrogen en heeft zij de tijd om rustig te
herkauwen. De combinatie van droge
klauwen en lagere belasting van de
klauwen resulteert in minder
klauwaandoeningen. Koeien met
gezonde klauwen komen vaker aan het
voerhek en zullen meer voer opnemen.
Daarnaast is het stressniveau lager in
koeien die meer tijd besteden aan het
liggen in de ligbox. Dit komt het welzijn
van de koe ten goede. Dit alles maakt
dat koeien met gezonde klauwen die
lekker in haar vel zit meer melk kan
produceren.
De meest toegepaste ligplaats voor
melkkoeien is de ligbox die vanaf begin
jaren 70 van de vorige eeuw in zwang is
gekomen. Omdat de moderne
hoogproductieve koe hoge eisen stelt
Deze koe ligt lekker te herkauwen op een zachte ondergrond en heeft voldoende ruimte om
haar voorpoot te strekken.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 7

aan de huisvesting om een hoge
productie te kunnen realiseren, is er in
de afgelopen decennia steeds meer
aandacht gekomen voor het comfort van
ligboxen voor de melkkoe. Uit allerlei
onderzoeken is gebleken dat een hoge
mate van ligcomfort (voldoende ruimte
en een adequate ondergrond) gepaard
gaat met een hogere productie en
minder gezondheidsproblemen.
De belangrijkste factoren die de mate
van het koecomfort bepalen zijn de
afmetingen van de ligbox, de
bodembedekking en de hoeveelheid grip
die de bodembedekking geeft aan een
koe die wil gaan liggen of op wil gaan
staan. Er zijn verschillende soorten
bodembedekkingen voor ligboxen in
gebruik. Rubberen matrassen worden
veelvuldig toegepast, zijn goedkoop,
gemakkelijk schoon te houden en
vergen weinig onderhoud. Het nadeel
van rubberen matrassen is dat ze niet of
nauwelijks vervormbaar zijn en zich dus
niet vormen naar het lichaam van de
koe. Daarnaast zijn ze doorgaans te
hard, wat zichtbaar wordt als kale en
dikke hakken en voorknieën.
Ruim ingestrooide diepstrooiselboxen
hebben wel de eigenschap zich te
vormen naar het lichaam van de koe en
vormen doorgaans een zacht en
comfortabel ligbed met voldoende grip
voor de koe. Aan de koeien is dit terug
te zien door gave, goed behaarde hakken
en nauwelijks kale en/of dikke hakken
en voorknieën. Het nadeel van
diepstrooiselboxen echter is dat het
onderhoud meer arbeid vergt dan
matrassen en dat de strooiselkosten
behoorlijk kunnen oplopen. Toch
worden diepstrooiselboxen steeds meer
toegepast in nieuwgebouwde stallen,
juist vanwege het argument dat dit beter
is voor het koecomfort.
Traditioneel worden diepstrooiselboxen
met zaagsel of houtkrullen ingestrooid.
De laatste jaren verheugen ook andere
strooiselmaterialen zich (opnieuw) in
een toenemende aandacht. De
belangrijkste reden hiervoor zijn een
verbeterd koecomfort en een besparing
in strooiselkosten. Zand is hier een
bekend voorbeeld van en wordt
voornamelijk in Amerika en Canada
veelvuldig toegepast. Zand is echter
moeilijk toepasbaar op roostervloeren
waarbij het zand samen met de mest in
de mestput terecht komt en daar
nauwelijks uit is te krijgen. Onder
Nederlandse omstandigheden waar de
meeste ligboxenstallen nog
roostervloeren hebben is zand dus vaak
niet toepasbaar als ligboxbedekking.
Toch is men wel overtuigd van de
voordelen van alternatieve
strooiselmaterialen in ligboxen. Daarom
blijft men zoeken naar goed werkbare en
mogelijk goedkopere alternatieven dan
zaagsel om hoogproductieve melkkoeien
optimaal te kunnen huisvesten in
ligboxen. Alternatieven die sporadisch
worden toegepast zijn onder anderen
gecomposteerde paardenmest, digestaat
en een mengsel van stro, kalk, water en
zaagsel. Hierna zal geprobeerd worden
algemene aanwijzingen te geven voor
een goede diepstrooiselbox en een
overzicht te geven van de verschillende
strooiselmaterialen, hun toepassing in
de praktijk en mogelijke voor­ en
nadelen.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 8

De diepstrooiselbox
Een goede diepstrooiselbox vormt een
aangenaam zacht en droog ligbed voor
de koe dat vervormbaar is en zich
voldoende aanpast aan de contouren
van de koe. Op deze manier zal het
gewicht van de koe gelijkmatig over het
bodemoppervlak worden verdeeld en
worden drukplekken voorkomen.
Daarnaast biedt een goede strooisellaag
voldoende grip voor de koe bij het gaan
liggen en het opstaan uit de ligbox en is
het bovendien in staat te zorgen voor
een “zachte landing” van een koe die
gaat liggen. Idealiter is een
diepstrooiselbox goed te reinigen en
graven de koeien zo min mogelijk
strooisel uit de boxen. Dit laatste
bespaart strooiselkosten. Diverse
onderzoeken hebben uitgewezen dat het
huisvesten van melkkoeien in
diepstrooselboxen een langere
levensduur en hogere levensproductie
geeft dan het huisvesten op matrassen.
Zowel de economie als het dierwelzijn
zijn hierbij gebaat.
Wanneer een koe gaat liggen valt ze als
het ware op haar voorknie waarbij in de
val een gewicht van 400kg op de
voorknie terecht kan komen. Hiervoor is
een dikke, zachte, verende strooisellaag
noodzakelijk. Voor een optimaal ligbed
wordt een boxbedekking van 15­20cm
dik aanbevolen. Het is aangetoond dat
een minder dik ligbed ten koste gaat van
de tijd die de koe in de box ligt. Voor
een voldoende dikke strooisellaag is het
noodzakelijk van de ligbox een bak te
maken waar de boxbedekking in kan
blijven liggen. Hiervoor kan een zachte
afgeronde barriere van 20­25cm hoogte
vanaf de boxbodem (gemeten vanaf de
ondergrens van de strooisellaag) worden
De bewegingen van een koe tijdens het
gaan liggen en weer opstaan.
Overgenomen uit: Lidfors 1989
gebruikt met een breedte van ongeveer
5­8cm zodat koeien hier eventueel nog
op kunnen steunen. Idealiter bevindt de
ligboxbodem zich gelijkvloers met de
roostervloer of tot 10cm daaronder
zodat de instap beperkt is tot maximaal
20cm boven het gangpad en ook
kreupele koeien gemakkelijk de box
kunnen instappen. De (betonnen)
ligboxbodem moet effen zijn, doch niet
te glad. Bij een gladde ondergrond
wordt de strooisellaag sneller uit de box
geschraapt door de koeien.
Niet kreupele koeien kunnen zonder
moeite over een balk heen stappen die
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 9

35­40cm boven het gangpad uitkomt.
Ook (oude) matrasboxen zijn dus
relatief simpel om te vormen tot
diepstrooiselboxen door er een stevige
houten iets afgeronde balk achter te
plaatsen. Wel dient men bedacht te zijn
op het feit dat de afstelling van de rest
van de box (o.a. schoftboomhoogte) dan
aangepast dient te worden aan de
nieuwe hoogte van de bodembedekking.
Goed strooisel voor gebruik in ligboxen
moet allereerst voldoende capaciteit
bezitten om vocht op te nemen en
zodoende te zorgen voor droge ligboxen.
Daarnaast dient het schoon te zijn en
vormt het een zo slecht mogelijke
omgeving voor de groei van
mastitiskiemen. Het strooisel moet vrij
zijn van scherpe deeltjes die
beschadigingen kunnen veroorzaken aan
de huid van spenen, klauwen etc. Zeer
rul strooisel zoals los zaagsel wordt vrij
gemakkelijk door de koeien uit de boxen
geschraapt en bovendien ontstaan er
dan zeer snel diepe kuilen op de plek
waar koeien liggen. Een ideale
strooisellaag vormt een samenhangend
geheel dat voldoende in elkaar vast
grijpt. Dit geeft voldoende grip bij het
gaan liggen en weer opstaan van de koe.
Bovendien wordt er dan minder
strooisel uit de boxen gewerkt. Daarbij
moet de strooisellaag wel weer
voldoende rul zijn zodat de strooisellaag
nog relatief gemakkelijk te reinigen is
van natte plekken en mest.
Een diepstrooiselbox wordt minimaal 2­
3 maal daags gereinigd waarbij alle mest
en eventueel natte plekken worden
verwijderd. Er wordt zorg voor gedragen
dat er op elk moment van de dag
voldoende droge en schone
bodembedekking in de boxen ligt.
Een goede methode om na te gaan in
hoeverre een diepstrooiselbox voldoet
aan de eisen van de moderne melkkoe,
is door kritisch naar de koeien te kijken.
In goede diepstrooiselboxen zijn de
koeien mooi schoon. Vooral dijen,
hakken en uier kunnen erg vuil worden
wanneer de strooisellaag onvoldoende
vocht opneemt en te nat wordt en/of
onvoldoende vaak wordt gereinigd en
aangevuld. Wanneer de koeien
besmeurd zijn met mest lopen ze een
groter risico op het oplopen van
mastitis. Met behulp van de
Vetvice/UGCN hygiëne scorekaart is
snel en eenvoudig inzicht te krijgen in
de reinheid van de koeien. Deze is als
bijlage bijgevoegd.
Op basis van deze resultaten kan het
nodig zijn actie te ondernomen door de
boxen vaker schoon te maken en meer
of ander strooisel te gebruiken.
Een tweede criterium wat aangeeft of
een boxbedekking voldoet aan de eisen
van de koe is door te kijken naar de
hakken en voorknieën. Bij een goede
huisvesting zijn de hakken en
voorknieën behaard en niet verdikt. Bij
een minder goede boxbedekking zijn er
kale plekken te zien op de hakken en
voorknieën. Deze kunnen in ernst
variëren van kleine kale plekjes tot grote
dikke hakken die flink ontstoken
kunnen zijn. Echter, zelfs de kleinste
kale plek geeft reeds aan dat de
boxbedekking niet ideaal is. Koeien met
dikke hakken komen minder vaak
overeind, vreten minder voer en zijn
slechter ter been. Dit gaat ten koste van
de melkproductie, maar ook de
vruchtbaarheid kan hierdoor onder
druk staan doordat ze minder goed de
tocht laten zien.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 10

Een derde aspect om te beoordelen of
een boxbedekking voldoet aan de eisen
van de melkkoe is door te kijken hoe
koeien in de box gaan liggen en weer
overeind komen. Een koe die de ligbox
betreedt hoort eigenlijk binnen 5
minuten te gaan liggen.. Daarnaast dient
een koe in één soepele beweging te gaan
liggen. Wanneer zij verschillende
pogingen onderneemt om te gaan liggen
of weer op te staan, kan dit erop wijzen
dat de afmetingen van de box
onvoldoende zijn, of dat het strooisel
onvoldoende grip biedt aan de koe om
te gaan liggen of op te staan.
En misschien wel de belangrijkste vraag
is of de boxbedekking er zo aantrekkelijk
uitziet dat u er best een nacht in zou
willen slapen. Indien dit het geval is, kan
men er van uit gaan dat het met de
boxbedekking wel snor zit.
Overschakelen op een andere
ligboxbedekking? Do’s en
don’ts
Overschakelen naar een nieuwe
ligboxbedekking vergt een goede
voorbereiding. Wanneer over wordt
gestapt naar diepstrooiselboxen dient
Gecomposteerde paardenmest is prima
toepasbaar als strooisellaag in ligboxen
men rekening te houden met de nieuwe
hoogte van de ligboxbodem in relatie tot
de rest van de box. De boxhoogte
alsmede de afstelling van schoftboom
luistert zeer nauw voor een goed
koecomfort.
Wanneer men overschakelt op een
relatief bewerkelijke vorm van
diepstrooisel zoals gecomposteerde
paardenmest of een mengsel van
stro/kalk/water, dient men het proces
goed onder controle te hebben. De
paardenmest moet goed gecomposteerd
zijn en voldoende droog, echter ook
weer niet te nat. Bij het stro/kalk/water
mengsel luistert de verhouding tussen de
producten zeer nauw. Wanneer deze
verhoudingen verkeerd zijn, wordt de
boxbedekking snel te hard en ontstaat
een harde moeilijk te verwijderen
bodem.
Deze beide vormen van diepstrooisel
vormen een zeer geschikte ligplaats voor
koeien. Echter, een absolute voorwaarde
is een gedisciplineerde veehouder die
voldoende discipline kan opbrengen om
deze relatief bewerkelijke diepstrooisels
continu te verzorgen en het proces
onder controle te houden. Daarnaast
dienen veehouders die deze systemen
overwegen gedisciplineerd met
uiergezondheid bezig te zijn. Dit geldt
voornamelijk voor gecomposteerde
paardenmest. Hier zijn een goede
melkhygiëne (zeer goed reinigen van de
spenen voor het melken en gebruik van
een goede tepeldesinfectie met een
barrieredip) en juiste afstelling van de
melkmachine van groot belang om een
goede uiergezondheid te kunnen
waarborgen.
Op bedrijven waar arbeid slechts
beperkt beschikbaar is, zijn deze
systemen niet aan te raden. Dan is het
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 11

eter te kiezen voor zaagsel of andere
strooisels die geschikt zijn voor
toepassing in de boxen en voldoende
koecomfort opleveren met een relatief
beperkte arbeidsinspanning.
Wanneer men overschakelt op een
ander systeem is het goed te realiseren
dat men het beste alle ligboxen van de
melkkoeien in één keer kan aanpassen.
Wanneer slechts de helft van de
ligboxen worden aangepast zal dit onrust
onder de koeien veroorzaken.
Waarschijnlijk ontstaat er een strijd
onder het koppel om welke dieren in de
betere boxen mogen liggen. De dieren
die het meest gebaat zijn bij een goede
ligplaats (vaarzen, kreupele dieren en
jonge koeien in de top van hun lactatie)
delven vaak het onderspit en ervaren
een hoop stress rond de strijd om de
beste boxen.
Wanneer weidegang wordt toegepast
kan worden overwogen over te
schakelen op een nieuw systeem
wanneer de koeien (een deel van de dag)
buiten lopen. Dit geeft u de gelegenheid
nog enige aanpassingen te verrichten op
het moment dat de koeien buiten lopen.
Het is ook belangrijk te beseffen dat er
enige tijd overheen gaat voordat het
systeem opnieuw stabiel is. De koeien
moeten vaak wennen aan nieuwe
ligboxen. Dit kan met stress gepaard
gaan en daardoor een tijdelijke
weerstandsverlaging veroorzaken en
mogelijk een tijdelijke verhoging van het
aantal mastitisgevallen. Daarbij moet u
leren het proces te managen. Wanneer
is de boxbedekking te nat? En wanneer
te droog? Wanneer moeten de boxen
worden aangevuld? En hoeveel moet
worden aangevuld? Dit zijn zaken die u
enkel kunt leren door zo bewust
mogelijk ermee bezig te zijn en te leren
van gemaakte fouten.
Gecomposteerde paardenmest
Al decennia lang wordt er met
wisselende resultaten gebruik gemaakt
van gebruikt strooisel en/of vaste
gedroogde mest als strooisellaag in
ligboxen. In Nederland is gedroogde
kuikenmest een tijdje populair geweest,
maar wegens problemen met o.a.
botulisme is het gebruik hiervan
verlaten. Voornamelijk in Amerika zijn
ook bedrijven die gecomposteerde vaste
rundermest gebruiken als
ligboxbedekking. Dit wordt in
Nederland niet toegepast omdat in
Nederland voornamelijk met drijfmest
wordt gewerkt en het Nederlandse
klimaat zich slechter leent voor het
composteren van rundermest.
In bepaalde regio’s in Nederland is het
gebruik van gecomposteerde
paardenmest (eigenlijk een mengsel van
In deze box is te weinig schoon strooisel
aanwezig. Dit is te zien aan de koe met vuile
dijen. Dit vormt een risico op het oplopen
van mastitis.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 12

strooisel en uitwerpselen van paarden)
in ligboxen redelijk ingeburgerd, doch
wordt slechts op kleine schaal toegepast.
De meest genoemde redenen om over te
stappen op gecomposteerde
paardenmest zijn de kostenreductie
(paardenmest is vaak nog gratis af te
halen bij maneges) en het argument dat
gecomposteerde paardenmest beter in
de boxen blijft liggen. Er zijn
verschillende manieren om
gecomposteerde paardenmest in
ligboxen te gebruiken. In Duitsland
wordt gecomposteerde paardenmest
vaak in de box gebracht, goed aangedrild
of aangestampt en vervolgens afgedekt
met een laagje schoon zaagsel van zo’n
4cm. In Nederland storten veel
veehouders de gecomposteerde
paardenmest los in de boxen en brengen
daar overheen eventueel nog een dunne
toplaag aan van een ander
strooiselmateriaal zoals zaagsel en/of
kalk. De koeien trappen de
gecomposteerde paardenmest vervolgens
wel aan.
Leveranciers
Er zijn enkele bedrijven die al 15 jaar
gecomposteerde paardenmest gebruiken
als boxbedekking bij melkkoeien. Door
een toenemende aandacht voor
diepstrooiselboxen neemt ook het
gebruik van gecomposteerde
paardenmest de laatste jaren een vlucht.
Belangrijk aspect bij het gebruik van
gecomposteerde paardenmest is de
beschikbaarheid van het product. In
regio’s waar gecomposteerde
paardenmest veelvuldig wordt toegepast
als bodembedekking van ligboxen begint
de beschikbaarheid een steeds groter
probleem te worden. Tot nog toe wordt
de mest veelal gratis ter beschikking
gesteld waarbij de kosten voor transport
voor de afnemer zijn. Echter, door de
toegenomen interesse vragen
manegehouders en pensioneigenaren
steeds vaker geld voor de
gecomposteerde paardenmest. Het is dus
van belang goede lange­termijn
afspraken te maken met leveranciers
over de frequentie en het volume dat
afgehaald kan worden en aan welke
voorwaarden de (gecomposteerde)
gecomposteerde paardenmest dient te
voldoen.
Verbruik
Afhankelijk van de dikte van de
strooisellaag en eventuele aanvullende
strooisellaag ligt het gebruik tussen de
2m 3 en 3,5m 3 per box op jaarbasis
wanneer de mest los in de boxen wordt
gestort. De strooisellaag mag niet
dunner worden dan 15cm. Wanneer dit
wel gebeurt, neemt de verende werking
van de bodem af en zullen er gaten
ontstaan waar kale beton zichtbaar is.
Dit kan leiden tot
gewrichtsbeschadigingen en bovendien
neemt de tijd dat koeien in de boxen
liggen af bij een afnemende dikte van de
strooisellaag.
Kwaliteit
Belangrijk is dat de mest niet vervuild is
met zaken die er niet in horen.
Geschikte gecomposteerde paardenmest
voor toepassing in ligboxen bevat
uitsluitend strooisel (zaagsel, stro,
(hennep)hooi of een vergelijkbaar
product) en mestballen van gezonde
paarden. Het is belangrijk dat er geen
scherpe onderdelen in het strooisel
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 13

zitten. Scherpe splinters kunnen de
speenhuid ernstig beschadigen, maar
kunnen ook kleine wondjes veroorzaken
in de klauwhuid en zodoende
bijvoorbeeld tussenklauwontsteking
veroorzaken.
Verder moet de mest zo veel mogelijk
homogeen zijn en niet te veel mestballen
bevatten ten opzichte van de
hoeveelheid strooisel. Het is lastig een
objectief criterium aan te geven voor de
hoeveelheid mestballen die aanwezig
mogen zijn ten opzichte van de
hoeveelheid strooisel, maar een goede
vuistregel is dat het strooisel moet zijn
met hier en daar losse uit elkaar gevallen
mestballen en geen klompen mestballen
met wat strooisel. De verhouding tussen
strooisel en mest hangt vaak af van de
frequentie van uitmesten van de
paardenboxen. Wanneer er te veel
(uiteengevallen) mestballen aanwezig zijn
moet men extra, droog strooisel (zaagsel,
gehakseld stro) door de gecomposteerde
paardenmest heen mengen om
voldoende droogte en
absorptiecapaciteit van het strooisel te
waarborgen. Bij een relatief groot
aandeel mestballen zult u merken dat de
boxen sneller vochtig en smerig worden
en de uiers en benen van de koeien
sneller smerig worden.
Gecomposteerde paardenmest mag niet
te vochtig zijn, maar zeker ook niet te
droog. Wanneer het te vochtig is creëert
dit een uitstekende voedingsbodem voor
bacteriën en tevens zal de huid van de
hakken en spenen verweken wat kans
geeft op infecties en dikke hakken.
Daarnaast zal een vochtige
bodembedekking sneller gaan broeien
waardoor koeien hun overtollige warmte
slechter kunnen afgeven.
Wanneer de mest te droog is zullen de
koeien het strooisel snel uit de boxen
werken en ontstaan er diepe gaten op de
plekken waar de koeien liggen. Tevens
hebben koeien dan vaak te weinig grip
bij het opstaan omdat het strooisel te rul
wordt.
Een goede maat voor het optimale
vochtigheidsgehalte is de knieproef. Dit
is tevens een goede maatstaf of de
bodembedekking zacht genoeg is.
Wanneer u zich staand in de box op de
knieen laat vallen, dient u zich niet te
bezeren aan de knieen. Tevens mag er
bij het opstaan geen vochtplek op de
kleding ter hoogte van de knie aanwezig
te zijn. Als koeien de mest snel uit de
boxen werken en er gaten ontstaan, is
dit een aanwijzing dat de mest te droog
is geworden en aangevuld dient te
worden.
Wanneer het product te nat is kan
ervoor worden gekozen het product nog
enige tijd te laten drogen of het te
mengen met droog zaagsel, gemalen
koolzaadstro of een vergelijkbaar
product (stro heeft een relatief lage
absorptiecapaciteit en is dus iets minder
geschikt). Wanneer het product te droog
is kan ervoor worden gekozen dit licht te
bevochtigen met water wanneer het
product in de boxen is gebracht. De
ervaring leert dat te vochtige
gecomposteerde paardenmest ook in de
boxen vrij snel droogt (mits de ventilatie
van de stal in orde is). Dit is echter niet
aan te bevelen daar de koeien dan
alsnog 1­2 dagen in natte boxen liggen
met alle risico’s van dien. Bovendien
vormen natte strooisellagen een ideale
voedingsbodem voor mastitiskiemen.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 14

Sommige veehouders zijn bang dat via
de aanvoer van gecomposteerde
paardenmest ook allerlei onkruidzaden
zoals ridderzuring op het bedrijf
gebracht zullen worden. Zeker wanneer
natuurhooi wordt gebruikt als
paardenvoer is dit risico aanwezig. Het is
goed hiervan bewust te zijn wanneer
men overweegt gecomposteerde
paardenmest toe te gaan passen in de
ligboxen. Wellicht is het mogelijk met
de leverancier afspraken te maken.
Daarnaast zal door het composteren van
de gecomposteerde paardenmest de
hoeveelheid onkruidzaden aanzienlijk
worden verminderd, maar het risico op
insleep van onkruidzaden is hiermee
niet tot nul te reduceren.
Daarnaast is het belangrijk beducht te
zijn op de kwaliteit van het zaagsel dat
gebruikt wordt in de paardenboxen.
Meestal wordt in paardenboxen geen
losgestord zaagsel gebruikt, wat beducht
is om Klebsiella besmettingen. Toch is
het is het risico niet ondenkbeeldig dat
door de aanvoer van slechte kwaliteit
zaagsel Klebsiella op het bedrijf wordt
geintroduceerd. Op grote paardenfok­
en opfokbedrijven wordt wel regelmatig
gebruik gemaakt van los gestort zaagsel
wat een mogelijk risico vormt op insleep
van Klebsiella.
Opslag
Aangevoerde gecomposteerde
paardenmest dient minimaal 2­3 weken
te worden gecomposteerd. Hierbij
ontstaat een relatief droog product
waarbij de meeste mestballen uiteen zijn
gevallen in kleine partikels die zich
vermengen met het strooisel. Voor
stromest geldt dat dit doorgaans langer
(meer dan 4 weken) gecomposteerd
dient te worden om een droog en
homogeen product te verkrijgen. Echter,
er zijn veehouders die met een kortere
composteringstijd prima resultaten
boeken. Bij dit composteringsproces kan
de kerntemperatuur in een hoop
gecomposteerde paardenmest oplopen
tot 60­70˚C (ook bij lage
buitentemperatuur) waardoor de
hoeveelheid bacteriën in de mest
aanzienlijk wordt gereduceerd.
Daarnaast zal deze temperatuur de
meeste onkruidzaden om zeep helpen.
Het is hiervoor noodzakelijk een
opslagplaats ter beschikking te hebben
waar een voorraad gecomposteerde
paardenmest droog kan worden
opgeslagen. Dit maakt u minder
afhankelijk van de beschikbaarheid en
Een droge opslagplaats voor
gecomposteerde paardenmest is eenvoudig
te maken en is een absolute voorwaarde
voor de toepassing van gecomposteerde
paardenmest. Vaak wordt hiervoor een lage
sleufsilo gebruikt.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 15

mogelijkheden gecomposteerde
paardenmest te betrekken bij maneges,
pensionstallen etc. en geeft de mest de
kans te composteren. Belangrijkste
voorwaarden voor een opslagplaats is dat
het droog is en goed geventileerd kan
worden om zuurstof aan te voeren voor
het composteringsproces en om het
vrijgekomen vocht af te voeren. Indien
er onvoldoende wordt geventileerd zal
de mest erg vochtig worden en een
ideale voedingsbodem vormen voor
schimmelvorming. Om gemakkelijk te
kunnen werken dient de opslagplaats
goed bereikbaar te zijn. De hopen
gecomposteerde paardenmest dienen
niet te hoog te worden; dit belemmert
de beluchting van de hopen mest en
geeft een verhoogde kans op extreme
broei en vochtig worden van de mest.
Toepassing in de boxen
De ligboxbedekking dient gemiddeld
eens per 1 tot 2 weken aangevuld
worden. Dit is een relatief
arbeidsintensief proces. Per keer moet
gemiddeld zo’n 1­1,5m 3 gecomposteerde
paardenmest per 10 boxen worden
aangevuld. Een aantal veehouders doet
dit met de kruiwagen. Het is echter
beter het opstrooien te mechaniseren,
bijvoorbeeld met behulp van een (oude)
vijzelbak of een blokkendoseerwagen
achter een lichte tractor of een kniklader
die op de roosters kan rijden. Hierna
kan eventueel de aangevulde
strooisellaag glad geharkt worden en
bedekt worden met een toplaag van
zaagsel en/of wat landbouwkalk. Over
de noodzaak van deze toplaag zijn geen
gegevens bekend. Belangrijk is dat de
koeien schoon blijven en het ligbed
mooi droog is en blijft. Afhankelijk van
de samenstelling van de gecomposteerde
paardenmest is dan al dan niet een
toplaag van schoon zaagsel nodig. Door
goed naar de reinheid van uw koeien te
kijken kunt u bepalen of het
noodzakelijk is extra strooisel te
gebriken. Extra kalk kan er voor zorgen
dat er een minder gunstig milieu wordt
geschapen voor de groei van
mastitiskiemen. Echter, overmatig
gebruik van kalk kan zorgen voor schrale
spenen. Dit risico is te voorkomen door
gebruik te maken van een dipmiddel dat
naast desinfecterende ook
huidverzorgende eigenschappen bezit.
Goede mechanisatie scheelt een hoop werk
en is een must in de toepassing van
gecomposteerde paardenmest in ligboxen..
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 16

Reinigen boxen
Vele veehouders die al jaren
gecomposteerde paardenmest in de
ligboxen toepassen hebben de ligboxen
nog nooit volledig gereinigd. Op
gegeven moment ontstaat er een stabiele
onderlaag waarboven op elke 1­2 weken
een nieuwe laag gecomposteerde
paardenmest moet worden aangebracht.
Bezuinigen op het aanvullen van de
strooisellaag geeft vaak meer werk met
het schoonhouden van de ligboxen. Met
koeienmest bevuilde en/of natte
gecomposteerde paardenmest dient 2­3
maal daags uit de boxen worden
geschraapt. Verder werken koeien de
bovenlaag vaak zelf uit de boxen
waardoor de boxen eigenlijk constant
schoon blijven.
Uiergezondheid
Een van de belangrijkste tegenwerpingen
tegen het gebruik van (gecomposteerde)
paarden­ of koeienmest in ligboxen is de
angst dat dit de uiergezondheid in
negatieve zin zal beïnvloeden. Men is
bang dat het gebruik van mest in
ligboxen met zijn hoge organische
stofgehalte een ideaal milieu vormt voor
mastitiskiemen en dat dit zichtbaar zal
worden in een hoger celgetal en meer
Lange strodeeltjes kunnen een probleem
vormen op de roosters. Wees u hiervan
bewust.
mastitisgevallen.
Er is veel onderzoek gedaan naar het
effect van verschillende boxbedekkingen
op mastitis. Voor zover bekend is er
nooit (wetenschappelijk) onderzoek
verricht naar het effect van
gecomposteerde paardenmest in
ligboxen. Wel zijn er een aantal gegevens
bekend over paardenmest in het
algemeen en andere
diepstrooiselproducten die met de
nodige voorzichtigheid vertaald kunnen
worden naar de toepassing van
gecomposteerde paardenmest in
ligboxen. Zo zijn in Amerika enkele
studies gedaan naar het gebruik van
gedroogde en gecomposteerde
koeienmest in ligboxen.
De meeste onderzoekers concluderen
dat het totale kiemgetal in paarden­ of
koeienmest een paar dagen na het in de
boxen brengen niet noemenswaardig
verschillend is van het kiemgetal in
bijvoorbeeld ligboxen gevuld met zaagsel
of stro. Dit betekent dat het kiemgetal in
strooisel voornamelijk wordt bepaald
door de vervuiling van het strooisel met
mest en urine van de koeien.
Andere onderzoekers zijn van mening
dat doordat gecomposteerde
paardenmest veel bacteriën bevat die
niets van doen hebben met mastitis bij
koeien, mastitiskiemen weinig kans
krijgen om deze andere, niet schadelijke
bacteriën te overgroeien
(kolonisatieresistentie). Daarnaast lijkt
er maar weinig verband te bestaan
tussen de hoogte van het kiemgetal van
het strooisel en het kiemgetal op de
speenhuid. Een hoog kiemgetal van het
strooisel hoeft niet automatisch te leiden
tot een hoog kiemgetal op de speenhuid.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 17

Hierin bestaat overigens wel verschil
tussen bacteriën. Voor Klebsiella lijkt er
bijvoorbeeld wel een relatie te bestaan
tussen het kiemgetal in strooisel en het
kiemgetal op de speenhuid.
Er bestaat geen discussie over het feit
dat reinheid van de uier en
uieromgeving een belangrijke factor
vormt in de hoogte van het celgetal en
het optreden van mastitis. Het is dus
belangrijk besmeuring van de uier met
mest te voorkomen. Het consequent
drooghouden en reinigen van de boxen
(mestflatten en natte plekken
verwijderen) is een absolute voorwaarde
in de preventie van mastitis en wellicht
belangrijker in het voorkomen van
mastitis dan de keuze van het
strooiselmateriaal an sich. Door
regelmatig de koeien op reinheid te
scoren kan men nagaan of de hygiëne in
de ligboxen en in de stal dient te
worden verbeterd.
Een goede compostering van de
gecomposteerde paardenmest (minimaal
2­3 weken) vermindert het totale
kiemgetal met een factor 10 tot 100,
waarbij het kiemgetal voor specifieke
kiemen tot een factor 1000 kleiner kan
worden. Tevens zijn in het
Schone droge gecomposteerde
paardenmest geeft schone koeien en
weinig problemen met mastitis
composteringsproces de meeste goed
toegankelijke voedingsstoffen voor
bacteriën reeds verbruikt wat
gecomposteerde mest een minder
gunstige voedingsbodem maakt voor
bijvoorbeeld mastitiskiemen.
Daarnaast is mastitis een aandoening die
afhankelijk is van vele factoren.
Boxbedekking is daar een van, maar
daarnaast spelen factoren als
melktechniek, melkhygiëne, weerstand,
reinheid van de koeien etcetera een
belangrijke rol; mogelijk zelfs
belangrijker dan boxbedekking.
Belangrijk is dat het algemene
management op orde is. Dit betekent
dat de melktechniek en melkhygiëne op
orde moeten zijn (goede
voorbehandeling, schoon werken etc.),
men moet werken met een goede
tepeldesinfectie (een jodiumhoudende
barrièredip zoals Blockade® van Delaval
is een must) alsmede na het melken de
slotgaten minimaal een half uur de tijd
geven zich te sluiten alvorens een koe
weer kan gaan liggen. Dit laatste kan
bijvoorbeeld bereikt worden door na het
melken vers en goed voer aan te bieden
voor het voerhek. De meeste veehouders
die gecomposteerde paardenmest in de
boxen toepassen zien geen grote
problemen met mastitis of een verhoogd
celgetal. Wel gebruiken de meeste
veehouders jodiumhoudende
barrièredipmiddelen om de koeien te
beschermen tegen omgevingskiemen en
zijn ze alert op een goede melktechniek
en melkhygiëne.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 18

Een mengsel van stro, water en kalk vormt een zacht en droog ligbed voor de koeien, mits in
de juiste verhoudingen gemengd. Belangrijk is voldoende stro te gebruiken van goede
kwaliteit.
Praktijkervaringen
In een onderzoek op 6 bedrijven die
gecomposteerde paardenmest in de
boxen toepassen, werden aan het einde
van het stalseizoen in totaal 480
melkkoeien gescoord op reinheid van
dijen en uier en het voorkomen van
beschadigingen van de hakken.
95% van de dieren had geen of slechts
milde bevuiling van de uierhuid (score 1
en 2 volgens de Vetvice/UGCN hygiëne
scorekaart); 5% van de dieren had score
3 en geen van de melkkoeien had score
4. De referentie ligt op minder dan 10%
van de dieren met een score 3 of 4.
90% van de onderzochte dieren had
geen of slechts milde bevuiling van de
dijen (score 1 of 2). 10% had score 3 en
geen van de onderzochte dieren had
score 4. De referentie ligt op maximaal
15% dieren met score 3 of 4. Opvallend
is dat op een bedrijf met relatief veel
mestballen ten opzichte van strooisel de
dijen van de koeien een stuk vuiler
waren (25% van de dieren had
hygiënescore 3 van de dijen), alhoewel
de hygiënescore van de uiers niet
afweken van de andere bedrijven.
Van de 883 onderzochte hakken bij 483
koeien had 86% van de hakken
hakscore 1; wat inhoudt dat dit gave
behaarde hakken waren zonder zwelling.
12% van de gescoorde hakken had
hakscore 2; een kale huid, echter zonder
verdikking. Slechts 11 van de 883
gescoorde hakken had een kale huid en
een milde verdikking van de hakhuid.
Slechts bij 1 koe in dit onderzoek was er
sprake van een sinaasappelgrote
zwelling. Dit betrof een oude koe die
reeds last had van dikke hakken voordat
de melkveehouder met gecomposteerde
paardenmest als ligboxbedekking ging
werken.
De meeste melkveehouders hebben geen
negatieve ervaringen met betrekking tot
uiergezondheid gekend na het
omschakelen naar gecomposteerde
paardenmest. Eén melkveebedrijf heeft
grote problemen gekend met colimastitis
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 19

na omschakeling van zaagsel naar
gecomposteerde paardenmest. Echter,
na het ingebruik nemen van een goede
jodiumhoudende barrieredip heeft dit
bedrijf nauwelijks meer problemen meer
gekend. Andere bedrijven noemden
juist een vermindering van het aantal
mastitisgevallen sinds de omschakeling
naar gecomposteerde paardenmest.
Stro/kalk/water
Een andere alternatieve strooisellaag
voor diepstrooiselboxen is een mengsel
van stro, kalk en zaagsel met water. Het
voordeel van deze boxbedekking is dat
dit een zacht ligbed vormt, wat echter
wel een dusdanige samenhang heeft dat
koeien het niet zo gemakkelijk uit de
boxen krabben. Bovendien bevat het
relatief weinig organisch materiaal en
door de aanwezigheid van kalk zal het
mengsel een hogere pH hebben wat de
bacteriegroei zal remmen. In
voornamelijk Duitsland en Luxemburg
wordt deze boxbedekking veelvuldig
toegepast. In Nederland zijn er nog
slechts een handjevol veehouders die
hiermee werken. De belangrijkste reden
voor de omschakeling is vaak vanwege
kostenbesparingen ten opzichte van
zaagsel in diepstrooiselboxen. Naar
verluidt en de eerste ervaringen, is dit
systeem bijna de helft goedkoper dan
volledig zaagsel in de boxen. Verder is
de hoeveelheid arbeid beter planbaar.
Eens in de 8­10 weken moet het mengsel
aangevuld worden wat een arbeidspiek
met zich meebrengt. Echter, in de
tussenliggende periode is de benodigde
arbeid minimaal. Daarnaast wordt vaak
als voordeel genoemd dat dit mengsel de
klauwgezondheid ten goede komt
doordat de klauwen goed opdrogen
door de kalk. Het mengsel is echter nog
onvoldoende lang in gebruik om hier
harde uitspraken over te kunnen doen.
Ditzelfde geldt voor het effect op de
hakken. Ervaringen van veehouders
geven aan dat het aantal kale en dikke
hakken en voorknieën minder is
geworden sinds ze dit systeem in gebruik
hebben genomen.
De nadelen aan dit systeem zijn de
hoeveelheid stof in de stal, wat
behoorlijk toeneemt door het aanwezige
fijne kalk. Daarnaast worden de koeien
doorgaans ook iets smeriger. Wanneer
geen toplaag van zaagsel wordt toegepast
zijn de uiers en spenen vaak bedekt met
een laagje kalk. Dit brengt extra werk
met zich mee tijdens het melken om de
spenen schoon te maken. Uit de
ervaringen blijkt dat er geen problemen
zijn te verwachten met schrale spenen.
Toch is het wel raadzaam een
beschermend en verzorgend dipmiddel
te gebruiken na het melken. De kalk die
door de koeien uit de boxen wordt
gewerkt kan op de
roosters een harde koek vormen die
vooral door een mestrobot soms slecht
te verwijderen is. Dit is een punt van
aandacht.
Daarnaast kan het mengsel erg hard
worden wanneer het te veel uitdroogt.
Dit probleem speelt voornamelijk in de
zomer of wanneer te weinig goed stro
door het mengsel is gemengd. Hierdoor
kan een harde ondergrond ontstaan die
de voordelen van het mengsel teniet
doen. Koeien liggen op een harde
ondergrond makkelijker melk uit en het
geeft meer beschadigingen aan hakken
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 20

Te droge kalk in combinatie met te weinig
stro kan gemakkelijk de koeien besmeuren.
Dit geeft extra werk tijdens het melken.
Daarom is een toplaag van zaagsel aan te
bevelen.
en knieën. Door de bovenlaag
regelmatig door te harken is het mengsel
rul te houden. Ook het regelmatig
bevochtigen van de bovenlaag kan
helpen het mengsel rul en zacht te
houden.
Belangrijke voorwaarde om dit mengsel
als boxbedekking te kunnen gebruiken
is een goede mechanisatiegraad op het
bedrijf. Om het mengsel te maken is een
goede voermengwagen benodigd en er is
mechanisatie nodig om het mengsel in
de boxen te brenen. Sommige
veehouders brengen het mengsel met de
kruiwagen in de boxen. Dit is echter een
enorm zwaar karwei en niet aan te
raden.
Toepassing
Het mengsel wordt gemengd met
behulp van een voermengwagen.
Hiertoe is een verticale voermengwagen
het beste geschikt, of een
voermengwagen met kleine horizontale
vijzels. Een voermengwagen met grote
schoepen krijgt het zware mengsel vaak
niet rond en men loopt het risico de
voermengwagen aan gort te draaien.
Daarnaast is een voorwaarde dat de
voermengwagen zo goed mogelijk
waterdicht is. Anders gaat met het
maken van het mengsel veel water
verloren en ontstaat een mengsel met
verkeerde verhoudingen.
Per aanwezige box wordt een mengsel
gemaakt dat bestaat uit 25kilogram goed
(tarwe) stro, ongeveer 80liter water en
150kilogram voederkrijt (gemalen
kalksteen, CaCO 3). Gebluste en
ongebluste kalk kunnen irriterend zijn
voor slijmvliezen en de huid. Belangrijk
is dat de kalk droog is en voldoende fijn
gemalen is (90% van de deeltjes moet
kleiner zijn dan 0,09mm doorsnede).
Als aan deze voorwaarden is voldaan
voorkomt men problemen in de
mestput met het uitzakken van de kalk
op de bodem. Men moet voldoende
goed tarwestro gebruiken met voldoende
vochtopnamecapaciteit. Wanneer
onvoldoende of slecht stro wordt
gebruikt zal snel een harde ondergrond
ontstaan van voornamelijk kalk. Dit
wordt vooral problematisch wanneer dit
de onderlaag van de boxbedekking
betreft. Een uitgeharde onderlaag is
moeilijk weer uit de boxen te
verwijderen. Voldoende stro houdt het
mengsel voldoende rul wat van belang is
voor een goed ligcomfort en het
gemakkelijk en goed kunnen reinigen
van de ligboxen.
Allereerst wordt het stro in de
voermengwagen gelost en goed
losgemengd door de voermengwagen te
laten mengen. Vervolgens wordt het
water toegevoegd in de juiste verhouding
(3,2liter water per kilogram stro). Dit
wordt goed gemengd totdat het stro
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 21

geheel doordrenkt is met water.
Vervolgens wordt langzaam de juiste
hoeveelheid kalk toegevoegd (6kilogram
kalk per kilogram stro). Wanneer de
kalk te snel wordt toegevoegd ontstaan
er harde klonten. Om goed te kunnen
mengen is het handiger de kalk aan te
voeren via big bags. Deze kunnen vaak
geleidelijker worden gelost dan
losgestorte kalk. Bovendien is kalk in big
bags gemakkelijker en droger op te
slaan.
Het is belangrijk de voermengwagen niet
te overvullen. Voor een 12 kuubs
voermengwagen kan een mengsel met 3
ton kalk per keer worden gemengd.
Het mengsel dient vervolgens met
behulp van een vijzelbakje of een lichte
shovel in de boxen te worden verdeeld
en geëgaliseerd met een hark. Dit
mengsel vormt een laag van ongeveer
20cm hoogte. In de eerste dagen zal het
mengsel in de boxen nog wat inklinken
doordat de koeien er op liggen. De
ervaring is dat in de eerste dagen de
boxen erg vochtig zijn door het vele
water wat bij het mengsel is gevoegd.
Sommige veehouders kiezen er daarom
voor om minder water toe te voegen
(ongeveer 65liter water per 25kg stro).
Het nadeel hiervan is wel dat de
bedekking sneller uitdroogt en hard gaat
worden. De ideale mix is dusdanig
vochtig dat er geen vocht meer uit het
mengsel is te knijpen, maar de handen
wel vochtig zijn na stevig knijpen van
het mengsel in de vuist.
Het is verstandig deze laag van stro, kalk
en water vervolgens op te strooien met
een laag zaagsel van 3­4cm. Er zijn
veehouders die de koeien laten liggen op
deze ontstane mix van stro, kalk en
water. Echter, de koeien en de uiers
worden vrij snel smerig van de kalk en
bovendien zijn de boxen gemakkelijker
schoon te houden van mestflatten en
natte plekken indien er een schoon
laagje zaagsel aanwezig is.
Wanneer de koeien echt gaten beginnen
te graven in de boxbedekking is het
mengsel vaak te droog geworden en
verliest het z’n onderlinge samenhang.
Vaak is het dan noodzakelijk de
strooisellaag aan te vullen.
Gemiddeld wordt de strooisellaag elke 8
tot 10 weken aangevuld. Afhankelijk van
de dikte van het mengsel dat moet
worden aangevuld is er minder mengsel
nodig. Voor een gemiddelde ligbox is
per 10cm dikte een mengsel nodig van
12,5kg stro, 40l water en 75kg
voederkrijt. Grofweg kan worden gezegd
dat per aanwezige box op jaarbasis
ongeveer 75kg stro, 240l water en 450kg
kalk nodig is.
Ander strooisel voor toepassing
in diepstrooiselboxen
Momenteel wordt er geëxperimenteerd
met tal van andere producten voor
toepassing in ligboxen. Zo wordt onder
anderen gebruik gemaakt van
overblijfselen uit de papierindustrie,
compost, kalvermest en andere
strooisellagen. Voor al deze producten
gelden eerder genoemde criteria. Blijven
de koeien goed schoon, zijn er geen kale
en dikke hakken, blijft de
uiergezondheid beheersbaar, gaan de
koeien goed in de boxen liggen en zou u
zelf graag in deze box gaan slapen?
Daarnaast dient men rekening te
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 22

Het overblijfsel uit de papierindustrie kan
met de nodige verzorging een prima
alternatief vormen voor zaagsel.
houden met het arbeidsgemak.
Gecomposteerde paardenmest en een
stro/kalk/water mengsel vormen mooie
alternatieven voor diepstrooiselboxen,
maar zijn relatief bewerkelijk en vergen
een zeer strikt en consequent
management.
Het overblijfsel uit de papierindustrie
(o.a. Recybed®) vormt relatief zware
papierkorrels met een diameter van 0,5
tot 1cm. Dit product is minder
bewerkelijk dan gecomposteerde
paardenmest of een
stro/kalk/watermengsel en kan een
mooie ligboxbedekking vormen. Het
product is ongeveer 3x zwaarder dan
zaagsel en de ervaringen van diverse
veehouders leert dat het veel beter in de
boxen blijft liggen, de koeien meer grip
hebben en het strooiselkosten bespaart
ten opzichte van zaagsel. Naar verluidt
zijn de papierkorrels niet in de mest
terug te vinden en kan het gewoon
worden uitgereden. Een ander voordeel
is dat de koeien er zeer schoon in blijven
en dat het weinig risico oplevert voor
uiergezondheidsproblemen mits goed
onderhouden.
Het vormt echter een iets hardere
ondergrond dan zaagsel of stromengsels
en dit is terug te zien in een iets hoger
percentage kale hakken. Het risico van
dit product is dat het door vocht
verweekt en vervolgens als een harde
plakkaat aankoekt in de boxen. Dit geeft
een hoger risico op het uitliggen van
melk. Hiervoor is het noodzakelijk de
boxen regelmatig te reinigen en de
bedekking regelmatig goed door te
woelen om aankoeken te voorkomen.
Het lijkt een boxbedekking die voor
droge koeien prima voldoet, maar voor
melkkoeien minder geschikt is doordat
het nogal eens problemen geeft met het
uitliggen van melk. Voor veehouders die
niet de mogelijkheid hebben zeer
bewerkelijke strooisels toe te passen als
gecomposteerde paardenmest of
stro/kalk/water mengsels is dit product
een uitstekend alternatief om op
zaagselkosten te besparen.
Het overblijfsel uit de papierindustrie
vormt stevige korrels met een hoge
absorptiecapaciteit.
Diverse vormen van diepstrooiselboxen Blz 23