·

nederlands
voor de onderbouw
antwoordenboek · 3 vwo

nederlands
voor de onderbouw
antwoordenboek • 3 vwo
Taede de Boer
Erna Mulder
Polly den Tenter
www.talent-malmberg.nl
Malmberg, 's-Hertogenbosch
Eerste druk

COLOFON
Met bijdragen van:
Karin van der Kamp
Joep van Nassau
Ontwerp en vormgeving:
Uitgeverij Malmberg
Ontwerp omslag:
Buro de Kuijper grafisch ontwerp
ISBN 978 90 345 4540 4
Eerste druk, eerste oplage, 2010
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar
gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,
door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond
van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351,
zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471, en artikel
17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen
te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB
Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,
readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912)
dient men zich tot de uitgever te wenden.
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
Ondanks vele inspanningen is het de uitgever misschien niet gelukt alle
rechthebbenden te achterhalen. Wie denkt rechthebbende te zijn, kan zich
wenden tot de uitgever.

INHOUD
HOOFDSTUK 1
1.1 fictie ................................................. 4
1.2 grammatica ..................................... 5
1.3 spelling ............................................ 8
1.4 lezen ............................................... 9
1.5 schrijven ........................................ 12
1.6 spreken, kijken, luisteren .............. 14
1.7 woorden ........................................ 15
1.8 informatie ...................................... 16
1.9 gedicht .......................................... 18
test jezelf ............................................... 19
HOOFDSTUK 2
2.1 fictie ............................................... 22
2.2 grammatica ................................... 23
2.3 spelling .......................................... 25
2.4 lezen ............................................. 27
2.5 schrijven ........................................ 30
2.6 spreken, kijken, luisteren .............. 32
2.7 woorden ........................................ 34
2.8 informatie ...................................... 35
2.9 gedicht .......................................... 36
test jezelf ............................................... 37
HOOFDSTUK 3
3.1 fictie ............................................... 41
3.2 grammatica ................................... 42
3.3 spelling .......................................... 45
3.4 lezen ............................................. 46
3.5 schrijven ........................................ 47
3.6 spreken, kijken, luisteren .............. 50
3.7 woorden ........................................ 51
3.8 informatie ...................................... 53
3.9 gedicht .......................................... 53
test jezelf ............................................... 54
HOOFDSTUK 4
4.1 fictie ............................................... 59
4.2 grammatica .................................... 60
4.3 spelling .......................................... 63
4.4 lezen .............................................. 64
4.5 schrijven ........................................ 67
4.6 spreken, kijken, luisteren ............... 69
4.7 woorden ......................................... 71
4.8 informatie ....................................... 72
4.9 gedicht ........................................... 73
test jezelf ............................................... 74
HOOFDSTUK 5
5.1 fictie ............................................... 77
5.2 grammatica .................................... 78
5.3 spelling .......................................... 80
5.4 lezen .............................................. 81
5.5 schrijven ........................................ 83
5.6 spreken, kijken, luisteren ............... 86
5.7 woorden ......................................... 87
5.8 informatie ....................................... 89
5.9 gedicht ........................................... 89
test jezelf ............................................... 90
HOOFDSTUK 6
6.1 fictie ............................................... 93
6.2 grammatica .................................... 94
6.3 spelling .......................................... 96
6.4 lezen .............................................. 98
6.5 schrijven ........................................ 99
6.6 spreken, kijken, luisteren .............102
6.7 woorden .......................................103
6.8 informatie .....................................104
6.9 gedicht .........................................105
test jezelf .............................................105
PROJECT
De krant is een meneer ........................ 57

HOOFDSTUK 1
1.1 fictie
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b eigen antwoord
OPDRACHT 2
a Zij heeft nachtmerries. Ze loopt eindeloos rondjes om moe te worden.
b Dat is niet heel duidelijk. Misschien heeft ze last van traumatische ervaringen.
c Loes en Quirien zijn allebei nieuwelingen. Loes helpt Quirien daarom bij het SRV-spel, maar ze
sart haar ook, als ze Cor niet de baas kan.
d Quirien probeert de groepsleden dichter bij elkaar te brengen. Ze probeert de patiënten ertoe te
verleiden om iets belangrijks van zichzelf bloot te geven.
e Cor is brutaal en tegendraads tegen haar.
f Als Hans hem strak aankijkt, begrijpt Cor dat hij mee moet doen. Hans is de belangrijkste
therapeut.
g Cor wordt aardiger tegen Loes.
h Ja, want Loes krijgt meer contact met de groepsleden en Hans lacht tegen haar. Ze is geen
buitenstaander meer.
OPDRACHT 3
a eigen antwoord
b Je identificeert je met hem. Je hoopt dus dat hij vrijgesproken wordt.
c Je gaat mee in de gedachtewereld van de moordenaar, hoe naar dat ook kan zijn. Je hoopt dus
dat hij niet gepakt wordt.
d Als je leest, verdiep je je in de hoofdpersoon. Je leest zijn gedachten en denkt dus met hem mee.
e Loes wordt behandeld voor haar psychische problemen. Ze zal dus wel anders worden.
f De therapeuten zullen niet veranderen. Ze zijn helpers.
g Het is een realistisch boek. Typen vind je vooral in strips of in komische boeken.
OPDRACHT 4
a In de derde alinea: een te kort rokje voor haar stakerige benen, maar ze lacht met kuiltjes en ze
heeft een leuke, vrolijke stem.
b Het lijkt alsof Loes zich groot probeert te houden.
c Bijvoorbeeld: Waarvan je hier in dit oord geneest, weet ik niet, maar iedereen gaat hier vandaan
als een kettingroker met suikerziekte.
d Loes doet net alsof er echt een auto wegrijdt. In werkelijkheid worden de zitelementen weer
teruggezet.
e Je kunt er niet zonder meer op vertrouwen dat de gedachten van Loes de werkelijkheid
weergeven.
OPDRACHT 5
a Ze heeft een aantal psychiatrische klinieken bezocht.
b Waarschijnlijk heb je je met Loes geïdentificeerd. Je krijgt namelijk haar gedachten te lezen.
c Uit de slotzin blijkt dat de boekbespreker graag wil dat het goed gaat met Loes.
d Bijvoorbeeld: Mooi fragment. Interessant om te lezen hoe het er in een psychiatrisch centrum aan
toegaat. Door de korte zinnetjes krijgt het verhaal snelheid.
OPDRACHT 6
a Het perspectief ligt bij de ik-persoon.
b Bijvoorbeeld: Dat is nog eens mazzel. Daar ligt een halve, uitgetrapte sigaret. Die is mooi voor
mij. Hé, en ook nog een brandende peuk. Ik neem meteen een trek en inhaleer de rook diep. Dat
doet mijn lijf goed. Oh nee, daar heb je die twee kakmadammen ook, die Kelly en haar
vriendinnetje. Moet je ze naar me zien kijken. Het enige wat zij kunnen, is hun hand ophouden bij
hun lieve vadertje. En op mij kijken ze neer, omdat ik werk voor mijn geld.
HOOFDSTUK 1 4

‘Crack, wat is er gebeurd?’ vraagt het blondje. Alsof dat haar interesseert. Als je op straat werkt,
overkomt je wel eens wat. Ik dacht niet dat ik dat aan hun gepoederde neusjes hoef te hangen. Ik
ga gewoon verder met zoeken.
OPDRACHT 7
a Er zijn geen normale mensen. Mensen die zeggen dat ze normaal zijn, zijn geen interessante
mensen.
b Ieder mens heeft zijn bijzonderheden. Normale mensen bestaan niet.
c Karlijn Stoffels probeert je te laten meeleven met mensen die in een psychiatrisch centrum zitten
of er werken.
1.2 grammatica
OPDRACHT 1
a nee
b Nee, iedere zin heeft een zelfstandig werkwoord of een koppelwerkwoord.
c nee, alleen een zelfstandig werkwoord en een hulpwerkwoord.
d ja
e ja
OPDRACHT 2 (MVT)
a vier: mannelijk enkelvoud en meervoud; vrouwelijk enkelvoud en meervoud
b Dat hangt ervan af: is kijken de infinitief, dan vertaal je het met regarder. Is het de persoonsvorm,
dan vertaal je het met regardons, regardez en regardent (1e, 2e, 3e meervoud o.t.t.).
c Dat bestaat niet: de toekomende tijd wordt gevormd door uitgangen achter de infinitief. De
voltooide tijd wordt gevormd door het hulpwerkwoord avoir plus voltooid deelwoord of het
hulpwerkwoord être plus voltooid deelwoord. In dat laatste geval richt het voltooid deelwoord zich
naar het onderwerp.
d Bijvoorbeeld: We have a nice apartment. We have bought it some years ago.
e Een hulpwerkwoord: zullen (van tijd), worden (van de passieve vorm); een koppelwerkwoord:
worden. Du wirst kommen. Du wirst erwartet. Du wirst froh.
OPDRACHT 3
a Het gezin had de vakantie doorgebracht in een prachtig land.
LW ZN WW PV LW ZN WW VD VZ LW BN ZN
b De twee weken gingen snel voorbij.
LW TW ZN WW PV WW
c Toch was de eerste dag niet fijn geweest.
WW PV LW ZN BN WW VD
d Hun appartement werd al door een Engelse familie bewoond.
ZN WW PV VZ LW BN ZN WW VD
e Woedend hadden ze zich tot de directie gewend.
WW PV VZ LW ZN WW VD
f Die wilde alle gezinsleden meteen helpen.
WW PV ZN WW INF
g Uiteindelijk kregen ze het mooiste appartement, met een schitterend dakterras.
WW PV LW BN ZN VZ LW BN ZN
OPDRACHT 4
a Julia heeft haar kamer opgeknapt.
HWW
ZWW
b Dat wilde ze al heel lang doen.
HWW
ZWW
c Het afgelopen weekend konden haar vriendinnen komen helpen.
HWW
HWW ZWW
d Behangen was niet Julia’s hobby.
KWW
e Gelukkig was Samira daar goed in.
KWW
HOOFDSTUK 1 5

f Wel moesten ze heel vaak lachen.
HWW
ZWW
g Vooral toen Samira eigenlijk zichzelf had behangen!
HWW ZWW
OPDRACHT 5
a De auto’s reden in een file naar het strand.
ZN ZWW ZN ZN
b Het kon verschrikkelijk lang gaan duren.
HWW
HWW ZWW
c Veel kleine kinderen zaten onophoudelijk te jengelen.
BN ZN HWW ZWW
d Ondertussen scheen de zon genadeloos op al het blik.
ZWW ZN ZN
e De kleintjes wilden meteen een zandkasteel bouwen.
ZN HWW ZN ZWW
f De oudsten zouden gaan frisbeeën.
ZN HWW HWW ZWW
g Ze werden steeds enthousiaster.
KWW
BN
h Aan deze prachtige dag moesten ze later vaak terugdenken.
BN ZN HWW ZWW
OPDRACHT 6
a -
b zich begeven
c zich vervelen
d -
e zich inspannen
OPDRACHT 7
a nee, het tegenwoordig deelwoord niet
b ja
c ja
d nee
OPDRACHT 8
BWB WG O
a In de bloementeelt / werken / tienduizenden mensen.
BWB WG O LV MV
b Elke dag / leveren / kwekers / hun verse bloemen / aan de veiling.
O WG BWB WG MV
c Die bloemen / worden / bij opbod / verkocht / aan de hoogste bieders.
O WG LV BWB WG
d Werknemers / hebben / ze / zorgvuldig / verpakt.
e
O WG LV WG
Anderen / brengen / die duizenden bossen rozen of tulpen / weg.
BWB WG O BWB
f De hele tijd / rijden / volgeladen karretjes / door de immense hal.
O WG LV WG
g Ze / laten / de heerlijkste bloemengeuren / achter.
OPDRACHT 9
BWB WG O LV
a Vandaag / viert / het echtpaar / zijn zestigjarige bruiloft.
O NG BWB NG
b Beide echtelieden / zijn / natuurlijk / ouder dan tachtig jaar.
BWB WG O WG
c Vlak na de oorlog / zijn / ze / getrouwd.
HOOFDSTUK 1 6

O WG MV BWB BWB WG
d Het geluk / lachte / hun / niet / meteen / toe.
O NG NG
e De jaren vijftig / waren / tamelijk zwaar.
f
BWB WG O LV WG
Langzaam / bouwden / ze / hun leven / op.
BWB WG O BWB BWB WG
g Straks / worden / ze / door kinderen en kleinkinderen / hartelijk / gefeliciteerd.
BWB WG O LV WG
h In de feestelijk versierde zaal / zullen / ze / het glas / heffen.
OPDRACHT 10
O NG NG
a De dagen / worden / langzaamaan / korter.
KWW
O WG WG
b De kleine kinderen / moeten / eerder / binnen / zijn.
HWW
ZWW
NG O NG NG
c Altijd en overal / is / de bedtijd / een punt van discussie / geweest.
HWW
KWW
WG O WG WG
d Daardoor / zullen / veel ruzies / zich / daarop / concentreren.
HWW
ZWW
NG O NG NG
e Van onvoldoende slaap / kunnen / mensen / sloom / worden.
HWW
KWW
NG O NG NG
f Uiteindelijk / wil / niemand / een soort zombie / zijn.
HWW
KWW
OPDRACHT 11
O WG BWB LV
a Wie / kent / in zijn omgeving / geen vrijwilliger?
O WG LV
b Nederland / telt / miljoenen vrijwilligers.
O NG BWB NG
c Vrijwilligers / zijn / heus / geen vreemde mensen.
BWB WG O LV BWB
d Meestal / vind / je / hen / op en rond het sportveld.
O WG LV VZV
e Ze / besteden / aandacht / aan eenzame bejaarden
O WG BWB door-bepaling WG
f Hulpbehoevende familieleden / worden / door hen / verzorgd.
BWB WG O LV
g In al die gevallen / doen / ze / heel belangrijk werk.
BWB WG O MV LV
h In feite / besparen / deze mensen / de overheid / enorm veel geld.
BWB WG O LV BWB BWB
i Op de dag van de vrijwilliger / zet / men / hen / terecht / in het zonnetje.
OPDRACHT 12
MV
VZV
2 geven aan 1 raken aan
5 bedelen voor 3 grenzen aan
HOOFDSTUK 1 7

7 toekennen aan 4 zorgen voor
8 gunnen aan 6 denken aan
Bijvoorbeeld:
1 Dat raakt aan zijn gevoel van eigenwaarde.
2 Die mensen geeft hij een baan.
3 Zo’n antwoord grenst aan een belediging.
4 Zoiets zorgt voor een heleboel gedoe.
5 Voor jou bedelt hij een fortuin bij elkaar.
6 Hij denkt altijd aan jou.
7 De beurs werd jullie toegekend.
8 Hij werd jullie gegund.
OPDRACHT 13
O NG NG
a Veel huizen in Nederland / zijn / overvol.
O WG LV WG VZV
b
De bewoners / hebben / ze / volgestouwd / met allerlei spullen.
O WG LV BWB
c De helft van de huishoudens / heeft / minstens tien ongebruikte dingen / in huis.
O WG VZV
d Ongeveer twintig procent / beschikt / over 25 van dergelijke objecten.
O WG WG VZV
e De totale waarde van alle ongebruikte spullen / komt / neer / op 4,7 miljard euro.
BWB WG O BWB BWB WG
f Bij verkoop / kan / de Nederlander / dus / veel / verdienen.
BWB WG O LV BWB MV WG
g Misschien / mag / deze rijkaard / alles / ook / aan jou / geven?
1.3 spelling
OPDRACHT 1
a verbind
Belegt
Verbaas
fotografeert
interviewt
Schrob
b persoonsvorm tegenwoordige tijd enkelvoud de ik-vorm en de hij-vorm
OPDRACHT 2
a
zin onderwerp enkelvoud/ meervoud ik-vorm/hij-vorm/wij-vorm persoonsvorm
1 je enkelvoud ik-vorm verzin
2 het vliegtuig enkelvoud hij-vorm landt
3 de zon enkelvoud hij-vorm verspreidt
4 de leerlingen meervoud wij-vorm verwachten
5 hij enkelvoud hij-vorm krast
b 1 Met de persoonsvormproef / door een ja/nee-vraag te maken.
2 Door de zin in een andere tijd te zetten.
OPDRACHT 3
a Eva speelt piano, terwijl Asma op haar gitaar tokkelt.
b Van Eva verwacht ik dat ze vanavond optreedt.
c Asma wordt veertien, ze is iets jonger dan Eva.
d Ze oefent graag op de piano, vertelt ze aan haar.
e Vind je ook niet, dat een gitaar mooi klinkt?
HOOFDSTUK 1 8

OPDRACHT 4
a plaatste
b landde
c kregen
d verbaasden
e duikelden
OPDRACHT 5
a Oma braadde vroeger vlees dat haar vader zo graag lustte.
b Thomas verbruide het bij Isa toen hij knietjevrijde met Iris.
c Wij misten de trein van vier uur omdat het buiten zo mistte.
d Beantwoord jij de brief die Serge jou faxt?
e Vertel ons precies wat daar gebeurt.
f De crimineel flirtte met de dood toen hij vluchtte voor de politie.
g Belooft je moeder jou te vertellen wat ze vermoedt?
OPDRACHT 6
a enkelen
b sommige
c weinigen
d degenen
e alle
f jonge
g slechthorenden
h enigen
OPDRACHT 7
a ragout, crêpe, compote, fêteren, gênant
b etalage, canapé, present, elite, saté
c blèren, scène (scene), suède, nota bene
OPDRACHT 8
a Onze logé heeft last van acne.
b Hij is een kind uit een eenoudergezin.
c Gisteren aten we lekkere paté, compote en mokkacrème samen met de elektricien.
d Wij willen per se naar de disco met onze introducé.
e Dan zeg ik: dóén!
f ‘Dat is privé,’ zei de employee in het café.
g Esmee kreeg een déjà vu bij het invullen van alweer een enquête.
h Voilà, we hebben het debacle opgelost.
i Het comité wilde het boek in facsimile uitgeven.
j Hè, hè, daar heb je Corné ook weer met zijn clichés!
k Op de zeehondencrèche ontsnapten twee pubs.
1.4 lezen
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a zoekend lezen – nauwkeurig lezen – kritisch lezen
b Een leesstrategie is een manier van lezen met een bepaald leesdoel. Je hebt bijvoorbeeld een
vraag en wilt alleen op die vraag een antwoord. Dan lees je niet de hele tekst, maar je gaat in de
tekst op zoek naar dat antwoord. Je gebruikt dan de leesstrategie ‘zoekend lezen’.
c Het is juist omgekeerd. Een filmbespreking is een tekstvorm die hoort bij de tekstsoort ‘betogende
teksten’.
d een kernzin en een toelichting
OPDRACHT 2
a zoekend lezen – nauwkeurig lezen – kritisch lezen
b nauwkeurig lezen en studerend lezen
HOOFDSTUK 1 9

c
d
e
f
bijvoorbeeld: een woordenboek, een spellinggids, een encyclopedie, een hotelgids, een
campinggids
Als je informatie zoekt over een onderwerp in een encyclopedie, gebruik je zoekend lezen om het
onderwerp te vinden, daarna lees je het artikel over dit onderwerp nauwkeurig.
Bijvoorbeeld: Is dit waar? Wat voor enquête was dit? Wie heeft dit onderzocht? Hoeveel
Nederlanders zijn over dit onderwerp ondervraagd? Welke vragen zijn voorgelegd?
de leesstrategie kritisch lezen
OPDRACHT 3
a interview – hoofdstuk in schoolboek – instructie – nieuwsbericht – uiteenzetting
b bijvoorbeeld: sportverslag – stageverslag – reisverslag – uittreksel
c De tekst is geen uiteenzetting, omdat de schrijver zich niet beperkt tot objectieve informatie. Hij
draagt een eigen oplossing aan en hij spreekt in het slot zijn voorkeur uit. Hij brengt met andere
woorden subjectieve elementen in. De tekst doet meer denken aan een beschouwing, een
tekstvorm die in een later hoofdstuk wordt behandeld.
OPDRACHT 4
a de struisvogel of: struisvogelgedrag
b Wetenschap in Beeld lijkt een betrouwbare bron. Je mag verwachten van een tijdschrift met deze
naam dat het serieuze informatie bevat. Maar echt zeker ben je pas, als je meer artikelen hebt
gelezen en hebt kunnen constateren of de schrijvers deskundigen zijn.
c kritisch lezen
d tekstdoel: informeren
e Een uiteenzetting. In de tekst wordt uitleg gegeven over het onderwerp.
f Alinea I geeft het onderwerp aan. Alinea II geeft de eigenlijke informatie. Alinea III is het slot met
een samenvatting of een conclusie.
OPDRACHT 5
a Het gedrag van een struisvogel in gevaar.
b In de inleiding wordt de centrale vraag gesteld.
c In de slotalinea staat het antwoord op de vraag uit de inleiding.
d Bovendien; grootste en zwaarste vogel + snelste vogel
e Zijn eerste tactiek is zo hard mogelijk wegrennen als hij wordt bedreigd. Zijn tweede tactiek is
heel stil plat op de grond gaan liggen om niet ontdekt te worden. Deze tactiek gebruikt hij als
vluchten onmogelijk is.
f Ja. Uit de informatie over de twee tactieken blijkt dat een struisvogel zijn kop niet in het zand
steekt bij gevaar.
g Het woord dus is een signaalwoord dat een concluderend tekstverband aangeeft.
h kletspraatje/leugenverhaal
i het woord verhaaltje.
j Het woord het verwijst naar dat het verhaaltje de wereld in is geholpen door de aanblik van een
struisvogel die zich heel stilletjes houdt.
k uitleg geven – objectieve informatie – feiten – leerzaam
l bij de uiteenzetting
OPDRACHT 6
a De leertekst bestaat uit drie alinea’s. Dat zie je aan de witregels tussen de alinea’s. Bovendien is
de slotregel van een alinea steeds niet helemaal vol.
b De eerste zin is de kernzin.
c De zin: Als de kernzin aan het begin van de alinea staat, weet je als lezer meteen waar de alinea
over gaat.
d Die valt minder op, de lezer vindt die minder snel en daarom is dit niet wenselijk.
OPDRACHT 7
a een tentoonstelling van namaak-Van Goghs
b tekstdoel: informeren; tekstsoort: informatieve tekst
c nieuwsbericht
d inleiding – kern, want dat is de gangbare indeling van een nieuwsbericht
HOOFDSTUK 1 10

OPDRACHT 8
a het onderwerp noemen – de belangrijkste informatie samenvatten
b Zijn verwijst naar de Duitse kunstenaar Wolfgang Müller.
c namaak-Van Goghs (titel)
d Het deelonderwerp van alinea II is Müllers verbondenheid met Van Gogh.
Het deelonderwerp van alinea III is de verspreiding van de schilderijen van Van Gogh.
e Ja, beide alinea’s beginnen met een kernzin waarin de belangrijkste informatie staat.
f Het opgroeien met zeven broers en zusters en het autodidact zijn als kunstenaar.
g Een autodidact is iemand die zijn kennis door zelfstudie (of: al doende) heeft verworven.
h De dubbele punt wijst op een redengevend tekstverband. Je kunt de dubbele punt vervangen
door want.
i De laatste zin is een citaat, een letterlijke aanhaling van een uitspraak van Wolfgang Müller.
j Het signaalwoord in de laatste zin is daarom. Dit geeft redengevend tekstverband aan.
k Het doel van tekst 2 is niet uitleg te geven, maar een nieuwsfeit te presenteren. Het onderwerp
leent zich ook niet echt voor een uiteenzetting. Verder heeft de tekst niet de opbouw in drie delen
die in een uiteenzetting gebruikelijk is.
OPDRACHT 9
a de titel, de deeltitels en de afbeelding van auto’s in de file
b het fileprobleem
c Het voornaamste tekstdoel is informeren en tekst 3 is een informatieve tekst.
d Op de vraag Hoe lang al? Omdat het antwoord op deze vraag in het verleden ligt, is de informatie
beschikbaar.
OPDRACHT 10
a De inleiding introduceert het centrale probleem.
b De eerste files in de jaren vijftig werden veroorzaakt door mensen die erop uittrokken om te
recreëren, de files van de jaren zestig waren het gevolg van toenemend woon-werkverkeer.
c de signaalwoorden dan ook
d Dit wijst op een oorzakelijk verband.
e maar passende maatregelen om het verkeer in goede banen te leiden, blijven uit.
f De file wordt …
g Een forens is iemand die werkt in een andere plaats dan waar hij woont.
h Bijvoorbeeld: Te weinig actie tegen fileprobleem
i In de volgende twee alinea’s worden twee maatregelen besproken die al snel zijn gesneuveld.
OPDRACHT 11
a Er werd een carpoolstrook geopend, waarover je alleen mocht rijden als je auto minimaal drie
inzittenden bevatte.
b antwoord A
c Volgens de rechter was het niet toegestaan bepaalde weggebruikers te bevoordelen.
d Er zouden tolpoortjes worden ingesteld rond vier grote steden. Een automobilist die tijdens de
spits de stad inreed, moest tol betalen.
e Hardwerkend Nederland kwam in opstand: de maatregel loste het fileprobleem niet op, maar liet
mensen betalen voor het in de file staan zonder een alternatief te bieden.
f Dat verwijst naar de spits mijden.
g Wat kunnen die (=mensen)?
OPDRACHT 12
a Voorbeeld 1: Mensen die de spits meden, gaan weer in de spits rijden als de doorstroming
verbetert.
Voorbeeld 2: Nieuwe wegen hebben een aanzuigende werking, het voordeel verdampt meteen
weer.
b Vandaag de dag zijn steeds minder automobilisten bereid de fileproblemen nog langer te
accepteren.
c Bijvoorbeeld: Acceptatie fileprobleem neemt af
d naar: een aantrekkelijk alternatief
e Wat bood beter openbaar vervoer niet?
HOOFDSTUK 1 11

OPDRACHT 13
a Het spitsprobleem is onoplosbaar.
b zorgen dat het weggebruik beter verdeeld wordt over de dag
c Als mensen meer thuis gaan werken en zich beter gespreid over de dag van huis naar werk
verplaatsen, is het spitsprobleem op te lossen. 10% minder auto’s in de spits en het verkeer
stroomt ongehinderd door.
d antwoord B
e In de tekst wordt uitleg gegeven over het fileprobleem. De schrijver geeft niet zijn persoonlijke
mening, maar objectieve informatie.
OPDRACHT 14
tekstvorm tekstsoort tekstdoel opbouw
uiteenzetting informatieve tekst Informeren/uitleggen inleiding – kern – slot
nieuwsbericht informatieve tekst informeren inleiding – kern
interview informatieve tekst informeren vragen en antwoorden
1.5 schrijven
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a De lezer moet in elk geval te weten komen wat het onderwerp is van de tekst.
b Je maakt duidelijk wat je mening is.
c Je geeft aan waar je ingezonden brief een reactie op is: een artikel dat je hebt gelezen; een
andere ingezonden brief; iets wat je hebt gezien of meegemaakt.
d bijvoorbeeld: een startvraag stellen die je in de tekst beantwoordt − een verhaaltje vertellen over
het onderwerp − een sfeertekening geven
e A B
kern van betoog
bevat de argumenten
kern van informatief artikel bevat de informatie over het onderwerp
slot
samenvatting, conclusie of advies
opbouw alinea
kernzin + toelichting
stelling
bewering waarvan je de waarheid wilt aantonen
objectief argument
een feit om de lezer te overtuigen
uitsmijter
slotzin die verrast door inhoud of formulering
subjectief argument mening of persoonlijke waarneming om de lezer te overtuigen
OPDRACHT 2
a Tekst 1 is een voorbeeld van mogelijkheid 4. In de inleiding wordt het onderwerp genoemd: de
start van een onderzoek om het winnen van algenolie te optimaliseren.
b De schrijver gebruikt het slot vooral om een verwachting uit te spreken: hoe lang het op zijn best
duurt voordat er een algenoliefabriek in gebruik zal zijn.
c Tekst 2 is een voorbeeld van mogelijkheid 3. In de inleiding wordt het onderwerp genoemd: het
verschijnsel van de graancirkels.
d over de geschiedenis (of: de ontwikkeling) van de graancirkel
e Alinea II begint met een kernzin. De andere zinnen van de alinea geven de toelichting.
f Alinea III geeft een verklaring. In een tekst waarin je uitleg geeft over een verschijnsel is een
verklaring van dat verschijnsel (uitleggen hoe het komt of hoe het werkt) een logisch onderdeel.
g Een logisch vervolg zou zijn om een andere verklaring (dan een natuurverschijnsel) te geven als
oorzaak van de graanformaties.
OPDRACHT 3
a kennen betekent: weten, bekend zijn met; kunnen betekent: in staat zijn
b Ik kende haar al jaren (= was al jaren met haar bekend).
c Het is aan iemand te danken als het resultaat positief is. Het is aan iemand te wijten als het
resultaat negatief is. De voorbeeldzin moet dus luiden: Het is aan Joop te wijten …
d Na een voorzetsel moet je hen gebruiken en niet hun.
e Bijvoorbeeld: vóórkomen (Zoiets komt hier niet voor) en voorkómen (We moeten ongelukken
voorkomen).
HOOFDSTUK 1 12

OPDRACHT 4
a te danken aan: het resultaat is positief
b te wijten aan: het resultaat is negatief
c Doordat: het eerste deel van de zin noemt de oorzaak (de boeren hebben geen keus, het weer
maakt het bewerken onmogelijk). Maar omdat is hier niet fout.
d Omdat: het eerste deel van de zin noemt de reden (de ik kan kiezen of hij de hulp met een
bioscoopkaartje beloont, hij kan het ook niet doen)
e dan: na de vergrotende trap gebruik je dan
f als: geen vergrotende trap
g dan: na de vergrotende trap gebruik je dan
h als: geen vergrotende trap
i functioneert: betekent voert de functie (de taak) uit
j fungeert: betekent doet dienst als, treedt op als
k ze: hun of hen kun je niet als onderwerp van een zin gebruiken
l hen: als het PSV lijdend voorwerp is gebruik je hen; hen: na een voorzetsel gebruik je hen
m hun: als het PSV meewerkend voorwerp is, gebruik je hun
n hele: bijvoeglijk naamwoord, dus -e; bovendien heeft heel een andere betekenis (heel = volledig)
heel: bijwoord, bijwoorden krijgen nooit een uitgang; bovendien heeft heel een andere betekenis
(heel mooi = erg mooi)
OPDRACHT 5
a Bijvoorbeeld: Het Huis van Oranje
b Ik ga een uiteenzetting schrijven over het Huis van Oranje. Mijn doel is de lezers informatie te
geven. Ik schrijf mijn tekst voor Slowaakse scholieren.
c Bijvoorbeeld:
Inleiding
Alinea 1
Alinea 2
Alinea 3
Slot
Het onderwerp introduceren en er iets over vertellen.
Een stukje geschiedenis: Willem van Oranje; de eerste koning in 1815; koningshuis
bedreigd met uitsterven; drie koninginnen achter elkaar.
Een aantal taken van het koningshuis.
Een paar personen en hun populariteit: Beatrix, Willem-Alexander en Máxima.
Conclusie over populariteit/verwachting
OPDRACHT 6
a/b/c
Je hebt je misschien wel eens afgevraagd waarom Nederlandse supporters zich zo oogverblindend
oranje uitdossen bij een voetbalwedstrijd. Dat komt omdat Nederland al bijna twee eeuwen een
monarchie is met iemand uit het Huis van Oranje als koning of koningin.
De stamvader van het Nederlandse koningshuis is Willem van Oranje. Deze van oorsprong Duitse
edelman speelde een belangrijke rol in de bevrijdingsoorlog die Nederland in de 16 e en 17 e eeuw
uitvocht met Spanje en fungeerde tot zijn dramatische dood als stadhouder van Holland en Zeeland.
Meer dan twee eeuwen later werd één van zijn nazaten de eerste koning van Nederland. Hij besteeg
de troon na een andere bezetting van Nederland: die door Napoleon. Aan het eind van de 19 e eeuw
dreigde het koningshuis uit te sterven, maar gelukkig werd op het laatste nippertje Wilhelmina
geboren. Met haar kreeg Nederland zijn eerste koningin. Ze werd opgevolgd door haar enige dochter
Juliana, die op haar beurt het stokje overdroeg aan haar oudste dochter Beatrix.
Vroeger had een koning het voor het zeggen in een land, maar die tijd is in Nederland al lang voorbij,
net als in de andere koninkrijken die Europa nog telt. Een ministerraad met een minister-president aan
het hoofd regeert het land, de koning of koningin vervult voornamelijk representatieve taken. Hij of zij
is prominent aanwezig bij grote nationale plechtigheden, zoals de jaarlijkse opening van het nieuwe
parlementaire jaar op Prinsjesdag of de herdenking van de gevallenen in de Tweede Wereldoorlog.
En elk jaar zijn er wel enkele belangrijke staatsbezoeken af te leggen. Alleen als er een nieuw kabinet
wordt geformeerd, speelt het staatshoofd een bescheiden politieke rol.
Op dit moment is Beatrix nog koningin, maar het zal niet lang meer duren tot haar oudste zoon
Willem-Alexander haar plaats op de troon overneemt. Er zijn weinig Nederlanders die geen
waardering hebben voor de wijze waarop Beatrix haar taken vervult. Ze is zeer plichtsgetrouw, werkt
hard en is zelden op een misser te betrappen geweest. Haar zoon bereidt zich op alle mogelijke
HOOFDSTUK 1 13

manieren op het koningschap voor en doet daarnaast nuttige dingen in het watermanagement en in
de sport. Hij is bijvoorbeeld lid van het Internationaal Olympisch Comité. Hij mag zich in een grote
populariteit verheugen, maar zo mogelijk nog populairder is Máxima, zijn uit Argentinië afkomstige
echtgenote.
Willem-Alexander en Máxima hebben drie dochters en ook nog diverse neefjes en nichtjes. Daarom is
het, behoudens rampen van een wel zeer onwaarschijnlijk karakter (bijvoorbeeld een kwaadaardig
virus dat het speciaal gemunt heeft op vorstelijke personen), uit te sluiten dat er een eind komt aan het
koningshuis door uitsterving. Wanneer Willem-Alexander en zijn nazaten hun taken net zo nauwgezet
uitvoeren als koningin Beatrix, is de kans groot dat de tribunes bij belangrijke sportevenementen nog
heel lang oranje zullen kleuren.
d
Bijvoorbeeld: Wat Nederland heeft met oranje. Of: Waarom Nederland houdt van oranje.
OPDRACHT 7
a –
b –
OPDRACHT 8
a –
b –
1.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1
a bijvoorbeeld: een misdadiger
b Bijvoorbeeld: Negers spelen vaak een negatieve rol in films.
c Bijvoorbeeld: Grijnzen maakt iemand niet sympathiek.
d Bijvoorbeeld: Het donkere roept negatieve gevoelens op.
e Bijvoorbeeld: De foto is duidelijk in scène gezet. De man is een acteur.
OPDRACHT 2
a Nee, foto’s, reclames, films, reportages vragen ook om kritisch kijken.
b Het wordt door verschillende bronnen gezegd. Het zal dus wel waar zijn.
c Het feit dat de geportretteerde zwart is, dat hij grijnst, dat het donker is suggereert: eng, gevaar.
d Het hekwerk suggereert een gevangenis of een enge plaats.
OPDRACHT 3
a Bijvoorbeeld: Hun roze jurken en blonde haren geven dat aan.
b Bijvoorbeeld: Dit is niet serieus.
c Bijvoorbeeld: De achtergrond en de houding zijn overdreven.
OPDRACHT 4
a erg vaak
b Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Beelden versterken gemakkelijker verwachtingen.
c Bijvoorbeeld: De lichaamshouding van degene die geportretteerd wordt, kan ook een suggestie
wekken.
OPDRACHT 5
a uit een tv-gids
b een objectieve tekst met misschien een enkele suggestie
OPDRACHT 6
a De Olympische Spelen 2008 werden gehouden: 5-delige serie in het teken van Nederlandse
prestaties tijdens eerdere Olympische Spelen.
b Illuster betekent beroemd. De suggestie is dat iedereen hen kent.
c Die vier hebben heel wat meegemaakt in hun leven. Wie die we zijn, is overigens onduidelijk.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: In het programma wordt een geschiedenis verteld. Het zal dus wel
een objectieve uitzending zijn.
HOOFDSTUK 1 14

OPDRACHT 7
a –
b Tom Egbers
c in het Olympisch Stadion in Amsterdam
d Het benadrukt dat dit een sportprogramma is en dat het programma in het kader van de
Olympische Spelen wordt uitgezonden.
e Net als de slotzin van tekst 1 wordt hier gesuggereerd dat het slecht is afgelopen met de vier.
OPDRACHT 8
a
Gerben Karstens = één van de vier renners; Wout Verhoeven = mecanicien van de wielerploeg;
Sissy Gricar = de weduwe van Eef Dolman; Jan Pieterse = één van de vier renners; Trudy en
Nico Zoet = zus en broer van Bart Zoet.
b Gerben Karstens = geinponem, kwajongen; Jan Pieterse = stabiele kracht; Bart Zoet =
eerzuchtig, staat onder invloed van zijn ouders; Eef Dolman = jonge, veelbelovende kracht.
OPDRACHT 9
a lang aan kop rijden en dan aflossen
b Nee, Karstens is een kwajongen, geen denker.
c Herman Kuiphof
d Kuiphof staat duidelijk boven de renners. Nu zijn sportjournalisten gelijk aan sporters.
OPDRACHT 10
a Of dat ze zelf wielrennen of dat ze nog altijd met de herinnering aan hun broer leven.
b Ze wil zich haar vader herinneren zoals hij in zijn glorietijd was.
c Op zijn graf staan de Olympische ringen afgebeeld: hij wil als Olympiër herinnerd worden.
d De medaille is niet bij de hand. Voor haar is die medaille niet zo waardevol.
e Dat is geen toeval!
OPDRACHT 11
a Het is muziek uit de jaren ’60. De muziek versterkt het historisch beeld.
b De mensen vertellen de geschiedenis die ze zelf hebben meegemaakt. Het zijn dus feiten.
c Hij stierf door de drank.
d Hij stierf door de doping.
e Eigen antwoord. Je hebt geantwoord op basis van suggesties.
f Twee van de vier zijn goed terechtgekomen. Geen van hen is in de goot terechtgekomen. Over
vrouwen gaat het niet. Ze zijn kort helden geweest. Het eerste citaat geeft dus geen goed beeld.
Over het leven van drie wordt maar weinig informatie gegeven. Het lijden komt alleen in het
laatste deel naar voren. Ook het tweede citaat geeft geen goed beeld.
OPDRACHT 12
a Klopt niet: als de mensen vertellen is de uitzending wel objectief. De presentator voegt wel enkele
suggesties toe door zijn praatjes.
b Klopt: veel beelden voegen indirect informatie toe. De weduwe van Eef Dolman zit bijvoorbeeld
niet toevallig voor een piano.
c Klopt: de aankondiging belooft meer dan er in de uitzending zit. De aankondiging is sensationeel.
1.7 woorden
OPDRACHT 1
archeologie
utopie
identieke
collectie
ontwaarden
gedetecteerd
plausibel
verwant
origine
symbool
oudheidkunde
droombeeld
volkomen gelijk
verzameling
kregen in het oog
ontdekt
aannemelijk
verbonden door familiebetrekking
herkomst
herkenningsteken
HOOFDSTUK 1 15

lokale
geslagen
contreien
plaatselijke
gemaakt
gebied
OPDRACHT 2
a verzameling – collectie
b aannemelijk – plausibel
c plaatselijke – lokale
d droombeeld – utopie
e herkomst – origine
OPDRACHT 3
a in de Arnhemse contreien
b archeologie studeren
c munten slaan
d lokale buien
e identieke reactie
f dna-materiaal detecteren
g verwante planten
OPDRACHT 4
a mannelijk
b vrouwelijk
c vrouwelijk
d mannelijk en vrouwelijk
e onzijdig
f mannelijk
OPDRACHT 5
a de-woorden
b Nederland mannelijk en Vlaanderen vrouwelijk
c -nis, -ie, -ing, -heid, -teit, -tuur, -theek, -ij, –schap, -sis, -de, -te, -st, -iek
d es, -ess, -esse, -trice, -in, -ster, -e.
OPDRACHT 6
a waardin dorpelinge
dievegge
publiciste
zeikster
wandelaarster
grafica
conductrice
b agent directeur
regisseur
Parisien/Parijzenaar
secretaris
steward
1.8 informatie
OPDRACHT 1
a Ze willen weten hoe jij en andere mensen denken over een onderwerp.
b gesloten vragen
c Gesloten vragen kun je snel beantwoorden en de antwoorden zijn gemakkelijk te verzamelen.
OPDRACHT 2
a Kijk naar het antwoord bij 1a.
b antwoord A en C
c 1 B: Als je de mening van jongeren wilt weten, moet je jongens en meisjes de vragen laten
beantwoorden.
2 A, want alleen als je evenveel jongens als meisjes enquêteert, kom je te weten of er een
verschil in opvatting is tussen jongens en meisjes.
HOOFDSTUK 1 16

3 B, want alleen als je jongeren met verschillende opleidingsniveaus enquêteert, kom je te
weten hoe jongeren van 12-15 over het onderwerp denken. Bovendien kun je nagaan of er
verschillen in opvatting bestaan tussen jongeren van verschillende opleidingen.
d van het begrip representatief
e 1 Het voorbeeld is al gegeven.
2 Hoeveel jongeren maken gebruik van zonnebanken en in welke mate?
3 Bestaan er verschillen van opvatting over bruin worden tussen jongens en meisjes?
OPDRACHT 3
a Je kunt de antwoorden van deze vraagtypen scoren door er een streepje achter te zetten.
Vervolgens kun per antwoord de streepjes optellen, dan weet je hoe vaak dit antwoord is
gegeven.
b Vraag 1 en 2 zijn meerkeuzevragen.
c Vraag 3 is een waarderingsvraag.
d Vraag 4 is een rangordevraag.
e Bijvoorbeeld: Als je je aangetrokken voelt tot een jongen of meisje, speelt een gebruinde huid
dan:
A een grote rol
B enigszins een rol
C geen enkele rol
f Bijvoorbeeld: Hoe belangrijk vind je een gebruinde huid voor de aantrekkelijkheid van een jongen
of meisje?
heel belangrijk 1 – 2 – 3 – 4 – 5 helemaal niet belangrijk
g de onderzoeksvraag, want die geeft aan wat het doel is van je enquête
h Er wordt niet gevraagd naar de sekse van de geënquêteerde.
i geslacht: m/v
OPDRACHT 4
a Hoe belangrijk is geld in het leven van jongeren?
b Bijvoorbeeld: Alleen leerlingen van 3 VWO. Of: Leerlingen van 3 Havo en 3 VWO.
c Bijvoorbeeld: Hoe belangrijk is geld in het leven van leerlingen van 3 VWO?
d/e Bijvoorbeeld:
− Is geld belangrijk voor leerlingen van 3 VWO?
− Hoeveel geld hebben deze leerlingen wekelijks te besteden?
− Zijn ze tevreden over het bedrag dat ze te besteden hebben?
− Hoe komen ze aan hun geld?
− Aan welke zaken besteden ze hun geld vooral?
− Hoe staan de leerlingen tegenover lenen en op krediet kopen?
− Hoe staan ze tegenover sparen?
− Zijn er opvallende verschillen tussen jongens en meisjes?
OPDRACHT 5
a Bijvoorbeeld:
Enquêteformulier: Het belang van geld in het leven van jongeren
Met deze enquête willen wij onderzoeken hoe belangrijk geld is in het leven van leerlingen van 3
VWO. De resultaten van de enquête worden gepubliceerd in de eerstvolgende schoolkrant.
Omcirkel steeds de letter van het antwoord dat van toepassing is. Als het antwoord op een
andere manier moet worden aangegeven, volg dan de aanwijzingen bij de vraag.
Naam: … Leeftijd: … Geslacht: m/v
b
Dit zijn een paar voorbeelden van mogelijke vragen, het is geen compleet formulier.
1 Is geld belangrijk voor je?
A erg belangrijk
B tamelijk belangrijk
C niet zo belangrijk
D onbelangrijk
2 Hieronder staan acht zaken die belangrijk kunnen zijn in je leven, in willekeurige volgorde.
vrienden/vriendinnen – relatie met jongen/meisje – relatie met je ouders – relatie van je
ouders – succes op school – het bezit van een creatief talent – sport – geld
HOOFDSTUK 1 17

c –
d –
a Op welke plaats zou je geld zetten? Omcirkel het nummer dat van toepassing is.
1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 8
b Schrijf op wat op de eerste plaats staat, als geld voor jou niet nummer 1 is?
…
3 Hoeveel geld heb je gemiddeld per week te besteden? Noteer een rond bedrag.
… euro
4 Ben je tevreden over het bedrag dat je te besteden hebt?
A tevreden
B niet erg tevreden
C ontevreden
5 Op welke manieren kom jij aan geld? Omcirkel alle antwoorden die voor jou gelden.
A Je krijgt zakgeld.
B Voor duurdere aankopen klop je bij je ouders aan.
C Je verdient bij met baantjes.
D Je leent van vrienden/vriendinnen.
E Je leent van je ouders.
F Andere mogelijkheid, namelijk …
6 Waaraan besteed jij gemiddeld in een week je geld vooral?
a Vul de opsomming hieronder aan als voor jou belangrijke zaken ontbreken.
telefoneren – kleding – snoep/snacks/frisdrank – alcoholische dranken – sigaretten –
bioscoop – concerten – … – …
b Noteer jouw top drie van wekelijkse bestedingen.
1 …
2 …
3 …
7 Stel je wilt heel graag een dure fiets hebben, maar je moet hem helemaal zelf betalen. Wat
zou jij doen?
a Je spaart tot je het bedrag hebt, ook al kost je dat nog minstens een jaar.
b
OPDRACHT 6
a –
b –
Je koopt de fiets en betaalt hem in termijnen af.
1.9 gedicht
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b De moeder is aan het dementeren.
c Allebei drijven ze. De moeder drijft weg van wie zij is, de astronaut drijft weg van de aarde.
d Ze is nog steeds de moeder van de ik, maar door haar dementie nu net als een kind afhankelijk
geworden van de ik.
OPDRACHT 2
a Er is geen regelmatig rijmschema. Er zit wel veel eindrijm in.
b vandaag – vraagt; mijn – moeder
c vandaag – vraagt
d bladstil = zo stil als een blad
e Gewichtloos drijvend wijst vooruit naar regel 6 – 9.
f Het woord herhaalt wordt benadrukt.
OPDRACHT 3
a Dat is vast niet toevallig. Het gedicht is waarschijnlijk autobiografisch. Den Haag is de plaats waar
de moeder woonde en Roden is de plaats waar Vasalis woonde.
b Nee, ze schrijft niet feitelijk, maar met gevoel.
c vandaag – gisteren; Roden – Den Haag; moeder – kind
d Ja, want dementie is een ouderdomsziekte waar je uiteindelijk aan overlijdt.
HOOFDSTUK 1 18

OPDRACHT 4
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c eigen antwoord
test jezelf
OPDRACHT 1
a Bij Brahim, de ik in het verhaal.
b Brahim, de ik, is de hoofdpersoon. Je volgt het verhaal door zijn ogen en in zijn gedachten.
c Ze zijn elkaars vijand.
d Haas doet altijd alsof hij Scarface is.
e Brahim wil Haas doodschieten, maar hij begint meteen te twijfelen.
OPDRACHT 2
a Sommige mensen houden niet van het najaar.
TW ZN ZWW VZ LW ZN
b Ze worden depressief bij het eerste vallende blaadje.
KWW BN VZ LW TW BN ZN
c Tijdens de drie maanden is hun levenslust gering.
VZ LW TW ZN KWW ZN BN
d De herfst telt ook veel sombere dagen.
LW ZN ZWW TW BN ZN
OPDRACHT 3
BWB WG BWB O
a In veel families / bestaan / sinds jaren / allerlei tradities.
VZV WG BWB O
b Tot die tradities / behoren / vaak / spelletjes.
O NG NG VZV
c Sommigen / zijn / gek / op kaartspellen.
O WG VZV
d Anderen / houden / van puzzelen.
BWB WG O LV VZV
e Ook / besteden / ze / uren / aan Monopoly of Mens-erger-je-niet.
NG O BWB NG NG
f Wil / ieder mens / altijd / de winnaar / zijn?
OPDRACHT 4
a Erkan verkocht de munten die hij op Marktplaats aanbood.
b Hij antwoordde dat hij geen excuses aanvaardde.
c Maud skiede liever, terwijl de rest van de familie snowboardde.
d De glazen glansden toen het feestvarken de drank proefde.
e Het vliegtuig taxiede naar de ontvangsthal waar wij onze vriend begroetten.
OPDRACHT 5
a Dit cliché wordt nog maar door weinigen gebruikt.
b Degenen met het meeste geld liggen hier aan een privéstrand.
c Hé, wil je stoppen met je gezeur!
d Het is heel gênant dat zij haar doublé armband aan alle aanwezigen laat zien.
e De vetes tussen onze families zijn allen uit de hand gelopen.
OPDRACHT 6
a de spraakzaamheid van mannen en vrouwen
b tekstdoel: informeren; tekstsoort: informatieve tekst
c inleiding – kern – slot
OPDRACHT 7
a Praten vrouwen echt zoveel meer dan mannen?
HOOFDSTUK 1 19

De reden voor de vraag was een bewering in een tijdschrift dat vrouwen gemiddeld 20 000
woorden per dag gebruiken en mannen maar 7 000. Deze bewering werd in andere publicaties
bevestigd.
c staven betekent: bewijzen.
d dit verwijst naar: onderzoek dat deze getallen staafde.
e De onderzoeksgegevens bestonden uit gespreksopnames van mannen en vrouwen.
f indertijd slaat terug op: 2001, 2003 en 2004.
g Meteen ging zijn onderzoeksteam aan de slag.
h Bovendien
i
j
k
Het signaalwoord wijst op een opsommend verband.
Resultaat 1: in de helft van de zes groepen gebruikten de vrouwen meer woorden, in de andere
helft de mannen.
Resultaat 2: Vrouwen gebruikten gemiddeld per dag 16 215 woorden en mannen 15 669.
Dat vrouwen drie keer zoveel praten als mannen, is onzin.
OPDRACHT 8
a Onderzoek heeft uitgewezen dat de bewering dat vrouwen drie keer zoveel praten als mannen
onjuist is. Mannen en vrouwen praten ongeveer evenveel.
b In de tekst wordt uitleg gegeven over een onderzoek naar de spraakzaamheid van mannen en
vrouwen. De tekst bevat uitsluitend objectieve informatie.
OPDRACHT 9
a Titel 2 past bij een uiteenzetting. Het is een neutrale titel die goed past bij een tekst die feitelijke
informatie geeft. Bijvoorbeeld over het leengedrag van Nederlanders of over hoe je in Nederland
geld kunt lenen.
b Titel 1 hoort bij een betoog. Titel 1 geeft een mening, dus je verwacht een tekst waarin deze
mening wordt toegelicht met argumenten.
Titel 3 hoort bij een activerende tekst. Titel 3 doet een belofte, bedoeld om de lezer over te halen.
Je verwacht een reclametekst over geld lenen.
OPDRACHT 10
a hen: na voorzetsel volgt hen
b hen: hen is LV
c hun: hun is MV
d dan: hoger dan (vergrotende trap)
e als: geen vergrotende trap
OPDRACHT 11
a Klopt: suggesties werken beter wanneer iemand ze herkent. Dat gebeurt sneller als ze aansluiten
bestaande vooroordelen en verwachtingen.
b Klopt: beeldtaal werkt directer.
c Klopt: als je niet bewust kijkt, neem je de suggestie gemakkelijk over.
OPDRACHT 12
a het Algemeen Dagblad (AD) en de Feyenoord Supporters Vereniging (FSV)
b Bij een dagblad verwacht je objectieve informatie. Het AD zal dus objectief zijn. Bij de Feyenoord
Supporters Vereniging verwacht je subjectieve informatie.
c Het zijn gezellige mensen.
d Het is schorriemorrie.
OPDRACHT 13
1 oudheidkunde, gelijkwaardige, herkenningstekens
2 aannemelijk, verbonden door familiebetrekking
3 plaatselijke, gebied
4 droombeeld, maken
OPDRACHT 14
topcrimineel
gevangenis
cipier
mannelijk
vrouwelijk
mannelijk
HOOFDSTUK 1 20

keukendeur
patat
gevangenen
vrouwelijk en mannelijk
vrouwelijk en mannelijk
vrouwelijk en mannelijk
OPDRACHT 15
a Een enquête is een onderzoek waarvoor je een aantal personen vragen laat beantwoorden om
erachter te komen hoe zij denken over een onderwerp.
b Je legt uit wat het doel is van de enquête en hoe deze moet worden ingevuld. Ook vraag je naar
persoonsgegevens die voor de enquête van belang zijn.
c In een waarderingsvraag vraag je de geënquêteerde zijn waardering over iets aan te geven door
een cijfer op een puntenschaal te omcirkelen.
OPDRACHT 16
a Hoe populair is tribal shaving onder jongeren? De ander categorie mag natuurlijk ook.
b Eigen antwoord invullen. Elk antwoord dat de onderzoeksgroep inperkt, is goed. Bijvoorbeeld:
leerlingen van havo en vwo.
c Hoe populair is tribal shaving onder havo- en vwo-scholieren? De aanvulling van de
onderzoeksvraag moet de groep zijn die je bij b hebt genoemd.
d Is tribal shaving bij sommige bevolkingsgroepen populairder dan bij andere?
e De antwoordmogelijkheden staan niet in een logische volgorde.
f De formulering: Omcirkel het woord. Verder is het aantal keuzecijfers te hoog.
HOOFDSTUK 1 21

HOOFDSTUK 2
2.1 fictie
OPDRACHT 1
a Bijvoorbeeld: Oneens, want als er geen herkenbare werkelijkheid in het verhaal zit, wordt het wel
erg moeilijk om het te begrijpen.
b Bijvoorbeeld: Eens, want de heks in Sneeuwwitje handelt uit jaloezie.
c Bijvoorbeeld: Eens, want ET gaat over vriendschap.
OPDRACHT 2
a Bij Will: Will dacht dat ze nu toch wel dicht bij de plek waren aangekomen waar de bijeenkomst
zou plaatsvinden.
b Halt is de leermeester van Will.
c Hun zintuigen werken erg goed: zij kunnen goed horen, zien en ruiken.
d De paarden zijn klein en kunnen het ritme van hun stap veranderen.
e Halt wil niet veel informatie aan Will geven.
OPDRACHT 3
a bijvoorbeeld: het rijden op een paard, de relatie meester-leerling, iemand die een ander te pakken
wil nemen
b bijvoorbeeld: de werking van de zintuigen van de Jagers
c Het lukt Gilan natuurlijk niet om Halt te verrassen: Halt is veel te goed.
d De Grijze Jager is een niet-realistisch verhaal.
OPDRACHT 4
a Araluen lijkt op Engeland in de middeleeuwen, maar het is een verzonnen land. Niet-realistisch,
dus.
b Will is een leerling, dus nog niet groot. Of hij gespierd is valt uit het fragment niet af te leiden.
c Ja, dat kan voor een deel: Will is een leerling die al zover is dat hij mee mag naar de bijeenkomst
van de Jagers.
d Ook Harry Potter is een leerling, ook de boeken over Harry Potter spelen zich in een verzonnen
Engeland af, ook de boeken over Harry Potter zijn magische boeken.
OPDRACHT 5
a op de Olympos, de hoogste berg van Griekenland, het huis van de goden
b Hermes, de zoon van Zeus
c Nee, in notulen wordt puntsgewijs en zakelijk verslag gedaan van een vergadering. Dit is een
verhalende beschrijving van de vergadering.
d Odysseus is de achterkleinzoon van Zeus. Hij heeft dus bij een andere vrouw dan Hera een kind
verwekt.
e Ze gedragen zich menselijk: Hera is jaloers, Poseidon is opvliegend, Haides is zenuwachtig en
Hera en Afrodite gedragen zich als pubers.
OPDRACHT 6
a fantasy
b mythen en sagen
c de relatie meester-leerling, bijzondere fysieke eigenschappen, een verzonnen land
d goden die zich als mensen gedragen, het ingrijpen van goden in het leven van de mens
e volksverhalen: mythen, sagen, sprookjes
niet-volksverhalen: fantasy, sciencefiction
f Mythen en sagen: goden spelen de hoofdrol.
Sprookjes: er komen sprookjesfiguren in voor.
Fantasy: een verzonnen land uit een verzonnen verleden, maar gebaseerd op de realiteit.
Sciencefiction: speelt in de toekomst, technische ontwikkelingen zijn belangrijk.
OPDRACHT 7
a In sprookjes vind je verzonnen wezens en magische hulpmiddelen.
HOOFDSTUK 2 22

c
d
e
f
g
In sprookjes zijn vaak herkenbare problemen: armoede en andere bedreigingen. De redenen die
de slechteriken hebben zijn ook herkenbaar: jaloezie, egoïsme.
bijvoorbeeld: sprekende dieren, slimme kinderen, strijd van goed tegen kwaad, stiefmoeders,
betoverde voorwerpen
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
Bijvoorbeeld: Assepoester schakelt Bureau Jeugdzorg in, Doornroosje is gestoken door een
tseetseevlieg en krijgt medicijnen.
h –
i eigen antwoord
2.2 grammatica
OPDRACHT 1
a het
b twee categorieën bijwoorden:
− bijwoorden die niets anders dan bijwoord kunnen zijn;
− bijwoorden die dezelfde vorm hebben als een bijvoeglijk naamwoord en die je alleen als
bijwoord kunt herkennen in hun context.
c Niet precies omschreven, vaag. Men zegt zoveel! Het is onbekend wie precies bedoeld wordt met
men.
OPDRACHT 2 (MVT)
a le, la, les
b onderwerp, meewerkend voorwerp en lijdend voorwerp
c Omdat je uit de vorm van de woorden precies kunt opmaken welke functie dat woord in de zin
heeft.
d Nee, rapidly is een bijwoord; een bijwoord verandert niet. Een bijwoord hoort ook niet bij een
zelfstandig naamwoord, zodat een meervoudsvorm, zoals bij een bijvoeglijk naamwoord in veel
talen, ontbreekt.
OPDRACHT 3
a Een oplettende man zag bij zijn buren iemand rondscharrelen.
BZV OVW
b Hij vertrouwde het niet.
PSV
PSV
c Toch heeft iedereen het recht ergens te zijn.
OVW
d Waarom zou deze scharrelaar iets in zijn schild voeren?
AVW OVW BZV
e Toch zette de buurman zich over zijn aarzeling heen.
WKV
BZV
f Wie of wat zou hij bellen?
VRV VRV PSV
g Dat bleek makkelijk voor hem: 112.
AWV
PSV
h Gelukkig had hij niet zijn mobieltje, maar dat van zijn vrouw meegenomen.
i
PSV BZV AWV BZV
Elke dag was het zijne leeg.
OVW
BZV
OPDRACHT 4
a De dagen worden al korter en donkerder.
LW ZN WW BW BN VW BN
b Iedereen voelt de herfst aankomen.
OVW WW LW ZN WW
c Sommigen hebben dan zin in lekker warme truien.
TW WW BW ZN VZ BW BN ZN
HOOFDSTUK 2 23

d Jij kon geen afscheid nemen van je favoriete seizoen.
PSV WW OVW ZN WW VZ BZV BN ZN
e Waarom kon het niet altijd zomer zijn?
BW WW PSV BW BW ZN WW
f Emigreren naar Australië was misschien een oplossing.
ZN VZ ZN WW BW LW ZN
g Daar hoefde je je nooit zorgen te maken om de kou.
BW WW OVW WKV BW ZN VZ WW VZ LW ZN
OPDRACHT 5
a Zullen ze naar de duinen gaan of zullen ze liever het strand opzoeken?
VW nevenschikkend: of
b Ze weten niet eens of de strandtenten al zijn opgebouwd.
VW onderschikkend: of
c Eigenlijk vinden ze niet dat dat belangrijk is.
VW onderschikkend: dat
d Terwijl ze langs de zee lopen, gaat de zon in het westen al onder.
VW onderschikkend: terwijl
e Het is stil, maar overal klinken vogelgeluiden.
VW nevenschikkend: maar
f Voortdurend horen ze dat duizenden schelpen door de golven op het zand worden geworpen.
VW onderschikkend: dat
g Aan zee moet je je wel ontspannen en dat is steeds een prettige ervaring.
VW nevenschikkend: en
OPDRACHT 6 (MVT)
a Did you see her yesterday?
b The BBC has published them.
c Er hat ihm die ganze Geschichte erzählt.
d Sie kaufte neue Kleider für ihn.
e La police la cherche depuis des mois.
f Ils l’écoutent attentivement.
g Thierry lui dit toujours la vérité.
OPDRACHT 7 (THEORIE)
a Het vereenvoudigt het bepalen van de functie van de bijzin.
b Het verwijst naar het eigenlijke onderwerp, en dat is een onderwerpszin. Je treft het voorlopig
onderwerp aan in een samengestelde zin met een onderwerpszin.
c bij werkwoorden als betreuren en iets leuk, vervelend, jammer enzovoort vinden
d Nee, vaak begint de hoofdzin met een ondergeschikte bijzin; dan staat het voegwoord vooraan in
de zin.
OPDRACHT 8
a Aan het eind van een lange, vermoeiende middag klonk de langverwachte bel.
enkelvoudig
b Onderweg naar huis werd de jongen opgehouden door een wegafsluiting.
enkelvoudig
c Daardoor kwam hij later thuis dan normaal, maar dat was niet erg.
samengesteld: nevenschikkend
d Het eten stond net op tafel zodat hij meteen kon aanschuiven.
samengesteld: onderschikkend
e Omdat het zijn lievelingseten was, schepte hij twee keer op.
samengesteld: onderschikkend
f Gelukkig had hij het getroffen met zijn moeder, want zij was een kei in koken.
samengesteld: nevenschikkend
g Hoewel zijn vader ook wel eens een poging deed, was het toch zijn moeder die ervoor zorgde,
dat er elke keer wat lekkers was klaargemaakt.
samengesteld: onderschikkend
HOOFDSTUK 2 24

OPDRACHT 9
Bijvoorbeeld:
a Toen ze hun koffer hadden gepakt, vertrokken ze.
b Nederlanders bouwen dijken, omdat het land tegen het water moet worden beschermd.
c Nadat de sterrenkundige een supernova had ontdekt, schreef hij er een artikel over.
OPDRACHT 10
a Daarom werd er een nieuw schoolgebouw neergezet. Daarom = BWB.
b Ondertussen vonden de lessen plaats in een noodgebouw. Ondertussen = BWB.
c Niemand zal dat beweren. Dat = LV.
d Dat was nog het minste bezwaar. Dat = O.
e Later / Tegen de zomer was het niet te harden van de hitte. Later = BWB.
f U hoeft zich dat niet af te vragen. Dat = LV.
OPDRACHT 11
a Dat … zijn = onderwerpszin.
b Omdat … leert = bijwoordelijke bijzin.
c dat … aangeleerd = lijdendvoorwerpszin.
d Wanneer … is = bijwoordelijke bijzin.
e Of … ontwikkelt = onderwerpszin.
OPDRACHT 12
BWB-zin WG O WG
a // Wanneer de bel gaat, // stromen / de klaslokalen / leeg.
O WG
Wanneer / de bel / gaat
VW
b
O WG WG BWB WG LV BWB
Alle leerlingen / haasten / zich / door de gangen // en // zoeken / een plekje / in de aula.
VW
O-zin WG BWB BWB
c // Dat dat geen willekeurige plek is, // blijkt / dan / pas.
O NG NG
Dat / dat / geen willekeurige plek / is
VW
d
BWB WG O WG LV-zin
Blijkbaar / hebben / ze / afgesproken // dat die ronde tafel bestemd is voor de derdeklassers.//
O NG NG VZV
dat / die ronde tafel / bestemd / is / voor de derdeklassers.
VW
BWB WG O LV-zin
e Zo / weet / elke docent // of Mara uit klas V3 op school is. //
O BWB WG
of / Mara uit klas V3 / op school / is.
VW
2.3 spelling
OPDRACHT 1
a verloren
stilgestaan
gefotografeerd
afgegraasd
geroerbakt
b voltooid deelwoorden
HOOFDSTUK 2 25

c
Nee, want bij voltooid deelwoord staat altijd een vorm van zijn, worden of hebben.
OPDRACHT 2
a Nee, omdat voltooid deelwoorden ook kunnen beginnen met be-, ver-,her-, ont- en er-.
b Nee, want de samengestelde werkwoorden die je bij vervoeging niet scheidt, krijgen geen ge-.
c Nee, sommige krijgen extra ge- toegevoegd.
d Ja, je schrijft gestofzuigd en geroerbakt.
e –
OPDRACHT 3
a bedrogen j bedacht
b geherstructureerd k veracht
c tekortgeschoten l gebruikt
d ontgonnen m verkaveld
e overeten n geraadpleegd
f opgevreten o leeggeblazen
g ervaren p hervormd
h ontgroeid q geboden
i gehockeyd r gepromoot
OPDRACHT 4
a misbruikte misbruikt
b aanbad aanbeden
c beeldhouwde gebeeldhouwd
d herinrichtte heringericht
e zweefvliegde gezweefvliegd
f vrijde voetje voetjegevrijd
OPDRACHT 5
a Lachend
b Turend, nagekeken
c denkend, vergeten
d bedacht, gissend
e treiterend
OPDRACHT 6
a gebeurd
b herkent
c verzameld
d belooft
e belooft
f beloofd
OPDRACHT 7
a ontvouwde, schaterlachend, wachtten
b gebekvecht, schoonmaakt
c balend, gestofzuigd
d beloofd, gerangschikt
e schrikte op, aanklopte
f herinnerd, geherstructureerd, heringedeeld
OPDRACHT 8
a jubileums/jubilea
b politici
c cafés
d monniken
e agenda’s
f aanbiedingen
g ideeën
h coupés
HOOFDSTUK 2 26

OPDRACHT 9
a melodieën
b drieën
c provinciën
d leliën
e categorieën
f oliën
g kopieën
h knieën
OPDRACHT 10
a etalages
b dominees
c ideeën
d logés
e moskeeën
f pygmeeën
OPDRACHT 11
a runderen g vlooien
b hartelijkheden h eieren
c aanbiedingen i vaklui, vaklieden vakmannen
d overheden j kooplui, kooplieden, koopmannen
e kalveren k paragrafen
f pyjama’s l accu’s
OPDRACHT 12
a 1 keuzes/keuzen
2 gewoontes/gewoonten
3 evangelies/evangeliën
4 bladen/bladeren
5 weides/weiden
6 leraars/leraren
7 saldo’s/saldi
8 stadiums/stadia
b bij blad
2.4 lezen
OPDRACHT 1
a informeren, overtuigen, activeren en amuseren
b informatie geven over een reis
c Amuseren: de schrijver wil de lezer niet alleen informeren, hij wil hem ook plezier laten beleven
aan zijn reisverhaal.
d eigen antwoord
e Het hoofddoel van een ingezonden brief is overtuigen. Een ingezonden brief is een betogende
tekst.
f Een ingezonden brief wil vaak ook informatie geven. Om de lezer te overtuigen, gebruikt de
schrijver argumenten en die bevatten vaak informatie.
g Een reclamefolder wil informatie geven, overtuigen en tot actie aanzetten. Het hoofddoel is tot
actie aanzetten.
OPDRACHT 2
a Objectieve informatie. In beide gevallen geeft de schrijver feitelijke informatie, omdat hij iets wil
uitleggen.
b trachten te bewijzen
c In een betoog wil de schrijver de lezer ervan overtuigen dat zijn mening juist is. In een
beschouwing wil hij de lezer aan het denken zetten.
d beschrijft hij het: tekstdoel informatie geven
HOOFDSTUK 2 27

e
f
g
geeft hij ook aan wat hij ervan vindt: tekstdoel overtuigen
non-fictie: informatieve, betogende en activerende teksten
fictie: amuserende teksten
Een nieuwsbericht is een informatieve tekst. De schrijver wil de lezer informeren over een actuele
gebeurtenis.
bijvoorbeeld: een artikel met achtergrondinformatie, een filmbespreking, een interview, een
commentaar op het nieuws
OPDRACHT 3
a tekstsoort: activerende tekst
tekstvorm: reclametekst
b De tekst geeft informatie: opsomming van de bestemmingen, vakantie is goedkoop.
De tekst probeert je te overtuigen met lokkertjes: goedkoop, groot feest, ultieme feestvakantie.
De tekst probeert je te activeren: je wordt aangespoord om te boeken.
c Het hoofddoel is activeren.
d –
e In de titel zit een mening, dus het is een betogende tekst. Uit Slimme charmeur kun je afleiden
dat het gaat om een optreden, dus het is een recensie.
f Hij heeft gekeken naar het eerste cabaretprogramma van Thijs Maas. In alinea 1 noemt hij twee
programmapunten: een lied en een conference.
g Het lied waarmee het programma begint roept meteen enorme tegenzin op door het onderwerp,
de lengte en de manier van zingen.
h Het signaalwoord Maar. Een negatief oordeel over het lied waarmee het programma begint staat
tegenover een positief oordeel over de conference die volgt.
i gewiekst
OPDRACHT 4
a Kabinet afgetreden – auto-ongeluk op de A7 – ravage aangericht door orkaan Frieda op
Martinique – Nederlandse schaatser wint de 10 km – twee inbraken gepleegd in filiaal Rabobank
– man van 83 veroordeeld tot 5 jaar.
b Ze gaan over een actuele gebeurtenis.
c opbouw in twee delen inleiding vetgedrukt
plaatsnaam
vermelding persbureau
vermelding ‘door onze correspondent’
OPDRACHT 5
a inleiding: alinea I; kern: alinea II t/m VI
b vast kenmerk: de plaatsnaam aan het begin; niet vast kenmerk: de aanduiding Door een onzer
redacteuren
c Bijvoorbeeld: Gratis bouwgrond in een Oostenrijks dorp
OPDRACHT 6
a In Rappottenstein kun je gratis bouwgrond krijgen, als je binnen tien jaar zorgt voor nageslacht.
b De gemeente wil de leegloop en de vergrijzing bestrijden.
c De nieuwe inwoner moet binnen 10 jaar voor nageslacht zorgen.
De nieuwe inwoner moet binnen 3 jaar gaan bouwen en zich vervolgens vestigen.
Een vrijgezel moet een partner zoeken of een andere situatie creëren die leidt tot kinderen.
d Als de nieuwe inwoner niet aan een van de voorwaarden voldoet, moet hij alsnog 12 000 euro
voor de bouwgrond betalen.
e Alinea I: gratis bouwgrond weggeven. Alinea II: de omvang van de bouwgrond (800 − 900 m 2 ) en
de termijn waarbinnen gebouwd moet worden (3 jaar).
Alinea I: binnen tien jaar voor nageslacht zorgen. Alinea IV: een kind is genoeg, meer kinderen
welkom; adoptie is ook toegestaan.
f idyllisch – lieflijk/bekoorlijk, selectief – kieskeurig, drijfveer – motief/beweegreden, autoriteiten –
gezagsdragers, uiteraard – natuurlijk/vanzelfsprekend, gegadigden –
belangstellenden/geïnteresseerden
OPDRACHT 7
a Bijvoorbeeld: SIRE is een stichting voor ideële reclame, die geregeld reclamecampagnes
organiseert om mensen bewust te maken van een maatschappelijk probleem.
HOOFDSTUK 2 28

Tekst 4 geeft informatie over een actuele gebeurtenis. De tekst bestaat uit inleiding + kern. Aan
het begin van de inleiding staat een plaatsnaam.
c een enquête van SIRE over onbewust asociaal gedrag van Nederlanders
d Bijna elke Nederlander gedraagt zich wel eens asociaal, zonder zich daarvan bewust te zijn.
e Zijn verwijst naar De organisatie (=SIRE).
f 1. hard praten of bellen in openbare ruimtes
2. agressief gedrag in het verkeer
3. onfatsoenlijke fysieke uitingen: boeren, smakken, neuspeuteren, slurpen en nagelbijten
g signaalwoord Zo (r.7)
h Als je de percentages in alinea II optelt, kom je maar aan 33 procent. Dat is bij lange na niet 95
procent.
i In alinea II vind je een synoniem: zich schuldig maken.
j aandacht vestigen op de nieuwe campagne die van start gaat
k eigen antwoord
OPDRACHT 8
a Het plaatst het nieuwsbericht in een breder kader.
b In de eerste zin is sprake van dezelfde campagne als die in tekst 4 wordt genoemd.
c het effect van SIRE-campagnes
d informatie over SIRE – successen van de campagnes – kritiek op SIRE
OPDRACHT 9
a In de inleiding wordt de centrale vraag gesteld.
b Dat we er eens iets aan doen!
c idealistische reclame – niet-commerciële reclame
d Hij vraagt zich af of het werk van de stichting veel nut heeft. De reden daarvan is het feit dat het
onderwerp van de eerste campagne in 1967 nog steeds actueel is.
OPDRACHT 10
a gedragsverandering bewerkstelligen (r.33).
b − Een campagne om jongeren te wijzen op de gevaren van vuurwerk. Effect volgens Koopmans:
de campagne was voor veel ouders en leerkrachten aanleiding om erover te praten en het heeft
aanwijsbaar geleid tot minder slachtoffers.
− Een campagne over het gedrag van ouders langs de sportvelden. Effect: een op de drie ouders
stelt zich positiever op bij het aanmoedigen van de kinderen.
c Wat lukt de ene keer beter dan de andere? Antwoord: gedragsverandering bewerkstelligen (r.33).
d De bewering klopt. De waardering voor campagnes en het effect van campagnes zijn twee
verschillende dingen. Je kunt waarderen dat SIRE campagnes voert, terwijl die niet of nauwelijks
effect hebben.
e kritisch lezen
OPDRACHT 11
a In een wetenschappelijke aanpak worden altijd twee groepen met elkaar vergeleken. Bijvoorbeeld
een groep die met de SIRE-campagne in aanraking is geweest en een groep waarvoor dat niet
geldt.
b Mensen gaan de slogan gebruiken als een excuus: ik ben nu eenmaal zo.
c op de uitspraak ‘Het heeft aanwijsbaar geleid tot minder slachtoffers.’
d Standpunt Kok: het effect van de vuurwerkcampagne is ook nooit aangetoond. Argumenten: 1.
het kan ook aan het weer liggen dat er minder slachtoffers zijn, bij regen is vuurwerk dat op straat
ligt niet meer aan te steken; 2. gemeenten ruimen tegenwoordig eerder hun afval op.
e Bovendien (r.86). Signaalwoord dat een opsommend tekstverband aangeeft.
f aanspraak maken op
g SIRE is belerend en dat werkt niet. Argument: als Nederlanders zich in hun vrijheid beperkt
voelen, raken ze geïrriteerd.
h belerend, daar is het vingertje weer en moraliserend betekenen hetzelfde.
i De bewering klopt niet. Kok vindt de campagnes juist te kort en is van mening dat
gedragsverandering alleen maar met langdurige campagnes valt te bereiken.
HOOFDSTUK 2 29

OPDRACHT 12
a Een informerende tekst. De meningen die in de tekst worden behandeld zijn niet die van de
schrijver, maar van de personen die hij noemt. Tekst 5 informeert de lezer over deze meningen.
b Hij vindt het eigenlijk wat te sterk uitgedrukt. Je moet het als lezer niet al te letterlijk nemen.
c SIRE is van mening dat verscheidene campagnes hun uitwerking niet hebben gemist, maar
buitenstaanders, onder meer uit de wetenschap, vinden dat het effect niet is aangetoond.
2.5 schrijven
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a mening
b stelling (een bewering waarvan je de waarheid moet aantonen)
c argument
OPDRACHT 2
a Een rationeel argument doet een beroep op het verstand, een emotioneel argument doet een
beroep op het gevoel.
b objectief
c Argument 4 is subjectief. Het noemt een mogelijkheid die de schrijver heeft verzonnen.
Argument 3 is objectief. Het noemt een feit, maar het doet tegelijk een beroep op het gevoel van
de lezer. Die moet denken: ‘o, wat vreselijk.’
d De feiten die hier worden gepresenteerd moeten correct zijn: ze moeten ook werkelijk hebben
plaatsgevonden.
e Bijvoorbeeld: Als mensen meer moeten betalen voor ongezonde producten, is de kans groot dat
het verbruik afneemt.
f Bijvoorbeeld: Misschien ben jij wel zo’n slapjanus die zich ongeremd te goed doet aan
ongezonde troep.
g Bijvoorbeeld: Misschien ben jij wel zo’n slapjanus die zich ongeremd te goed doet aan
ongezonde troep. Heb jij je wel eens voorgesteld hoe het er dan bij jou over een paar jaar van
binnen uitziet? Je rochelt uit je teerlongen. Je hebt een rode kop van de bloeddruk. Je moet elke
dag een spuit zetten tegen je diabetes en je doet bijna geen stap meer buiten de deur omdat je
steeds dat dichtgegroeide lijf van je moet meeslepen. Is dat niet een aantrekkelijk vooruitzicht? O
ja, en dan heeft de tandarts ook nog een geestig bericht voor je: je tandglazuur is ernstig
aangetast door de cola, daar is echt niks meer aan te doen. Maar och, wie dan leeft, wie dan
zorgt, nietwaar?
OPDRACHT 3
a vier bijzinnen
b − Er is een grote afstand tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord.
− Er is een grote afstand tussen het hulpwerkwoord en het hoofdwerkwoord.
− Er is een grote afstand tussen de delen van een splitsbaar werkwoord.
c De twee woorden zijn als het ware de uiteinden van een tang, waar de woordgroep of de
zinsdelen tussen zijn geklemd.
OPDRACHT 4
a tangconstructie: grote afstand tussen lidwoord en zelfstandig naamwoord
In augustus 2006 is in Breda het Orion College van start gegaan met 7 leerlingen. Deze school
heeft volgens mij het beste onderwijs dat er bestaat.
b hoofdzin met veel bijzinnen
Je hebt nooit last van lesuitval, omdat elke leerling een eigen leerplan heeft. Dit bestaat uit
onderzoeksvragen die gekoppeld kunnen worden aan verschillende vakgebieden.
c tangconstructie: grote afstand tussen hulpwerkwoord en hoofdwerkwoord
Je kunt daar elke ochtend een uur en 10 minuten aan werken en ook iedere keer als er een les
uitvalt.
d hoofdzin met veel bijzinnen
Het eerste wat je doet is een onderwerp kiezen dat je interesseert. Daarna bedenk je een
onderzoeksvraag waarvoor je verschillende vakken moet gebruiken. Ten slotte probeer je de
vraag te beantwoorden met behulp van informatie die je zoekt op internet.
HOOFDSTUK 2 30

e
f
tangconstructie: grote afstand tussen lidwoord en zelfstandig naamwoord
Aan het eind moet er een begrijpelijk resultaat liggen. Dit moet goed leesbaar zijn zowel voor
andere leerlingen als voor de docent die het moet nakijken.
tangconstructie: grote afstand tussen de delen van een splitsbaar werkwoord
Op deze school doe je vooral kennis op in de praktijk en niet door het lezen van boeken.
OPDRACHT 5
a –
b Bijvoorbeeld: Het is een prima idee om paparazzi met gelijke munt terug te betalen.
c Ik ga een betoog schrijven over de website Paparazzia.nl. Ik wil de lezer overtuigen dat er alle
reden is voor zo’n site. Mijn tekst is bedoeld voor de bezoekers van mijn weblog, vaak scholieren.
d Bijvoorbeeld:
Inleiding
Argument 1
Argument 2
Argument 3
Slot
(Mening) Blij met de komst van Paparazzia.nl
Paparazzi gaan vaak ver over de schreef: een voorbeeld ter illustratie.
Ook bekende Nederlanders hebben recht op privacy. Paparazzi trekken
zich daar niets van aan.
Roddeljournalisten en paparazzi komen altijd met dezelfde smoezen.
Paparazzia.nl zal geen eind maken aan de praktijken van paparazzi,
maar geeft tenminste de mogelijkheid om iets terug te doen.
OPDRACHT 6
a/b/c
Bijvoorbeeld: Onlangs is een site toegevoegd aan het worldwide web die ik zeer toejuich:
Paparazzia.nl. Deze site is een reactie op een verschijnsel waar ik al jaren van walg: fotografen van
roddelbladen die geen moeite te veel is om bekende Nederlanders tot in het intiemste van hun
privéleven te achtervolgen. Dat er nu een site is waarop iedereen die paparazzi stuitend vindt,
privéadressen kwijt kan van deze aasgieren en natuurlijk veel foto’s, liefst zo compromitterend
mogelijk, is wat mij betreft reden voor een bescheiden feestje.
Stel je voor dat de droom van je scholierenleven is uitgekomen: je bent de zanger of de actrice die je
altijd had willen worden. Je treedt overal op, jongeren vragen om je handtekening en je wordt
uitgenodigd in alle populaire praatprogramma’s. Je zit kortom als BN’er op de eerste rang. Maar ook
een BN’er kan getroffen worden door het noodlot: een zeer dierbaar familielid, misschien zelfs wel je
partner, ontvalt je door een gruwelijk ongeluk. Meteen liggen de struiken rondom je riante villa vol met
paparazzi. Je bent daar normaal altijd heel alert op, maar door je verdriet ben je deze dagen even wat
minder oplettend. In al je ellende sta je de volgende dag tentoongesteld op de voorpagina’s van bijna
alle roddelbladen en op de showpagina van de Telegraaf. Is dat niet van een walgelijkheid die niet in
woorden is uit te drukken?
De meeste bekende Nederlanders hebben de pest aan paparazzi. Ze vinden het prima om
gefotografeerd te worden terwijl ze hun beroep uitoefenen, maar daarbuiten willen ze heel graag
gerespecteerd worden in hun privéleven. Voor een fatsoenlijk mens is dat een volstrekt redelijke eis,
maar fatsoen is nu juist waar het veel paparazzi aan ontbreekt. Tot dat fatsoen hoort dat je eerst
toestemming vraagt voor je plaatjes en als je die toestemming niet krijgt, houdt het op.
Ook als bekende Nederlanders in hun privéleven dingen doen die moreel niet door de beugel kunnen,
is dat geen vrijbrief voor fotografen om ze in de publiciteit te brengen. Helaas geldt voor veel
paparazzi juist: hoe bezwarender de foto, hoe tevredener de maker van dit wanproduct. Wie hoog te
paard zit, die kan voor hen niet diep genoeg vallen. Leedvermaak scoort, verder gaat hun wijsheid
niet.
Paparazzi en roddeljournalisten die geconfronteerd worden met kritiek op hun onfatsoen, komen altijd
met dezelfde smoesjes. Als je een bekende Nederlander bent, moet je daar gewoon de prijs voor
betalen. Bovendien, als bekende Nederlanders publiciteit nodig hebben, bijvoorbeeld om een film of
een cd te promoten, dan zijn de bladen die ze anders zo verafschuwen plotseling goed genoeg.
Dat landelijke bekendheid automatisch inhoudt dat je geen recht hebt op privacy, is natuurlijk je
reinste lariekoek. En dat sommige sterren zelf de publiciteit zoeken van de roddelbladen, staat
helemaal los van de verplichting die elke journalist heeft om de normale grenzen van fatsoen in acht
te nemen.
HOOFDSTUK 2 31

Mijn hoop is klein dat Paparazzia.nl de leden van deze beroepsgroep tot een andere praktijk zal
brengen. Maar de site geeft je tenminste de mogelijkheid om je ergernis te ontladen in een geslaagde
afbeelding van de wanstaltige bierbuik van een BP’er (bekende paparazzo). Of in een foto van zijn
echtgenote, betrapt in een innige omstrengeling met de overbuurman, terwijl haar echtvriend vijftig
kilometer verderop in de bosjes ligt om de prent van de eeuw te maken. Ik zie het gezicht van die
patjepeeër al voor me als hij zo wordt getrakteerd op een koekje van eigen deeg!
d
Bijvoorbeeld: Paparazzia.nl: een koekje van eigen deeg
OPDRACHT 7
a −
b −
OPDRACHT 8
a –
b –
OPDRACHT 9
a klopt niet
b klopt niet
c klopt
d Klopt: door met je sterkste argument te beginnen houd je de aandacht van de lezer vast.
(of:) Klopt niet: je kunt je sterkste argument het best voor het laatst bewaren, want dat blijft in het
geheugen van de lezer hangen.
2.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1
a bijvoorbeeld: vaker de computer gebruiken en meer keuzeopdrachten geven
b Bijvoorbeeld: Door het gebruik van de computer kun je beter in je eigen tempo werken; door de
computer ben je intensiever aan het leren; keuzeopdrachten stimuleren; met keuzeopdrachten
spreek je verschillende vaardigheden aan.
OPDRACHT 2
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c eigen antwoord
OPDRACHT 3
a eigen antwoord
b in de bespreekfase
c A nee
B ja
C ja
D nee
OPDRACHT 4
a De voorzitter zorgt ervoor dat een discussie volgens de regels verloopt.
b Als je actief luistert, kijk je de spreker aan en help je de spreker door door te vragen.
c Hij helpt de voorzitter door te zeggen dat een andere deelnemer zich niet aan het onderwerp
houdt, zichzelf herhaalt, negatief doet …
OPDRACHT 5
a Emma is de voorzitter.
b Zeker. In fragment 1 zie je het begin van de inventarisatiefase; in fragment 5 vat de voorzitter de
discussie samen. In de andere fragmenten zie je de bespreekfase.
c Er is wel oogcontact, maar ze vragen niet door.
d Nee, ze maken geen opmerkingen over het gedrag van andere deelnemers.
HOOFDSTUK 2 32

e
f
g
Jip is negatief: hij vindt de opmerkingen van de anderen maar niets, hij zet Nienke voor het blok:
‘Zeg jij nou ook eens iets.’
Nienke is eerst erg stil en ze kijkt omlaag. Vanaf fragment 3 is ze bij het gesprek betrokken.
Het is niet zo’n goede meningvormende discussie. Op het eind concludeert de voorzitter: ‘We zijn
het over niet veel dingen eens.’ De deelnemers gaan maar één keer op elkaars argumenten in en
de voorzitter laat Jip en Nienke hun gang gaan.
OPDRACHT 6
a/b
Inhoud bijdrage Reageert op Oordeel
Jullie voorstellen zijn zinloos. Milou en Jesse –
Leerlingen moeten actief worden. niemand +–
Dit is geen basisschool, het schiet niet op. Jesse –
Je weet niet hoe je kinderen moet belonen. Milou –
Hé, zeg jij er ook eens iets van. niemand –
c
Praat minder agressief en probeer in te gaan op wat anderen zeggen.
OPDRACHT 7
a Ze stelt een vraag en geeft er zelf antwoord op.
b Doe iets aan het pesten en het gevoel van onveiligheid.
c Hij maakt het voorstel van Milou belachelijk.
d Bijvoorbeeld: Ze had al veel eerder Jips gedrag kunnen aanpakken. Ze reageert niet streng. Jip
zal vast niet onder de indruk zijn.
OPDRACHT 8
a Nienke maakt de belangrijkste opmerking. Dat blijkt uit de conclusie van de voorzitter.
b Ze concludeert twee dingen: we zijn het over weinig dingen met elkaar eens en we vinden dat
leraren persoonlijker met leerlingen moeten omgaan.
c Zijn opmerking voegt niets toe: hij probeert de lachers op zijn hand te krijgen.
OPDRACHT 9
a bijvoorbeeld: Emma: 5; Milou: 7; Jesse: 6; Jip: 5; Nienke: 5,5
b Bijvoorbeeld: Emma helpt Nienke niet en laat Jip ontsporen. Milou reageert te weinig op anderen,
formuleert goed. Jesse formuleert minder goed. Jip is te negatief, formuleert slecht. Nienke doet
het voorstel waar iedereen het mee eens is, maar zwijgt voor het grootste deel.
OPDRACHT 10
a –
b –
c –
d –
OPDRACHT 11
a –
b eigen antwoord
c eigen antwoord
OPDRACHT 12
a –
b –
OPDRACHT 13
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c eigen antwoord
HOOFDSTUK 2 33

2.7 woorden
OPDRACHT 1
a bekommert maakt zich zorgen
promoveerde
bevorderde
morele
ethische/zedelijke
appel
beroep
zich onttrekken aan
ontlopen
committeer
bind aan
ontvankelijk zijn
openstaan voor
universele
algemene
figureren
optreden/een rol vervullen
rationeel
verstandelijk
revolutionair
vernieuwend/baanbrekend
c/d 1 traditioneel gebruikelijk
2 perspectief oogpunt
3 prioriteit voorrang
4 status aanzien
OPDRACHT 2
a appel
b bekommert zich niet om
c revolutionair
d perspectief
e gepromoveerd
f prioriteit
g rationeel
OPDRACHT 3
a fout
b goed
c goed
d fout
e goed
f fout
g goed
OPDRACHT 4
a/b Bijvoorbeeld:
1 Wij bekommeren ons om oude dieren.
2 Doordat we promoveerden, heeft ons team meer status gekregen.
3 We hebben een moreel probleem als je een appel doet op onze aanwezigheid.
4 De traditionele zwarte pieten figureren in de film Alles is Liefde.
5 De soldaten committeren zich aan de ideeën van de junta.
6 Veel mensen zijn ontvankelijk voor de universele waarden als liefde en waarheid.
7 Vanuit een mannelijk perspectief zijn jongens meer rationeel dan meisjes.
OPDRACHT 5
a toestemming en mogen: toestemming en mogen zijn synoniemen, = overbodige herhaling
b in staat en kunnen: in staat zijn en kunnen zijn synoniemen, = overbodige herhaling
c krankzinnige waanzin: waanzin betekent onder andere krankzinnig, = overbodige herhaling
OPDRACHT 6
a Onder andere woordkeus, zinsbouw, stijlfiguren bepalen de stijl van een schrijver.
b Bij stijlfiguren past een schrijver bewust een andere schrijf- en/of spreekstijl toe die afwijkt van de
normale taal.
c dezelfde woordsoorten
d Een pleonasme bestaat meestal uit verschillende woordsoorten, een tautologie bestaat uit
dezelfde woordsoorten. Bij een pleonasme is er sprake van een gedeeltelijke herhaling, bij een
tautologie van een volledige herhaling.
HOOFDSTUK 2 34

e
f
Witte sneeuw is soms fout. Als er sprake is van een niet-functionele herhaling is de dubbelop
onjuist gebruikt, is er sprake van een functionele herhaling, dan is het pleonasme juist gebruikt.
Pleonasme en tautologie zijn vooral spreektaal, omdat ze vooral ontstaan in een ‘spontane’
context. Voor schriftelijke taaluitingen heeft de gebruiker meer tijd (en wellicht ook meer de
behoefte) om taalfouten te voorkomen.
OPDRACHT 7
a tautologie: vast en zeker
tautologie: leuk en amusant
b pleonasme: oude grijsaards
pleonasme: bejaarde 65+’ers
c pleonasme: reële werkelijkheid
tautologie: echt, eerlijk, waar (alle drie de woorden)
d pleonasme: persoonlijke mening
pleonasme: donkere onweerswolken
e tautologie: verzoeken en willen
f tautologie: maar en echter
2.8 informatie
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b eigen antwoord
OPDRACHT 2
a Tekst 1 is een scoreformulier met drie kolommen: een kolom met de enquêtevragen, een kolom
met de antwoordmogelijkheden en ruimte om antwoorden te turven en een kolom voor de
resultaten.
b twaalf ingevulde enquêteformulieren
c –
d –
e –
OPDRACHT 3
a − In de inleiding moet je aan de lezer duidelijk maken wat de onderzoeksvraag is.
− In het slot moet je het antwoord geven op de onderzoeksvraag.
b Bijvoorbeeld: Hoe belangrijk is geld in het leven van leerlingen van 3 vwo?
c in de kern
OPDRACHT 4
a bewering B
b percentages
c het laagste percentage: studenten HBO/WO; het hoogste percentage: werkende jongeren
d − Het percentage werkende jongeren dat schulden heeft, is aanzienlijk hoger dan het
percentage studenten HBO/WO.
− In beide groepen neemt het percentage schuldenaren met het vorderen van de leeftijd flink
toe.
OPDRACHT 5
a
b –
c –
d –
e –
Dit kun je niet afleiden uit het scoreformulier. De vraag over sparen of afbetalen is door alle
geënquêteerden beantwoord, er is niet vooraf een onderscheid gemaakt tussen leerlingen die
geld belangrijk en leerlingen die geld niet zo belangrijk vinden.
HOOFDSTUK 2 35

OPDRACHT 6
a
Bijvoorbeeld: Meneer Verhey, onze leraar Nederlands, beweert al jaren dat leerlingen in de loop
van de tijd materialistischer zijn geworden. ‘Alles draait voor jongeren tegenwoordig om geld,’
zegt hij minstens één keer in de maand. We willen hem graag laten zien dat hij het veel te zwart
ziet en daarom hebben we besloten een enquête te houden over de vraag: ‘Hoe belangrijk is geld
in het leven van leerlingen van 3 vwo?’ De vragenlijst die we hebben gemaakt, vraagt niet alleen
naar meningen, maar probeert ook een aantal feiten boven water te halen waarmee we het
antwoord op de onderzoeksvraag kunnen onderbouwen. Van 3V1 en 3V2 hebben 58 leerlingen
de vragenlijst ingevuld.
b –
c –
d Bijvoorbeeld: Hoe materialistisch is 3 vwo? − Geld is niet het belangrijkste voor leerlingen van 3
vwo − Het ongelijk van meneer Verhey
OPDRACHT 7
a nakijken en verbeteren van het enquêteverslag
b –
OPDRACHT 8
a –
b –
c –
d –
2.9 gedicht
OPDRACHT 1
a bijvoorbeeld: een heldere manier van schrijven met korte zinnen
b bijvoorbeeld: een gedicht dat je leest als een verhaal
c De P.C. Hooftprijs is een in 1947 ingestelde staatsprijs. In dat jaar werd de driehonderste
sterfdag van Pieter Corneliszoon Hooft herdacht. De prijs wordt jaarlijks toegekend door de
onafhankelijke Stichting P.C. Hooftprijs. Tot 1955 werd de prijs voor specifieke werken
toegekend. Daarna werd het een oeuvreprijs waaraan een geldbedrag van € 60 000 verbonden
is.
OPDRACHT 2
a jezelf een vraag stellen; die vraag aan een ander stellen
b Dit gedicht heeft een directe woordkeus: de inhoud is redelijk gemakkelijk te begrijpen. De
verteltoon vind je hier niet terug
c 2 regels – 2 regels – 3 regels – 3 regels – 2 regels – 2 regels – 1 regel
d Doordat die regel alleen staat, krijgt hij extra nadruk. De lezer gaat er daardoor over nadenken.
OPDRACHT 3
a Ik wordt vergeleken met een hond en Jantien met een dijk.
b Het ziek zijn wordt vergeleken.
c bijvoorbeeld: haar betrouwbaarheid of haar figuur
d Er staan vijf vergelijkingen in het gedicht.
e Elk beeld beschrijft iets groots dat met iets kleins begint.
OPDRACHT 4
a Bijvoorbeeld: Ja, de beelden maken de eerste regels duidelijker. De beelden zijn herkenbaar.
b bijvoorbeeld: veel gewoner dan veel andere poëzie
c Bijvoorbeeld: Als je het leest, denk je: ja, zo is het!
HOOFDSTUK 2 36

test jezelf
OPDRACHT 1
a Bij Abby: Het was nooit bij Abby opgekomen om aan een Belijdster te denken als een vrouw,
maar dat was wat ze nu zag. Ze was niet meer zo bang voor deze vrouw als ze was geweest.
b Er zijn verzonnen wezens (tovenaars en Biechtmoeders). Het verhaal speelt in een verzonnen
land. Het verhaal speelt in een verzonnen verleden.
c fantasy
OPDRACHT 2
a Panis Rahl, de leider van D’Hara, is een slechte tovenaar. De Eerste Tovenaar is een goede
tovenaar.
b Hij gebruikt magie om levens te redden, niet om mensen af te slachten.
c Ze noemt hem de wind van de dood.
d D’Hara zijn de kwaden en het volk en de leiders van Abby zijn de goeden.
OPDRACHT 3
a We wilden het u maar eerlijk zeggen.
PSV PSV PSV
b U had dat niet zo bedoeld.
PSV AWV
c Wat wilde u bereiken?
VRV PSV
d Hoe had u die zaak van haar willen oplossen?
PSV AWV PSV
e Iedereen schijnt er iets over te moeten zeggen.
OVW
OVW
f Ze wijzen allemaal naar elkaar.
PSV OWV WKV
OPDRACHT 4
O WG LV-zin
a Marit / hoopte // dat ze met haar vriendin naar de bioscoop kon gaan.
O BWB BWB WG
dat / ze / met haar vriendin / naar de bioscoop / kon gaan.
b
c
BWB-zin NG O BWB NG
// Toen ze haar belde, // was / ze / meteen / enthousiast.
O LV WG
Toen / ze / haar / belde
BWB WG O-zin
In alle recensies / stond // dat het een geweldige film was.
O NG NG
dat / het / een geweldige film / was
BWB WG O LV-zin
d Na afloop / zeiden / ze, // dat ze enorm genoten hadden. //
O BWB WG
dat / ze / enorm / genoten hadden
O-zin NG NG
e Dat ze nog vaak aan de film zouden denken // was / duidelijk.
O BWB BWB VZV WG
Dat / ze / nog / vaak / aan de film / zouden denken
OPDRACHT 5
a Stotterend, gelanceerd
b bekvechtend, gecreëerd
c overeten, kokhalzend
HOOFDSTUK 2 37

d
e
wroetend, omvergegooid
geroerbakt, pruttelend
OPDRACHT 6
a podia/podiums
b runderen
c genietingen
d zeelieden/zeelui/zeemannen
e critici
f keuzen, keuzes
g herbaria/herbariums
h historici
i leliën/lelies
j solo’s, soli
k gemeenten, gemeentes
OPDRACHT 7
a Tekst 2 geeft informatie over een actuele gebeurtenis. De tekst bestaat uit inleiding + kern. Aan
het begin van de tekst staat een plaatsnaam.
b De inleiding is vetgedrukt.
c het gebruik van het Fries in hotel Post Plaza
d De inleiding vat de belangrijkste informatie samen.
e De belangrijkste reden voor de maatregel is dat 99 procent van de gasten niet uit Friesland komt.
f naar: ‘Van de gasten komt 99 procent van buiten Friesland’.
g Het hotel kiest voor de viersterrenplusstatus.
h Dit klopt niet. Medewerkers mogen onderling geen Fries spreken als er gasten in de buurt zijn.
Die zouden zich buitengesloten kunnen voelen.
i taboe − verbod; opteren − kiezen; memmetaal − moedertaal
j het principe om gasten niet in het Fries aan te spreken
k In hotel Post Plaza is het voor het personeel verboden om gasten in het Fries aan te spreken.
OPDRACHT 8
a uiteenzetten: op een zakelijke manier uitleg geven over een onderwerp
instrueren: op een systematische wijze, vaak stapsgewijs, uitleg geven over een onderwerp,
bijvoorbeeld hoe iets werkt
b In een betoog wil de schrijver de lezer overtuigen dat zijn mening juist is. In een beschouwing wil
hij de lezer aan het denken zetten.
c De tekstdoelen informeren, overtuigen en activeren. Het hoofddoel van een reclametekst is
activeren.
OPDRACHT 9
a Argument 1 is een logisch argument. Het doet een beroep op je verstand, want het geeft uitleg
over de giftige stoffen die in blauwalgen voorkomen.
b Argument 2 is een emotioneel argument. Het doet een beroep op je gevoel, want het attendeert
je op onprettige ervaringen die het gevolg kunnen zijn van blauwalgen.
c Je spreekt van een tangconstructie als woorden die grammaticaal bij elkaar horen, van elkaar
gescheiden worden door een woordgroep of een aantal zinsdelen. In de voorbeeldzin horen
komen en voor bij elkaar, want het zijn de delen van het splitsbare werkwoord voorkomen.
OPDRACHT 10
a Er is een grote afstand tussen het hulpwerkwoord en het hoofdwerkwoord.
Madelein Spit is op 46-jarige leeftijd als eerste Nederlandse vrouw benoemd tot generaal van de
Koninklijke Luchtmacht.
b hoofdzin met veel bijzinnen
Ze is niet de eerste vrouwelijke generaal in het Nederlandse leger. Twee jaar geleden ging
Jeanne van Hoek haar al voor bij de landmacht. Dat trok toen zoveel aandacht van de media dat
er een aparte persconferentie moest worden belegd.
c Er is een grote afstand tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord.
HOOFDSTUK 2 38

d
De kersverse generaal was al als klein meisje zeer in techniek geïnteresseerd en werd daarin
door haar vader sterk gestimuleerd. Ze wordt in haar nieuwe functie verantwoordelijk voor de
techniek van alle vliegtuigen en helikopters van de Nederlandse krijgsmacht.
Er is een grote afstand tussen de delen van een splitsbaar werkwoord.
Voor haar benoeming een feit werd, werkte ze enige tijd als Nederlandse vertegenwoordiger mee
aan het project voor de bouw van een nieuwe Amerikaanse straaljager.
OPDRACHT 11
a Inventarisatiefase: de voorzitter laat de deelnemers hun mening geven over het onderwerp.
Bespreekfase: de deelonderwerpen waarover meningverschil is komen aan de orde.
Slotfase: de voorzitter vat samen waar de deelnemers het wel en niet over eens zijn.
b Je luistert actief als je laat zien dat je luistert en als je door door te vragen andere deelnemers
helpt.
c Je laat je observatieschema zien aan degene die je hebt geobserveerd en legt hem uit hoe je tot
je oordeel bent gekomen.
OPDRACHT 12
a Moeten ouders controleren of kinderen hun huiswerk maken?
b Jip gaat niet in op wat Milou zegt. Hij komt met een denkbeeldig voorbeeld.
c Milou reageert emotioneel vanuit haar relatie met haar ouders.
d Nienke probeert het deelonderwerp dat besproken moet worden, weer op tafel te krijgen.
OPDRACHT 13
a promoveren – bevorderen
b rationeel – verstandelijk, moreel – zedelijk
c bekommeren zich – maken zich zorgen om, onttrekken zich aan – ontlopen
d prioriteit – voorrang, ontvankelijk zijn – openstaan voor, universele – algemene
e status – aanzien, traditioneel – gebruikelijk
f perspectief – oogpunt, appel – beroep
OPDRACHT 14
a 1 tautologie: voordat en eerst
2 tautologie: hoewel en toch
3 tautologie: onderling en elkaar
4 pleonasme: lieve schat
5 tautologie: jammer maar helaas
6 tautologie: zoals bijvoorbeeld
7 pleonasme: pasgeboren baby
b 4 lieve schat: legt de nadruk op schat
5 jammer maar helaas: dit is min of meer een uitdrukking
7 pasgeboren baby: kan bijvoorbeeld benadrukken dat de baby enkele uren oud is
OPDRACHT 15
a
Enquêtevragen Antwoorden turven Resultaten
b
c
d
e
Het is belangrijk de antwoordruimte in twee helften te splitsen, als je bij het turven rekening wilt
houden met twee verschillende groepen. Bijvoorbeeld jongens en meisjes.
In de inleiding moet je informatie geven over het doel van het onderzoek, de onderzoeksvraag en
de onderzoeksgroep (wie en hoeveel personen).
De kern gebruik je voor het weergeven van de resultaten: alle resultaten of een selectie.
Het slot dient voor het geven van het antwoord op de onderzoeksvraag. Daarbij verwijs je in
samengevatte vorm nog eens naar een paar belangrijke enquêteresultaten.
HOOFDSTUK 2 39

OPDRACHT 16
a/b Bijvoorbeeld
Colagebruik van leerlingen gemiddeld per week, in liters
vmbo-t havo vwo
Totaal 5,6 6,2 4,4
Jongens/meisjes 5,3 5,9 6,6 5,8 4,8 4,0
c
Bijvoorbeeld: Leerlingen van alle drie de schooltypen drinken veel cola, maar de havoleerlingen
spannen de kroon.
Bijvoorbeeld: Op havo en vwo drinken jongens meer cola dan meisjes, maar op vmbo-t zijn het
juist de meisjes die meer cola drinken.
HOOFDSTUK 2 40

HOOFDSTUK 3
3.1 fictie
OPDRACHT 1
a bijvoorbeeld: Oorlogswinter – Jan Terlouw, Dagboek van Anne Frank, De kinderen van het
achtste woud – Els Pelgrom
b Bijvoorbeeld: De Tweede Wereldoorlog is belangrijk voor onze geschiedenis. Mensen laten in
gevaarlijke tijden zien wie ze werkelijk zijn. Wat er in de Tweede Wereldoorlog gebeurd is, mag
nooit vergeten worden.
c eigen antwoord
OPDRACHT 2
a in Duitsland aan het eind van de Tweede Wereldoorlog
b Waarschijnlijk met beide personages, maar vooral met Martin: zijn gedachten krijg je te lezen.
c Katrina heeft haar man verloren. Ze denkt dat muzikanten goede mensen zijn. Ze werkt hard.
Martin is waarschijnlijk geen Duitser. Hij heeft aan het oostfront gevochten. Hij heeft een geheim.
d Waarom denkt hij: Eigen schuld, dikke bult? Waarom moet hij liegen tegen Katrina? Wat heeft hij
hiervoor meegemaakt?
e Bijvoorbeeld: Ja, want je wordt erg nieuwsgierig naar wat er met Martin aan de hand is. Nee,
want er gebeuren in dit fragment helemaal geen enge of spannende dingen.
OPDRACHT 3
a Je leest de gedachten van de ik, dat is Martin.
b Dit is het vertelstandpunt eerste persoon.
c Bijvoorbeeld: Door dit vertelstandpunt ontstaat spanning. Je vraagt je af wat er met Martin aan de
hand is.
d Als het verhaal vanuit wisselende vertelstandpunten was geschreven, kreeg je ook de gedachten
van Katrina te lezen. Dan zou je beter begrijpen waarom ze zich zo gedraagt tegen Martin.
OPDRACHT 4
a vertelstandpunt eerste persoon
b vertelstandpunt eerste persoon
c vertelstandpunt derde persoon
d vertelstandpunt derde persoon
OPDRACHT 5
a Je leest de gedachten van Remi Claessen.
b Hij is bang dat God hem niet kan vergeven dat hij de medaille van zijn broer heeft gestolen.
c Waarschijnlijk niet. De achtergrond van de diefstal ken je niet en je kent het fenomeen biecht niet.
d Remi is de ik, het vertelstandpunt eerste persoon.
e Het boek heeft wisselend vertelstandpunt, want in het vorige fragment lazen we de gedachten
van een Martin.
f Bijvoorbeeld: Ja, origineel, ik heb nog nooit zo’n boek gelezen. Of: Nee, het kost me moeite om te
begrijpen wie de ik is.
OPDRACHT 6
a Martin moet kiezen of hij Katrina de waarheid over zijn verleden zal vertellen.
b Remi moet kiezen of hij de pastoor zijn slechte daad zal opbiechten.
c − Keuzes maken in de oorlog.
− Welke keuzes maken mensen in oorlogstijd?
− Keuzes maken heeft grote gevolgen, zeker in de oorlog.
d Gaat Remi zijn geheim opbiechten?
e De biechtstoel is een kleine ruimte waarin strikte regels gelden.
OPDRACHT 7
eigen antwoorden
HOOFDSTUK 3 41

OPDRACHT 8
eigen antwoorden
3.2 grammatica
OPDRACHT 1
a na een voorzetsel en bij personen
b Het woord of het groepje woorden waarnaar een betrekkelijk voornaamwoord terugwijst. Het
antecedent gaat daaraan dus vooraf.
c De bijvoeglijke bijzin begint meestal met een betrekkelijk voornaamwoord.
OPDRACHT 2
a Hoe kom je op een goed idee?
BW WW PSV VZ LW BN ZN
b Na het brainstormen, dat ongeveer tien minuten duurt, moet je alles loslaten.
VZ LW ZN BTV BW TW ZN WW WW PSV OVW WW
c Vaak ontstaan goede ideeën in dat ontspannende bad.
BW WW BN ZN VZ AWV BN ZN
d Het lezen van boeken of het bekijken van een tv-programma geeft nieuwe prikkels.
LW ZN VZ ZN VW LW ZN VZ LW ZN WW BN ZN
e Uiteindelijk wordt je creativiteit op die manier groter.
BW WW BZV ZN VZ AWV ZN BN
f Wie wil dat niet?
VRV WW AWV BW
OPDRACHT 3
a Beide zijn geen zelfstandig zinsdeel, maar onderdeel van een ander zinsdeel.
b Omdat het betrekkelijk voornaamwoord een functie heeft in de bijvoeglijke bijzin.
c Onderwerp en persoonsvorm kunnen gescheiden zijn; de persoonsvorm staat achterin de zin.
OPDRACHT 4
a Iedere eerste maandag van de maand / houdt / de brandweer / oefeningen.
BVB: Iedere, eerste; van de maand
b Met hun rode auto / rijden / ze / naar een verlaten terrein.
BVB: hun, rode; verlaten
c De mannen / zijn / gekleed / in beschermende kleding.
BVB: beschermende
d Op de plaats van bestemming / rollen / ze / meterslange slangen / uit.
BVB: van bestemming; meterslange
e Daaruit / komt / elke seconde / een kubieke meter water.
BVB: elke; kubieke, water
f Het in de fik gestoken schuurtje / is / dan ook / een fluitje van een cent.
BVB: in de fik gestoken; van een cent
g Tot hun teleurstelling / is / het vuur / in enkele minuten / gedoofd.
BVB: hun; enkele
OPDRACHT 5
O WG MV LV
a De leraar / vertelde / de klas / een boeddhistische parabel over drie blinde mannen.
BVB: boeddhistische, over drie blinde mannen
O WG BWB VZV
b De leerlingen, geïnteresseerde vwo’ers, / luisterden / natuurlijk / naar het verhaal.
Bijstelling: geïnteresseerde vwo’ers
c
O WG BWB VZV WG
Eén blinde / heeft / alleen / aan de slurf van een olifant / gevoeld.
BVB: van een olifant
BWB NG O NG
d Naar zijn mening / is / het dier / een slang.
BVB: zijn
HOOFDSTUK 3 42

O WG LV
e De tweede / bevoelt / een ruwe poot.
BVB: ruwe
O NG BWB NG NG
f Dat / moet / wel / een boom / zijn.
BVB: –
O WG VZV
g Nummer drie / trekt / aan de staart van het beest.
BVB: drie; van het beest
BWB NG O NG
h Volgens hem / is / dat / een stuk touw.
BVB: touw
O NG NG
i De conclusies van de drie blinden / zijn / fout.
BVB: van de drie blinden
O WG BWB LV WG
j Geen van allen / kan / namelijk / het geheel / overzien.
BVB: van allen
OPDRACHT 6 (MVT)
O WG LV BWB
a My best friend, Laura, / keeps / a diary / since her childhood.
BVB: my, best; her
Bijstelling: Laura
BWB O WG MV LV
b Yesterday / she / showed / me / the little rose coloured book.
BVB: little, rose coloured
O WG WG LV
c J’/ ai / vu / le documentaire de Zinedine Zidane, le plus célèbre footballeur de France.
BVB: de Zinedine Zidane
Bijstelling: le plus célèbre footballeur de France
O MV WG WG LV
d Un de mes amis / m’/ a / donné / ce dvd.
BVB: de mes amis; mes; ce
BWB WG O
e In Venlo, einer Grenzstadt, / studieren / viele Deutsche.
Bijstelling: einer Grenzstadt
BVB: viele
O WG LV BWB
f Man / sieht / diese jungen Studenten / überall.
BVB: diese, jungen
OPDRACHT 7
a die van verre te zien is
BTV: die; antecedent: een toren
b die sinds kort een andere bestemming gekregen heeft
BTV: die; antecedent: een oude watertoren
c wat de bewoners jammer hadden gevonden
BTV: wat; antecedent: Anders …gesloopt
d aan wie de gemeente een bouwvergunning verleende
BTV: wie; antecedent: De koper
e wat kon mislukken
BTV: wat; antecedent: Alles
f die de eigenaren zo veel problemen bezorgde
BTV: die; antecedent: de verbouwing
g dat morgen gegeven wordt
BTV: dat; antecedent: het feest
HOOFDSTUK 3 43

OPDRACHT 8
1 Aletta Jacobs (1854-1929) was een beroemde vrouw, die als eerste vrouw studeerde aan de
universiteit.
2 Aletta promoveerde in 1879 tot doctor in de geneeskunde, wat natuurlijk heel bijzonder was.
3 Ze was een sterke voorstandster van vrouwenemancipatie, die in die dagen nog in de
kinderschoenen stond.
4 Haar Amsterdamse kliniek telde veel arme vrouwelijke patiënten, aan wie ze kosteloze hulp
verleende.
OPDRACHT 9 (MVT)
a die mit Karl ins Kino gehen wollte
BTV: die; antecedent: Johanna
b den ich heute gesehen habe
BTV: den; antecedent: der Junge
c was er für sie tun konnte
BTV: was; antecedent: alles
d pour qui l’école est très importante
BTV: qui; antecedent: une fille
e que tu as acheté
BTV: que; antecedent: Le livre
f qui se trouvent sur la table
BTV: qui; antecedent: Les stylos
g that he loved most
BTV: that; antecedent: The country
h that he could say
BTV: that; antecedent: All
i with whom he travelled a lot
BTV: whom; antecedent: The boy
OPDRACHT 10
BWB WG O VZV
a Tegenwoordig / genieten / we / van beeldprojecties die soms huizenhoog zijn.
O BWB NG NG
die / soms / huizenhoog / zijn
BWB WG O LV BWB
b In steden die zich willen profileren, ziet / men / ze / steeds vaker.
O WG WG
die / zich / willen profileren
O WG BWB VZV
c We / denken / niet / aan de lange weg, die voorafging aan deze beelden.
O WG VZV
die / voorafging / aan deze beelden
BWB NG O NG
d Waarschijnlijk / was / de uitvinder / Christiaan Huygens, die driehonderd jaar geleden leefde.
O BWB WG
die / driehonderd jaar geleden / leefde
O WG LV
e Hij / ontdekte / iets, wat hij lanterna magica noemde.
O LV WG
wat / hij / lanterna magica / noemde
HOOFDSTUK 3 44

3.3 spelling
OPDRACHT 1
a klopt niet
b klopt niet
c klopt
OPDRACHT 2
a gereden, rijdende
b verraste, verrassende
c geboycotte, boycottende
d gevluchte, vluchtende
e geraadpleegde, raadplegende
OPDRACHT 3
a opgeplakte
b bereide
c koesterend
d vergeleken
e bestede
f verwarde
g verbrede
h juichende
OPDRACHT 4
a Schiedammer Cees Schuurmans krijgt een boete terug.
b Dat bepaalde de Rechtbank Rotterdam maandag.
c Schuurmans gaf begin januari met zijn Volvo voorrang aan een kat.
d Het verkeer in de Schiekade zou daar last van hebben gehad.
e 75 euro krijgt hij van Rechtbank Rotterdam terug.
OPDRACHT 5
a met
b eerste
c zonder
OPDRACHT 6
a Casjmir Oyé Mba
b Jos in het Veld
c de heer In het Veld
d de heer J. in het Veld
e Esmee de Ridder
f mevrouw De Ridder - de Quay
OPDRACHT 7
a ’t Kan verkeren.
b Martine leert braille en draagt een colbert van Armani.
c Het Olympisch Comité vliegt op dinsdag met een Boeing naar Zuid-Italië.
d In het noordoosten kun je in de paasvakantie met je Gazellefiets lekker toeren.
e ‘Weet je misschien,’ vroeg ze, ‘of er in Van Gogh Museum werken hangen van Picasso?’
f Ik neem een aspirientje, een Mars en een Red Bull.
g De sponsoren van de Zevenheuvelenloop zijn: Fortis, de NS, de Atletiekunie, de Gelderlander en
het blad Runnersworld.
HOOFDSTUK 3 45

3.4 lezen
OPDRACHT 1
a Signaalwoorden geven het verband aan tussen zinnen en alinea’s. Daaruit kun je voor een deel
de opbouw van een tekst afleiden.
b Als een signaalwoord het verband tussen woorden aangeeft, verduidelijkt dat niet de opbouw van
een tekst.
c bijvoorbeeld: en, ook, op de eerste plaats, op de laatste plaats, tot slot
d bijvoorbeeld: maar, echter, aan de andere kant, daarentegen
e –
f concluderend en oorzakelijk verband
OPDRACHT 2
a informatie geven
b Geschiedenis heeft vooral een informatief karakter.
c De tekst is een uiteenzetting.
d De titel verbaast je, want hoe kun je in Nederland een jetlag oplopen?
OPDRACHT 3
a A en C
b Bijna elke plaats had zijn eigen tijd.
c Hoe is er in Nederland een standaardtijd tot stand gekomen?
d Het tijdsverschil binnen Nederland zorgde nog niet echt voor problemen.
e Bovendien is een belangrijk signaalwoord in alinea III.
f Er zijn twee verklaringen: er werd niet veel gereisd en de mogelijkheden om lange afstanden af te
leggen waren niet toereikend.
g Nu volgt een uitleg of verklaring.
h Oorzaak: de tijdsaanduidingen van de verschillende plaatsen kwamen niet overeen. Gevolg: de
Amsterdamse tijd in 1909 werd de standaardtijd van Nederland.
i Het is een begrip.
j Maar geeft een tegenstelling aan.
k In Nederland was er een standaardtijd; in Europa was er nog geen standaardtijd.
OPDRACHT 4
a aanleiding; constatering; definitie; probleemstelling; stelling; vraagstelling
b beantwoording; oplossing; verklaring
c verklaring
OPDRACHT 5
a vrienden op Hyves
b informeren
c De tekst komt uit een krant. Daarin vind je vooral informatieve teksten.
OPDRACHT 6
a Wat voor voordelen hebben BN’ers? Deze vraag wordt beantwoord in alinea III en IV. Wat
betekenen virtuele vriendschappen? Deze vraag wordt beantwoord in alinea VII tot en met X.
b C
c A
d toelichting
e toelichting
f tegenstelling
g Raymond Spanjar is medeoprichter van Hyves. Marjolein Antheunis is een wetenschapper die
onderzoek over dit onderwerp heeft gedaan.
OPDRACHT 7
a het blad van Milieudefensie
b een betogende of activerende tekst
c Bijvoorbeeld: De manier waarop fabrikanten producten aan jonge kinderen proberen te verkopen.
HOOFDSTUK 3 46

OPDRACHT 8
a Door de verwijzing naar Bob de Bouwer, een serie die bijna iedereen kent, trekt hij de aandacht.
b Om toch ten minste één product met Bob de Bouwer erop aan te schaffen.
c Producenten gebruiken afbeeldingen van figuren die bij kinderen populair zijn, om meer te
verkopen.
d minder duidelijk
e Bij publieke omroepen is er geen plaats voor programmalange commercials tegenover De
publieke omroepen besteden 4,3 procent van de zendtijd aan reclame.
OPDRACHT 9
a Niet alleen over de aankoop van voedsel, speelgoed en tijdschriften, ook over dagjes uit,
vakantiebestemmingen, de aanschaf van computers en mobieltjes hebben kinderen veel te
vertellen.
b De zin geeft aan hoeveel kinderen te vertellen hebben over de aankopen en bestedingen van een
gezin.
c opsomming
d conclusie
e het signaalwoord dus
OPDRACHT 10
a Vroeger verliep de communicatie via de ouders, maar nu verloopt de communicatie rechtstreeks
en via meerdere kanalen.
b Kids zijn op elk gewenst moment en overal te bereiken.
c Engelse woorden horen bij deze groep jongeren.
d Dit woord wordt uitgelegd met voorbeelden: radio- en televisieprogramma’s, evenementen en
SMS-verkiezingen, websites.
e Alinea VI licht alinea V toe.
OPDRACHT 11
a keuze
b B
c Trendsetters zetten de trend in gang. Zij brengen nieuwe producten eerst bij kinderen die de
mode volgen en een voorbeeld zijn voor anderen. De kans is groot dat andere kinderen hen
nadoen.
d Als kinderen langere tijd producten in beeld zien, willen ze die kopen.
e De reclame verloopt via veel media. Kinderen die maar liefst 38 uur per week naar de tv kijken,
worden dus bestookt met reclame tussen de uitzendingen door.
f uit een onderzoek van Intomart uit 2003
g De suggestie is dat veel mensen reclame gericht op kinderen tot 12 jaar wil verbieden. Dit
gegeven wordt niet met getallen onderbouwd.
h oplossing
OPDRACHT 12
a Het is een informerende tekst. Er worden feiten beschreven. De schrijver geeft niet zijn mening
over het onderwerp.
b Adverteerders en fabrikanten jagen op kinderen: ze willen hen bewerken zodat hun producten
gekocht worden.
c Reclamemakers benaderen kinderen van nu steeds meer rechtstreeks via multimediale
campagnes. Dat leidt zowel in de Verenigde Staten als in Nederland tot groeiende weerstand.
3.5 schrijven
OPDRACHT 1
a antwoord C
b In een beoordeling vertel je iets over de inhoud van de film of het boek (= feitelijke informatie).
Daarnaast geef je aan wat je van de film of het boek vindt.
OPDRACHT 2
a –
HOOFDSTUK 3 47

c
d
e
f
g
h
Een verhaal over een duister verleden past bij een beschrijving.
Comfortabel en veilig en Schitterende acteerprestaties passen bij een beoordeling.
een website waarop je het menselijk lichaam kunt bestuderen
Wat een prachtige tool is Visible Body! En: Ook heel handig voor werkstukken biologie.
Inleiding: prachtig, handige. Slotalinea: prachtig en leerzaam; bruikbaar; heel geschikt.
Antwoord C. De uitleg over je mening hoort thuis in de kern, in het onderdeel beoordeling.
Aan de tussentitels kun je al zien dat de eerste kernalinea een beschrijving is en de tweede een
beoordeling.
mogelijkheid B
OPDRACHT 3
a op intrigerende wijze tot leven gekomen (op het witte doek); een meeslepend verhaal
b Bijvoorbeeld: Amir schept tijdens een wedstrijd de vlieger van een groepje jongens uit de lucht.
Even later wordt Hassan door dezelfde jongens belaagd en zwaar mishandeld. Amir is getuige
van de mishandeling, maar hij durft zijn vriend niet te helpen. Dit leidt tot een breuk in de
vriendschap tussen de twee jongens. Kort daarop vallen de Russen Afghanistan binnen. Amir en
zijn familie vluchten het land uit naar Amerika.
OPDRACHT 4
a Ja, dat doet de schrijver van tekst 3. Hij legt uit waarom Froger en Kraayenhof de verrassing van
de avond waren: de bijzondere wijze waarop ze Bloed, Zweet en Tranen brachten.
Hij legt ook uit waarom hij de avond al met al prachtig vond: vanwege het optreden van de
artiesten na de pauze, die dezelfde passie toonden als Hazes.
b Dat klopt niet. De slotalinea is een afsluiting van de tekst in de vorm van een conclusie.
c Bijvoorbeeld: Voor de pauze kwam het concert maar moeizaam op gang. Dat had enerzijds te
maken met de belichting. De grote verlichting bleef veel te lang aan, waardoor het in de zaal
maar niet gezellig en intiem wilde worden. Anderzijds viel het optreden van Berget Lewis nogal uit
de toon. Niet dat het deze zangeres aan zangkwaliteiten ontbreekt. Maar terwijl alle andere
zangers louter nummers van André Hazes ten gehore brachten, zong deze jongedame alleen
maar nummers uit haar eigen repertoire. Merkwaardig dat de organisatie daar niet een stokje
voor heeft gestoken.
d Bijvoorbeeld: Voor de pauze weinig sfeer
OPDRACHT 5
a We spreken van incongruentie als in een zin onderwerp en persoonsvorm niet beide in het
enkelvoud of meervoud staan. (Of: niet hetzelfde getal hebben).
b Een aantal jongeren heeft zich misdragen.
c De brugklassers wordt een bijdrage aan het slotfeest gevraagd.
OPDRACHT 6
a Clubje is enkelvoud en kernwoord van het onderwerp.
Het clubje meisjes was nog lang niet uitgepraat.
b De dames en heren van de politie is MV, laf gedrag is O.
De dames en heren van de politie wordt laf gedrag verweten.
c Die verwijst naar voetballers en is dus meervoud.
Een van de betere voetballers die ooit in Oranje hebben gespeeld, is zonder twijfel Abe Lenstra.
d Media is meervoud, medium is enkelvoud.
‘De media maken overal een hype van,’ beweerde de trainer.
e Aantal is enkelvoud en het kernwoord van het onderwerp.
Het grote aantal bloemen, die bijna allemaal in bloei stonden, viel mij meteen op.
f Er zijn twee hoofdzinnen. In hoofdzin 1 is het onderwerp enkelvoud, in hoofdzin 2 is het
onderwerp (de resultaten) meervoud. Dus moet in hoofdzin 2 de persoonsvorm ook in het
meervoud.
Het proefwerk wordt nagekeken en de resultaten worden bekendgemaakt.
g Groep is enkelvoud en het kernwoord van het onderwerp.
Een grote groep kinderen zette de boel op stelten.
h Franse jongeren is meewerkend voorwerp, het volkslied is onderwerp, dit is enkelvoud.
Franse jongeren wordt op school het volkslied aangeleerd.
HOOFDSTUK 3 48

OPDRACHT 7
a bijvoorbeeld: een internetsite van dagblad Trouw met filmrecensies
b Ik ga een beoordeling schrijven over een internetsite van Trouw met filmbesprekingen. Ik wil de
lezer ervan overtuigen dat deze site recensies bevat van behoorlijke kwaliteit. Mijn tekst is
bedoeld voor de lezers van Kidsweek.
c Bijvoorbeeld:
Inleiding Onderwerp noemen, mening geven.
Beschrijving Beschrijven hoe de recensies te vinden zijn op de site; wat de site te bieden
heeft; wie de schrijvers zijn van de recensies.
Beoordeling De recensies beoordelen aan de hand van de volgende vragen:
– Wordt er informatie gegeven over genre en inhoud?
– In hoeverre helpen de oordelen de lezer bij het maken van keuzes?
– Hoe zijn de recensies opgebouwd?
– Wordt er informatie gegeven om een film te ‘plaatsen’?
Slot
Conclusie over de kwaliteit van de site in vergelijking met andere sites.
OPDRACHT 8
a t/m f Bijvoorbeeld: Goede filmrecensies gezocht!
Ik ben een groot filmliefhebber en daarom haal ik geregeld dvd’s in huis. Maar ik wil wel graag weten
wat ik in huis haal en daarom bezoek ik altijd van tevoren sites met filmrecensies. In de loop van de
tijd heb ik gemerkt dat de kwaliteit van deze sites heel verschillend is. Een site die ik meestal met
plezier raadpleeg, is die van dagblad Trouw (www.trouw.nl).
Ruime keus
De filmrecensies zijn eenvoudig te vinden. In het menu bovenaan de startpagina moet de Verdieping
worden aangeklikt en vervolgens dossiers. Eén van de dossiers draagt de naam filmrecensies. Wat
meteen opvalt, is dat de keus die het dossier biedt behoorlijk ruim is: zeker honderd recensies van
recente datum. De bovenste recensie is de filmbeoordeling die het laatst is gemaakt, van daaruit kun
je teruggaan naar recensies van vroeger datum. De oudste recensie is van ongeveer een jaar
geleden.
De recensies zijn geschreven door drie medewerkers van de krant: Belinda van de Graaf, Jann
Ruyters en Remke de Lange.
Houvast
Als ik een recensie lees, wil ik allereerst informatie krijgen over het genre en de inhoud van de film.
Wat dit betreft kom ik in Trouw redelijk aan mijn trekken: wat voor soort film het is, wordt in de meeste
recensies snel duidelijk en de informatie over de inhoud is meestal zodanig dat je een duidelijk idee
krijgt, zonder dat de recensent te veel verraadt. Als ik ergens een hekel heb, zijn het recensenten die
de hele film navertellen.
Daarnaast wil ik weten wat de recensent van de film vindt, zodat ik een beetje houvast heb als ik een
paar nieuwe dvd’s ga huren. Alle drie medewerkers zijn in het algemeen duidelijk in hun opinies over
het verhaal, over de regie en over de acteursprestaties. Al ben ik het achteraf niet altijd in elk opzicht
met hen eens, het komt eigenlijk nooit voor dat ik hun oordeel niet kan begrijpen.
Wat ik soms wel een bezwaar vindt, is de opbouw van de recensies. Nog voordat ik als lezer enige
informatie over de film heb gehad, wordt er al een emmer met meningen over me uitgestort. Vooral
Jann Ruyters heeft daar een handje van. Ik heb er niets op tegen dat een recensent informatie en
oordelen afwisselt, maar ik wil wel graag dat hij steeds eerst de informatie geeft en daarna een
oordeel. Alleen zo kan ik een beetje controleren waarop zijn of haar mening is gebaseerd.
Wat ik ten slotte belangrijk vind, is dat de recensent informatie verschaft die het mij mogelijk maakt de
film te plaatsen. Informatie over de regisseur bijvoorbeeld en over de belangrijkste acteurs. Die
informatie vind ik in een Trouwrecensie altijd. Als bijvoorbeeld Spielberg een vervolg heeft gemaakt op
zijn Indiana Jones-films, dan wordt dit duidelijk vermeld en krijgt de lezer een korte terugblik op de
voorgangers. Ook Harrison Ford, de hoofdrolspeler, krijgt ruime aandacht. Op vergelijkbare wijze
wordt in andere recensies steeds een vergelijking gemaakt met vorige prestaties van een regisseur of
acteur.
Behoorlijke kwaliteit
De site met filmrecensies van Trouw is van een behoorlijke kwaliteit. Als je een gids zoekt die je kan
helpen bij het kiezen van films die de moeite waard zijn, is ze absoluut bruikbaar. Ze is hoe dan ook te
verkiezen boven de websites van de vele goedwillende amateurs die je ook op internet kunt vinden.
HOOFDSTUK 3 49

Want als filmliefhebber wil je toch wel iets meer dan besprekingen die niet veel anders doen dan
uitgebreid de inhoud beschrijven, vaak ook nog in zeer berispelijk Nederlands.
OPDRACHT 9
a –
b eigen antwoord
OPDRACHT 10
a –
b –
3.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1
a Interrumperen betekent dat je iemand die het woord heeft, onderbreekt.
b Je kunt de rondes onder elkaar verdelen of je kunt voor de delen van elke ronde een verdeling
maken.
OPDRACHT 2
a Ja, hij stelt de vraag of de tegenpartij weet dat je je al vanaf je twaalfde kunt laten registreren als
donor.
b Het geen-bezwaarsysteem moet ingevoerd worden om donoren te registreren.
c inleiding met stelling; argumenten voor de stelling; samenvatting van de ronde
d Er wachten veel mensen op een donororgaan; mensen zijn te lui om zich als donor te laten
registreren; er kan illegale handel in organen komen.
e ja: ten eerste, een tweede argument, een derde argument
f Jip doet de inleiding en de samenvatting; Nienke geeft de argumenten.
OPDRACHT 3
a Milou neemt de hele ronde voor haar rekening.
b Nee, de samenvatting ontbreekt. Milou geeft in de inleiding haar standpunt en daarna drie
argumenten.
c Het is niet helemaal duidelijk wanneer iemand dood is; het geen-bezwaarsysteem houdt geen
rekening met dementerenden en jonge kinderen; het geen-bezwaarsysteem is ondemocratisch.
d Jip en Nienke brengen veel duidelijker hun argumenten onder woorden. Door het gebruik van
opsommende signaalwoorden en door de samenvatting is helder wat hun standpunt is en wat
hun argumenten zijn.
OPDRACHT 4
a Nee, weerleggen betekent beargumenteren waarom de tegenpartij ongelijk heeft; tegenspreken
is dat je zegt dat de ander ongelijk heeft.
b Over feiten kun je niet van mening verschillen.
c Van een deskundige mag je aannemen dat hij weet waarover hij praat.
d bijvoorbeeld: een vraag stellen, op een onderdeel van een argument reageren, de tegenpartij
stom noemen
OPDRACHT 5
a Jip doet de inleiding en weerlegt het eerste argument; Nienke weerlegt het tweede argument; Jip
het derde en hij sluit de beurt af met een vraag.
b Ja, alle argumenten komen aan de orde.
c De eerste weerlegging is niet sterk (Ik heb wel goed opgelet bij biologie). De tweede weerlegging
is wel sterk (dementerenden hebben voldoende tijd gehad om te beslissen en in de huidige wet
mogen kinderen ook zelf beslissen). De derde weerlegging is tegenspreken en dus niet sterk.
d Hij laat zich gaan tegenover de tegenpartij met opmerkingen als Ik heb wel goed opgelet en Als
jullie een beetje menselijk zijn.
OPDRACHT 6
a Hij verwijt Jip dat hij niet rustig gesproken heeft.
b Ja, alle argumenten komen aan de orde.
HOOFDSTUK 3 50

c
d
e
Het eerste argument wordt niet weerlegd. Dat kan ook niet, want het is een feit. Jesse geeft er
wel commentaar op. Bij het tweede argument vraagt hij om een bewijs van de juistheid. Dit is nog
geen weerlegging. Het derde argument weerlegt hij met een citaat uit een krant. Goede
weerlegging.
Jullie argumenten kloppen niet, dus klopt jullie stelling niet.
Bijvoorbeeld: Jesse weerlegt het best de argumenten van de tegenpartij, ook al is niet alles
overtuigend (zie antwoord d). Hij verwoordt zijn weerlegging op een betere manier.
OPDRACHT 7
a Milou overtuigt het meest. Ze herhaalt de argumenten die weerlegd zijn en ze laat zien welke
argumenten van haar nog overeind staan.
b Ze speelt op de emotie: Er wachten 100 zieke mensen op een donor.
c Aan de ene kant wel, want het tekort aan donororganen is de aanleiding om over een
wetswijziging te praten. Aan de andere kant niet, omdat in het debat de voor- en nadelen van het
geen-bezwaarsysteem centraal stonden.
OPDRACHT 8
a
Jip Nienke Milou Jesse
spreekvaardigheid + ? ? ++
argumenten – ? +
weerlegging – ? +
zich houden aan regels – + + +
b bijvoorbeeld: Jip 6,0 − Nienke 6,5 − Milou 7,0 − Jesse 7,5
OPDRACHT 9
a Momenteel blijft 75% van de jongeren die met roken begint langdurig verslaafd.
b De wetenschappers weten niet of je vanaf een bepaalde leeftijd kunt meeroken zonder er schade
van te ondervinden. Als daar twijfel over is, kun je meeroken maar het best voorkomen.
c Dat blijkt niet uit de gegevens. Ongeboren kinderen ondervinden schade van meeroken. Kinderen
krijgen klachten aan de luchtwegen door meeroken. Astmapatiënten lijden ook onder meeroken.
Hoe groot de aantallen van deze groepen zijn, staat niet vermeld. Wel zijn er getallen over het
aantal mensen dat longkanker krijgt: 9000 per jaar.
OPDRACHT 10
–
OPDRACHT 11
–
OPDRACHT 12
–
3.7 woorden
OPDRACHT 1
a/b tax
belasting
imposante indrukwekkende
compacte gering van omvang
decadentie moreel verval
extravagant buitenissig/overdreven
variant
versie
exorbitant overdadig/overdreven
c/d 1 impopulair niet geliefd
2 bolides (race)auto’s
3 recessie dalende welvaart
4 klassieke traditionele
HOOFDSTUK 3 51

OPDRACHT 2
a recessie, extravagant
b impopulaire
c klassieke
d bolides, imposante
e exorbitant, de recessie
OPDRACHT 3
Bijvoorbeeld:
a Een slurptax voor deze bolides kan ik goed begrijpen.
b In de recessie zou je exorbitant milieuonvriendelijke auto’s moeten verbieden.
c De meest imposante auto’s zien er vaak stoer uit.
d Vaak zijn impopulaire maatregelen nodig om mensen over te halen compacte auto’s te kopen.
e In een samenleving met veel decadentie, hebben sommige mensen een extravagante levensstijl.
f Weet jij welke variant van de Volkswagen Kever de meest klassieke is?
OPDRACHT 4
a Ik ben zo terug.
b Hij is dom.
c Dat hele eind loop ik wel even. (grapje)
d Luuk is werkloos.
OPDRACHT 5
a Met gevoelswaarde van woorden bedoel je dat woorden een negatief of positief gevoel kunnen
veroorzaken.
b Met een litotes kun je bepaalde gevoelens of gedachten verzachten of juist versterken. Je kunt er
een humoristisch effect mee bereiken.
c Bij een eufemisme is je doel om de onaangename werkelijkheid te verzachten, bij een
understatement wil je dat de woorden juist sterk overkomen.
d bij onderwerpen waar mensen niet graag over praten (taboes)
e hyperbool, litotes, understatement, eufemisme
OPDRACHT 6
a interieurverzorgster – werkster
prijsaanpassing – prijsverhoging
tactische terugtocht – zware nederlaag
penitentiaire inrichting – gevangenis
b Bijvoorbeeld:
inbraak – ongewenst bezoek
hij is dronken. – hij is boven z’n theewater / hij heeft te diep in het glaasje gekeken
stelen in een winkel – proletarisch winkelen
OPDRACHT 7
a litotes/understatement
b litotes/understatement
c hyperbool
d litotes/understatement
e litotes
f eufemisme
g hyperbool
h eufemisme
OPDRACHT 8
Bijvoorbeeld:
a Daar ben ik niet vies van.
b Tussen hen beide was geen vrede.
c Bonfire loopt zo snel als de bliksem.
d Ik heb eeuwen staan wachten
e Het is niet mijn smaak.
f Onze buurman is visueel gehandicapt.
HOOFDSTUK 3 52

3.8 informatie
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a bijvoorbeeld: Abraham Lincoln, een Amerikaanse president
b In een encyclopedie kun je informatie kunt vinden over heel veel verschillende onderwerpen. Een
encyclopedie kan uit één of meer boeken bestaan, maar er bestaan ook encyclopedieën op
internet.
OPDRACHT 2
a Wikipedia is gratis. Voor andere encyclopedieën moet je betalen.
De artikelen van andere encyclopedieën zijn geschreven door ingehuurde deskundigen, de
artikelen van Wikipedia zijn geschreven door vrijwilligers.
b Je noteert het onderwerp in het zoekvenster en klikt op Zoeken.
c de link Categorieën
d de link Recente wijzigingen
e Superman
f Superman is niet verzonnen door een filmmaker, maar door de makers van een stripverhaal.
g De blauwe kleur maakt duidelijk dat comic een link is naar een andere Wikipedia-pagina.
h superheld – Amerikaanse Action Comics – 1938 – comic – Joe Shuster – Jerry Siegel
i Superman komt voor in stripverhalen, films en televisieseries.
j Superman was niet meteen een succes. In de eerste versie was Superman een telepatisch
begaafde schurk, die als stripfiguur niet aansloeg. Pas de tweede versie, Superman als held met
grote lichamelijke krachten, had succes.
OPDRACHT 3
a Heelal – Persoon – Natuur – Techniek – Mens en maatschappij – Geschiedenis – Cultuur –
Wetenschap
b Ridderorde – Geschiedenis naar periode – Historisch ambacht – Historisch voorwerp –
Chronologie – Geschiedenis naar onderwerp – Historische bron
c de subcategorieën die horen bij Mens en maatschappij
OPDRACHT 4
a Het overzicht van de inhoud begint bij Inhoud. De informatie begint bij Opbouw.
b Nee. Aan de inhoudsopgave kun je zien dat in tekst 4 maar twee van de zeven deelonderwerpen
zijn afgedrukt.
c Tekst 4 bevat inderdaad informatie die met dit onderwerp te maken heeft, want een hofje was
meestal een voorziening voor oude mensen.
d Een hofje werd zo genoemd omdat er altijd sprake was van een gemeenschappelijk binnenterrein
met daaromheen huisjes. Vaak was een hofje ook ommuurd.
e Dit klopt niet met de informatie van tekst 4. Niet de staat stichtte hofjes voor oude mensen, maar
rijke particulieren of kerken deden dat.
OPDRACHT 5
a –
b –
OPDRACHT 6
a bijvoorbeeld: ja
b Bijvoorbeeld: Ik weet hoe ik een zoekopdracht moet geven als ik over een onderwerp informatie
wil hebben. Ik weet welke stappen ik moet zetten om ideeën op te doen over een onderwerp. Ik
weet dat ik artikelen kritisch moet lezen.
3.9 gedicht
OPDRACHT 1
a Bijvoorbeeld: Heerlijk! Nooit meer afwassen! Of: Wat zal ik de gesprekken tijdens het afwassen
missen.
b Bijvoorbeeld: Een afwasmachine is als slagroom uit een spuitbus.
c Bijvoorbeeld: Ja, het apparaat is voorzien van een motor en het doet de vaat.
HOOFDSTUK 3 53

OPDRACHT 2
a Alleen het beeld wordt gegeven. Waar het beeld naar verwijst moet je zelf bedenken: vraagt om
bezoek verwijst naar de takken die makkelijk te beklimmen zijn en zijn dikke armen zijn de takken
en spreidt uit verwijst naar de manier waarop de takken aan de boom zitten. Als een telefoon niet
afgaat, kun je zeggen dat hij slaapt en geduldig betekent dat een telefoon niets doet als hij geen
stroomsignaal krijgt.
b Een wei is een ding en hopen is een menselijke eigenschap: personificatie.
c Het sinterklaasfeest wordt vergeleken met een SO: vergelijking.
OPDRACHT 3
a Het lijkt wel een liefdesrelatie: het is uit tussen ons.
b De wereld eist ons op voor gewichtiger zaken. Mijn persoonlijkheid bijvoorbeeld, moet nog
ontplooid: Er zijn belangrijkere dingen dan afwassen. Ik moet me bijvoorbeeld nog geestelijk
verder ontwikkelen.
c Luchtig door de overdrijving van de manier waarop ze met het bestek omgaat en de ironie van De
wereld eist ons op voor gewichtiger zaken. Mijn persoonlijkheid bijvoorbeeld, moet nog ontplooid.
OPDRACHT 4
a als lastige kindertjes in een crèche of als bekenden
b Handenbindertjes
c Adieu messen en vorken, Het is uit tussen ons of die conversatie na het ontbijt
OPDRACHT 5
a Afwassen wordt bij haar een handeling die meer is dan schoonmaken.
b Bijvoorbeeld: Nee. Het is uit tussen ons, toegewijd leuteren, ik zou jullie niet willen missen, we
moeten redelijk zijn, het gaat niet aan, mijn klein fijn mongooltje, kinderachtig zijn.
Bijvoorbeeld: Ja. De dichter noemt het gevoel niet, een lezer kan het gevoel wel uit de
omschrijvingen halen.
c Bijvoorbeeld: Kinderspiegel, Ziekenbezoek, De zee.
test jezelf
OPDRACHT 1
a bij de ik-persoon
b De ik is eerst trots dat de oorlog in zijn streek wordt uitgevochten, maar aan het eind van het
fragment blijkt dat hij ook nooit in een overwinning van Duitsland heeft geloofd.
c de Eifel en het stadje Höhnstedt in Saksen
d Hoe zal het met deze mensen verdergaan na de oorlog?
OPDRACHT 2
a In een land dat hier ver vandaan ligt, worden verkiezingen gehouden.
BTV = dat; antecedent = een land
b Alle inwoners die hechten aan hun leven, zijn verplicht te gaan stemmen.
BTV = die; antecedent = Alle inwoners
c Er is slechts één kandidaat, die door de regering wordt gesteund.
BTV = die; antecedent = één kandidaat
d De uitslag, die al na een dag wordt bekendgemaakt, wekt geen verbazing.
BTV = die; antecedent = De uitslag
e Over het opkomstpercentage, dat 98,8% is, heerst overal tevredenheid.
BTV = dat; antecedent = het opkomstpercentage
f De kandidaat heeft 100% van de stemmen gekregen, wat tot grote vreugde in het land leidt.
BTV = wat; antecedent = De kandidaat…gekregen
g De journalist aan wie dit nieuws bekend werd gemaakt, stuurt het meteen naar de krant.
BTV = wie; antecedent = De journalist
OPDRACHT 3
O WG BWB BWB
a Ieder kind / bladert / soms / in een fotoalbum, dat hij ergens op zolder vond.
HOOFDSTUK 3 54

O NG NG
b Het / is / het album, dat blijkbaar aan zijn grootouders heeft toebehoord.
BWB WG O LV
c Op elk blad / vindt / hij / fotootjes, die heel klein van formaat zijn.
O WG BWB WG
d De fotootjes, die alle zwart-wit zijn, / zijn / met speciale hoekjes / vastgeplakt.
OPDRACHT 4
a beantwoorde, gesloten
b gevluchte, uitputtende, blaffende
c vereiste, gestegen
OPDRACHT 5
a E-mail gaat via een pc.
b Waterstof heeft het symbool H.
c Op het havo in Zeeuws-Vlaanderen krijg je op Goede Vrijdag Engelse les.
d Drs. De Jager-Domisse heeft een IQ-test gedaan aan de VU in Amsterdam-Zuid.
OPDRACHT 6
a vraagstelling
b tegenstelling
c Een aanleiding of definitie staan in het begin van een tekst, niet aan het eind.
OPDRACHT 7
a vraagstelling
b beantwoording
c toelichting
d het signaalwoord Want
OPDRACHT 8
a overtuigen
b betoog
OPDRACHT 9
a –
b Bijvoorbeeld: Wil jij ook graag hoge cijfers voor woordjesproefwerken zonder daar al te veel voor
te doen? Dan kan ik je de Powermemo ten zeerste aanraden. Dit is een apparaat dat je
vermogen om informatie op te slaan spectaculair versterkt. Wat de geheugenversterker extra
aantrekkelijk maakt, is dat hij zeer eenvoudig is in gebruik.
OPDRACHT 10
a kudde is kernwoord van het onderwerp en enkelvoud.
De kudde schapen liep de hele zomer op de dijk te grazen.
b die verwijst naar schapen en is dus meervoud.
Eén van de tientallen schapen die waren afgedwaald naar de rivier, is nooit meer teruggevonden.
c De dames en heren schapen is meewerkend voorwerp en een wandelverbod is onderwerp.
‘De dames en heren schapen wordt met ingang van heden een wandelverbod opgelegd,’ schalde
een schapenteler verontwaardigd door de megafoon.
d club is kernwoord van het onderwerp en enkelvoud.
Een hele club Betuwse boeren is zenuwziek geworden van het onbeschaafde gedrag van hun
vee.
e Een Engels schaap is meewerkend voorwerp, manieren is onderwerp.
Een Engels schaap worden manieren al in zijn eerste maanden aangeleerd.
OPDRACHT 11
a argument 1: tegen
argument 2: tegen
argument 3: voor
argument 4: tegen
b Argument 1: goed argument, gebaseerd op feiten, ook al worden die hier niet genoemd.
HOOFDSTUK 3 55

Argument 2: slecht argument, lijken feiten, maar zijn het niet, want gelden niet voor alle leraren.
Argument 3: slecht argument, want het verband met de stelling is niet helder.
Argument 4: onduidelijk argument, want hoe lang is de vakantie in de rest van Europa?
OPDRACHT 12
a exorbitant/extravagant e exorbitant/extravagant
b bolide f decadentie
c compact g impopulair
d recessie h imposant
OPDRACHT 13
a litotes (dom)
b understatement (opvallend aanwezig)
c hyperbool (overdreven
d understatement (heel groot huis)
e litotes (slechte wedstrijd)
f eufemisme (inbraak)
OPDRACHT 14
a Andere encyclopedieën zijn alleen toegankelijk als je ervoor betaalt, Wikipedia is gratis.
De artikelen van andere encyclopedieën zijn geschreven door ingehuurde deskundigen, de
artikelen van Wikipedia zijn geschreven door vrijwilligers.
b Je noteert het onderwerp in het zoekvenster en klikt op Zoeken.
c een Categorieboom met een aantal categorieën
d Je krijgt een reeks subcategorieën te zien die allemaal te maken hebben met wetenschap.
e … als je bijvoorbeeld ideeën wilt opdoen voor een werkstuk.
OPDRACHT 15
a wetenschap
b Zware voorwerpen vallen sneller dan lichte voorwerpen.
c Betekenis 1: elk experiment waarbij voorwerpen vallen.
Betekenis 2: het experiment waarmee het idee van Aristoteles wordt weerlegd dat zware
voorwerpen sneller vallen dan lichte.
d Dat zijn links waarmee je kunt doorklikken naar een andere pagina van Wikipedia.
e Klikken op gedachte-experiment en met de behulp van de gevonden informatie het gedachteexperiment
uitvoeren.
HOOFDSTUK 3 56

PROJECT
De krant is een meneer
OPDRACHT 1
a eigen antwoord, bijvoorbeeld: artikelen over onderwijs, de strips, de filmpagina, de sportpagina
b eigen antwoord
c Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: de Volkskrant: een ochtendkrant, degelijke berichtgeving, Ajaxkrant.
d Een krant heeft meer ruimte om het nieuws te geven, te duiden en toe te lichten. Een krant kan
ook meer berichten brengen.
e Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Een kwartier per dag de krant lezen is net zoveel als een
journaaluitzending bekijken. De gemiddelde lezer leest dus nooit de hele krant, maar maakt een
sterke selectie uit de artikelen.
f Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Dat is niet veel geld als je bedenkt dat je 6 keer per week een
krant bezorgd krijgt, maar wel veel voor een kwartiertje lezen per dag.
OPDRACHT 2
a De krant heeft een gezicht, een bepaalde smaak, gewoontes, enzovoort.
b Broadsheet is het grote formaat, tabloid het kleine formaat waarin een krant verschijnt.
c Bijvoorbeeld: Je kunt je informatie ook via internet, radio en tv halen. Daar heb je geen krant
meer voor nodig.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Er zullen altijd mensen blijven die gedrukte informatie willen
hebben. De krant zal daarom niet snel verdwijnen.
OPDRACHT 3
a bijvoorbeeld: Telegraaf, Trouw, de Volkskrant, Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad; NRC Next
b bijvoorbeeld: BN/De Stem; Eindhovens Dagblad; De Gelderlander; Haarlems Dagblad.
c Metro, Spits, De Pers
d nu.nl; nos.nl; rtl nieuws
OPDRACHT 4
a De Telegraaf
b BN/De Stem; NRC Handelsblad; De Twentsche Courant Tubantia
c Barneveldse Krant; Nederlands Dagblad; Reformatorisch Dagblad; Trouw
d Dat is een krant die zich bijna uitsluitend op de economie richt.
e eigen antwoord
f Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Het nieuws is meer up to date dan in de krant, veel aandacht voor
plaatselijk nieuws; ik kan niet zo snel de sportberichten vinden.
OPDRACHT 5
a De Telegraaf legt nadruk op sport, showbusiness en society.
b NRC Handelsblad legt nadruk op economisch en cultureel nieuws.
c Economie en financiën zijn in beide kranten belangrijk.
d/e
Telegraaf NRC Handelsblad Metro
dagen per week 7 6 5
ochtend/avond ochtend avond ochtend
gratis/betaald betaald betaald gratis
aantal lezers 750 000 221 000 550 000
nadruk op sport, financiën,
showbusiness
economie en
cultuur
geen specifieke
onderwerpen
populair/degelijk populair degelijk populair
f
Bij Metro blijkt dit het minst. De andere kranten hebben hun eigen opvallendheden.
OPDRACHT 6
eigen antwoorden
PROJECT De krant is een meneer 57

OPDRACHT 7
eigen antwoorden
OPDRACHT 8
eigen antwoorden
OPDRACHT 9
eigen antwoorden
OPDRACHT 10
eigen antwoorden
OPDRACHT 11
eigen antwoorden
OPDRACHT 12
eigen antwoorden
PROJECT De krant is een meneer 58

HOOFDSTUK 4
4.1 fictie
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: De man is al zenuwachtig en krijgt geen kans van de klas. Logisch
dat hij niet goed nadenkt en zo reageert op Anicke.
c Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Waarom heeft geen van de klasgenoten gezegd wat er met Anicke
aan de hand is?
d Eigen antwoord. In Afscheidsbrief doet hij zijn uiterste best om Anicke wiskunde te leren en dat
lukt hem ook nog.
OPDRACHT 2
a Eigen antwoord: Ze leeft zich wel goed in in de hoofdpersonen en ze laat merken dat ze weet hoe
het er in een klas aan toe kan gaan.
b Als je het schuin gedrukte deel gelezen hebt, weet je dat er iets met dat mutsje gaat gebeuren.
Wat er gaat gebeuren weet je niet. Tegen het eind van het fragment voel je al aankomen dat de
leraar of haar muts afpakt of haar die laat afzetten.
c Dat blijkt uit het schuin gedrukte deel. Daaruit blijkt dat al gebeurd is, wat er wordt verteld.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ja, ik vind dit een aangrijpend fragment.
OPDRACHT 3
a Als er met zekerheid in de tijd vooruit wordt gelopen en/of wanneer de vertellende hoofdpersoon
weet waarom andere personages handelen zoals ze handelen, dan is er een alwetend
perspectief.
b Je leest alleen de gedachten en gevoelens van Will. Het verhaal wordt met de gebeurtenissen
mee verteld.
c Hermeus vertelt het verhaal achteraf. Hij weet waarom Zeus, Hera, Haides en Afrodite zich
gedragen zoals ze zich gedragen.
d Als lezer lees je de gedachten en gevoelens van meerdere verhaalpersonages. Jij weet dus
waarom personages handelen zoals ze handelen.
OPDRACHT 4
a Vanuit een ik-persoon. In het tweede deel blijkt ze Marit te heten.
b vertelstandpunt eerste persoon
c Dat is Anicke.
d De laatste zin van het schuin gedrukte gedeelte: Dat zorgde nog voor behoorlijke opschudding.
e vertelstandpunt derde persoon
f Het schuin gedrukte deel is alwetend en de rest is niet-alwetend.
OPDRACHT 5
a Dat is niet precies aan te geven: TMF wordt genoemd, mutsen waren in de mode. Het boek
speelt zich in het heden af.
b In het schuin gedrukte deel kijkt de hoofdpersoon terug op wat al gebeurd is. Het grootste deel
van de tekst heeft zich daarvoor afgespeeld.
c Het verhaal wordt verteld na de dood van Anicke. Marit sluit met haar brief de vriendschap met
Anicke af.
OPDRACHT 6
eigen antwoorden
OPDRACHT 7
eigen antwoorden
HOOFDSTUK 4 59

4.2 grammatica
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a die net verhuisd was
BTV: die; antecedent: Jules
b wat hun wel gemakkelijk leek
BTV: wat; antecedent: Ze namen de trein
c dat geheel verlaten was
BTV: dat; antecedent: het perron
d die werd aangekondigd
BTV: die; antecedent: De vertraging
e aan wie ze snel een sms’je stuurden
BTV: wie; antecedent: hun vriend
f dat wat moeizaam begon
BTV: dat; antecedent: het weekend
OPDRACHT 2
a klopt niet
b klopt niet
c Klopt niet: ze kunnen ook vragend voornaamwoord met ingesloten antecedent zijn.
d klopt
e klopt
OPDRACHT 3
a Wie: VRV
b dat: BTV
c wat: VRV
d Wat: BTV met ingesloten antecedent
e Dat: AWV; wat: BTV met ingesloten antecedent
f Dat: AWV; die: AWV; die: BTV
OPDRACHT 4
a BTV
b AWV
c AWV
d AWV
e VW; AWV
f VW
OPDRACHT 5
a wanneer: BW
b die: BTV
c dat: VW
d Wie: BTV met ingesloten antecedent
e die: BTV
f wat: BTV
OPDRACHT 6
a die: BTV; BV-bijzin
b die: BTV; BV-bijzin
c Wanneer: VW; BW-bijzin
d Wat: BTV met ingesloten antecedent; O-zin
e die: BTV; BV-bijzin
f dat: VW; LV-zin
g Zodra: VW; BW-bijzin
OPDRACHT 7
a het naamwoordelijk deel van het NG
b met wie, wat of dat
HOOFDSTUK 4 60

c
In een gezegdezin zijn onderwerp en persoonsvorm gescheiden of kunnen dat zijn; de
persoonsvorm staat achteraan in de zin.
OPDRACHT 8
O NG BWB NG
a Zo’n dom blaadje / is / niet // wat wij graag lezen.//
O NG NG
b Het nadeel / is // dat er niks interessants in staat.//
O NG NG NG
c Wij / zijn / gebleven // wat we altijd al waren.//
O NG NG
d Een brede belangstelling / is // wat ons altijd al kenmerkte.//
BWB NG O NG NG
e Bovendien / willen / we / worden // wat ons goed lijkt.//
OPDRACHT 9
O WG BWB BV-bijzin
a Veel mensen / stapten / in de lift, // die net was aangekomen.//
O BWB WG WG
die / net / was / aangekomen
b
c
d
O WG BWB WG BWB-zin
Iedereen / wilde / meteen / instappen, // omdat de werkdag op dat moment begon.//
O BWB WG
omdat / de werkdag / op dat moment / begon.
O NG gezegdezin
Het probleem / was,// dat de lift snel vertrok.//
O BWB WG
dat / de lift / snel / vertrok.
O-zin WG LV
// Wie aarzelde, // verloor / zijn kans.
O WG
Wie / aarzelde
BWB WG O BV-bijzin
e Zo / ontstond / een situatie // die weinig mensen waardeerden.//
LV O WG
die / weinig mensen / waardeerden
OPDRACHT 10
a dat … regende: O-zin
b die … viel: BV-bijzin
c Wie … moest: O-zin
d Voordat … kwam: BW-bijzin
e dat … blijven: gezegdezin
f dat … onderzoeken: LV-zin
OPDRACHT 11
a De prachtige foto’s, // die vanuit de lucht gemaakt waren, // stonden / op de voorpagina van de
krant. Twee PV’s: samengestelde zin. Onderschikkende bijzin: die … waren
O: De prachtige foto’s, // die vanuit de lucht gemaakt waren
WG: stonden
BWB: op … krant
BVB: prachtige; van de krant
Bijzin: die … waren: een BV-bijzin bij De prachtige foto’s
WG: gemaakt waren
O: die
BWB: vanuit de lucht
HOOFDSTUK 4 61

c
De uitgestrekte bollenvelden / leken / op een streepjescode in kleur.
Een PV: enkelvoudige zin
O: De uitgestrekte bollenvelden
WG: leken
VZV: op een streepjescode in kleur
BVB: uitgestrekte; in kleur
Wanneer je langs de velden fietste, kreeg je een geheel andere indruk.
Twee PV’s: samengestelde zin. Onderschikkende bijzin: Wanneer … fietste
WG: kreeg
O: je
LV: een geheel andere indruk
BVB: geheel andere
Bijzin: Wanneer … fietste: BW-bijzin
WG: fietste
O: je
BWB: wanneer; langs de velden
OPDRACHT 12
BWB WG O WG BWB
a Elk weekend / worden / de doe-het-zelfwinkels / bezocht / door honderdduizenden klussers.
BVB: Elk; honderdduizenden
O WG BWB WG VZV
b Die / zijn / met veel overtuiging / begonnen / aan een vaak omvangrijke verbouwing.
BVB: veel; vaak omvangrijke
c
BWB WG O BWB LV WG BWB
Uiteindelijk / richten / ze / nogal eens / schade / aan / in hun huis.
BVB= hun
O NG BWB NG NG
d Het gedroomde resultaat / is / helaas / onhaalbaar / gebleken.
BVB: gedroomde
BWB WG O BWB WG VZV
e Ondertussen / hebben / huisgenoten / jaren / geleden / onder hun fanatieke kluslust.
BVB: hun fanatieke
OPDRACHT 13
O WG WG LV-zin
a Onderzoek / wijst / uit, // dat mensen vaak online vrienden maken.//
O BWB BWB LV WG
dat / mensen / vaak / online / vrienden / maken.
O-zin NG BWB NG
b // Dat ze elkaar via de webcam kunnen zien, // is / niet / belangrijk.
O LV BWB WG
Dat / ze / elkaar / via de webcam / kunnen zien
O WG BWB LV WG O WG BWB LV
c Ze / durven / gemakkelijker / vragen / te stellen // en // ze / durven / ook / meer /
VZV
WG
over zichzelf / te vertellen.
BWB WG O BWB LV WG
d Zo / komen / ze / sneller / dingen / te weten.
e
f
O NG gezegdezin
Het voordeel / is, // dat ze sneller tot de kern komen.
O BWB BWB WG
dat / ze / sneller / tot de kern / komen.
O WG BWB BWB WG BW-zin
Het contact / wordt / echter / snel / verbroken, // wanneer gedeelde interesses ontbreken.
HOOFDSTUK 4 62

BWB O WG
wanneer / gedeelde interesses / ontbreken.
BVB: gedeelde
4.3 spelling
OPDRACHT 1
a is: persoonsvorm
geëindigd: voltooid deelwoord
b haalde: persoonsvorm
c te spelen: bijvoeglijk naamwoord
kon: persoonsvorm
komen: infinitief
d gewonnen: bijvoeglijk naamwoord
werd: persoonsvorm
e hebben: persoonsvorm
winnend: tegenwoordig deelwoord
afgesloten: voltooid deelwoord
OPDRACHT 2
a waar
b waar
c niet waar
d niet waar
e waar
f niet waar
OPDRACHT 3
a De meeste gouden medailles werden gehaald door China.
PV VD
b Dit land wist er 51 te halen.
PV INF
c De Verenigde Staten hebben 110 behaalde medailles.
PV
BN
d Maar zij hebben slechts 36 gouden medailles kunnen scoren.
PV INF INF
e Kijkend naar de medaillespiegel heeft België een opvallende plek.
TD PV BN
f India heeft ondanks meer dan een miljard inwoners één gouden medaille behaald.
PV
VD
OPDRACHT 4
a raadpleegt
b veronderstelt
c Schaatsend
d biljartten
e geëindigd
f kunnen
g informeert
h kluivend
OPDRACHT 5
a vergeten
b beantwoorde, liefhebbende
c verhuisde, versmaden
d geduchte, kwakkelende
e razende, verbazend
f gecompliceerde, opgeloste, af te leggen/afgelegde
g vergrote, geminachte
HOOFDSTUK 4 63

OPDRACHT 6
a Max’ tas
b kopieën
c kopieer
d heiig
e coördineren
f proactief
OPDRACHT 7
a … klinkerbotsingen in niet-samenstellingen.
b … koppelteken.
c … je lawaaiig zonder problemen kunt lezen.
d … om letters te vervangen.
e … er geen klinkerbotsing ontstaat in het woord.
f … s, ’s of ’.
OPDRACHT 8
a commissie-Van Traa j postuum
b zee-eend k btw-tarief
c kopiist l na-aperij
d geïnstalleerd m tatoeëren
e financiën n 1$-biljet
f tamboer-majoor o associëren
g auto-onderdeel p twee-eiig
h ontplooiing q tweeërlei
i mecanicien r tweeënnegentig
OPDRACHT 9
a Stefans boek ligt naast Anna’s pc.
b ’s Middags lees ik Wolkers’ verhalenbundel.
c Met studie-ijver heeft de havoër zijn doelen geëffectueerd.
d Hij vertelde smeuïg over de mee-eters.
e ’t Is een studio-opname over de re-integratie van multi-etnische groepen in ’s-Hertogenbosch.
f Joeps papa-avond ’s zaterdags is voor hem heel principieel.
g Op de reünie in Maurice’ huis dragen de yuppies gala-uniformen.
h In de doe-het-zelfzaak bekeek ik Maries zwart-witfoto’s.
4.4 lezen
OPDRACHT 1
a In een betoog neemt een schrijver een standpunt in en verdedigt dat met argumenten. Veel
betogen hebben de opbouw: inleiding met mening – kern met argumenten – slot met conclusie.
b In een uiteenzetting wil de schrijver de lezer informeren, in een betoog wil hij de lezer overtuigen.
c activerende
d De inhoud van een folder moet de lezer overtuigen, als hij zich wil laten overhalen om in actie te
komen, bijvoorbeeld om een aankoop te doen of een abonnement te nemen.
e –
f In een recensie geeft de schrijver zijn mening over een boek, film of toneelstuk. Hij geeft bij zijn
mening argumenten waarmee hij de lezer tracht te overtuigen.
g positief: fantastisch, schitterend, aanstekelijk, effectief, …
negatief: onder de maat, waardeloos, niet geloofwaardig, onzinnig, …
OPDRACHT 2
a Een feit is iets wat werkelijk bestaat, of een gebeurtenis die echt heeft plaatsgevonden.
Bijvoorbeeld: Ilse de Lange is een zangeres uit Twente. Of: PSV heeft gisteren eindelijk weer
eens gewonnen.
Een mening geeft aan wat je vindt van iets of iemand. Bijvoorbeeld: Ilse de Lange zingt werkelijk
fenomenaal.
HOOFDSTUK 4 64

c
d
Met een argument tegen een mening geef je aan dat je het niet eens bent met die mening. Met
een tegenargument probeer je een argument tegen de mening te weerleggen.
Het argument tegen de mening is een subjectief argument, want het is een mening.
Het tegenargument is een objectief argument, want het noemt een feit.
OPDRACHT 3
a aan de informatie onder de titel, waar sprake is van een musical die is ‘gezien’
b aan de zwarte bolletjes
OPDRACHT 4
a alinea I: beschrijving; alinea II t/m IV: beoordeling
b Er is een musicalversie gemaakt van de film Footloose, waarvoor extra liedjes zijn gemaakt. De
voorstelling waar het in tekst 3 over gaat, is de Nederlandse versie van deze musical.
c Niet erg origineel of verrassend (r.5)
d de inhoud en de muzikale nummers van de musical
e Pretentieloos en vrolijk
f De dominee blijkt ooit iets heel ergs te hebben meegemaakt en dat verklaart zijn halsstarrigheid.
g veel te zwaar emotioneel geschut voor zo’n luchtig bedoelde musical (r.29-30)
OPDRACHT 5
a de acteursprestaties
b De schrijver is heel positief over de zes acteurs die de belangrijke rollen spelen.
c Het ligt eraan dat het deel van de voorstelling na de pauze ineens veel serieuzer is en veel te
zware emoties kent voor zo’n luchtig bedoelde musical.
d Het is een subjectief argument, want de schrijver geeft hier een mening.
e Het woord hen verwijst naar de acteurs die in alinea III en IV worden genoemd.
f De signaalwoorden dan ook drukken een concluderend tekstverband uit.
g eigen antwoord
OPDRACHT 6
a Of een betoog overtuigend is, hangt af van de argumenten. Die moeten kloppen of aannemelijk
zijn.
b Dit is een objectief argument, want het is een feit (althans, zo wordt het gepresenteerd).
c Is dit waar? Is dit onderzocht?
d Dit is een subjectief argument, want de schrijver doet een voorspelling of spreekt een vermoeden
uit.
e Is de voorspelling waarschijnlijk? Waarop is het vermoeden gebaseerd?
OPDRACHT 7
a Inspectiebezoek op scholen.
b De titel is een mening. In de tekst wordt blijkbaar een oplossing besproken die de schrijver als
prima beoordeelt.
c Het is een betoog.
d argumenten
OPDRACHT 8
a Goede docenten inhuren als de inspectie op bezoek komt, is ook voor Nederlandse scholen een
prima oplossing.
b Er is niets op tegen dat scholen die het moeilijk hebben zich van deze aanpak bedienen.
c Scholen moeten genoeg leerlingen aantrekken en kunnen zich geen slechte naam permitteren.
Als ze daarom voor een inspectiebezoek goede docenten inhuren, is daar niets op tegen.
d Bijvoorbeeld: niet overtuigend. Het argument is immoreel. De school bedriegt niet alleen de
inspectie, maar ook de ouders en de toekomstige leerlingen.
e reputatie
f De kans is groot dat een inspecteur ontdekt dat een school docenten van elders heeft ingehuurd.
g Voor een directeur die een beetje kan organiseren is dit geen enkel probleem: hij zorgt voor een
goede vermomming.
h Bijvoorbeeld: niet overtuigend. Ook het tegenargument is immoreel. De schrijver adviseert
schooldirecteuren de inspectie te bedriegen.
i signaalwoord immers, redengevend verband; signaalwoord daardoor, oorzakelijk verband
HOOFDSTUK 4 65

j
k
Hij raadt Nederlandse probleemscholen aan het Engelse voorbeeld te volgen: een kwestie van
verantwoordelijkheid tegenover het eigen personeel.
eigen antwoord
OPDRACHT 9
a De titel bestaat uit een mening.
b Tekst 3 is een betogende tekst.
c Bijvoorbeeld: De Cito-toets. Of: Het verschuiven van de Cito-toets
d Jaap Dronkers. Hij lijkt een deskundige, want hij is hoogleraar en onderwijssocioloog.
e eigen antwoord
f eigen antwoord
OPDRACHT 10
a De inleiding kondigt het onderwerp aan en bevat de mening van de schrijver.
b Hij vindt het voorstel van de PO-raad om de Cito-toets naar juni te verschuiven onverstandig.
c De oorzaak: de Cito-toets begin februari afnemen. Het gevolg: de uitslag kan een rol spelen bij de
schoolkeuze.
d De Cito-toets begin februari afnemen tegenover de Cito-toets naar juni verschuiven.
e Dit verwijst naar het voorstel de Cito-toets naar juni te verschuiven.
f Je verwacht dat in de kern twee redenen worden behandeld.
g Er worden inderdaad twee redenen behandeld.
Citaat 1: De eerste reden is …(r.15)
Citaat 2: Er is nog een andere reden …(r.89)
OPDRACHT 11
a de invloed van het ouderlijk milieu op het schooladvies
b antwoord B
c het opsommend tekstverband
d de signaalwoorden ook en Ten slotte
e Hij wil duidelijk maken dat het ouderlijk milieu van duidelijke invloed is op het schooladvies.
f Het signaalwoord Kortom. Het wijst op een samenvattend tekstverband.
g
Leerlingen hoger opgeleide
ouders
Leerlingen uit tweeoudergezinnen
Leerlingen van platteland
(verder reizen)
Leerlingen uit ene etnische
groep
hoger advies dan
hoger advies dan
hoger advies dan
hoger advies dan
Leerlingen lager opgeleide
ouders
Leerlingen uit eenoudergezinnen
Leerlingen stad (dicht bij
scholen)
Leerlingen uit andere etnische
groep
h
i
Objectief: het argument wordt onderbouwd met uitkomsten van schoolloopbaanstudies (r.22), dus
van onderzoeken.
Bijvoorbeeld: Ja. Het is niet zomaar een bewering van de schrijver dat het milieu een belangrijke
rol speelt in het schooladvies, het blijkt ook uit schoolloopbaanstudies.
OPDRACHT 12
a ongeschiktverklaring
b Hij neemt het ze niet kwalijk. Het zijn factoren die een rol spelen in het voorspellen van het
toekomstig succes van de leerling in het voortgezet onderwijs.
c Het schooladvies is niet een weergave van de schoolprestaties van leerlingen. Het is wel een
voorspelling van hun toekomstkansen.
d In het schooladvies speelt ook een rol hoe een leerkracht het milieu van de leerling beoordeelt en
dat is een subjectief element.
e Verschuiving van de Cito-toets naar juni betekent een onwenselijke verzwaring van het gewicht
van het schooladvies. Daarom moeten schoolbesturen, leerkrachten en ouders het belang van de
Cito-toets met kracht verdedigen.
HOOFDSTUK 4 66

OPDRACHT 13
a De Cito-toets heeft een controlefunctie. Het fungeert als een soort eindexamen, waaruit duidelijk
wordt wat de kwaliteit is van het onderwijs op een basisschool.
b Met de informatie dat uit internationaal onderzoek blijkt dat het bestaan van centrale examens
leidt tot betere prestaties in het hoger onderwijs.
c Het is een objectief gegeven. Het is de uitkomst van een onderzoek.
d Bijvoorbeeld: Ja. Het lijkt me heel logisch dat Cito-scores iets zeggen over de kwaliteit van het
onderwijs.
e Dat verwijst naar: een andere reden om het voorstel van de PO-raad af te wijzen.
f A niet waar
B waar
C waar
g Door externe toetsen als de Cito-toets kan worden voorkomen dat leerkrachten te hoge adviezen
geven.
OPDRACHT 14
a het afnemen van de Cito-toets begin februari
b Er zijn scholen voor voortgezet onderwijs die de Cito-score gebruiken als criterium voor toelating.
Er zijn basisscholen waar na de Cito-toets van onderwijs nog maar weinig terechtkomt.
c Maar die (r.144) … de leerkracht (r.160).
d B en D
e En dat (r.161) … het onderwijs (r.167).
f Dat basisscholen vier maanden niets doen, is niet de schuld van de Cito-toets, maar van falende
leerkrachten.
g antwoord C
OPDRACHT 15
a De schrijver vindt het geen verstandig voorstel om de Citotoets naar juni te verschuiven, omdat
dan het gewicht van het schooladvies, dat gekleurd is door milieufactoren, zwaarder wordt.
Bovendien vervalt dan de controle die van de Cito-toets uitgaat op het niveau van het onderwijs.
b eigen antwoord
4.5 schrijven
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a Manier 1: je neemt de vragen en de antwoorden letterlijk over.
Manier 2: je maakt een samenvattend verslag met hier en daar en citaat.
b – In een letterlijk verslag staan de vragen en de antwoorden, in een samenvattend verslag zijn
de vragen weggelaten.
– In een letterlijk verslag wordt in de antwoorden de ik-vorm gebruikt, een samenvattend
verslag is in de derde persoon geschreven.
– In een letterlijk verslag gebruik je bijna steeds de woorden van de geïnterviewde, in een
samenvattend verslag gebruik je ook vaak eigen woorden.
OPDRACHT 2
a –
b De informatie die de geïnterviewde geeft over het onderwerp staat centraal. In je verslag wil je
vooral deze informatie duidelijk op de lezer overbrengen.
c In de inleiding introduceer je eerst het onderwerp. Vervolgens geef je enige informatie over de
geïnterviewde. Je maakt vooral duidelijk waar deze persoon zijn kennis van zaken vandaan heeft.
OPDRACHT 3
a Ja, dat klopt. Het doel van de interviewer is informatie verzamelen over de vraag wat een goede
aanpak is om scholieren van drugs af te houden.
b Eerst wordt het onderwerp genoemd: een goede aanpak om scholieren van drugs af te houden.
Vervolgens wordt enige informatie gegeven over de geïnterviewde persoon: haar naam en hoe
ze komt aan haar kennis over het onderwerp.
c Het deelonderwerp van alinea II is uitleg over de vraag waarom voorlichtingslessen niet
voldoende zijn om jongeren van drugs af te houden.
HOOFDSTUK 4 67

d
e
f
g
h
De eerste zin is de kernzin en de rest van de alinea is de uitwerking.
Het deelonderwerp van alinea III is het geven van lessen door ex-gebruikers.
De eerste zin is de kernzin en de rest van de alinea is de uitwerking.
Tekst 1 heeft een duidelijke opbouw. Alinea 1 introduceert het onderwerp en geeft informatie over
de geïnterviewde. Alinea II en III behandelen elk een deelonderwerp en hebben ook zelf een
heldere opbouw.
Bijvoorbeeld: De citaten ondersteunen belangrijke stukjes informatie uit het verhaal.
Citaat 1, ‘Deze leerlingen …’, onderstreept het belang van tijdig ingrijpen.
Citaat 2, ‘Zo diep …’, benadrukt waartoe verslaving een mens kan brengen.
Citaat 3, ‘Ik merk …’, is een persoonlijke ervaring die bevestigt dat levensverhalen van exverslaafden
effect hebben op leerlingen.
OPDRACHT 4
a Een foutieve opsomming is een opsomming waarvan de delen op ongelijke wijze zijn
geformuleerd.
b Het tweede deel sluit niet aan op de beginzin. Het is een andere zinsconstructie.
c De puntkomma aan het eind ontbreekt.
d dat je uit de beginzin wordt ten onrechte herhaald in het derde deel.
e Je moet niet vergeten dat je:
– de pc uitzet;
– het gas uitdoet;
– de deur sluit.
f Bijvoorbeeld:
Om spijbelen te bestrijden, besloot de schoolleiding:
– elk uur de absenten te controleren;
– bij afwezigheid van een leerling meteen naar huis te bellen;
– spijbelaars zwaar te straffen.
g In powerpointpresentaties maak je vaak gebruik van opsommingen.
OPDRACHT 5
a In zin 1 is De wielrenners in beide hoofdzinnen onderwerp. In zin 2 is dronk in beide hoofdzinnen
werkwoordelijk gezegde.
b Vervangen door een verwijswoord: … en ze leken ons bovendien te groot.
c Zin 4: … en ik ben van plan de dag daarna met mijn nieuwe baan te beginnen.
Zin 5: … alleen ik ben niet over.
d Vervangen door een synoniem: Hij deed de televisie aan en zette een lekker kopje koffie.
OPDRACHT 6
a We hebben heerlijk gegeten en de dag besloten met een leuke film.
b Morgen komt het gezelschap aan in Porto en vertrekt vandaar naar Lissabon.
OPDRACHT 7
a
In hoofdzin 2 moet het onderwerp voor de persoonsvorm.
– ‘Graag heten wij u welkom in ons verbouwde filiaal en we hopen u nog vaak terug te zien,’
zei de supermarktmanager.
b De reclamefolder is onderwerp in hoofdzin 1 en lijdend voorwerp in hoofdzin 2.
– De reclamefolder interesseerde haar niet en daarom gooide zij hem meteen bij het oud
papier.
c Wouter is lijdend voorwerp in hoofdzin 1 en meewerkend voorwerp in hoofdzin 2.
– De mentor heeft Wouter bij zich geroepen en hem een laatste waarschuwing gegeven.
d
In hoofdzin 2 moet het onderwerp voor de persoonsvorm.
– ‘Ga zitten,’ zei de trainer en hij wees mij een ongemakkelijke kruk.
e Houden heeft in hoofdzin 1 een andere betekenis dan in hoofdzin 2.
– Wilma houdt allerlei dieren, maar houdt vooral van haar pony.
f Die printer is lijdend voorwerp in hoofdzin 1 en onderwerp in hoofdzin 2.
– Die printer heb ik pas een week en hij bezorgt mij nu al problemen.
g had is een zelfstandig werkwoord in hoofdzin 1 en een hulpwerkwoord in hoofdzin 2.
– Maria had een prachtig huis en had bovendien van haar man een sportauto gekregen.
h
In hoofdzin 2 is het onderwerp meervoud en dus moet de persoonsvorm ook in het meervoud.
– Ons inkomen was laag en de prijzen waren hoog.
HOOFDSTUK 4 68

OPDRACHT 8
a –
b Bijvoorbeeld: Bij de profielkeuze spelen de cijfers van de vakken de belangrijkste rol.
Ik heb nog niet meegemaakt dat een leerling op het eind van het schooljaar nog geen profiel
heeft.
c Bijvoorbeeld: In 3 Havo moeten alle leerlingen van dit schooltype een profiel kiezen. We vroegen
Theo Smits, die al jaren mentor is van een 3 havoklas van het Mondriaan College in Oss, hoe dit
keuzeproces in zijn mentorklassen verloopt.
OPDRACHT 9
a/b/c Bijvoorbeeld: In Theo’s ervaring zijn de leerlingen niet voortdurend bezig met de
profielkeuze, alleen op bepaalde momenten van het jaar. Op de eerste ouderavond heeft de helft van
de leerlingen al een duidelijk idee wat ze wil worden. Halverwege het jaar weet 80% van hen welk
profiel ze waarschijnlijk gaan kiezen.
Als mentor is zijn rol in het keuzeproces bescheiden. ‘Bij de profielkeuze spelen de cijfers van de
vakken de belangrijkste rol.’ Als leerlingen slecht zijn in bepaalde vakken, mijden ze de profielen
waarvoor je die vakken nodig hebt. Is het duidelijk hoe de eindlijst eruit gaat zien en is het
beroepenproject bij Nederlands afgerond, dan hebben de meeste leerlingen hun keus gemaakt.
Hij vindt wel dat heel wat leerlingen zich in het begin van het jaar onvoldoende verdiepen in de
informatie die ze van de decaan krijgen. Maar de voorlichtingsmiddagen die over de profielen worden
georganiseerd, maken veel goed. Dan krijgen de leerlingen een beeld van de inhoud van de vakken
en de aanpak van de docenten en dat helpt ze echt.
‘Ik heb nog niet meegemaakt dat een leerling op het eind van het schooljaar nog geen profiel heeft,’ is
zijn conclusie. (193 woorden)
d
Bijvoorbeeld: De cijfers van de vakken spelen de hoofdrol!
OPDRACHT 10
a –
b –
c –
OPDRACHT 11
a bijvoorbeeld: informatie over een beroep dat je misschien later wilt uitoefenen
b bijvoorbeeld: Een persoon die dit beroep uitoefent
4.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a Je bedenkt wat het doel is van je interview, je zoekt informatie over de geïnterviewde, je bedenkt
de hoofdvragen en de startvraag.
b De vraag waarmee je het interview begint, een plezierige vraag zodat de geïnterviewde op zijn
gemak wordt gesteld.
c Door om verduidelijking te vragen; door naar een mening te vragen; door om een voorbeeld te
vragen.
d Controleren of je de antwoorden goed hebt begrepen.
e Door te bedanken en te vragen wat de geïnterviewde van het gesprek vond.
f –
OPDRACHT 2
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Vind je het moeilijk om een profiel te kiezen?
b Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Hoe ben je tot je profielkeuze gekomen? Wat is de relatie tussen je
profielkeuze en je toekomstige studie? Wat wordt er volgend jaar anders in je studie?
c –
OPDRACHT 3
a –
b –
c Is er goed doorgevraagd, is er een samenvattende vraag gesteld?
HOOFDSTUK 4 69

d
eigen antwoord
OPDRACHT 4
a Je probeert door kritische vragen de geïnterviewde duidelijker zijn mening en argumenten te laten
geven.
b Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Je kiest Natuur en Techniek, maar je hebt nu een 6 voor wiskunde.
Is je keuze dan wel verstandig?
c –
d eigen antwoord
OPDRACHT 5
a Maarten van der Weijden won tijdens de Olympische Spelen van 2008 in Peking het goud op de
10 km openwaterzwemmen. Hij werd sportman van het jaar 2008.
b zijn bekendmaking dat hij stopt als wedstrijdzwemmer
c Maarten van der Weijden – sportman, Marcel Wouda − coach van Van der Weijden, Daisy −de
vriendin van Van der Weijden, Matthijs van Nieuwkerk –presentator, Martin Bril −sidekick
d Hij vindt dat hij van zwemmen geen beter mens wordt.
e De inhoud van dat interview is strijdig met zijn besluit om te stoppen met wedstrijdsport.
f Ze lijden/leden alle drie aan kanker.
g De eerste keer herkent Bril wat Van der Weijden zegt, de tweede keer gelooft Bril Van der
Weijden niet.
h Hij improviseert als hij Daisy een vraag stelt.
i 1 Is het antwoord duidelijk?
2 Spelen er ook andere argumenten een rol?
3 Spelen er ook andere argumenten een rol?
4 Zegt de geïnterviewde wat hij denkt?
OPDRACHT 6
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c informatie en meningen verzamelen
d –
e –
f –
g eigen antwoord
OPDRACHT 7
a –
b –
c –
d –
OPDRACHT 8
a –
b eigen antwoord
c –
d –
OPDRACHT 9
a het onderwerp van je interview en informatie over de geïnterviewde
b –
c –
d –
OPDRACHT 10
–
OPDRACHT 11
a –
b –
HOOFDSTUK 4 70

OPDRACHT 12
eigen antwoorden
4.7 woorden
OPDRACHT 1
a/b
innovatie
vernieuwing
prestigieuze indrukwekkende
authentieke oorspronkelijke
artistiek
kunstzinnig
designers ontwerpers
fascinerend boeiend
inventief
vindingrijk
interactie
wisselwerking
prominente vooraanstaande/belangrijke
transformeert verandert (van gedaante)
markant
opmerkelijk
c/d 1 decor
achtergrond
2 multimedia techniek waarbij geluid, beeld en tekst zijn geïntegreerd
3 animatie bewegende (informatieve) beelden
OPDRACHT 2
a innovatie
b prominente
c fascinerend
d animatie, artistieke
e authentieke
OPDRACHT 3
a transformeren – transformatie – transformatief
b animatie – animeren – animerend
c interactie – interageren – interactief
d innovatie – innoveren – innovatief
e designer – design – (designen)
f fascinerend – fascineren – fascinatie
g inventief – inventiviteit/inventie
OPDRACHT 4
Bijvoorbeeld:
a Op de autobeurs in Amsterdam krijgen bezoekers informatie met behulp van multimedia.
b Door intelligente interactie weten de inventieve makers precies wat de bezoeker bezighoudt.
c Na de markante innovatie van het gemeentehuis barstte een storm van kritiek los.
d De artistiek leider van onze toneelgroep transformeert ons tot een professionele vereniging.
e Deze animatie laat heel fascinerend zien hoe de aarde is ontstaan.
f Met authentieke middelen bouwde de designer een schitterend decor.
OPDRACHT 5
a Er staat een dubbele ontkenning in de zin.
Daar heb ik niets geen zin in: niets en geen.
Ik wil voorkomen dat Asli niet thuisblijft: voorkomen en niet.
b Sommige woorden zijn verkeerd samengevoegd.
c Ik zal vandaag alles printen.
Ik zal vandaag alles uitdraaien.
Die man haalt alles door elkaar.
Die man brengt alles in de war.
OPDRACHT 6
a spreektaal
HOOFDSTUK 4 71

c
stijlfout
stijlfiguur
OPDRACHT 7
a contaminatie
stijlfout
Ik voel me als een vis in het water / Ik voel me kiplekker,
b dubbele ontkenning
stijlfout
Ismail weerhield haar ervan om die avond te gaan.
c dubbele ontkenning
stijlfiguur
d contaminatie / dubbele ontkenning
stijlfouten
De medewerkers zijn nooit te laat.
e contaminatie
Daar lusten de honden geen brood van. / Daar lust ik wel pap van.
f herhaling
stijlfiguur
g dubbele ontkenning
stijlfout
Maaike ontkent dat ze het gezegd heeft.
h herhaling
stijlfiguur
i contaminatie (en dubbele ontkenning)
stijlfout
Dat is niet denkbeeldig. / Dat is ondenkbaar.
4.8 informatie
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a Een zoekopdracht van één woord geeft vaak enorm veel hits. Door meer woorden te gebruiken
verfijn je het onderwerp en perk je het aantal hits in. Het zoeken van een bruikbare site wordt
daardoor wat gemakkelijker.
b Je typt de naam van het onderwerp in het zoekvenster op de hoofdpagina.
c Je klikt in het navigatiemenu op Categorieën. Je verfijnt je onderwerp door een subcategorie te
kiezen en vervolgens kies je uit het aanbod een artikel dat je interesseert.
d Het doel van een enquête is achterhalen hoe mensen denken over een onderwerp.
e Een hoofdvraag is de centrale vraag die je in je werkstuk wilt beantwoorden.
OPDRACHT 2
a De inhoud van een dossier wordt geregeld ververst. En er komen geregeld nieuwe, actuele
dossiers bij.
b de actuele kranten- en tijdschriftartikelen
c De site bevat tips over boeken, cd’s, dvd’s en weblinks naar achtergrondinformatie op het
internet.
d … een overzicht van dossiertitels.
OPDRACHT 3
a De link Dossier. Dossier is vetgedrukt en er staat een groene pijl achter. Je ziet het ook aan de
titel: Dossier: Zeepiraterij.
b zeepiraterij
c vijf artikelen
d Volkskrant, Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad en Brabants Dagblad
e de link in de bibliotheek
f de link op internet
OPDRACHT 4
a In de Krantenbank kun je veel meer artikelen vinden dan in de Actuele DocumentatieBank.
HOOFDSTUK 4 72

Nee, je kunt ook kiezen voor ‘alle kranten’.
c piraterij
d De Volkskrant. Gezocht zijn artikelen uit het jaar 2009.
e 152 artikelen
f zeepiraterij
g ‘Strijd tegen piraterij populaire missie’. In de informatie gaat het over marines die hun kracht laten
zien.
h ‘Piraterij is het werk van ondernemingen’. De titel suggereert dat piraten zijn georganiseerd in een
soort ondernemingen.
i ‘Verhagen wil VN-tribunaal piraterij in Afrika’.
OPDRACHT 5
a –
b Bijvoorbeeld: Als je de informatie moet verwerken in een artikel of werkstuk, moet je zoveel
mogelijk je eigen woorden gebruiken. Dat lukt beter als je korte aantekeningen hebt gemaakt.
4.9 gedicht
OPDRACHT 1
a Misschien moet je er wel om lachen.
b De tegenstelling oud – jong, de tegenstelling tussen een bestaand woord en het bedachte
antoniem.
c als een zelfstandig naamwoord of als twee woorden: jonger dom
OPDRACHT 2
a Op zwart zaad: geen geld hebben; zangzaad: zaad om beter te zingen.
EHBO pas je bij ongelukken toe. Mijn lust en mijn leven betekent: dat doe ik graag.
Geen spat veranderd betekent dat iemand hetzelfde is gebleven; een spatader is een teken van
veroudering.
Als je kalm aandoet, kun je dat niet snel doen.
b eigen antwoord
OPDRACHT 3
a Met alles is ergens in: alles is keurig opgeruimd.
b Ik ben niet populair of Ik ben niet iemand die opruimt of Zo binnen in haar kamer ben ik nog nooit
geweest.
c Door het enjambement wordt het woord in benadrukt. Daardoor krijgt de woordspeling nog meer
effect.
d vruchten of oude vrouwen
e De hele kamer ademt de aanwezigheid van de dochter. Het aanstaan van de deur roept de
associatie op van tochten. In het tocht er van dochter worden die twee dingen gecombineerd.
OPDRACHT 4
a Bijvoorbeeld: Ja, in de wereld van de dochter is alles keurig ingedeeld, in de wereld van de vader
is die vanzelfsprekende ordening er niet. Of: Nee, het gaat in dit gedicht niet over het verschil. Er
wordt juist uitgedrukt dat de vader zich nooit zo deel heeft gevoeld van de wereld van de dochter,
als op dit moment terwijl ze er niet lijfelijk is.
b tocht er rijmt op dochter
c Ik doe een poging om te doen alsof ik haar even weg heb laten gaan.
OPDRACHT 5
a bijvoorbeeld: haar moeder in haar (r.5)
b bijvoorbeeld: het tocht er van dochter (r.7)
c Bijvoorbeeld: woordspelingen geven het gedicht een wat kinderlijk karakter en het gedicht gaat
over de relatie vader − kind.
HOOFDSTUK 4 73

test jezelf
OPDRACHT 1
a Een vertelstandpunt eerste persoon: de hoofdpersoon wordt met ik aangeduid.
b Het is alwetend: de hoofdpersoon vertelt over gebeurtenissen die hij al heeft meegemaakt.
c Het wordt niet-chronologisch verteld. Na de tweede witregel begint een flashback.
d Nee, dat is niet duidelijk: er zijn geen tijdspecifieke bijzonderheden in dit fragment.
OPDRACHT 2
a wie: BTV
b dat: VW; dat: AWV
c Die: BTV
d die: AWV; dat: VW; die: AWV
e Wat: VRV
f Wat: BTV met ingesloten antecedent
g Wie: BTV met ingesloten antecedent; die: AWV
OPDRACHT 3
a Het boek was niet wat men er zich van had voorgesteld.
b De auteur wist niet precies wat het thema moest worden.
c Hij bleek niet geworden wie hij altijd wilde zijn.
d Zijn talent scheen niet wat je nodig hebt voor een literaire bestseller.
e Wat daarvoor vereist is, is een duidelijk thema.
OPDRACHT 4
a begeleidt
b uitgezochte
c verwaarloosde
d schuddend
e bespiedde
f geverfd
g gestukadoorde
h brandende/verbrande
i verkortten
OPDRACHT 5
a In de VARA-gids staat informatie over de radio-omroep.
b ’s Ochtends brengt Guido de kopieerder naar ’s-Gravenhage.
c De D66’er vindt deze hors-d’oeuvre niet hygiënisch.
d Renés cd’tje heb ik zo-even beluisterd.
e ’k Lust geen kant-en-klaarmaaltijden.
f Mevrouw Van Renkema-de Boer heeft drieëntwintig katten.
OPDRACHT 6
a Het is een betogende tekst (of betoog). Je kunt dat meteen zien aan de titel, want dat is een
mening.
b Tekst 1 is een ingezonden brief. Onder de brief staat de naam van de schrijver en haar
woonplaats.
c Alinea 1 de mening van de schrijver; alinea 2 en 3 de argumenten; alinea 4 de conclusie.
d de behandeling van dieren in een circus
OPDRACHT 7
a in de slotalinea
b De aanleiding is het probleem dat de Tweede Kamer maakt van vier in een circus geboren tijgers.
c In een circus worden dieren een stuk beter behandeld dan in dierenwinkels of door
huisdiereigenaren.
d In alinea II staat het argument bij het eerste deel van de zin (Dieren … behandeld).
In alinea III staat het argument bij het tweede deel van de zin (dan … huiseigenaren).
e In een circus werken mens en dier op ontroerende wijze samen.
f Een subjectief argument. Het argument is een persoonlijke waarneming van de schrijver.
HOOFDSTUK 4 74

g
h
i
j
k
naar de auteur van de tekst, Maria Bervoets
De kern bestaat uit twee voorbeelden van dierenmishandeling.
zitten onaangenaam vol
Honden worden door hun Amsterdamse huiseigenaren schandalig behandeld en dierenwinkels
zitten stikvol dieren in veel te kleine kooitjes.
Ja. Het circus met rust laten volgt logisch uit alinea II. Dierenwinkels en het houden van
huisdieren verbieden volgt logisch uit alinea III.
OPDRACHT 8
a – Laat de vragen weg en doe je verslag in de derde persoon.
– Vat stukjes tekst samen als je het korter of duidelijker kunt zeggen of als de inhoud niet zo
belangrijk is.
– Gebruik geregeld je eigen woorden.
– Wissel je tekst af en toe af met een citaat van de geïnterviewde.
b Gebruik de inleiding allereerst om het onderwerp te introduceren. Geef daarnaast enige
informatie over de geïnterviewde persoon: naam en beroep of andere hoedanigheid die iemands
deskundigheid verklaart.
OPDRACHT 9
a In deze samengestelde zin is het onderwerp in het tweede deel van de zin niet herhaald.
b (1) Eindelijk hoort alleen bij hoofdzin 1 en daarom moet ik in hoofdzin 2 voor de persoonsvorm.
‘Eindelijk is het laatste examen afgelopen en ik wens jullie een paar fijne dagen toe,’ zei de
mentor.
(2) Dit boek is lijdend voorwerp in hoofdzin 1 en onderwerp in hoofdzin 2.
Dit boek heb ik vorig jaar al gelezen en het beviel mij helemaal niet.
OPDRACHT 10
a –
b Bijvoorbeeld: De Shar-pei komt oorspronkelijk uit China en behoort tot de oudste hondenrassen
ter wereld. Waar je ze meteen aan herkent zijn de nadrukkelijke rimpels op hun kop. Eén rimpel
moet lijken op het Chinese teken voor ‘lang leven’. De rimpels zijn één van de redenen waarom
Inge Bijvoets de Shar-Pei zo mooi vindt. (53 woorden)
OPDRACHT 11
a door naar voorbeelden te vragen
b door te vragen of Jan Paul Schutten vindt dat alleen hij die feiten moet beschrijven
c Het is onduidelijk wat de vragensteller precies wil weten.
d door om verduidelijking te vragen
e Begrijp ik goed dat je het meest indrukwekkend vindt dat we van een meisje dat tweeduizend jaar
dood is, precies kunnen achterhalen wat er met haar gebeurd is?
OPDRACHT 12
a ontwerper, kunstzinnige
b vindingrijke, wisselwerking
c vernieuwing, verandert
d bewegende beelden, boeiende
e vooraanstaande, indrukwekkende
OPDRACHT 13
a herhaling − stijlfiguur
b contaminatie − stijlfout
Ik herinner me dat ik hem nog moet bellen. / Ik bedenk dat ik hem nog moet bellen.
c contaminatie − stijlfout
De leerlingen ergeren zich aan het vele huiswerk. / Het vele huiswerk irriteert de leerlingen.
d contaminatie − stijlfout
Mijn broers maken deel uit van het koor De Nachtegaal. / Mijn broers zijn een onderdeel van het
koor De Nachtegaal.
e dubbele ontkenning − stijlfout
De leraar kan niet beweren dat klas 3A, net zoals klas 3B, gebrek aan inzet heeft.
f contaminatie − stijlfout
HOOFDSTUK 4 75

We moeten onze manier van werken eens tegen het licht houden. / We moeten onze manier van
werken eens onder de loep nemen.
OPDRACHT 14
a De Actuele DocumentatieBank is een internetsite die je kunt raadplegen als je actuele informatie
zoekt uit kranten en tijdschriften. Door een dossiertitel aan te klikken kom je bij artikelen over het
gekozen onderwerp in Nederlandse en Vlaamse dagbladen en tijdschriften.
b De Krantenbank is een zoekmachine waarmee je snel artikelen kunt zoeken in het archief van de
zeven landelijke dagbladen.
OPDRACHT 15
a Het artikel is bruikbaar voor het onderwerp. Het gaat over bewegingsonderwijs op de basisschool
en bewegen is belangrijk voor de gezondheid.
b Beweeg gezond.
c Onderwijs
d Alle basisscholen moeten echte gymleraar krijgen.
e Kinderen goed leren bewegen leerkracht nodig die opleiding heeft gevolgd met aandacht voor
bewegen. Bijvoorbeeld: afgestudeerde gymdocent, of bijgeschoolde basisschooldocent.
f Bijvoorbeeld: Ja, want door goed bewegingsonderwijs krijgen kinderen plezier in bewegen. Dat
vergroot de kans dat bewegen ook in hun latere leven, in de vorm van sport of op een andere
manier, een belangrijke rol blijft spelen.
HOOFDSTUK 4 76

HOOFDSTUK 5
5.1 fictie
OPDRACHT 1
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Omdat de Nieuwe Amerikanen zichzelf zagen als de echte
inwoners van Amerika, dachten ze dat ze recht hadden op alle beschikbare grond (en natuurlijk
de aanwezige grondstoffen). De indianen dienden óf op te gaan in de nieuwe staat, óf verdreven
te worden, óf uit te sterven.
b Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Volgens de volkstelling van 2000 waren er in de Verenigde Staten
4,3 miljoen mensen van inheemse afkomst. Dit is 1,5% van de Amerikaanse bevolking. 22,3%
van de indianen woont in een reservaat. Daarnaast woont nog eens 10,2% in de vroegere
reservaatgebieden van Oklahoma, waar de indianen nog wel als stam georganiseerd zijn, maar
geen gezamenlijk land meer hebben. De anderen zijn naar buiten de reservaten verhuisd. Veel
grote steden in Amerika hebben een indiaanse bevolkingsgroep. In de reservaten zijn de
indianenstammen de baas, zij hebben hun eigen wetten, regering, politie, scholen. Als je door dit
soort reservaten rijdt, zie je pas hoe droog het land is en hoe arm de mensen zijn.
OPDRACHT 2
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Indianen worden gediscrimineerd door de blanken.
b eigen antwoord
c Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Door de manier waarop het geschreven is, leef je je in de
hoofdpersoon in.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Bijzonder, want hij schrijft met humor over zijn ellendig leven.
e Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ja, in deze tijd lees je niet vaak iets over indianen.
f Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ik ben wel benieuwd hoe het met de hoofdpersoon verder zal
gaan.
g eigen antwoord
OPDRACHT 3
a The Absolutely True Diary of a Part-Time Indian
b Alexie beschrijft de absolute waarheid: hij zal dus wel een realistisch beeld van zijn leven geven.
c in het noordoosten van de Verenigde Staten tegen de Canadese grens aan
OPDRACHT 4
a eigen antwoord, bijvoorbeeld: van cd’s en van films
b vertelstandpunt eerste persoon; alwetend perspectief
c eigen antwoord, bijvoorbeeld: mooi fragment
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Het is interessant om over een indianenjongen van nu te lezen,
vooral omdat hij met humor over zijn eigen leven vertelt.
e Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Nee, daar let ik niet zo op. Ik kijk meer of ik door het verhaal
geboeid word.
f structuurargument en vernieuwingsargument
OPDRACHT 5
a Het is een van de leukste boeken van het afgelopen jaar.
b Bijvoorbeeld: met veel humor; Is dit verhaal al heftig, de manier waarop het wordt verteld is ook
nog eens krachtig.
c eigen antwoord
d eigen antwoord
OPDRACHT 6
a De schrijver geeft wel zijn mening. De andere onderdelen (informatie over de schrijver en over de
inhoud) ontbreken.
b De inhoud van het verhaal is niet mooi, want er wordt veel ellende verteld. De manier waarop het
geschreven is, is mooi.
c In het boek worden de blanken niet aangevallen op hun gedrag.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ik mis voorbeelden die de beweringen duidelijk maken.
HOOFDSTUK 5 77

OPDRACHT 7
a waarschijnlijk een open einde
b Het boek is een dagboek. In een dagboek blijft het altijd de vraag wat er verder met de
hoofdpersoon gaat gebeuren.
c Rowdy en de hoofdpersoon gaan nog meer in hun leven meemaken.
5.2 grammatica
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a welke: VRV
b dat: AWV
c Dat: VW; dat: AWV
d Wat: VRV
e wie: VRV; dat: AWV
f Wat: BTV met ingesloten antecedent
g dat: BTV
OPDRACHT 2 (HERHALING)
a hoe … oplossen: LV-zin
b wat … doen: O-zin
c Dat … tellen: O-zin
d dat … uitpakt: LV-zin
e wat … verwachtten: gezegdezin
f wie … waren: gezegdezin
OPDRACHT 3 (HERHALING)
a Iedereen herinnert zich de tekeningen die hij vroeger maakte.
OVW WW WKV LW ZN BTV PSV BW WW
b Veel van die kindertekeningen worden door hun makers bewaard.
TW VZ AWV ZN WW VZ BZV ZN WW
c Ze zitten in speciale albums of in mappen ergens op zolder.
PSV WW VZ BN ZN VW VZ ZN BW VZ ZN
d Vraag je ook af welke tekening erg grappig is.
WW PSV BW WW VRV ZN BW BN WW
e Het poppetje dat bestaat uit een hoofd en een paar bezems, is mijn favoriet.
LW ZN BTV WW VZ LW ZN VW LW ZN ZN WW BZV ZN
OPDRACHT 4
a Door de vraag te stellen: aan/voor wie/wat + onderwerp + gezegde + lijdend voorwerp?
b met (aan/voor) wie
c Bijvoorbeeld: Hem/haar geef ik geen cadeau.
Zo iemand geef ik geen cadeau.
OPDRACHT 5
O WG LV MV-zin
a We / geven / een tien // aan wie het verdiend heeft.//
MV-zin WG O LV
b // Wie zijn best heeft gedaan, // geven / we / een complimentje.
MV-zin WG O LV BWB WG
c // Aan wie de grammatica nog niet begrijpt, // leggen / we / het / nog eens / uit.
O WG LV MV-zin
d We / adviseren / extra oefening // aan wie er veel moeite mee heeft.//
MV-zin WG O LV
e // Wie het nog niet doorheeft, // geven / we / een uurtje bijles.
OPDRACHT 6
a Wie: BTV met ingesloten antecedent; Wie een beetje fit was: O-zin
b Wie: BTV met ingesloten antecedent; Wie met het clubje was gestart: O-zin
c wie: VRV; wie in zijn team speelde: LV-zin
HOOFDSTUK 5 78

d
e
f
g
h
(aan) wie: BTV met ingesloten antecedent; aan wie die nodig had: MV-zin
Dat: VW; Dat dat er veel waren: O-zin
dat: VW; dat ze te hard trainden: LV-zin
Wat: BTV met ingesloten antecedent; Wat ze moesten leren: O-zin
(aan) wie: BTV met ingesloten antecedent; aan wie zo enthousiast was: MV-zin
OPDRACHT 7
a nee, zowel bij een werkwoordelijk als bij een naamwoordelijk gezegde
b De onderwerpszin. Bijvoorbeeld: Het deed hem plezier dat ze op zijn feestje kwam.
De lijdendvoorwerpszin. Bijvoorbeeld: Hij vond het vervelend dat ze niet op zijn feestje kwam.
De voorzetselvoorwerpszin. Bijvoorbeeld: Hij verheugde zich erop dat ze op zijn feestje kwam.
c Een voornaamwoordelijk bijwoord kan gesplitst worden.
OPDRACHT 8
a naar wat er mogelijk was met het diploma. Vragen naar.
b dat ze brochures met veel informatie had. Herinneren aan.
c dat ze niet verder hoefde te zoeken. Blij (zijn) met.
d of dat wel zo was. Twijfelen aan.
e dat Soraya zo gemakzuchtig was. Zich ergeren aan.
f dat Soraya uiteindelijk toch verder ging zoeken. Opgelucht (zijn) over.
g dat haar vriendin haar zou helpen. Zeker (zijn) van.
OPDRACHT 9
a die honderdduizenden mensen treffen: BV-bijzin
b wat hun te doen staat: LV-zin
c dat de inwoners gewaarschuwd worden: VZV-zin
d Dat deze mensen hulp krijgen: O-zin
e aan wie dat het hardst nodig heeft: MV-zin
f Wanneer dat niet lukt: BW-bijzin
g dat de komende jaren veel reddingsoperaties noodzakelijk zijn: O-zin
OPDRACHT 10
a Het: voorlopig onderwerp
b het: voorlopig onderwerp
c erover: voorlopig voorzetselvoorwerp
d het: voorlopig lijdend voorwerp
e er … naar: voorlopig voorzetselvoorwerp
f het: voorlopig onderwerp
OPDRACHT 11
O WG BWB LV-zin
a Oudheidkundigen / wisten / al, // dat in de Nederlandse bodem schatten liggen begraven. //
BWB O WG WG
dat / in de Nederlandse bodem / schatten / liggen / begraven.//
BWB WG O WG LV-zin
b Onlangs / hebben / ze / ontdekt // dat hier mammoeten, leeuwen, beren en wolven leefden. //
BWB O
WG
dat / hier / mammoeten, leeuwen, beren en wolven / leefden.
BWB WG O WG BV-bijzin
c In de buurt van Den Bosch / wordt / een nieuwe wijk / gebouwd // die vlakbij een plas ligt. //
O BWB WG
die / vlakbij een plas / ligt.
VZV NG O NG BV-bijzin
d Voor de bouw / is / veel zand / nodig // dat ter plekke wordt afgegraven. //
O BWB WG WG
dat / ter plekke / wordt / afgegraven.
HOOFDSTUK 5 79

BW-bijzin WG O
e // Wanneer het zand is weggehaald, // komen / amateurpaleontologen /
WG VZV
zoeken / naar bijzondere overblijfselen.
O WG WG
Wanneer / het zand / is / weggehaald
f
O-zin NG BWB NG NG
// Wie een dijbeen van een mammoet vindt, // is / natuurlijk / heel / blij.
O LV WG
Wie / een dijbeen van een mammoet / vindt
5.3 spelling
OPDRACHT 1
a … twee zinnen samen te voegen
b … vaak achteraan / niet altijd naast elkaar
c persoonsvormen
d de tijdproef
OPDRACHT 2
a heeft bedacht mogen autorijden
b denkt kan
c wil kan beginnen
d kan doorgaan voldoet
e moet volgen mag
f moet zijn
g begeleidt, kan
OPDRACHT 3
a speelt, kwijtraakt
b stuitert, verdwijnt
c opensnijdt, vindt
d verbaast, opbelt
OPDRACHT 4
a verhoogde, begrote, verwachtte
b gekwetste, toucheerde, bloedden
c controleerde, zwetende, ontroette
d bekvechtte, verpachte, herinrichtten
e verachtte, beboette, muggenziftte
OPDRACHT 5
a accepteert luistert
b wenst, bespoten, aanbiedt
c aangeboden, vermeldt
d besteed, gedelete, behandelt
e mishandelde, vlucht, afwijst
f verbrande, verspreidde, verzekerd
g dienstdoende, tapet, vermoedt, gescheurd
h flirtte, verklede, verkocht
OPDRACHT 6
b/c rijstepap
keukenapparaat
hakketakken
reuzemoedig
hoe erg iets is.
koudeperiode
ZN – uitzondering: het eerste deel heeft geen meervoud.
ZN – basisregel / eerste deel eindigt al op –en.
geen ZN – uitzondering: eerste deel is geen zelfstandig naamwoord.
geen ZN – uitzondering: het woord is geen ZN en het eerste deel geeft aan
ZN – uitzondering: eerste deel heeft geen meervoud.
HOOFDSTUK 5 80

groenteboer
rozenstruik
pannenkoek
hellepijn
ZN – uitzondering: het eerste woord heeft een meervoud op –s en –en.
ZN – basisregel.
ZN – basisregel.
ZN – uitzondering: eerste deel is uniek.
OPDRACHT 7
a benzinegeur / uitzondering
b reuzenpanda / basisregel
c pikkedonker / uitzondering
d maneschijn / uitzondering
e notendop / basisregel
f etalageraam / uitzondering
OPDRACHT 8
a reuzenpop
b reuzemop
c conservenblik
d geldzorg
e geluidsbron
f stekeblind
g hellebaard
h ruggenmerg
i armoedegrens
j dovenetel
k stadscentrum
l spinnewiel
m aktetas
n doventaal
o verkeersexamen
p spinnenweb
5.4 lezen
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a uiteenzetting, nieuwsbericht en instructie
b beoordelen en beschouwen
c Dat kan, een tekst kan willen overtuigen, maar moet dan ook wel informatie bieden bijvoorbeeld.
Een tekst heeft echter altijd maar één hoofddoel.
d In betogende en activerende teksten vind je argumenten.
e In betogende teksten tref je weerleggingen aan.
f –
OPDRACHT 2
a Meestal staat die mening in het begin van een betoog.
b Meestal vind je die mening op het eind van een beschouwing.
c Informatief zijn de standpunten van anderen; betogend is de mening van de schrijver,
d Een betoog probeert de lezer van één mening te overtuigen.
e De schrijver geeft argumenten voor zijn mening en weerlegt tegenargumenten tegen zijn mening.
f Een beschouwing wil de lezer laten nadenken over een onderwerp.
g Doordat je de mening van meer mensen krijgt te lezen, ga je nadenken wat de juiste mening is.
OPDRACHT 3
a De titel Mag het licht uit? is een vraag. Het is waarschijnlijk de vraag die in de tekst centraal staat.
b De lead stelt de centrale vraag en noemt het onderwerp.
c Deze vraag wordt in de rest van de tekst beantwoord. Het antwoord op deze vraag wordt in de
rest van de tekst ‘beschouwd’.
d Hier geeft de schrijver zijn standpunt.
e Minister-president Balkenende, minister Winsemius, Job Cohen en Ahmed Aboutaleb, het World
Wildlife Fund.
HOOFDSTUK 5 81

f
A, B, C, D, E
OPDRACHT 4
a Er verwijst naar de actie om vijf minuten lang het licht uit te doen.
b De beheerder van het elektriciteitsnet, Tennet, dacht dat het elektriciteitsnet door de actie
ontwricht zou raken.
c Hij weerlegt dit met de voorbeelden uit alinea IV.
d B
e toch
f De woorden hebben een negatieve bijbetekenis. Dit blijkt uit het woord welgeteld (r.22).
OPDRACHT 5
a Een miljard mensen gaat meedoen, er doen 750 steden mee en belangrijke gebouwen worden
verduisterd.
b Signaalwoorden zijn: maar (r.54); maar (r.58).
c Veel landen doen mee aan Earth Hour, maar Nederland niet.
d De schrijver vreest dat de deelname van de Nederlandse burgers aan Earth Hour niet groot zal
zijn.
e Nederlanders lopen niet warm voor acties die in België wel een succes zijn.
f Een objectief argument: je kunt nazoeken of dergelijke acties in Nederland zijn gehouden en of
ze succes hebben gehad.
g De dubbele punt geeft aan, dat er een verklaring of uitleg volgt.
h Er wordt nauwelijks minder CO 2 uitgestoten en het zal niet veel donkerder zijn dan anders.
i Symbolisch betekent zonder echt resultaat, bedoeld om je mening te laten zien.
OPDRACHT 6
a aandacht vragen voor klimaatverandering
b slimmer, verstandiger
c Met de laatste zin geeft hij aan dat hij wel hoopt op een grote Nederlandse deelname, maar dat
hij er niet op rekent.
OPDRACHT 7
a Nee, de titel is neutraal. Het is geen vraag (wat je bij een beschouwing verwacht) en ook geen
duidelijke mening (wat je bij betoog verwacht).
b In de eerste alinea staan twee vragen en in de laatste alinea worden die vragen waarschijnlijk
beantwoord.
c Anneke Griffioen − fokker, Ed Webers − Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming, Frank
Dales − directeur Dierenbescherming Nederland, Henk Jan Ormel − Tweede Kamerlid
d In de inleiding staan vragen, in het slot staat de conclusie van de schrijver en in de kern vind je
de standpunten van andere mensen.
OPDRACHT 8
a Het is een plechtig woord, dat nauwelijks bij een hond past, maar wel bij zijn nieuwe huisvesting.
b Er ontstond discussie over de keus van het ras en over het gevolg van die keuze.
c De dochter is allergisch voor honden en Portugese waterhonden verliezen minder haar dan
andere honden.
d een subjectief argument
e Oorzaak: De Portugese waterhond is een Bekende Hond geworden. Gevolg: iedereen wil zo’n
hond hebben.
f Eerst werden honden bekend om hun eigen aantrekkelijkheid, nu om de eigenaren die ze
hebben.
g Het leidt voorbeelden in.
h Het is een negatieve omschrijving. Zeulen betekent met zich meeslepen.
i Het verband tussen alinea III en IV is een tegenstelling.
OPDRACHT 9
a Mensen vragen om een Obamahond, ze weten blijkbaar weinig over het ras.
b De Portugese waterhond was dé vissershond van Portugal.
c De kernzin wordt uitgelegd.
d Dat er in de alinea’s voor alinea VII ook zorgen zijn beschreven.
HOOFDSTUK 5 82

e
f
Ze suggereert dat sommige ziektes weer in het ras zullen komen.
C
OPDRACHT 10
a Mensen besluiten in een impuls om een hond te kopen.
b Het zijn beunhazen (r.102), verkopers die niet te vertrouwen zijn.
c De klant hoeft niet te wachten en betaalt de helft van de prijs.
d Teven worden in slechte omstandigheden gehouden.
e Verwaarloosde dieren kan hij innemen, van de eigenaar afpakken; bij de teven waarmee
overmatig wordt gefokt, kan hij slechts een boete geven.
f Alinea IX is een uitwerking van alinea VIII.
g B
OPDRACHT 11
a Als bekende mensen geheimhouden welk huisdier ze hebben, bestaat het risico niet dat dat ras
populair wordt door de bekendheid van de baas.
b In het Witte Huis is voldoende ruimte om welke hond dan ook te houden.
c De beste keus zou een asielhond zijn.
d De Portugese waterhond is de dupe.
OPDRACHT 12
a C
b A, B en D
c de kant van de familie Obama, die van de fokkers, die van de Dierenbescherming, die van de
politiek
d De zienswijze van de broodfokkers komt niet aan de orde.
e Alinea VI is informatief, alinea IX is betogend.
f eigen antwoord
5.5 schrijven
OPDRACHT 1
a overwegen en beoordelen
b Bijvoorbeeld: Als je een beschouwing schrijft, probeer je een mening te vormen over een
onderwerp door het van verschillende kanten te bekijken.
OPDRACHT 2
a − een probleem/oplossing-structuur
− een voordelen/nadelen-structuur
− een vroeger/nu-structuur
b Bijvoorbeeld: Het geeft een goed houvast bij het opbouwen van je tekst. Of: Het is een prettige
service voor de lezer, want die weet zo wat hij kan verwachten.
c − Binnenkomer: de informatie over meneer W.
− Het onderwerp noemen: de taakstraf.
− Een vraag stellen: maar zijn ze (de taakstraffen) ook effectief?
− De structuur noemen: voor- en nadelen bespreken.
OPDRACHT 3
a Een voordeel is …
Een voordeel is bovendien …
Aan een taakstraf kleven ook nadelen …
b Bijvoorbeeld: Een heel ander voordeel is van financiële aard. Als iemand een straf moet
ondergaan, kost dat de overheid altijd geld. Maar het scheelt nogal wat in de kosten of
veroordeelden een taakstraf moeten uitvoeren of dat ze de gevangenis in moeten. Een taakstraf
is aanzienlijk goedkoper.
c Bijvoorbeeld: Daarnaast is de afschrikwekkende werking van een taakstraf kleiner dan van een
celstraf. Als mensen van plan zijn een klein misdrijf te plegen en ze weten dat ze niet de kans
lopen in de gevangenis te belanden, gaan ze waarschijnlijker net iets gemakkelijker in de fout.
HOOFDSTUK 5 83

OPDRACHT 4
a 2 Toen hij op het veld aankwam, werd de speler met gejuich begroet.
4 Zonder dat ze omkeek, verdween Tooske om de hoek.
b Bijvoorbeeld: Zonder om te kijken, zagen we Tooske om de hoek verdwijnen.
OPDRACHT 5
a Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is wij en niet de vrolijke optocht.
Goed: Terwijl wij op het balkon stonden, trok de vrolijke optocht door onze straat.
b Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is ik en niet de bus.
Goed: Nadat ik Jake langdurig gekust had, reed de bus mij gewoon voorbij.
c Deze zin is goed, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is de leerlingen.
d Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is de docenten en niet de
aardappelen.
Goed: Terwijl ze treurige liedjes zongen, schilden de docenten de aardappelen.
e Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is zij en niet de trein.
Goed: Terwijl ze uitgewuifd werd door haar moeder, zette de trein zich in beweging.
f Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is wij en niet de notaris.
Goed: Voordat we onze handtekening zetten, wees de notaris ons nog op enkel risico’s.
g Deze zin is goed, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is Hieke.
h Deze zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is wij en niet de wedstrijd.
Goed: Nadat we de toespraak hadden aangehoord, begon voor ons eindelijk de wedstrijd.
OPDRACHT 6
a Bijvoorbeeld: 25 miljoen winnen: alleen maar een zegen? (voordelen/nadelen-structuur).
b Ik ga een beschouwing schrijven over de vraag of een grote prijs winnen in een loterij alleen maar
een zegen is. Mijn doel is de lezer te laten nadenken over het onderwerp. Mijn tekst is bedoeld
voor een breed publiek: jongeren van mijn leeftijd, maar ook volwassenen.
c Bijvoorbeeld
Inleiding Onderwerp introduceren, vraag stellen, voordelen/nadelen-structuur
aankondigen.
Voordelen − Je kunt ineens alles nieuw kopen zonder op de prijs te hoeven letten.
− Je kunt een dure reis boeken.
− Je kunt ophouden met werken.
− Je kunt verhuizen naar een mooiere woning.
Nadelen − Geld maakt niet gelukkig.
− Het zijn andere zaken die je welzijn bepalen.
− Je loopt het risico dat je veel dingen kwijtraakt die juist heel belangrijk
zijn voor je welzijn.
− Een depressie is absoluut niet denkbeeldig.
Slot − Als je niet te veel verandert in je leven en het geld zinvol besteedt, kan
het winnen van veel geld wel positief uitpakken.
− Veiligste weg is een lot kopen waarmee je niet teveel kunt winnen. Een
klein bedrag geeft veel plezier en weinig zorgen.
OPDRACHT 7
a/b/c/d Bijvoorbeeld: Plotseling bulkend rijk worden zonder dat je er iets voor gedaan hebt: de
meeste mensen zouden er meteen voor tekenen. Daarom doen zoveel Nederlanders mee aan een
loterij en kopen ze maar al te gretig een extra lot als een nieuwe jackpot zich aandient. Maar is het
echt zo’n pretje als je plotseling de beschikking krijgt over 25 miljoen euro? Of zitten aan zo’n enorme
smak geld ook nadelen, die je pas opmerkt als je al heel wat hebt uitgegeven?
165 cm, Full High Definition
Rijkdom heeft grote voordelen. Moest je voordien voor elke wat grotere aankoop een hele tijd sparen,
of maanden afbetalen en een forse rente op de koop toenemen, nu stap je zorgeloos elke winkel
binnen en betaalt contant. Binnen de kortste keren is alle meubilair in je huis vervangen. Je zit op een
splinternieuwe bank te kijken naar de grootste flatscreen die je kon vinden (165 cm, Full High
Definition) en je salontafel is bezaaid met reisfolders, want die luxe cruise met het hele gezin, waar je
vroeger alleen maar van kon dromen, gaat er nu echt van komen. Niet zo’n lullig reisje van tien dagen
over de Middellandse Zee, maar twee maanden over alle wereldzeeën.
HOOFDSTUK 5 84

Je hebt het meteen laten uitrekenen: als je een beetje verstandig omgaat met je geld, hoef je nooit
meer te werken en kun je een stuk ruimer leven dan je tot nu gewend was. En dus heb je vandaag je
laatste gesprek met je chef, die vervelende kerel die altijd wat op je aan te merken had. Je hebt een
grote doos gebak bij je om je collega’s te trakteren en voor iedereen een anderhalveliterfles wijn.
Meteen daarna deel je aan je chef mee dat je je baan met onmiddellijke ingang opzegt. De opluchting
om hem eindelijk eens recht in zijn gezicht te zeggen wat je van hem vindt! Die verblufte uitdrukking,
die mond vol tanden, daar kun je nog maanden op teren.
Natuurlijk blijf je geen dag langer in het huis waar je nu woont. Meteen na de cruise ga je op zoek naar
een groter huis en misschien besluit je zelfs wel om een lapje grond te kopen en een villa te laten
bouwen. En die armoedige veertien dagen op de camping die je je tot nog toe kon permitteren, dat
worden nu zeker drie à vier luxe hotelvakanties in een jaar.
Geld maakt niet gelukkig
Mensen die zich voorstellen wat ze gaan doen als ze een groot geldbedrag winnen, denken alleen
aan de materiële voordelen die het nieuwe leven biedt. Ze lijken vergeten te zijn dat geld nooit het
geluk bepaalt, maar er hoogstens een klein beetje aan bijdraagt.
Een goede gezondheid, een hechte relatie met je partner, een fijn gezin, vrienden en vriendinnen met
wie je het goed kunt vinden, een leuke baan die je genoeg uitdaagt, hobby’s die zorgen voor een
aangename afwisseling, dat zijn dingen die veel belangrijker zijn voor je gevoel van welzijn dan
materiële zaken. En daaraan gaat het juist maar al te vaak mankeren als je zwemt in het geld.
Jij en je partner zitten plotseling de hele dag op elkaars lip en dat begint na een tijdje behoorlijk te
irriteren. Die goede relatie waar je altijd zo over opschepte op je werk, gaat haarscheurtjes vertonen.
Je kinderen, die altijd zo sympathiek rekening hielden met jullie beperkte financiële mogelijkheden en
via bijbaantjes bijdroegen aan hun eigen zakgeld, worden met de dag hebberiger, prakkiseren er niet
meer over om zelf te gaan werken en zijn in een mum van tijd in onuitstaanbare krengen veranderd
met wie je voortdurend overhoop ligt. Je bent al diverse vrienden kwijtgeraakt die hun aandeel
verlangden in je toegenomen welvaart en die je de rug hebben toegekeerd toen je ze niet gaf wat ze
van je eisten. Zelfs wildvreemden doen een beroep op je om hen uit de nood te helpen, die ze alleen
maar verzonnen hebben om jou een stukje lichter te maken.
Gaat dit je al niet in de koude kleren zitten, je merkt ook dat de lol er vlug af is als je alles kunt kopen
wat je wilt zonder dat er enige inspanning tegenover staat. En wat je nooit van jezelf had gedacht: je
gaat het steeds moeilijker vinden om je dagen te vullen. Steeds vaker zit je je stierlijk te vervelen en al
wil je het aan niemand toegeven, je mist je werk meer dan je lief is. Een weekend is nooit meer zo
leuk als na een inspannende werkweek en van een vakantie kun je lang niet meer zo genieten als na
een jaar keihard werken. Je werk zorgde ook voor een stukje discipline in je leven die je als heel
prettig ervoer en je moet tot je schande vaststellen dat je die discipline uit jezelf heel moeilijk kunt
opbrengen.
Er is nog geen half jaar voorbij of je komt van ellende ’s morgens bijna je bed niet meer uit. Een joekel
van een depressie heeft van je leven, dat nog zo kortgeleden in hemelse sferen vertoefde, een
regelrechte hel gemaakt.
Een veilig lot
Natuurlijk hoeft het niet zo negatief af te lopen. Als je gewoon het werk blijft doen dat je altijd met
plezier hebt gedaan, als je niet halsoverkop allerlei grote aankopen doet, als je je leven amper
verandert en rustig nadenkt wat je met je pas verworven rijkdom gaat doen, dan kan het zelfs met
zoveel geld op de bank nog op zijn pootjes terechtkomen. De belangrijkste voorwaarde is dat je het
goed besteedt. Je investeert het in het bedrijfje dat je altijd al wilde, maar nooit durfde te beginnen. Of
je steekt een deel van je geld in een bedrijf van iemand die je echt vertrouwt. En vanzelfsprekend geef
je ook een behoorlijk bedrag weg aan een goed doel, want niets werkt beter voor je welbevinden dan
iets goeds doen voor een ander.
Maar de veiligste manier om deel te nemen aan een loterij, is een lot kopen waarmee je alleen maar
een bescheiden bedrag kunt winnen. Bijvoorbeeld 25 000 euro. Met zo’n bedrag loop je niet het risico
dat je hele leven onderuit wordt gehaald en je kunt er toch mooi de schuld mee afbetalen die je al zo’n
tijd dwarszit. Of de reis naar Nepal boeken die al zo lang op je verlanglijstje staat.
e
Bijvoorbeeld: Plotseling rijk worden: hoe fijn is dat eigenlijk?
HOOFDSTUK 5 85

OPDRACHT 8
a –
b –
OPDRACHT 9
a –
b –
OPDRACHT 10
a –
b Bijvoorbeeld: In een betoog ligt de mening van de schrijver vaak al vast in de inleiding. In een
beschouwing bekijkt een schrijver een onderwerp van verschillende kanten, geeft hij informatie
en standpunten van hemzelf of van anderen.
Het doel van de schrijver van een betoog is de lezer te overtuigen van zijn gelijk. Het doel van de
schrijver van een beschouwing is de lezer te laten nadenken over een onderwerp.
5.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c Supersnelle montage = snelle beeldwisseling en/of snelle wisseling van camerastandpunt;
volgepropte beelden = drukke en afwisselende beelden.
d eigen antwoord
e eigen antwoord
OPDRACHT 2
a Ja. NRC Handelsblad is misschien wel de meest objectieve krant van Nederland. Het is een
kwaliteitskrant met veel aandacht voor politiek, wetenschap en cultuur.
b De informatie uit tekst 1 is grotendeels objectief. Er staan veel feiten in, maar de schrijver geeft
ook zijn mening over de ontwikkeling van muziekclips.
c Het belang is niet zo groot, want het bericht staat achter in de krant.
d De schrijver weet veel over clips, maar je weet niet wat zijn achtergrond is. Als je NRC
Handelsblad leest, kom je regelmatig stukjes van deze schrijver over clips tegen.
e Zo wordt de spanning voor de kijker verhoogd.
f De kijker krijgt respect en bewondering voor de bewakers.
g Indiase muziek
h instrumentale, klassieke muziek
OPDRACHT 3
a Het is een aflevering uit De Kinderen van de Keuringsdienst. Dit is een serie reportages waarin
kinderen onderzoek doen naar de achtergrond van alledaagse zaken.
b Het is niet bekend hoeveel hamsters er per week verkocht worden, maar het zijn er heel veel.
c De herkomst van hamsters is een gevaarlijk geheim.
d Niemand mag weten waar hamsters geboren worden.
e Kinderen gaan op zoek naar het antwoord op de vraag waar komen de hamsters die in
dierenwinkels verkocht worden, vandaan.
f Hamsters zijn knaagdieren en ‘als er iets aan je knaagt’ betekent dat dat het je een
onaangenaam gevoel geeft.
g eigen antwoord
OPDRACHT 4
a Het duurt 1 minuut en 6 seconden.
b De telefoon is het middel waarmee de journalisten op onderzoek uitgaan.
c De Keuringsdienst doet wereldwijd onderzoek.
d De Keuringsdienst doet heel nauwkeurig onderzoek.
e Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Kinderen gaan op onderzoek uit. Dan kan een van hen ook wel de
voice-over doen. Of: De kinderen worden leerling-verslaggevers genoemd. Een volwassene leidt
hen, dus hij spreekt de voice-over in.
HOOFDSTUK 5 86

f
g
met de ontdekking dat er op diepvriespizza’s geen kaas gestrooid wordt
Het is muziek die spanning suggereert.
OPDRACHT 5
a Er zijn drie telefoongesprekken en een bezoek aan een dierenwinkel door elkaar gemonteerd.
b Het wordt niet duidelijk met wie ze bellen. De suggestie is dat het dierenwinkeliers zijn.
c Ze suggereren dat ze een simpele vraag over hun hamster willen stellen.
d De kinderen willen te weten komen, hoe de dierenverkopers aan de hamsters komen.
e ‘Geen tijd, mevrouw, meneer de dierenwinkelier? Wij wel! Tijd zat! En dan zullen we het weten!’
f De suggestie is dat de dierenverkopers niet geïnteresseerd zijn in de herkomst van de hamsters.
Ze willen alleen verkopen.
OPDRACHT 6
a het bezoek aan een hamsterfokker en het bezoek aan een dierententoonstelling
b Door de montage wordt het afwisselender.
c De handel in knaagdieren is big business.
d De hamsterfokker fokt op een nette manier hamsters voor de verkoop. De broodfokker wil alleen
maar geld verdienen aan het fokken van hamsters. De hobbyfokker probeert zo goed mogelijke
hamsters te fokken.
e Het is showmuziek: de dierenshow is een leuke, vrolijke gebeurtenis is de suggestie.
OPDRACHT 7
a Rusland
b Syrië
c Nederland
d Tsjechië
OPDRACHT 8
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ik geloof wel dat veel hamsters in Tsjechië onder
dieronvriendelijke omstandigheden worden gefokt.
b Bijvoorbeeld: Is er in Nederland maar één hamsterfokker? Hoeveel hamsters fokt die
Nederlandse fokker?
c Bijvoorbeeld: Is het niet logisch dat Tsjechische fokkers wantrouwend staan tegenover
nieuwsgierig bellende Nederlanders? Is 2 000 paar hamsters veel?
d Niet zo logisch: Kinderen gaan op onderzoek uit. Om 22.00 uur zullen er niet veel kinderen kijken.
e Waarschijnlijk is je in de montage niets bijzonders opgevallen.
f In het programma wordt er gezegd dat er 3 000 hamsters per week verkocht worden.
g Dit blijkt niet uit de uitzending. De Nederlandse fokker is heel open en ook een Tsjechische fokker
vertelt open over zijn bedrijf.
h Uiteindelijk niet, de meeste hamsters komen uit Tsjechië en een minderheid komt uit Nederland.
OPDRACHT 9
a De stelling is waar. Alleen al aan de keuze voor het onderwerp of aan het tijdstip waarop de
reportage wordt uitgezonden liggen subjectieve keuzes ten grondslag.
b De stelling kan waar zijn. Als er gebeurtenissen door elkaar gemonteerd worden, word je als
kijker meer beïnvloed.
c De stelling is niet waar. Als een voice-over objectieve informatie geeft, bijvoorbeeld in een item uit
het tv-journaal, dan geldt de stelling niet.
d De stelling is waar. Muziek beïnvloedt de kijker, geeft aan hoe je beelden moet opvatten.
5.7 woorden
OPDRACHT 1
a/b regionen
quasi
trends
sensaties
manipulatie
lanceren
delen/gebieden
zogenaamd
modes
prikkels
beïnvloeding
op de markt brengen
HOOFDSTUK 5 87

marginaal van weinig betekenis
exotische uitheemse
ludieke
speelse
c/d 1 analyse verklarende ontleding
2 variatie verandering/wijziging
3 ingrediënten bestanddelen
4 tendens stroming/trend
OPDRACHT 2
a ontroering
b afvuren
c op de rand van een geschrift aangebracht
d vreemde
OPDRACHT 3
a goed
b goed
c fout
d fout
e fout
f goed
g goed
OPDRACHT 4
Bijvoorbeeld:
a De grootste sensatie was dat vooral in de lage regionen haar stem aan kracht heeft gewonnen.
b De gemeente lanceert een ludiek project.
c Dit exotische gerecht kent veel hete ingrediënten.
d Er is een tendens bij de leraren om meer variatie in de lesstof aan te brengen.
OPDRACHT 5
a Hij die een ander in het ongeluk wil storten, wordt daardoor vaak zelf getroffen.
b Zij die in een vertrek of bij een samenkomst het meest dringen, komen vaak achteraan.
c zijn kennis niet verborgen houden
d een zwakheid van iemand anders vergoelijken
e heel erg oud
OPDRACHT 6
a Nee. het spreekwoord is afgeleid van een Bijbels verhaal.
In Genesis 22:1-4 wordt het verhaal beschreven van Abraham die zijn enige zoon Isaäk moet
offeren. Isaäk vraagt waar het offer is, waarop Abraham tegen de jongen zegt: ‘God zal in een
brandoffer voorzien.’ Een verklaring is dat lezers hebben gedacht dat Abraham naar brandhout
zocht. Het woord voor ‘brandhout’ of ‘takkenbos’ was in die tijd ‘mutserd’. Toen dat woord minder
bekend werd, is men ‘mosterd’ gaan zeggen.
b Ja, het staat in Matheus 19:30.
OPDRACHT 7
a Hij wordt moedeloos.
b Hij ziet hoe het echt is.
c de kleinste gebreken in een ander opmerken en voor zijn eigen, veel grotere fouten blind zijn
d eigen schuld herkennen
e Hij schrok heel erg.
OPDRACHT 8
a Oog om oog, tand om tand.
Kwaad met kwaad vergelden.
b Door het oog van de naald kruipen.
Aan een groot gevaar ontsnappen.
c Wie met pek omgaat, wordt ermee besmeurd.
Wie in slecht gezelschap verkeert, neemt gemakkelijk slechte eigenschappen over.
HOOFDSTUK 5 88

d
e
f
g
Het verloren schaap.
Iemand die na lang zoeken eindelijk gevonden wordt.
Wie een kuil graaft voor een ander valt er zelf in.
Hij die een ander in het ongeluk wil storten, wordt daardoor vaak zelf getroffen.
Paarlen voor de zwijnen werpen.
Iets moois geven aan hen die er de waarde niet van weten te schatten.
Drinken als een Tempelier.
Overmatig drinken.
5.8 informatie
OPDRACHT 1
a bijvoorbeeld: internetencyclopedie Wikipedia; de Actuele Documentatiebank; de Krantenbank;
een gehouden enquête; (andere) websites
b bijvoorbeeld: Wikipedia; websites
OPDRACHT 2
a –
b –
c zie voor een voorbeeld de leertekst
OPDRACHT 3
a zie voor een voorbeeld de leertekst
b zie voor voorbeelden de leertekst
c –
d –
e zie voor een voorbeeld de leertekst
OPDRACHT 4
a zie voor een voorbeeld de leertekst
b –
OPDRACHT 5
a zie voor voorbeelden de leertekst
b –
OPDRACHT 6
a zie voor een voorbeeld de leertekst
b Bijvoorbeeld: Wat vind je ervan dat mensen op allerlei plekken graffiti spuiten? Omcirkel het cijfer
dat voor jou van toepassing is.
walgelijk 1 – 2 – 3 – 4 – 5 totaal geen probleem
Bijvoorbeeld: Wat vind je van de stelling: Ze moeten graffitispuiters veel harder aanpakken?
A mee eens B mee oneens
c –
d –
e –
OPDRACHT 7
a –
b –
5.9 gedicht
OPDRACHT 1
a Een treurige stemming die je in de herfst hebt. In de herfst sterft de natuur af en daar kun je
somber van worden.
b de schoonheid van de natuur en de schoonheid van de jeugd
c Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Het zal wel over een van die vormen van schoonheid gaan.
HOOFDSTUK 5 89

OPDRACHT 2
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ja, het gedicht gaat over een mooie jongen. Het gaat dus over de
schoonheid van de jeugd.
b Het woord krijgt door de herhaling veel nadruk.
c vier betekenissen: vanzelfsprekend; begrijpelijk; aangeboren en niet vanzelfsprekend (ironisch)
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ja, als je weet dat je over homoseksuele liefde gaat lezen, reageer
je anders dan wanneer je dit niet weet.
OPDRACHT 3
a de herhaling van natuurlijk
b een tegenstelling: flitsend – duister
c Geluk voelt als iets dat eeuwig duurt, maar is toch tijdelijk (zo lang het duurt).
OPDRACHT 4
a Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Mooi gedicht. Ik begrijp het gevoel wel dat de dichter had toen het
gedicht is geschreven.
b eigen antwoord
c Nee, dat is niet verbazend. Warren is iemand die open was over het feit dat hij homoseksueel
was. Bij die openheid past wel dat hij zijn dagboeken openbaar heeft gemaakt.
test jezelf
OPDRACHT 1
a vertelstandpunt derde persoon
b Het vertelstandpunt is niet bijzonder. Veel boeken hebben dit standpunt.
c Anna wil doodsverhalen horen.
d Het onderwerp ‘doodsverhalen’ vind je niet vaak in boeken.
OPDRACHT 2
a dat alles goed verliep: VZV-zin
b –
c aan wie die blijkbaar nodig had: MV-zin
d –
e dat door zijn optreden het een leuk feest bleef: VZV-zin
f van wat er allemaal te zien en te horen viel: VZV-zin
g aan wie daar wel zin in had: MV-zin
OPDRACHT 3
a zodat ze eindelijk vrij waren: BW-bijzin
b dat ze een terrasje op zouden zoeken: O-zin
c Toen ze een leuk terrasje gevonden hadden: BW-bijzin
d wat ze zochten: LV-zin
e dat op een beschut hoekje van het plein lag: BV-bijzin
f Nadat ze zich geïnstalleerd hadden: BW-bijzin
g Wie nog een wit velletje had: O-zin
OPDRACHT 4
a gelooft, vertrouwt
b aarzelt, herinnert
c ingezameld, overgemaakt
d onderneemt, verandert
e beloofd, berouwt
OPDRACHT 5
a rodekool
b zonnebrand
c benzinetank
d spinnewiel
e perensap
HOOFDSTUK 5 90

f
g
h
toerismebranche
apetrots
stadsdeel
OPDRACHT 6
a Een beschouwing geeft meerdere kanten van een onderwerp, vaak door anderen aan het woord
te laten = uiteenzettend; de schrijver geeft ook zijn mening = betogend.
b aan de titel, aan vragen in de inleiding, aan antwoorden op die vragen in het slot, aan citaten
c een lezer laten nadenken over het onderwerp
d door een onderwerp van meerdere kanten te belichten
OPDRACHT 7
a De titel is een vraag. De tekst is dus waarschijnlijk een beschouwing.
b De vraag of het mogelijk is om op een eerlijke en verantwoorde manier kleding te produceren
(alinea IV).
c In de toekomst wordt het mogelijk om verantwoord en eerlijk kleding te maken.
d Er is een opsomming. De alinea’s horen qua onderwerp bij elkaar.
OPDRACHT 8
a Alinea II en III zijn een toelichting op alinea I.
b Het deelonderwerp is: De slechte omstandigheden in de kledingindustrie nu.
c in alinea V en VI
d Alleen in alinea II vind je citaten.
OPDRACHT 9
a − Een probleem/oplossing-structuur. Je beschrijft een probleem en behandelt mogelijke
oplossingen. In het slot geef je aan voor welke oplossing(en) jij het meest voelt.
− Een voordelen/nadelen-structuur. Je bespreekt voor- en nadelen van een aanpak of
ontwikkeling. In het slot geef je aan wat voor jou het zwaarst weegt.
− Een vroeger/nu-structuur. Je vergelijkt hoe iets vroeger ging met hoe het nu gaat. In het slot
geef je aan wat jouw voorkeur heeft.
b In een gewone bijzin staan onderwerp en persoonsvorm. In een beknopte bijzin ontbreken deze.
OPDRACHT 10
a de probleem/oplossing-structuur
b Je beschrijft eerst welke problemen door de klimaatverandering worden veroorzaakt. Vervolgens
behandel je maatregelen die genomen zouden kunnen worden om de problemen op te lossen. In
het slot geef je aan welke maatregelen jou het belangrijkst lijken.
OPDRACHT 11
a De zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is het bruidspaar en niet de auto (met
het bruidspaar)’.
Nadat het bruidspaar van alle aanwezigen persoonlijk afscheid had genomen, vertrok het met de
auto naar Spanje.
b De zin is fout, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is wij en niet onze hoop.
Toen we het commissierapport lazen, groeide onze hoop om een uitweg te vinden.
c De zin is goed, want het verzwegen onderwerp van de bijzin is de spelers.
OPDRACHT 12
a Hoe belangrijk is de informatie? Hoe objectief is de informatie? Hoe betrouwbaar is de
informatiebron? Wordt er gebruik gemaakt van suggestieve informatie en beelden?
b de manier waarop (delen van) verschillende opnames aan elkaar geplakt zijn
c Muziek versterkt de suggestie die van de tekst uitgaat.
OPDRACHT 13
a goed
b goed
c fout
d goed
e fout
HOOFDSTUK 5 91

OPDRACHT 14
a Dat mag Joost weten.
Dat mag de duivel weten. Joost was vroeger een andere benaming voor de duivel.
b In gezegende omstandigheden verkeren.
Zwanger zijn.
c Niet van gisteren zijn.
Goed op de hoogte zijn.
d Zijn handen in onschuld wassen.
Geen schuld hebben aan iets.
e Vette en magere jaren.
Er zijn tijden van voorspoed en tegenspoed.
f Wie niet werkt, zal ook niet eten.
Je moet werken voor je geld.
g Een wet van Meden en Perzen.
Een regel waarvan nooit afgeweken wordt.
h Wie wind zaait, zal storm oogsten.
Voor een verkeerde handeling wordt men vaak zwaar gestraft.
i Een wolf in schaapskleren.
Een slecht mens, die zich goed voordoet.
OPDRACHT 15
a
Door de hoofd- en deelvragen weet je welke informatie je in de bronnen moet zoeken. De
deelvragen zijn bovendien een handig hulpmiddel om de informatie te selecteren en ordelijk te
noteren.
b 1 Je klikt in het navigatiemenu op Categorieën.
2 Je kiest een categorie en klikt op het plusteken voor de categorie.
3 Je kiest een subcategorie uit de lijst en klikt erop.
4 Je kiest een artikel en klikt erop.
c
kranten- en tijdschriftartikelen over allerlei onderwerpen
HOOFDSTUK 5 92

HOOFDSTUK 6
6.1 fictie
OPDRACHT 1
eigen antwoorden
OPDRACHT 2
a Zeven jaar en ouder staat er op de rug van het boek.
b Het kan allebei, maar als de tekst voorgelezen wordt, zullen zevenjarigen de tekst beter
begrijpen.
c Ik en mijn meneer en zevengeitjesklok is echt kindertaal. Ook de redenering Als ik dik ben, lopen
ze me niet omver is een kindergedachte.
d Het onderwerp is de taakverdeling tussen man en vrouw. Dat is niet een echt kinderonderwerp.
e eigen antwoord
OPDRACHT 3
a De gebeurtenissen en het gesprek tussen Roos en Madelief hebben geen duidelijke lijn.
b Bijvoorbeeld: Wat is dat voor een bouwterrein voor hun deur? Waarom zitten Roos en Madelief
daar? Waarom heeft Madelief geen vader?
c Als een kind vragen heeft, kan de voorlezer die beantwoorden. Door het voorlezen kun je ook
duidelijker maken wie wat zegt.
OPDRACHT 4
a Bijvoorbeeld: Leeservaring: als je voor het eerst een boek leest met een wisselend perspectief,
zul je dat in het begin vreemd vinden.
Leesvaardigheid: vroeger koos je je boek uit op AVI-niveau, nu kies je je boeken op onderwerp,
schrijver en dergelijke uit.
Veranderde kennis en interesse: nu lees je niet meer over kabouters en elfen. Nu lees je
misschien vooral non-fictie.
b Bijvoorbeeld: Een kind van 7-8 jaar zal zich goed kunnen inleven in de personages.
c Bijvoorbeeld: De grapjes zullen ouderen meer aanspreken dan de jongeren.
d Het is een boek uit een serie: de figuren zijn standaard en ook de opbouw is voorspelbaar.
e Dat kun je op basis van de titel, de schrijver en de uitgeverij niet vaststellen.
f De Gouden Griffel wordt toegekend door een jury van ervaren, volwassen lezers. Zij zullen wel
op kwaliteit letten.
g Volwassen, ervaren lezers waarderen de manier van schrijven van Carry Slee niet zo. Jongeren
lezen haar boeken wel graag: over smaak valt te twisten.
OPDRACHT 5
a Hoe is het om in een streng protestants milieu te leven?
b Hij voert discussies met de Here Jezus.
c eigen antwoord
OPDRACHT 6
a Margot ondermijnt het gezag van haar vader. Ze zegt en doet met opzet dingen die hem irriteren.
b Bijvoorbeeld: ‘Goed pap,’ zei Margot. Ze keek vader niet aan. ‘Zal ik straks uw haar doen mam?’
Of: En dat die oude muzikant onderweg doodgaat en dat ik dan alleen op de wereld ben. Met
Eliza.’
c Bijvoorbeeld: Niet spits, maar herkenbaar, zoals Margot de aandacht probeert af te leiden. Leuk,
de tegenstelling tussen alleen op de wereld maar met Eliza.
d eigen antwoord
e eigen antwoord
f Bijvoorbeeld: Ja. Thomas wordt als een echt dromerig jongetjes beschreven en Margot toont
twee gezichten: naar tegen haar vader en aardig tegen haar moeder en Thomas.
g Er is een doordachte opbouw. Dat kun je zien aan de rol die Alleen op de wereld speelt. Voor
Thomas is het een boek waar hij zich in herkent. Voor vader is het een boek waar hij met
HOOFDSTUK 6 93

wantrouwen tegenover staat. Margot doet net alsof ze het van haar ouders met Sinterklaas heeft
gekregen en zet zo haar vader voor schut.
OPDRACHT 7
eigen antwoorden
6.2 grammatica
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a naar wat Nederlanders het liefste dier vinden: VZV-zin
b aan wat er rond en zacht uitziet: MV-zin
c Voor wat je als zijn broertje kunt beschouwen, de rat: VZV-zin
OPDRACHT 2 (HERHALING)
a die: BTV − die van belang zijn: BV-bijzin
b welke: VRV − welke afspraken gemaakt zijn: LV-zin
c wie: VRV, die: AWV − wie er die dag jarig is: LV-zin
d Wie: BTV met ingesloten antecedent − Wie het prikbord niet bekijkt: O-zin
e dat: VW, die: AWV − dat ze bij die speciale dokter verwacht worden: LV-zin
f Of: VW − Of zo’n prikbord wat uithaalt: O-zin
g Voordat: VW, dit: AWV − Voordat ze dit systeem gebruikten: BW-bijzin
h of: VW, dat: AWV − of dat nu anders is: LV-zin
OPDRACHT 3 (HERHALING WOORDSOORTEN)
a Ze hebben het schip Thor genoemd, zeer waarschijnlijk naar de beroemde
PSV WW LW ZN ZN WW BW BW VZ LW BN
ontdekkingsreiziger Thor Heyerdahl.
ZN ZN ZN
b Deze heeft in 1947 op zijn houten vlot 8 000 kilometers afgelegd in de Stille Oceaan.
AWV WW VZ TW VZ BZV BN ZN TW ZN WW VZ LW BN ZN
c Thor is een Vikingschip dat is gebouwd van vijftien miljoen stokjes van ijslolly’ s.
ZN WW LW ZN BTV WW WW VZ TW TW ZN VZ ZN
d Het is het grootste object dat goed functioneert en uitsluitend uit gerecycled
PSV WW LW BN ZN BTV BW WW VW BW VZ BN
materiaal bestaat.
ZN WW
e Wie hebben die stokjes uiteindelijk tot plankjes verlijmd?
VRV WW AWV ZN BW VZ ZN WW
f Toen de eerste reis uitliep op een fiasco, heeft men zich afgevraagd hoe
VW LW TW ZN WW VZ LW ZN WW OVW WKV WW BW
dat verklaard kon worden.
AWV WW WW WW
OPDRACHT 4
a door het aantal persoonsvormen te tellen
b aan de aanwezigheid van meer dan één bijzin
c een afhankelijke bijzin; een BV-bijzin
d het vervangen van de bijzinnen door één woord of een paar woorden
OPDRACHT 5
a dat op Vlaggetjesdag het eerste tonnetje nieuwe haring wordt verkocht. Dat: VW
b hoe je een verse haring eet. Hoe: BW
c dat het heel vreemd is rauwe vis zo de keel in te laten glijden. Dat: VW
d wat er nog meer volgt. Wat: BTV met ingesloten antecedent
e die duidelijk maakt, dat die toerist er niks van snapt. Die: BTV
dat die toerist er niks van snapt. Dat: VW
OPDRACHT 6
a 2; niet meervoudig samengesteld
HOOFDSTUK 6 94

c
d
e
f
4; meervoudig samengesteld
4; meervoudig samengesteld
2; niet meervoudig samengesteld
2; niet meervoudig samengesteld
2; niet meervoudig samengesteld
OPDRACHT 7
a wat jongeren met de natuur hebben.
b dat bij jongeren de natuur erg leeft.
c Omdat veel mensen uitgaan van vooroordelen, die ze over de jeugd hebben
die ze over de jeugd hebben
d dat jongeren aangeven, dat ze vooral van de frisse lucht genieten
dat ze vooral van de frisse lucht genieten
e Als hun op straat wordt gevraagd, wat ze van de natuur vinden
wat ze van de natuur vinden
f Wanneer men doorvraagt
g dat er vrije sport-natuurzones worden aangelegd, zodat jongeren die veel sporten, tegelijkertijd
hun dosis frisse lucht binnenkrijgen
zodat jongeren, die veel sporten, tegelijkertijd hun dosis frisse lucht binnenkrijgen
die veel sporten
OPDRACHT 8
Bijvoorbeeld:
a De derde is een heel belangrijke klas. Heel belangrijk: BVB
b Voor de derdeklasser is het eind van de onderbouw in zicht. Voor de derdeklasser: MV
c Hij of zij weet dat. Dat: LV
d Dan neem je het CM-profiel. Dan: BWB
e Hij/zij kiest de NT-richting. Hij/zij: O
f Het probleem is duidelijk. Duidelijk: naamwoordelijk deel van het gezegde
g Later ontdek je dat. Later: BWB dat: LV
h In dat geval kun je altijd nog veranderen. In dat geval: BWB
OPDRACHT 9
a dat … toekomt
b die … verschijnen
c zodat … slapen
d die … aangeboden
e dat … gezien; over … gezien
f –
OPDRACHT 10
a Veel steden kampen met problemen; 1 bijzin
b Dat komt; 2 bijzinnen
c Toch merken de bewoners; 2 bijzinnen
d ontdekt de dorpeling tot zijn schrik; 2 bijzinnen
OPDRACHT 11
BW-bijzin WG O BW-bijzin
a // Toen hij enige kritiek op zijn gedrag kreeg, // deed / hij // alsof hem dat niets deed, omdat hij
niet wilde afgaan. //
O LV WG
Toen / hij / enige kritiek op zijn gedrag / kreeg
MV O LV WG BW-bijzin (afhankelijk)
alsof / hem / dat / niets / deed // omdat hij niet wilde afgaan
O BWB WG WG
omdat / hij / niet / wilde / afgaan
Toen, alsof en omdat zijn onderschikkende voegwoorden.
HOOFDSTUK 6 95

BW-bijzin WG O VZV LV VZV BW-bijzin
b // Hoewel de kritiek terecht was //, leerde / hij / er / niets / van, // omdat hij er niet voor
openstond. //
O NG NG
Hoewel / de kritiek / terecht / was
O VZV BWB VZV WG
omdat / hij / er / niet / voor / openstond.
Hoewel en omdat zijn onderschikkende voegwoorden.
c
BW-bijzin WG O LV-zin
// Terwijl hij dacht dat hij geen fouten maakte,// wisten / de anderen //, dat de volgende
kritische opmerking al snel zou komen.
O WG LV-zin
Terwijl / hij / dacht // dat hij geen fouten maakte
O LV WG
dat / hij / geen fouten / maakte
O BWB WG WG
dat / de volgende kritische opmerking / al snel / zou / komen.
Terwijl, dat en dat zijn onderschikkende voegwoorden.
OPDRACHT 12
BWB WG O LV-zin
a Soms / zie / je // dat beestjes, die op bijen of wespen lijken, lange tijd boven het grasveld
zweven. //
O BV-bijzin BWB BWB WG
dat / beestjes, // die op bijen of wespen lijken, // lange tijd / boven het grasveld / zweven.
O VZV WG
die / op bijen of wespen / lijken
O NG NG O NG NG NG
b Ze / heten / zweefvliegen, // maar // de naam helikoptervliegen / zou / beter / zijn. //
VW-nevenschikkend
BW-bijzin WG O WG LV WG O BWB
c // Als ze stilhangen in de lucht,// lijken / ze / te zweven,// maar // dat / doen / ze / niet. //
VW-nevenschikkend
O WG BWB
Als / ze / stilhangen / in de lucht
d
O-zin WG WG BWB WG VZV BV-bijzin
// Wie dit allemaal weet, // moet / zich / wel / verbazen / over deze diersoort, // die al door
Linnaeus is beschreven. //
O LV WG
Wie / dit allemaal / weet
O BWB door-bepaling WG WG
die / al / door Linnaeus / is / beschreven.
6.3 spelling
OPDRACHT 1
a gearresteerde, gezocht
b kostte, verspreiden
c opgetuigde, toegejuicht
d toegejuichte, ontvluchtten
e juichende, toegeschreeuwd
OPDRACHT 2
a moordende, teruggedreven, gestrande
b uitgebrande, geworpen
c strandden
d ontvluchte, tracht, vluchten
HOOFDSTUK 6 96

e
f
g
braden, ontdooit
braadt
serveert, gebraden
OPDRACHT 3
a gebakken, gepofte, rees
b ontzenuwt, overtuigende, gerezen
c verhardt, ingenomen
d verharde, verlichte
e verwoestende, ruïneert
f verwoeste, herbouwd
OPDRACHT 4
a De computer crashte.
b Bilal breakdancet.
c De regisseur castte.
d Richard playbackt.
e Iris barbecuede.
f Hazan printte.
g De computerspecialist deletet.
h Esmee en Anne recycleden.
OPDRACHT 5
a gesaunaad, gesleed
b clashte, getunede, inzette
c crost, baseballt
d vergrootte, oprichtte
e snackt, gevriesdroogde, aanbeveelt
f dartten, cricketten, boycotten
OPDRACHT 6
a/b onverrichter zake – voor niets
in groten getale – met veel
te allen tijde – altijd
van goeden huize – van goede komaf
met voorbedachten rade – volgens een vooropgezet plan
OPDRACHT 7
a … oude uitdrukkingen.
b … ouderwets en formeel.
c … erover gaan spreken.
d … kalm.
OPDRACHT 8
a Ter
b te
c des
d der
e ten, ten
OPDRACHT 9
in goeden doen – welgesteld, het gaat goed
te elfder ure – op het laatste ogenblik
in koelen bloede – kalm
ten langen leste – ten slotte
uit eigener beweging – vrijwillig
omwille van – om
ten voeten uit – zo is hij/het precies
onzes inzien – naar onze mening
bij machte zijn – kunnen, in staat zijn
HOOFDSTUK 6 97

in dier voege – zodanig
mettertijd – langzamerhand
uitermate – buitengewoon
6.4 lezen
OPDRACHT 1
a informeren, overtuigen, amuseren, activeren
b informeren
c overtuigen
d In een betoog staat de mening van de schrijver centraal; in een beschouwing wordt een
onderwerp van meerdere kanten bekeken voordat de schrijver zijn mening geeft. Een betoog is
alleen maar overtuigend; een beschouwing is voor een deel informatief en voor een deel
betogend.
e Een signaalwoord geeft het verband aan tussen zinnen, tussen delen van zinnen of tussen
alinea’s. Met een functiewoord geef je aan welke rol een tekstgedeelte in de hele tekst heeft.
f aanleiding, argument, beantwoording, constatering, definitie, oplossing, probleemstelling, stelling,
tegenstelling, toelichting, verklaring, vraagstelling, weerlegging
g verkennend lezen, nauwkeurig lezen, kritisch lezen
OPDRACHT 2
a De lead geeft een korte samenvatting van de tekst.
b Ik verwacht dat er informatie gegeven wordt over de nieuwe studies die genoemd worden.
c waarschijnlijk één van de experts die ervoor genoemd worden
d het woord lijken
e Op grond van de bron, de lead en het slot waarin een onderzoekster aan het woord is, lijkt tekst 1
een informatieve tekst te zijn.
OPDRACHT 3
a C
b De eerste zin is een stelling en de rest van de alinea is het argument bij de stelling.
c Dat verwijst naar alinea II.
d Bovendien, echter en dus, zijn de signaalwoorden uit alinea III.
e Bovendien somt de onderzoeken op. Echter geeft een tegenstelling aan tussen de conclusies van
de onderzoeken en de juistheid van die conclusies. Dus geeft het gevolg aan van de twijfel over
de juistheid van de conclusies.
f Vegetarisme is een protest tegen de dieronvriendelijke en tegen de milieuonvriendelijke
dierhouderij.
g Ze zijn niet consequent: soms eten ze wel en soms eten ze geen vlees.
OPDRACHT 4
a C
b Aan een megastudie nemen heel veel mensen deel; een megastudie duurt lang; bij een
megastudie worden lange vragenlijsten gebruikt.
c Eerst een onderzoek onder heel veel mensen en daarna een onderzoek aan de hand van
sterftecijfers.
d vervolgens
e A
f rood vlees: varkens, runderen, geiten en schapen; wit vlees: vis en gevogelte
g in gelijke mate
h conclusies
OPDRACHT 5
a Ellen Kampman; de PVE; het Voedingscentrum
b A
c Een hypothese is een veronderstelling die nog bewezen moet worden.
d Veel haem dat in rood vlees zit is ongezond en uit het Amerikaans onderzoek blijkt dat
vegetariërs minder kanker krijgen.
HOOFDSTUK 6 98

e
f
In de Amerikaanse studie is geen rekening gehouden met het verschil tussen de werking
verzadigd en onverzadigd vet.
Nee, mevrouw Kampman stelt dat er in rood vlees veel haem zit en de PVE zegt dat er in rood
vlees veel verzadigd vet zit.
OPDRACHT 6
a De resultaten van de Amerikaanse studie gelden niet voor Nederland.
b Amerikanen eten meer rood vlees; Amerikanen bereiden hun vlees op een andere manier.
c Het zijn objectieve argumenten. Het eerste argument blijkt uit de studie. Het tweede argument is
niet helemaal bewezen, het is nog een vermoeden, iets dat nog nader onderzocht moet worden.
d naar een voedingsonderzoek van TNO Voeding van meer dan twintig jaar geleden
e Toch geeft een tegenstelling aan: er is geen verband bewezen tussen het eten van rood vlees en
kanker tegenover de waarschuwing voor het eten van veel rood vlees en voor het flink roosteren
ervan.
f een tegenstelling
g Het kopje geeft alleen de inhoud van alinea IX weer.
h A
OPDRACHT 7
a Vegetarisme beschermt tegen de meeste kankertypes en vegetariërs worden ouder.
b Een vegetarisch dieet beschermt niet tegen dikkedarmkanker.
c Vegetarisme beschermt wel tegen andere kankertypes.
d In een beschrijvende studie worden de resultaten van een onderzoek beschreven, maar niet
geïnterpreteerd.
e een opsomming van mensen die de Britse studies niet goed kunnen interpreteren: de
Vegetariërsbond en mevrouw Kampman
f Er spelen veel factoren een rol.
g Er is nog geen onderzoek gedaan of de levensstijl van vegetariërs een rol speelt. Het is een
vermoeden.
OPDRACHT 8
a Ja, de tekst bestaat uit twee delen: een inleiding en een kern.
b informatief
c beschouwend
d informeren
OPDRACHT 9
a Bij mevrouw Kampman en bij de auteur van dit artikel wordt vermeld dat ze geen vegetariër zijn.
b Zo wordt aangegeven dat ze niet bevooroordeeld zijn.
c Niet echt. Wit vlees is gezonder dan rood vlees. Geen vlees eten is waarschijnlijk het best.
d Iedereen die in tekst 1 aan het woord komt, is een onderzoeker of lid van een vereniging die met
het onderwerp te maken heeft. Ze zijn dus allemaal deskundig.
e Ja, de lead geeft zonder details weer wat je in de tekst kunt lezen.
f Nee, de conclusie van de tekst is níét dat het beter zou zijn om vegetariër te worden.
OPDRACHT 10
eigen antwoorden
6.5 schrijven
OPDRACHT 1
a klopt
b klopt niet
c klopt
d klopt niet
OPDRACHT 2
a Voor ‘een samenvatting schrijven’ krijg je geen aanwijzingen over de informatie die in je
samenvatting moet, voor ‘een geleide samenvatting’ krijg je die aanwijzingen wel.
HOOFDSTUK 6 99

Klopt. De hoofdgedachte helpt om te onderscheiden welke informatie in een tekst belangrijk is en
welke minder belangrijk.
c Stap 1: –
Stap 2: –
Stap 3: Hoofdgedachte: A-merken zijn gemiddeld nauwelijks gezonder dan huismerken.
Stap 4/5:
− Waardoor is de omzet van A-merken vorig jaar vooral gegroeid?
A-merken hebben het imago dat ze goed zijn voor de gezondheid.
− Wat is de centrale vraag over A-merken en huismerken?
Zijn A-merken echt zo veel beter voor de gezondheid dan huismerken?
− Hoe luidt het antwoord op deze vraag?
Onderzoek Consumentengids: er is gemiddeld nauwelijks verschil tussen A-merken en
huismerken als je de hoeveelheid verzadigd vet, zout en suiker vergelijkt.
− Op welk punt is er verschil tussen A-merken en huismerken en hoe groot is dat verschil?
−
Alleen op het punt van het verzadigd vet scoren A-merken gemiddeld een klein beetje beter.
Wat kun je concluderen als je individuele producten vergelijkt?
Soms huismerk beter (rundvleeskroket C1000/Jumbo), soms A-merk (chips Lays).
Stap 6: –
Stap 7: Bijvoorbeeld: A-merk niet beter dan ‘huismerk’
De omzet van A-merken is vorig jaar flink gegroeid, vooral omdat ze goed zouden zijn voor de
gezondheid. Maar zijn ze echt zoveel gezonder dan huismerken?
Volgens een onderzoek van de consumentengids ontlopen A-merken en huismerken elkaar
gemiddeld nauwelijks als je de hoeveelheid verzadigd vet, zout en suiker vergelijkt. Alleen op het
punt van het verzadigd vet is er een heel klein positief verschil ten gunste van de A-merken.
Vergelijken we individuele producten, dan is de ene keer een huismerk beter, bijvoorbeeld de
rundvleeskroket van C1000 of Jumbo. De andere keer scoort een A-merk beter, bijvoorbeeld de
chips van Lays. (100 woorden)
Stap 8: –
Stap 9: –
OPDRACHT 3
a als: geen vergrotende trap
b Blijkbaar = naar het blijkt, het is werkelijk zo (schijnbaar = naar het schijnt, het is niet werkelijk
zo).
dan: na de vergrotende trap gebruik je ‘dan’.
c hun: als het PSV meewerkend voorwerp is, gebruik je ‘hun’.
ze: je mag ‘hun’ niet als onderwerp gebruiken.
d Tip 2: Als in een kamer de televisie constant aanstaat op de achtergrond is dat schadelijk voor
zeer jonge kinderen. Zij leren dan niet zich op iets te concentreren, zo melden wetenschappers in
het Amerikaanse tijdschrift Child Development.
e Tip 4: Een groep kinderartsen raadt ouders aan om kinderen tot twee jaar geen tv te laten kijken.
f Tip 6: Het wandelen bekwam Pieter-Jan slecht en hij viel al op de eerste dag van de Vierdaagse
uit.
g Tip 5: Wie met succes wil deelnemen aan de Vierdaagse moet:
− maanden trainen;
− zorgen voor goed schoeisel;
− niet te veel feesten.
h Tip 3: In diverse wijken van Beuningen, maar ook in omliggende dorpen zijn fietsen en brommers
gevonden. De verkoop ervan heeft de gemeente een aardig bedrag opgeleverd.
i Tip 4: Van het geld dat de verkoop van de voertuigen heeft opgeleverd, bekostigt Beuningen een
nieuwe fietsenberging.
j Tip 7: Terwijl hij werd uitgefloten door leden van een plaatselijke actiegroep, gaf de wethouder
een toelichting op dit besluit.
k Tip 7 en tip 3: Nadat we ons te goed hadden gedaan aan een warme maaltijd, maakte de
chauffeur van het reisgezelschap zich klaar voor een lange en heel lastige tocht door de bergen.
OPDRACHT 4
a –
b –
HOOFDSTUK 6 100

c De hoofdgedachte van tekst 2 is: Catchphrases bestaan al veel langer dan vandaag en zijn
vooral populair omdat ze fungeren als sociaal bindmiddel in kleine sociale groepen.
d/e Bijvoorbeeld:
− Wat zijn catchphrases?
Catchphrases zijn citaten uit tv-programma’s, film of cabaret die door heel veel mensen worden
gebruikt. Vaak is het een hele zin, bijvoorbeeld ‘Houd je d’r buiten, Cock’ van Kees van Kooten,
maar het kan ook een uitdrukking zijn of een los woord, zoals ‘Goeiesmorges’ van Jiskefet.
− Zijn catchphrases een recent verschijnsel?
Catchphrases bestaan al veel langer dan vandaag. Er zijn nog steeds mensen die zeggen: ‘Niet
op reageren, Lena’ en dat is een citaat van Wim Sonneveld uit 1955. Maar het verschijnsel is veel
ouder. Al in de middeleeuwen gebruikten briefschrijvers uitspraken van klassieke auteurs en in
1500 maakte Erasmus een boek met gevleugelde woorden van beroemde auteurs, waaruit
briefschrijvers konden putten.
− Wat is een overeenkomst en wat een verschil met gevleugelde woorden?
Ook gevleugelde woorden zijn citaten, maar catchphrases komen uit de populaire cultuur en
gevleugelde woorden vooral uit de ‘hoge’ cultuur.
− Waarom zijn catchphrases zo populair?
Catchphrases fungeren vooral als sociaal bindmiddel in kleine sociale groepen: familie,
vriendenkring, werk. Ze geven bijvoorbeeld een humoristische draai aan een gesprek. Of ze
hebben een verzachtende werking doordat ze de spanning breken.
− Hoe lang is de houdbaarheid van een catchphrase?
De meeste catchphrases zijn beperkt houdbaar: ze worden geregeld vervangen door actuelere
varianten. Ook algemeen gebruikte catchphrases sterven meestal na een tijdje uit. Maar soms
wordt een catchphrase een uitdrukking en komt hij in het woordenboek. Voorbeeld: ‘Duizend
bommen en granaten’ uit Kuifje.
f –
OPDRACHT 5
a/b Bijvoorbeeld:
‘Kent u die uitdrukking?’
Peter-Arno Coppen
Catchphrases zijn citaten uit tv-programma’s, film of cabaret die zo aanslaan dat ze door heel veel
mensen worden gebruikt. Vaak is een catchphrase een hele zin, bijvoorbeeld ‘Houd je d’r buiten,
Cock’ van Kees van Kooten, maar het kan ook een uitdrukking zijn, of een los woord, zoals
‘Goeiesmorges’ van Jiskefet.
Catchphrases bestaan al veel langer dan vandaag. Er zijn nog steeds mensen die zeggen: ‘Niet op
reageren, Lena’, een citaat van Wim Sonneveld notabene uit 1955. Maar het verschijnsel is veel
ouder. Al in de middeleeuwen citeerden briefschrijvers uitspraken van klassieke auteurs en in 1500
maakte Erasmus een boek met gevleugelde woorden van beroemde auteurs, waaruit briefschrijvers
konden putten. Ook gevleugelde woorden zijn citaten, maar anders dan catchphrases komen ze
vooral uit de ‘hoge’ cultuur.
Catchphrases fungeren vooral als sociaal bindmiddel in kleine sociale groepen: werk, familie,
vriendenkring. Ze geven bijvoorbeeld een humoristische draai aan een gesprek. Of ze breken de
spanning en hebben daardoor een verzachtende werking.
De meeste catchphrases zijn beperkt houdbaar: ze worden geregeld vervangen door actuelere
varianten. Ook algemeen gebruikte catchphrases sterven meestal na een tijdje uit. Maar soms wordt
een catchphrase een uitdrukking en komt hij in het woordenboek, zoals ‘Duizend bommen en
granaten’ uit Kuifje. (199 woorden)
OPDRACHT 6
a –
b –
c –
OPDRACHT 7
a Bijvoorbeeld: Want door de aanwijzingen weet je welke informatie je in de samenvatting moet
opnemen.
b Bijvoorbeeld: Want je leert niet echt samenvatten, omdat heel belangrijk voorwerk al voor je is
gedaan.
HOOFDSTUK 6 101

6.6 spreken, kijken, luisteren
OPDRACHT 1 (HERHALING)
a Het doel van een meningvormende discussie is dat alle deelnemers zich een mening vormen
over een onderwerp.
b Het doel van een debat is proberen te bewijzen dat je mening over een onderwerp de juiste is.
c een inventarisatiefase, een bespreekfase en een slotfase
d Inventarisatiefase: elke deelnemer geeft op uitnodiging van de voorzitter zijn mening over het
onderwerp − bespreekfase: de deelnemers bespreken onder leiding van de voorzitter met elkaar
de punten waarover ze van mening verschillen − slotfase: de voorzitter concludeert wat de
voornaamste uitkomsten van de discussie zijn.
e eigen antwoord
OPDRACHT 2
a Alle deelnemers hebben de mogelijkheid om hun ideeën in de discussie in te brengen; een
discussie gaat niet om winnen, maar gaat erom de beste oplossing of het beste besluit te nemen.
b Uit de argumenten blijkt of de voorgestelde oplossing of het voorgestelde besluit zinvol en
haalbaar is.
c Nee, zijn rol is gelijk in elke discussie: inleiden, het gesprek leiden en samenvatting geven.
d In de bespreekfase stelt de voorzitter de verschillende voorstellen ter discussie en zorgt hij voor
een ordelijk verlopende discussie.
e In de slotfase stelt de voorzitter het beste besluit of de beste oplossing voor en gaat hij na of de
oplossing of het besluit voor iedereen aanvaardbaar is.
OPDRACHT 3
a eigen antwoord
b eigen antwoord
OPDRACHT 4
a eigen antwoord
b eigen antwoord
OPDRACHT 5
–
OPDRACHT 6
eigen antwoorden
OPDRACHT 7
a eigen antwoord
b In tekst 1 worden genoemd: van buitenwerk houden en verantwoordelijkheidsgevoel hebben. Ook
nodig zijn: nauwkeurig en efficiënt werken, een goede conditie.
c eigen antwoord
OPDRACHT 8
–
OPDRACHT 9
eigen antwoorden
OPDRACHT 10
–
OPDRACHT 11
–
OPDRACHT 12
–
HOOFDSTUK 6 102

6.7 woorden
OPDRACHT 1
a/b/d
zoölogisch
ommelanden
spotten
literair
behept
ode
essay
fascinatie
dierkundig
land gelegen rondom een plaats
ontdekken
letterkundig
in het bezit van
lofzang
opstel/verhandeling
geboeid zijn / betovering
bezieling
inspiratie
c/d 1 argeloze onschuldige/naïeve
2 motto leus
3 columns vaste krantenbijdrage
4 ironie subtiele spot
OPDRACHT 2
a Ik ben niet nu eenmaal niet behept met een groot muzikaal talent.
b Maar heb ik wel interesse in de betere literaire boeken.
c Mijn motto is dan ook: Ik lees, dus ik ben.
d Ik raak niet snel gefascineerd door popmuziek.
e Daar kan ik maar weinig inspiratie van krijgen.
f Maar een goed essay of desnoods zo’n column daar ben ik heel erg voor in.
g Ik zie een goed boek als een ode aan het bestaan.
h En ik houd enigszins ironisch gezien toch ook wel van Beethoven en die was volgens Hans
Liberg toch een heuse popmuzikant.
OPDRACHT 3
Bijvoorbeeld:
a In de zoölogisch tuin werd de predator in een kooi opgesloten.
b De vogelkenners spotten de argeloze vogels.
c Ik ben behept met een fascinatie voor vlinders.
d De ironie droop ervan af toen hij zijn motto fluisterde: ‘Make love, not war.’
e In de laatste column van Martin Bril schreef hij een ode aan het leven.
f De literaire schrijver had zoveel inspiratie dat hij de hele nacht doorwerkte.
OPDRACHT 4
a Dat bedrijf is eerlijk.
b Ismail is met lof geslaagd
c Eva is een advocaat die gratis werkt.
d Dat is een heel erge kwelling.
e Dat is zijn kwetsbare plek.
OPDRACHT 5
a Uit mythen, sagen en andere verhalen zijn veel woorden, uitdrukkingen en begrippen gekomen,
die wij nog steeds gebruiken.
b De Latijnse taal is verspreid toen de Romeinen een groot deel van Europa veroverden. Het is de
taal van de wetenschap en de rooms-katholieke kerk (geweest).
c … als god het wil.
d … zware tocht.
OPDRACHT 6
a Er is een dreigend gevaar. Grieks
b Ik kwam, ik zag, ik overwon. Latijn
c Er komt allerlei ellende op hem af. Grieks
d Orde brengen in de chaos. Grieks
e Persoon die iemand in alles bijstaat of vervangt. Latijn
f Gelijk eindigen. Latijn
HOOFDSTUK 6 103

g
Dat is zware, nutteloze arbeid. Grieks
OPDRACHT 7
a Cum laude slagen.
b Iemands muze zijn.
c Luctor et emergo.
d Dat is een fata morgana.
e Een alibi hebben.
6.8 informatie
OPDRACHT 1
a eigen antwoord
b eigen antwoord
c Je hebt informatie verzameld voor een informatief artikel.
OPDRACHT 2
a eigen antwoord
b –
c –
OPDRACHT 3
a minimaal zeven alinea’s: inleiding een – kern vijf: per deelvraag een alinea – slot een
b Je moet de hoofdvraag opnemen in de inleiding, zodat de lezer weet op welke vraag je in je
artikel antwoord wilt geven. In het slot geef je het antwoord op de hoofdvraag.
OPDRACHT 4
a Het moet je eigen tekst worden. Dat lukt alleen als je zoveel mogelijk eigen woorden gebruikt. Dat
lukt niet als je veel stukken tekst letterlijk overneemt.
b Het onderwerp is de aanpak van graffiti in Middelburg.
c Bijvoorbeeld: Ze zijn goed te begrijpen.
OPDRACHT 5
a eigen antwoord
b Voorbeelden van deelvragen die zijn omgezet in deeltitels:
− Hoe lang bestaat graffiti? Deeltitel: Geschiedenis van graffiti
− Wanneer kun je graffiti kunst noemen. Deeltitel: Graffiti als kunst
− Wanneer is graffiti vandalisme? Deeltitel: Graffiti als vandalisme Of: Ongewenste graffiti
− Wat te doen tegen ongewenste graffiti? Deeltitel: Maatregelen tegen ongewenste graffiti
c eigen antwoord
d Bijvoorbeeld: Graffiti, een hardnekkig verschijnsel
e –
OPDRACHT 6
a Voor het artikel is geen boek als bron gebruikt.
b Bijvoorbeeld:
Holland, Tom, Rubicon, Het einde van de Romeinse republiek, Amsterdam 2006
Vlasblom, Dirk, ‘De boer is terug’, NRC Handelsblad 20 december 2008
‘Dierenambulance heeft topdrukte’, De Gelderlander 23 december 2008
‘Graffiti’, nl.encarta.msn.com
‘Hardere aanpak extra overlast’, www.rechtennieuws.nl 16 december 2006
OPDRACHT 7
–
OPDRACHT 8
eigen antwoorden
HOOFDSTUK 6 104

6.9 gedicht
OPDRACHT 1
a Eigen antwoord. Alliteratie, assonantie, beeldspraak, enjambement, stijlfiguren ontbreken.
b eigen antwoord
c Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Poëzie is betekenisvolle klank. Poëzie is geschreven taal in
verticale vorm. Het is gemakkelijker om te zeggen wat poëzie niet is dan een definitie te geven
van het begrip poëzie.
OPDRACHT 2
a Dichtkunst wordt vergeleken met het bekijken van lijsterbessen. Het vocht op de lijsterbessen
wordt met de metafoor tranen beschreven. De betraande lijsterbessen worden vergeleken met
een kindertekening.
b Door het enjambement krijgt bijvoorbeeld veel nadruk.
c Een gedicht maken is het observeren van een kleinigheid.
OPDRACHT 3
a Als wetenschapper schrijft hij ook. Zo kan er geen verwarring komen tussen zijn
wetenschappelijke en zijn literaire werk.
b Hoofd = kop; akker = land. Hij heeft synoniemen gekozen voor de twee woorden waar zijn naam
uit bestaat.
c Als je gedichten, muziek en mensen niet meer kunt waarderen, ben je geestesziek.
d Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Niet erg zinvol. Er staat geen informatie in over de inhoud van de
gedichten en over de manier waarop Kopland dicht.
OPDRACHT 4
eigen antwoorden
test jezelf
OPDRACHT 1
a waar
b niet waar
c waar
d niet waar
OPDRACHT 2
a Soms lijkt Polleke volwassener dan haar vader. Ze gaan op voet van gelijkheid met elkaar om.
b Het is een ongewone verhouding tussen vader en dochter.
c voor de laatste klassen van de basisschool
d Meestal wordt het Kinderboekenweekgeschenk door een ervaren schrijver geschreven en
meestal is het van behoorlijke kwaliteit.
OPDRACHT 3
a 1 bijzin: geen meervoudig samengestelde zin
b 2 bijzinnen: een meervoudig samengestelde zin
c 2 bijzinnen: een meervoudig samengestelde zin
d 2 bijzinnen: een meervoudig samengestelde zin
e 2 bijzinnen: een meervoudig samengestelde zin
f 3 bijzinnen: een meervoudig samengestelde zin
OPDRACHT 4
a bekeken, richt, verzorgt
b verzaakt, verdwijnt
c vereiste, fixeert
d dominerende, grootgebracht, publiceert
OPDRACHT 5
a naar zijn mening
HOOFDSTUK 6 105

c
voor het uitkiezen
rijk
OPDRACHT 6
a hier verwijst naar de omstandigheden waaronder het roestwerende tinvliesje is geproduceerd.
b Uit onderzoek … willen zijn. (r.4-6)
c Er is een tegenstelling tussen de eerste zin van de alinea en de laatste.
d Het woord ook (r.51) geeft een opsomming aan. De vorige alinea hoort in elk geval ook bij het
slot.
e alinea VIII en IX
f tot de betogende teksten
OPDRACHT 7
a slechte omstandigheden en milieuschade
b informatief
c In alinea VI geeft de schrijver aan dat het betrekkelijk eenvoudig is om te achterhalen waar het tin
vandaan komt. Als je weet waar het tin vandaan komt, kun je het product tegenhouden.
d Het zijn voorbeelden van wat je kunt afleiden uit statistieken.
OPDRACHT 8
a De tekst gaat niet zozeer over de vraag waar tin vandaan komt, maar vooral over de negatieve
effecten van de productie van tin.
b Alinea VIII gaat over de rol die bedrijven kunnen spelen bij het verbeteren van de
omstandigheden waaronder tin wordt geproduceerd. Alinea IX gaat over een ander onderwerp:
het terugdringen van het gebruik van metalen.
OPDRACHT 9
a In een geleide samenvatting volg je de aanwijzingen over de informatie die je in de samenvatting
moet opnemen.
b De zinnen in een samenvatting moeten volledige zinnen zijn, dus geen telegramstijl.
OPDRACHT 10
a Foutieve beknopte bijzin. Nadat we een flesje cola gedronken hadden, vertrok onze trein weer.
b Foutieve opsomming. Als je met vakantie gaat, moet je voor het vertrek:
− de ramen controleren;
− alle deuren op slot doen;
− afspraken maken met de buren.
c Foutieve samentrekking (was: 1 koppelwerkwoord, 2 hulpwerkwoord) Zij was verschrikkelijk
verkouden en was toch naar Berlijn gereisd.
d Tangconstructie met te grote afstand. Ik had na het lezen van de recensie hoge verwachtingen
van de film Voorbij de horizon, maar hij viel me zwaar tegen.
e Geen vergrotende trap, dus als. De wethouder was niet zo groot als we hadden gedacht.
OPDRACHT 11
a meningvormende/probleemoplossende en besluitvormende discussie
b In elke discussie heb je een voorzitter en deelnemers; elke discussie kent drie fases; in elke
discussie gaat het niet om winnen.
OPDRACHT 12
a ja
b nee
c ja
OPDRACHT 13
a argeloos e spotten
b behept met f column
c inspiratie g ode
d fascinatie h motto
HOOFDSTUK 6 106

OPDRACHT 14
a Dat is een overwinning waarbij de overwinnaar net zoveel verliest als hij wint of meer nog. Grieks
b Hij is een mooie man. Grieks
c Er niets van begrijpen. Grieks
d Een moedercomplex hebben. Grieks
e Ik wil het onmiddellijk hebben. Latijn
OPDRACHT 15
a Je kijkt eerst kritisch naar de volgorde van de deelvragen. Dan kijk je kritisch naar de volgorde
van de aantekeningen bij elke deelvraag.
b In de inleiding vermeld je de hoofdvraag, in het slot geef je het antwoord op de hoofdvraag.
c Je gebruikt de kern om de informatie te verwerken die je bij de deelvragen hebt genoteerd. Van
de deelvragen maak je deeltitels.
d Klopt niet. Je moet zoveel mogelijk je eigen woorden gebruiken, zodat je artikel echt jouw tekst
wordt.
OPDRACHT 16
a –
b Goldschmidt, Tijs, ‘Herdenking ‘domme’ Darwin’, NRC Handelsblad 27 december 2008
Leunissen, Peter, ‘Schoon water verzekerd door slimme zuinigheid’, De Gelderlander 27
december 2008
www.milieuennatuurcompendium.nl, ‘Productie van leidingwater’, 16 december 2008
HOOFDSTUK 6 107

TAEDE DE BOER
ERNA MULDER
POLLY DEN TENTER
ISBN 978 90 345 4540 4
506782
WWW.TALENT-MALMBERG.NL