Webcam astrofotografie - Werkgroep Maan en Planeten
Webcam astrofotografie - Werkgroep Maan en Planeten
Webcam astrofotografie - Werkgroep Maan en Planeten
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong><br />
Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Gesch rrev<strong>en</strong> doo rr E .<br />
K rraa ikamp i<br />
Bewe rrk t<br />
doo rr J .<br />
Vos<br />
Voo rr beg inne i rrs e<strong>en</strong> s tta rr tte rrg ids i ,, voo rr gevo rrde rrd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nas lagwe l rrk
2<br />
Voorwoord<br />
I<br />
n dit boek zal e<strong>en</strong> praktische introductie gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over<br />
<strong>astrofotografie</strong> met e<strong>en</strong> webcam. Aan de hand van theorie <strong>en</strong><br />
praktijk zal stap voor stap uitgelegd word<strong>en</strong> hoe je foto’s van<br />
bijvoorbeeld Jupiter, Saturnus, Mars, V<strong>en</strong>us of de <strong>Maan</strong> kan<br />
mak<strong>en</strong>.<br />
Als je wat meer moeite wilt do<strong>en</strong> zijn zelfs deepsky-object<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> handbereik met e<strong>en</strong> - weliswaar gemodificeerde – webcam.<br />
In dit deel zal ik me gaan beperk<strong>en</strong> tot het mak<strong>en</strong> van opnames van<br />
planet<strong>en</strong> in ons zonnestelsel <strong>en</strong> onze eig<strong>en</strong> <strong>Maan</strong>. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d<br />
deel van deze handleiding zal ik uit de doek<strong>en</strong> do<strong>en</strong> wat er komt<br />
kijk<strong>en</strong> bij het mak<strong>en</strong> van deepsky-opnames met e<strong>en</strong> webcam.<br />
Foto’s van planet<strong>en</strong>, uitrusting voor het mak<strong>en</strong> van de astrofoto’s<br />
in dit boek <strong>en</strong> zelfs foto’s van het International Space Station staan<br />
op de website van de auteur: http://www.astrokraai.nl/<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Voorwoord 2
3 Inhoudsopgave<br />
Inhoudsopgave<br />
Voorwoord<br />
Inhoudsopgave<br />
Inleiding<br />
Prijs<br />
Kwaliteit<br />
Schaalbaarheid<br />
Dynamisch bereik<br />
Uitrusting webcam <strong>astrofotografie</strong><br />
Welke webcam<br />
De Telescoop<br />
Telescoop op<strong>en</strong>ing<br />
Telescoop adapter<br />
Telescoopstatief<br />
Volgmotor<strong>en</strong><br />
Barlowl<strong>en</strong>s<br />
Licht<br />
Bayer masker<br />
Infrarood<br />
B/W s<strong>en</strong>sor<br />
Firmware modificatie<br />
Color Raw<br />
Optimized Color Raw<br />
B/W Raw<br />
Instelling<strong>en</strong><br />
Filters<br />
LRGB<br />
<strong>Maan</strong>filters<br />
V<strong>en</strong>usfilters<br />
Marsfilters<br />
Jupiterfilters<br />
Saturnusfilters<br />
Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
De kwaliteit van de optiek<br />
Collimatie<br />
2<br />
3<br />
5<br />
5<br />
5<br />
5<br />
6<br />
6<br />
8<br />
12<br />
12<br />
14<br />
15<br />
15<br />
16<br />
17<br />
18<br />
19<br />
21<br />
23<br />
23<br />
23<br />
24<br />
24<br />
26<br />
26<br />
29<br />
29<br />
29<br />
29<br />
29<br />
31<br />
31<br />
31<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 3
4<br />
Seeing <strong>en</strong> transparantie<br />
Locatie van de telescoop<br />
Temperatuur<br />
Locatie van het object aan de hemel<br />
Opnames mak<strong>en</strong><br />
Collimatie controler<strong>en</strong><br />
Opname software<br />
Object zoek<strong>en</strong>, c<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> <strong>en</strong> focuss<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> instell<strong>en</strong><br />
Opnametijd<br />
LRGB techniek toepass<strong>en</strong><br />
De <strong>Maan</strong> opnem<strong>en</strong><br />
Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
Stack<strong>en</strong><br />
Kleur bewerk<strong>en</strong><br />
Opslaan<br />
Verdere bewerking<br />
Sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> luminance <strong>en</strong> kleurafbeelding<br />
Nawoord<br />
Besprok<strong>en</strong> software <strong>en</strong> links<br />
Disclaimer<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
32<br />
33<br />
33<br />
34<br />
35<br />
35<br />
35<br />
36<br />
37<br />
39<br />
42<br />
44<br />
46<br />
46<br />
48<br />
49<br />
50<br />
52<br />
55<br />
56<br />
58<br />
4
5 Inleiding<br />
Inleiding<br />
Prijs<br />
E<br />
r zijn meerdere red<strong>en</strong><strong>en</strong> te bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> om <strong>astrofotografie</strong> met<br />
e<strong>en</strong> webcam te do<strong>en</strong>. Het meest interessant aan e<strong>en</strong> webcam is<br />
wel de gunstige prijs/kwaliteit verhouding. Hieronder zijn de<br />
belangrijkste eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> webcam opgesomd.<br />
E<strong>en</strong> webcam is goedkoop. Tweedehands +/- 25 euro, nieuw +/- 60<br />
euro. Daarnaast zal je e<strong>en</strong> adapter aan moet<strong>en</strong> schaff<strong>en</strong> om de<br />
webcam aan je telescoop te bevestig<strong>en</strong>. Deze adapter zal rond de 30<br />
euro kost<strong>en</strong>.<br />
Kwaliteit<br />
Door de filmmogelijkhed<strong>en</strong> is de camera ideaal voor hoge kwaliteit<br />
planeet- <strong>en</strong> maanopnames.<br />
Je kan in de vorm van e<strong>en</strong> filmpje in totaal veel meer afbeelding<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> dan met e<strong>en</strong> normale camera. Later kan je uit deze<br />
afbeelding<strong>en</strong> de beste (lat<strong>en</strong>) selecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
nieuwe afbeelding van betere kwaliteit!<br />
Als je meer geld wil uitgev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> camera om planeetopnames<br />
te mak<strong>en</strong> dan zit je al snel rond de 300 euro of meer. Het voordeel<br />
van deze duurdere camera’s is vaak dat ze meer beeld<strong>en</strong> per<br />
seconde kunn<strong>en</strong> film<strong>en</strong> (tot wel 60 fps), <strong>en</strong> deze beeld<strong>en</strong> zonder<br />
kwaliteitsverlies naar de computer transporter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> webcam is<br />
zonder aanzi<strong>en</strong>lijk kwaliteitsverlies eig<strong>en</strong>lijk gelimiteerd tot 5 à 10<br />
fps.<br />
Schaalbaarheid<br />
En als je de camera dan toch hebt, <strong>en</strong> niet bang b<strong>en</strong>t om hem<br />
geschikt te mak<strong>en</strong> voor langere belichtingstijd<strong>en</strong>, kan je er ook<br />
redelijk goede deepsky-opnames mee mak<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> digitale<br />
spiegelreflex zijn vaak veel betere resultat<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong>, maar<br />
sommige object<strong>en</strong> zijn met e<strong>en</strong> aangepaste webcam ook prima te<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 5
6<br />
do<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d deel zal ik meer vertell<strong>en</strong> over het gebruik<br />
van e<strong>en</strong> aangepaste webcam bij het mak<strong>en</strong> van deepsky-opnames -<br />
De resolutie van de CCD-webcams van Philips is slechts 640x480<br />
beeldpunt<strong>en</strong>. Dit is ruim voldo<strong>en</strong>de voor planeetopnames, maar<br />
voor deepsky-opnames is dit vaak aan de kleine kant. Ook voor<br />
opnames van de maan is e<strong>en</strong> hogere resolutie gew<strong>en</strong>st; daarmee kan<br />
je afhankelijk van de vergroting meer details op de maan<br />
vastlegg<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> groter gebied op de maan fotografer<strong>en</strong>.<br />
Dynamisch bereik<br />
Het dynamische bereik van e<strong>en</strong> webcam is vrij laag. Dit betek<strong>en</strong>t<br />
dat de camera moeite heeft met grote helderheids verschill<strong>en</strong> in het<br />
beeldveld. Voor planeetopnames is dit, mits je de juiste webcaminstelling<strong>en</strong><br />
gebruikt, eig<strong>en</strong>lijk ge<strong>en</strong> probleem. Door het stapel<strong>en</strong><br />
van losse frames verkrijg je ook automatisch e<strong>en</strong> hoger dynamisch<br />
bereik dan elk los beeld afzonderlijk had, waardoor het lage<br />
dynamische bereik wat gecomp<strong>en</strong>seerd wordt.<br />
Uitrusting webcam <strong>astrofotografie</strong><br />
Om goed voorbereid te start<strong>en</strong> met <strong>astrofotografie</strong> met e<strong>en</strong> webcam<br />
zijn de volg<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> noodzaak van je uitrusting:<br />
• E<strong>en</strong> telescoop.<br />
• E<strong>en</strong> telescoop adapter. Om de webcam in de oculairhouder op<br />
de telescoop te kunn<strong>en</strong> bevestig<strong>en</strong>.<br />
• E<strong>en</strong> webcam. Voor planeetopnames het liefst e<strong>en</strong> webcam met<br />
e<strong>en</strong> CCD-s<strong>en</strong>sor. Als dit niet mogelijk kan ook e<strong>en</strong> CMOS<br />
webcam gebruikt word<strong>en</strong>, maar die is vaak minder<br />
lichtgevoelig. E<strong>en</strong> hardware resolutie van de webcam van<br />
640x480 is ruim voldo<strong>en</strong>de voor planet<strong>en</strong>, maar voor<br />
opnames van de maan kan e<strong>en</strong> hogere resolutie w<strong>en</strong>selijk<br />
zijn.<br />
• E<strong>en</strong>equatoriaal telescoopstatief. Het is e<strong>en</strong> groot voordeel<br />
wanneer dit e<strong>en</strong> statief is met volgmotor<strong>en</strong>.<br />
• E<strong>en</strong> barlow l<strong>en</strong>s. Ge<strong>en</strong> verplichting maar afhankelijk van het<br />
type telescoop wel e<strong>en</strong> aanrader om e<strong>en</strong> hogere vergroting te<br />
creër<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Inleiding 6
7 Inleiding<br />
• E<strong>en</strong> desktop PC. Of nog beter, e<strong>en</strong> laptop. Deze zal bij de<br />
telescoop opstelling staan om de data van de webcam op te<br />
slaan.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 7
8<br />
Welke webcam<br />
E<br />
r zijn zeer veel verschill<strong>en</strong>de webcams op de markt, maar lang<br />
niet alle zijn geschikt voor <strong>astrofotografie</strong>. Het is w<strong>en</strong>selijk om<br />
e<strong>en</strong> webcam te gebruik<strong>en</strong> die zeer lichtgevoelig is omdat de meeste<br />
object<strong>en</strong> waar je opnames van wilt mak<strong>en</strong> relatief lichtzwak zijn. Er<br />
zijn twee types lichtgevoelige chips op de markt die in webcams<br />
gebruikt word<strong>en</strong>:<br />
• CMOS-s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> (complim<strong>en</strong>tary metal-oxide semiconductor)<br />
Deze s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> zijn niet zo lichtgevoelig <strong>en</strong> goedkoop te<br />
producer<strong>en</strong>.<br />
• CCD-s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> (charge-coupled device)<br />
Deze zijn vaak duurder, maar wel lichtgevoeliger.<br />
Dit bov<strong>en</strong>staande is e<strong>en</strong> beetje kort door de bocht, de techniek<br />
staat uiteraard niet stil, maar tot nu toe blijkt de korte beschrijving<br />
aardig op te gaan.<br />
Voor de <strong>astrofotografie</strong> word<strong>en</strong> dus veelal webcams gebruikt met<br />
e<strong>en</strong> CCD -s<strong>en</strong>sor. Vooral de webcams van Philips met CCDs<strong>en</strong>sor<strong>en</strong><br />
zijn zeer populair. Dit zijn de Vesta Pro (met de<br />
typ<strong>en</strong>ummers 675K, 680K of 690K), Toucam Pro I (740K), Toucam<br />
Pro II (840K) <strong>en</strong> de SPC900NC. De Toucam Pro I, II <strong>en</strong> de<br />
SPC900NC zijn intern eig<strong>en</strong>lijk id<strong>en</strong>tiek aan elkaar <strong>en</strong> zijn alle drie<br />
net wat lichtgevoeliger dan de Vesta Pro. De SPC900NC gebruikt<br />
echter e<strong>en</strong> ander firmware, waar andere instelling<strong>en</strong> mee mogelijk<br />
zijn. Ook Logitech Quickcam 3000, 4000 <strong>en</strong> 5000 webcams kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gebruikt voor <strong>astrofotografie</strong>, maar de beste keuzes zijn,<br />
gezi<strong>en</strong> de grote populariteit <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> van de camera’s,<br />
toch de Toucam Pro I/II <strong>en</strong> SPC900NC geblek<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Welke webcam 8
9 Welke webcam<br />
Vesta Pro<br />
Toucam Pro I<br />
Toucam Pro II<br />
SPC900NC<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 9
10<br />
Overig<strong>en</strong>s zegt het gebruik van e<strong>en</strong> bepaalde CCD-s<strong>en</strong>sor niet alles<br />
over hoe lichtgevoelig e<strong>en</strong> camera is, ook de gebruikte elektronica<br />
is van groot belang. Zelf heb ik bijvoorbeeld e<strong>en</strong> Vesta Pro camera<br />
die exact dezelfde CCD-s<strong>en</strong>sor gebruikt als e<strong>en</strong> Toucam Pro II<br />
camera, maar toch is de Toucam Pro II iets lichtgevoeliger door<br />
gebruik van andere (nieuwere) elektronica.<br />
Er is echter één nadeel aan bov<strong>en</strong>staande webcams; ze zijn eig<strong>en</strong>lijk<br />
all<strong>en</strong> verouderd (t<strong>en</strong>minste volg<strong>en</strong>s de makers van de webcams).<br />
Philips had vroeger bijvoorbeeld van elke serie webcams naast<br />
goedkopere versies met e<strong>en</strong> CMOS-s<strong>en</strong>sor ook e<strong>en</strong> duurdere versie<br />
met e<strong>en</strong> CCD-s<strong>en</strong>sor uitgebracht die beter beeldresultaat gaf. Bij de<br />
laatste reeks webcams van Philips zat echter ge<strong>en</strong> CCD-versie,<br />
maar wel e<strong>en</strong> duurdere CMOS-versie. De huidige duurdere CMOSwebcams<br />
(bijvoorbeeld de Philips SPC1300NC <strong>en</strong> de Logitech<br />
Quickcam Pro 9000) lijk<strong>en</strong> echter nog altijd minder geschikt om<br />
planeetopnames te mak<strong>en</strong> dan de wat oudere CCD-webcams. Over<br />
de Quickcam Pro 9000 heb ik welgeteld slechts één relevante<br />
astronomiepagina gevond<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vooral die webcam leek me toch<br />
interessant om e<strong>en</strong>s uitgebreid te test<strong>en</strong> op het gebied van planeet<br />
<strong>en</strong> maan opnames.<br />
De Quickcam Pro 9000 heb ik inmiddels dan ook getest, maar<br />
helaas b<strong>en</strong> ik er vrij snel achter gekom<strong>en</strong> dat de camera ongeschikt<br />
is voor <strong>astrofotografie</strong>. Het uitlez<strong>en</strong> van de s<strong>en</strong>sor gaat erg traag,<br />
<strong>en</strong> er vindt veel beeldbewerking al plaats in de webcam zelf. Dat<br />
zijn zak<strong>en</strong> die bij normaal webcam-gebruik ge<strong>en</strong> probleem zijn,<br />
maar voor <strong>astrofotografie</strong> is dat niet w<strong>en</strong>selijk.<br />
Maar goed, voor nu zull<strong>en</strong> we ons richt<strong>en</strong> op de Toucam Pro I, II<br />
<strong>en</strong> de SPC900NC camera’s van Philips. De SPC900NC kon je tot<br />
voor kort voor rond de 60-70 euro nieuw kop<strong>en</strong>, maar nu zul je<br />
voor al deze webcams, <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel de Vesta Pro, toch tweedehands<br />
iets moet<strong>en</strong> regel<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> voordeel van de SPC900NC bov<strong>en</strong> de andere webcams is dat<br />
deze gebruikt kan word<strong>en</strong> onder Windows Vista. De Toucam Pro I<br />
<strong>en</strong> II kunn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> omweg ook geschikt gemaakt word<strong>en</strong> voor<br />
Windows Vista, maar hiervoor zijn aangepaste drivers of e<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Welke webcam 10
11 Welke webcam<br />
firmware modificatie nodig. Onder Windows XP werk<strong>en</strong> alle<br />
webcams zonder problem<strong>en</strong>. Windows XP is daarom het<br />
besturingssysteem waar dit boek op gebaseerd is.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 11
12<br />
De Telescoop<br />
H<br />
et gaat te ver om alle verschill<strong>en</strong>de types telescop<strong>en</strong> te<br />
besprek<strong>en</strong>. Zelf heb ik <strong>en</strong>kel ervaring met Newton telescop<strong>en</strong>,<br />
maar veel zak<strong>en</strong> die ik bespreek zijn bij alle telescop<strong>en</strong> van<br />
toepassing. In principe kan je dan ook met alle telescop<strong>en</strong> aan<br />
webcam <strong>astrofotografie</strong> gaan do<strong>en</strong>.<br />
Telescoop op<strong>en</strong>ing<br />
Het <strong>en</strong>ige wat naast de kwaliteit van de optiek eig<strong>en</strong>lijk echt van<br />
belang is voor de kwaliteit van de opnames, is de op<strong>en</strong>ing van de<br />
telescoop (of hoeveel licht kan de telescoop vang<strong>en</strong>). Dit is<br />
natuurlijk niet alle<strong>en</strong> belangrijk voor fotografer<strong>en</strong> maar ook voor<br />
visueel observer<strong>en</strong>. In het volg<strong>en</strong>de hoofdstuk zul je overig<strong>en</strong>s zi<strong>en</strong><br />
dat er meer zak<strong>en</strong> invloed hebb<strong>en</strong> op het eindresultaat, dit<br />
hoofdstuk gaat meer over wat theoretisch mogelijk is met e<strong>en</strong><br />
telescoop. De op<strong>en</strong>ingsverhouding van e<strong>en</strong> telescoop wordt bepaald<br />
door de op<strong>en</strong>ing (bij e<strong>en</strong> spiegeltelescoop de diameter van de<br />
primaire spiegel) <strong>en</strong> het brandpuntsafstand van de telescoop, <strong>en</strong><br />
wel door de volg<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>voudige formule.<br />
Brandpuntafstand<br />
Op<strong>en</strong>ingsverhouding = ----------------------<br />
Middellijn objectief<br />
E<strong>en</strong> newton telescoop met e<strong>en</strong> spiegeldiameter van 254 mm <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
brandpuntsafstand van 1140 mm heeft bijvoorbeeld e<strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong>ingsverhouding van 1140 / 254 = 4.5 ofwel F/4.5.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
De Telescoop 12
13 De Telescoop<br />
En wat kan ik daar mee? Voor visueel waarnem<strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> handig<br />
hulpmiddeltje waarmee je kunt bepal<strong>en</strong> wat, onder ideale<br />
omstandighed<strong>en</strong>, de maximale vergroting is van de telescoop. Bij<br />
e<strong>en</strong> reflectortelescoop (spiegeltelescoop) is dit ongeveer 1.6x de<br />
diameter van je hoofdspiegel in millimeters. In het geval van mij<br />
254mm spiegel zou dit dus ongeveer e<strong>en</strong> vergroting van 406x zijn.<br />
Alles daarbov<strong>en</strong> voegt eig<strong>en</strong>lijk ge<strong>en</strong> nieuwe informatie aan het<br />
beeld toe, <strong>en</strong> is eig<strong>en</strong>lijk zinloos.<br />
Voor refractortelescop<strong>en</strong> geld dat dit ongeveer 2x de diameter van<br />
je objectief is (het verschil komt door de vangspiegel bij<br />
reflectortelescop<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> deel van het binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>de licht<br />
blokkeert). Voor <strong>astrofotografie</strong> met onze webcams is er e<strong>en</strong><br />
soortgelijke vuistregel, <strong>en</strong> deze luidt dat je, onder ideale<br />
omstandighed<strong>en</strong>, het meeste detail kan hal<strong>en</strong> bij opnames gemaakt<br />
op e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>ingsverhouding van F/20 tot F/30. Deze ‘regel’ gaat<br />
<strong>en</strong>kel op voor webcams met e<strong>en</strong> Sony ICX098 beelds<strong>en</strong>sor (of<br />
beelds<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> met vergelijkbare pixelgroottes. Het betreft in ieder<br />
geval de CCD-webcams van Philips).<br />
Maar telescop<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>ingsverhouding van F/20 tot F/30<br />
zijn er toch nauwelijks? Dat klopt, maar daarom zijn er gelukkig<br />
Barlows. E<strong>en</strong> 2x Barlow vergroot de brandpuntsafstand van je<br />
telescoop bijvoorbeeld van 1140mm naar 2280mm, <strong>en</strong> verhoogt<br />
daarmee de op<strong>en</strong>ingsverhouding van de telescoop met dezelfde<br />
factor. De nieuwe op<strong>en</strong>ingsverhouding met e<strong>en</strong> 2x Barlow zal op<br />
mijn telescoop dus 4.5 x 2 = F/9 zijn. Barlows hebb<strong>en</strong> echter niet<br />
echt e<strong>en</strong> vaste vergroting, dit hangt namelijk af van de afstand van<br />
de CCD-s<strong>en</strong>sor tot de Barlowl<strong>en</strong>s. E<strong>en</strong> klein verl<strong>en</strong>gbuisje kan er<br />
bijvoorbeeld voor zorg<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> 2x Barlow feitelijk werkt als e<strong>en</strong><br />
2.5 x Barlow, <strong>en</strong> daarmee de op<strong>en</strong>ingsverhouding van mijn<br />
telescoop naar ongeveer F/11 br<strong>en</strong>gt. Er zijn ook 3x of zelfs 5x<br />
Barlows te krijg<strong>en</strong>; met e<strong>en</strong> 5x Barlow zit mijn telescoop op e<strong>en</strong><br />
op<strong>en</strong>ingsverhouding van net ge<strong>en</strong> F/23: onder goede<br />
omstandighed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> prima op<strong>en</strong>ingsverhouding voor leuke<br />
opnames.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 13
14<br />
Telescoop adapter<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Telescoop adapter 14<br />
V<br />
oordat je e<strong>en</strong> webcam kunt gaan gebruik<strong>en</strong> zul je hem op de<br />
telescoop moet<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>. Omdat je met primefocus<br />
fotografie (waarbij de CCD-s<strong>en</strong>sor van de webcam in het<br />
brandpunt van de telescoop komt te ligg<strong>en</strong>) de beste resultat<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> behaalt moet het standaard l<strong>en</strong>sje van de webcam word<strong>en</strong><br />
verwijderd. De makkelijkste oplossing is nu om daarvoor in de<br />
plaats e<strong>en</strong> 1.25” webcam adapter te schroev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijke<br />
adapter kan je voor ongeveer 25 euro kop<strong>en</strong>, er zijn verschill<strong>en</strong>de<br />
types voor de verschill<strong>en</strong>de webcams. Met behulp van bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> 1.25” buisje van e<strong>en</strong> oud oculair kan je ook zelf e<strong>en</strong> adapter<br />
mak<strong>en</strong>. Let er dan wel op dat de CCD-s<strong>en</strong>sor haaks op de 1.25” buis<br />
<strong>en</strong> precies in het midd<strong>en</strong> van dat buisje zit.<br />
E<strong>en</strong> adapter om de webcam aan te<br />
sluit<strong>en</strong> op de telescoop. Deze adapter<br />
schroef je in plaats van het l<strong>en</strong>sje op<br />
de webcam. Het andere uiteinde van<br />
de adapter bevat e<strong>en</strong> schroefdraad<br />
waar je filters in kunt draai<strong>en</strong>.
15 Telescoopstatief<br />
Telescoopstatief<br />
E<br />
<strong>en</strong> solide statief voor je telescoop is eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> vereiste als je<br />
met e<strong>en</strong> redelijke vergroting wil observer<strong>en</strong>. Voor het mak<strong>en</strong><br />
van opnames via e<strong>en</strong> telescoop met e<strong>en</strong> webcam is het nog<br />
belangrijker. E<strong>en</strong> statief dat niet stevig staat zal gevoelig zijn voor<br />
trilling<strong>en</strong> <strong>en</strong> dit wordt zichtbaar in de opnames die je hebt<br />
gemaakt. Dit is e<strong>en</strong> van de makkelijkere problem<strong>en</strong> om op te<br />
loss<strong>en</strong>.<br />
Volgmotor<strong>en</strong><br />
Als je de draaiing van de aarde niet comp<strong>en</strong>seert met e<strong>en</strong><br />
volgmotor, dan is het zo goed als onmogelijk om door e<strong>en</strong><br />
telescoop opnames van de planet<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>. Zeker op e<strong>en</strong> groot<br />
brandpuntsafstand vliegt de planeet in <strong>en</strong>kele second<strong>en</strong> door het<br />
beeldveld he<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gemotoriseerde equatoriale montering, waarbij<br />
één as van de montering dezelfde richting als de aardas heeft, is<br />
dus noodzakelijk. In het geval van e<strong>en</strong> Dobson telescoop kan e<strong>en</strong><br />
volgplatform uitweg bied<strong>en</strong>. Het uitlijn<strong>en</strong> van de poolas van de<br />
telescoop komt bij planeet- <strong>en</strong> maanopnames overig<strong>en</strong>s niet zo<br />
nauw als bij deepsky-opnames.<br />
Statief met volgmotor<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 15
16<br />
Barlowl<strong>en</strong>s<br />
E<br />
<strong>en</strong> barlow l<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong> soort van voorzet l<strong>en</strong>s. De l<strong>en</strong>s wordt op<br />
de telescoop geplaatst <strong>en</strong> op de barlow l<strong>en</strong>s plaatst m<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
oculair, webcam of fototoestel.<br />
De l<strong>en</strong>s wordt gebruikt om het brandpuntafstand van de telescoop<br />
aan te pass<strong>en</strong>. Door deze aanpassing zal de vergroting van het<br />
object wat er bekek<strong>en</strong> wordt groter word<strong>en</strong>. Deze vergroting staat<br />
aangegev<strong>en</strong> op de l<strong>en</strong>s zelf <strong>en</strong> is vaak 2x of 3x.<br />
Met behulp van verl<strong>en</strong>gbuisjes is de vergroting van e<strong>en</strong> barlow nog<br />
e<strong>en</strong> behoorlijk eind te regel<strong>en</strong>. Zelf gebruik ik e<strong>en</strong> 2x barlow als<br />
e<strong>en</strong> 4x barlow door de afstand tuss<strong>en</strong> de barlow l<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de camera<br />
te vergrot<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Barlowl<strong>en</strong>s<br />
Barlowl<strong>en</strong>s 16
17 Licht<br />
Licht<br />
L<br />
icht is dat deel van het spectrum van straling, dat<br />
waarneembaar is met het oog. Het elektromagnetische spectrum<br />
omvat de volg<strong>en</strong>de typ<strong>en</strong> straling: radiogolv<strong>en</strong>, microgolv<strong>en</strong>,<br />
infrarode straling, zichtbaar licht, ultraviolette straling, röntg<strong>en</strong><br />
straling <strong>en</strong> gamma straling. Het zichtbare licht neemt dus slechts<br />
e<strong>en</strong> klein gebied van dit spectrum in beslag (golfl<strong>en</strong>gtes tuss<strong>en</strong> de<br />
400 <strong>en</strong> 700 nanometer), de m<strong>en</strong>s is in feite blind voor het overgrote<br />
deel van elektromagnetische straling.<br />
Het elektromagnetische spectrum. Zichtbaar licht neemt slechts<br />
e<strong>en</strong> klein gedeelte van dit spectrum in beslag, dit kleine gedeelte is<br />
slechts alles wat we kunn<strong>en</strong> ‘zi<strong>en</strong>’.<br />
Het m<strong>en</strong>selijk oog maakt gebruik van lichtgevoelige cell<strong>en</strong> die<br />
reager<strong>en</strong> op licht rond e<strong>en</strong> bepaalde golfl<strong>en</strong>gte. Er zijn zog<strong>en</strong>aamde<br />
rode, gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong> blauwe kegeltjes waarmee we verschill<strong>en</strong>de kleur<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>. Door te kijk<strong>en</strong> naar de verhouding van<br />
activatie van deze kegeltjes in e<strong>en</strong> klein gebied kunn<strong>en</strong> ook<br />
tuss<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de kleur<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 17
18<br />
E<strong>en</strong> webcam is gebouwd om hetzelfde gebied van het<br />
elektromagnetische spectrum te kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> als het m<strong>en</strong>selijke<br />
oog, om zo voor de m<strong>en</strong>s ‘natuurgetrouwe’ filmpjes te kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> (natuurgetrouw voor de m<strong>en</strong>s, e<strong>en</strong> bij laat zich namelijk<br />
echt niet fopp<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> foto van e<strong>en</strong> bloem, de foto laat namelijk<br />
ge<strong>en</strong> ultraviolette straling zi<strong>en</strong>). E<strong>en</strong> webcam kan zelfs nog iets<br />
dieper kijk<strong>en</strong> in zowel het infrarode als het ultraviolette gedeelte<br />
van het spectrum. In de webcam zitt<strong>en</strong> ook lichtgevoelige ‘cell<strong>en</strong>’,<br />
pixels g<strong>en</strong>aamd, die reager<strong>en</strong> op elektromagnetische straling rond<br />
e<strong>en</strong> bepaalde golfl<strong>en</strong>gte.<br />
Bayer masker<br />
Deze pixels mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> onderscheid tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de kleur<strong>en</strong>,<br />
maar om e<strong>en</strong> webcam toch kleur<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wordt er gebruik<br />
gemaakt van hele kleine filtertjes die in e<strong>en</strong> vast patroon (Bayer<br />
patroon) over de pixels in e<strong>en</strong> webcam ligg<strong>en</strong>. Deze pixels lat<strong>en</strong><br />
respectievelijk rood, gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> blauw licht door.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
E<strong>en</strong> Bayer patroon. Rode, gro<strong>en</strong>e<br />
<strong>en</strong> blauwe filtertjes ligg<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
vast patroon op de lichtgevoelige<br />
pixels van e<strong>en</strong> webcam.<br />
Nu zijn er dus verschill<strong>en</strong>de pixels die gevoelig zijn voor rood,<br />
gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> blauw licht, in totaal heeft de webcam 640 x 480 van zulke<br />
pixels. Aan de hand van het Bayer masker kan nu voor elk pixel<br />
berek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> welke kleur op die plek ongeveer waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
is. Dit wordt gedaan door te kijk<strong>en</strong> naar de bur<strong>en</strong> van elke pixel die<br />
gevoelig zijn voor e<strong>en</strong> andere kleur.<br />
Licht 18
19 Licht<br />
Bijvoorbeeld wordt het blauwe pixel links in de afbeelding<br />
hierbov<strong>en</strong> ook gebruikt om de blauwwaarde te berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van zijn<br />
aangr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>de pixels; door deze middeling vindt er dus altijd zekere<br />
kwaliteitsverlies plaats. Zo wordt uiteindelijk door de webcam zelf<br />
e<strong>en</strong> RGB-afbeelding gemaakt waarbij elke pixel wordt beschrev<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> rode, gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong> blauwe kleurwaarde. Dit proces van<br />
omzett<strong>en</strong> van de pixelwaardes onder het Bayer masker naar e<strong>en</strong><br />
RGB afbeelding wordt ook wel debayer<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />
Infrarood<br />
In de onderstaande grafiek<strong>en</strong> wordt de relatieve gevoeligheid van<br />
de pixels in e<strong>en</strong> webcam weergegev<strong>en</strong>. In de bov<strong>en</strong>ste grafiek is te<br />
zi<strong>en</strong> dat de webcam ook gevoelig is voor infrarood licht.<br />
De relatieve lichtgevoeligheid van e<strong>en</strong> CCD<br />
zonder Bayer masker (ICX098BL)<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 19
20<br />
En de relatieve lichtgevoeligheid van e<strong>en</strong><br />
CCD met Bayer masker (ICX098BQ)<br />
De minifiltertjes van het Bayer masker op e<strong>en</strong> webcam blokker<strong>en</strong><br />
nauwelijks infrarood licht, vandaar dat in het l<strong>en</strong>sje van de webcam<br />
altijd nog e<strong>en</strong> infrarood blokkeer (IR-block) filter is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Bij <strong>astrofotografie</strong> hebb<strong>en</strong> we deze l<strong>en</strong>s echter verwijderd waardoor<br />
we zelf nog weer e<strong>en</strong> infrarood blokkeer filter moet<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> als<br />
we natuurgetrouwe kleur<strong>en</strong>opnames will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Als we dit niet<br />
do<strong>en</strong> dan wordt het infrarode licht door elke kleur<strong>en</strong>pixel<br />
geregistreerd, waardoor er valse kleur<strong>en</strong> ontstaan. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> valt<br />
het infrarode licht niet in hetzelfde brandpunt als bijvoorbeeld het<br />
gro<strong>en</strong>e licht, <strong>en</strong> wordt de opname tev<strong>en</strong>s wat waziger.<br />
Als we dus opnames gaan mak<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam dan<br />
moet<strong>en</strong> we eig<strong>en</strong>lijk altijd nog e<strong>en</strong> IR-block filter gebruik<strong>en</strong>. De<br />
webcam is overig<strong>en</strong>s ook net wat gevoelig voor ultraviolet licht,<br />
vandaar dat er om dezelfde red<strong>en</strong><strong>en</strong> in de praktijk vaak e<strong>en</strong> UV/IRblock<br />
filter wordt gebruikt die dus <strong>en</strong>kel het zichtbare licht<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Licht 20
21 Licht<br />
doorlaat <strong>en</strong> al het ongew<strong>en</strong>ste infrarood <strong>en</strong> ultraviolette licht<br />
teg<strong>en</strong>houdt.<br />
B/W s<strong>en</strong>sor<br />
Twee opnames g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ongemodificeerde Vesta 680K<br />
webcam. Links: e<strong>en</strong> opname waarbij e<strong>en</strong> UV/IR-block filter<br />
ongew<strong>en</strong>st infrarood <strong>en</strong> ultraviolet licht blokkeert. Rechts: e<strong>en</strong><br />
opname zonder <strong>en</strong>ig filter, e<strong>en</strong> extreem voorbeeld waarbij alle<br />
kleur uit de plant<strong>en</strong> verdwijnt door het niet blokker<strong>en</strong> van met<br />
name het infrarode licht. De plant<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> infrarood licht,<br />
licht<strong>en</strong> hierdoor helder op.<br />
Het is overig<strong>en</strong>s ook mogelijk om e<strong>en</strong> losse CCD te kop<strong>en</strong> zonder<br />
e<strong>en</strong> Bayer masker <strong>en</strong> deze in plaats van de kleur<strong>en</strong> CCD te plaats<strong>en</strong><br />
in de webcam. In de CCD-webcams van Philips wordt standaard<br />
gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> Sony ICX098AK of e<strong>en</strong> ICX098BQ, deze<br />
kan vervang<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de zwart/wit versie ICX098BL. Hier is<br />
echter wel veel soldeerervaring voor nodig <strong>en</strong> dit is zeker niet voor<br />
iedere<strong>en</strong> weggelegd. Het voordeel van e<strong>en</strong> CCD zonder Bayer<br />
masker is dat deze CCD gevoeliger is dan de kleur<strong>en</strong> versie <strong>en</strong> je nu<br />
zelf kan bepal<strong>en</strong> welke filters je wilt gebruik<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de<br />
effectieve resolutie van de zwart/wit-CCD t<strong>en</strong> opzichte van de<br />
kleur<strong>en</strong>-CCD door het uitschakel<strong>en</strong> van het debayer<strong>en</strong> op de<br />
webcam ongeveer drie keer zo hoog, waardoor de opnames<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 21
22<br />
gedetailleerder word<strong>en</strong>. Het nadeel is echter dat je met e<strong>en</strong><br />
zwart/wit-CCD niet zo e<strong>en</strong>voudig kleur<strong>en</strong>opnames kan mak<strong>en</strong>. Je<br />
zult nu voor de kleur<strong>en</strong> rood, gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> blauw drie verschill<strong>en</strong>de<br />
opnames moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met losse kleur<strong>en</strong>filters.<br />
E<strong>en</strong> alternatief is om naast de zwart/wit-webcam ook e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>webcam<br />
te gebruik<strong>en</strong> om zo afzonderlijk e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>opname te<br />
krijg<strong>en</strong>. Over het sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> van opnames g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met losse<br />
filters zal ik in e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d hoofdstuk meer vertell<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Licht 22
23 Firmware modificatie<br />
Firmware modificatie<br />
A<br />
lle webcams voer<strong>en</strong> op de ruwe beeld<strong>en</strong> afkomstig van de<br />
CCD-s<strong>en</strong>sor bepaalde bewerking<strong>en</strong> uit om de videobeeld<strong>en</strong> op<br />
de computer zo duidelijk mogelijk te mak<strong>en</strong>. Zo wordt elk beeld<br />
bijvoorbeeld eerst gedebayered om tot e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>afbeelding te<br />
kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarnaast word<strong>en</strong> de beeld<strong>en</strong> ook nog verscherpt. Voor<br />
normaal gebruik van de webcam zijn deze bewerking<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st,<br />
het beeld lijkt er immers op vooruit te gaan, maar zodra je de<br />
webcam wilt gebruik<strong>en</strong> als astronomiecamera kan je beter e<strong>en</strong><br />
firmware modificatie toepass<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> aantal van deze<br />
bewerking<strong>en</strong> uit te schakel<strong>en</strong>. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van<br />
het programma WcRmac.<br />
In WcRmac kan je kiez<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> die je<br />
naar de webcam kan wegschrijv<strong>en</strong>, dit hoeft slechts één keer te<br />
gebeur<strong>en</strong>. De volg<strong>en</strong>de twee opties zijn voor kleur<strong>en</strong>-webcams<br />
bedoeld.<br />
Color Raw<br />
Deze instelling zet zowel het debayer<strong>en</strong> als het verscherp<strong>en</strong> van de<br />
beeld<strong>en</strong> uit. Ook overige instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-CCD<br />
afgesteld. Om kleur<strong>en</strong>opnames te krijg<strong>en</strong> zal je op de computer<br />
alsnog de opnames moet<strong>en</strong> debayer<strong>en</strong> met bijvoorbeeld AviRaw.<br />
Vanwege het uitschakel<strong>en</strong> van het debayer<strong>en</strong> op de webcam b<strong>en</strong> je<br />
gelimiteerd tot opnames mak<strong>en</strong> met 5 fps (e<strong>en</strong> hoger aantal beeld<strong>en</strong><br />
kan wel, maar zorgt voor problem<strong>en</strong> met de kleur<strong>en</strong> als je op de pc<br />
de opnames wilt debayer<strong>en</strong>). Zelf heb ik nooit goede resultat<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> met deze instelling.<br />
Optimized Color Raw<br />
Deze instelling zet de beeldverscherping die de webcam uitvoert<br />
uit, maar laat het debayer<strong>en</strong> nog door de webcam gebeur<strong>en</strong>. Deze<br />
optie is goed voor alle webcams, <strong>en</strong> zou ik dan ook zeker gaan<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 23
24<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Firmware modificatie 24<br />
gebruik<strong>en</strong> bij de kleur<strong>en</strong>webcams. Hoe minder beeldbewerking<strong>en</strong> al<br />
door de webcam word<strong>en</strong> gedaan, hoe beter het eindresultaat.<br />
Voor webcams met e<strong>en</strong> zwart/wit-CCD is maar één firmware optie<br />
geschikt:<br />
B/W Raw<br />
Deze instelling zet zowel het debayer<strong>en</strong> als het verscherp<strong>en</strong> van de<br />
beeld<strong>en</strong> op de webcam uit. Ook overige instelling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
zwart/wit-CCD afgesteld. De optie is bedoeld voor zowel de Vesta<br />
Pro, Toucam Pro I <strong>en</strong> II als de SPC900NC camera’s met zwart/wit-<br />
CCD’s. De hoogste beeldkwaliteit wordt behaald bij 5 fps, maar ook<br />
10 fps is voor planeetfotografie zeer goed te do<strong>en</strong>.<br />
Instelling<strong>en</strong><br />
Als je één van de bov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde instelling<strong>en</strong> hebt gekoz<strong>en</strong>, dan<br />
moet je in het vervolg telk<strong>en</strong>s voordat je opnames gaat mak<strong>en</strong><br />
zorg<strong>en</strong> dat je de factory default settings van de webcam instelt.<br />
Hiermee word<strong>en</strong> de juiste instelling<strong>en</strong> voor de webcam geactiveerd.<br />
Bij de SPC900NC moet je nadat je de standaard instelling<strong>en</strong> hebt<br />
gelad<strong>en</strong> ook nog handmatig de beeldverbetering, ook wel picture<br />
<strong>en</strong>hancer, uitschakel<strong>en</strong> in het driverscherm. Mocht je overig<strong>en</strong>s<br />
niet tevred<strong>en</strong> zijn met de firmware aanpassing<strong>en</strong>, dan kan je in<br />
WcRmac ook nog kiez<strong>en</strong> om naar de originele instelling<strong>en</strong> van de<br />
webcam terug te ker<strong>en</strong>.
25 Firmware modificatie<br />
Bov<strong>en</strong>staande figur<strong>en</strong> toont het ongew<strong>en</strong>ste effect van de<br />
bewerking<strong>en</strong> die de webcam intern uitvoer<strong>en</strong>. Door slechts één<br />
kapotte pixel op de webcam, word<strong>en</strong> in de linker afbeelding (met<br />
de originele instelling van de webcam) meer dan 20 aangr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>de<br />
pixels beïnvloed (zowel links als rechts van de vlek is het extra<br />
donker geword<strong>en</strong>). Na uitschakeling van de verscherping op de<br />
webcam zijn dat er nog ge<strong>en</strong> 10 in de middelste afbeelding<br />
(optimized raw). Als ook het debayer<strong>en</strong> uitgeschakeld is bij de<br />
rechterafbeelding (b/w raw) dan kunn<strong>en</strong> we zi<strong>en</strong> dat er slechts 1<br />
pixel verantwoordelijk is voor deze vlekk<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 25
26<br />
Filters<br />
LRGB<br />
A<br />
fgezi<strong>en</strong> van het gebruik van UV/IR-block filters bij kleur<strong>en</strong>webcams<br />
<strong>en</strong> losse R, G <strong>en</strong> B filters bij e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam,<br />
zijn er nog andere soort<strong>en</strong> filters die je kunt gebruik<strong>en</strong> bij<br />
<strong>astrofotografie</strong> met e<strong>en</strong> webcam.<br />
Vaak is het namelijk mogelijk om detailrijkere kleur<strong>en</strong>opnames te<br />
verkrijg<strong>en</strong> met behulp van de zog<strong>en</strong>aamde LRGB techniek. Hierbij<br />
wordt e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>opname (RGB) gecombineerd met e<strong>en</strong> zwart/wit<br />
opname van betere kwaliteit (Luminance) van hetzelfde object. Alle<br />
detail in de uiteindelijke afbeelding zal afkomstig zijn van de<br />
Luminance afbeelding, terwijl de kleur<strong>en</strong>afbeelding <strong>en</strong>kel de<br />
kleur<strong>en</strong>informatie levert. Deze techniek is specifiek bedoeld voor<br />
zwart/wit beelds<strong>en</strong>sor<strong>en</strong>, maar het is in principe ook mogelijk om<br />
met e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam in zwart/wit modus e<strong>en</strong> Luminance<br />
opname te verkrijg<strong>en</strong>. Dit laatste gaat echter wel gepaard met licht-<br />
<strong>en</strong> detailverlies t<strong>en</strong> opzichte van e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam, maar toch<br />
is het zo ook vaak mogelijk om beter resultaat te krijg<strong>en</strong> dan met<br />
e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele kleur<strong>en</strong>afbeelding van dezelfde webcam.<br />
Het leuke van deze LRGB techniek is dat je nu filters kan kiez<strong>en</strong><br />
waarmee meer detail zichtbaar wordt gemaakt. Licht aan de rode<br />
kant van het spectrum, <strong>en</strong> vooral infrarood licht, is minder<br />
gevoelig voor slechte seeing dan licht aan de blauwe kant van het<br />
spectrum. Omdat infrarood licht ook veel details laat zi<strong>en</strong> op het<br />
oppervlak van maan <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele planet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> IR-pass filters<br />
daarom ook veel gebruikt als Luminance filters. Omdat de webcam<br />
minder gevoelig is voor infrarood licht als voor zichtbaar licht, zul<br />
je dit lichtverlies moet<strong>en</strong> comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> langere sluitertijd<br />
op de webcam te gebruik<strong>en</strong>. Bij gebruik van e<strong>en</strong> infrarood filter dat<br />
pas licht doorlaat diep in het spectrum (bijvoorbeeld vanaf 807nm)<br />
kan dit ervoor zorg<strong>en</strong> dat er erg weinig licht overblijft voor de<br />
webcam, helemaal bij gebruik van e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>camera kan dit wel<br />
e<strong>en</strong>s voor problem<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> omdat de afbeelding dan veel te<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Filters 26
27 Filters<br />
donker blijft. Er zijn ook IR-pass filters te koop die al sneller licht<br />
doorlat<strong>en</strong>, bijvoorbeeld vanaf 670nm, waarmee aanzi<strong>en</strong>lijk meer<br />
licht op de webcam terecht komt.<br />
Zelf heb ik met succes ook e<strong>en</strong> goedkoop oranje kleurfilter gebruikt<br />
als Luminance filter bij Saturnus, nu echter wel in combinatie met<br />
e<strong>en</strong> UV/IR-block filter, want mijn oranje filter laat ook veel<br />
infrarood licht door, wat de opnames anders weer wat waziger zou<br />
mak<strong>en</strong>. Het is overig<strong>en</strong>s ook mogelijk om <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> UV/IR-block<br />
filter te gebruik<strong>en</strong> als Luminance filter bij de zwart/wit-webcam.<br />
Het voordeel is dat er zeer veel licht doorgelat<strong>en</strong> wordt, <strong>en</strong> je op de<br />
webcam de sluitertijd erg kort kan zett<strong>en</strong> om de seeing zoveel<br />
mogelijk te bevriez<strong>en</strong>. Als het object echter wat lager aan de hemel<br />
staat, of als de seeing niet goed is, dan kan je dit beter niet do<strong>en</strong><br />
omdat door de breking van het licht door de atmosfeer het licht<br />
van de verschill<strong>en</strong>de golfl<strong>en</strong>gtes niet op dezelfde plek op de CCD<br />
sam<strong>en</strong>vall<strong>en</strong> (atmosferische dispersie). Ook daardoor kan je dus<br />
e<strong>en</strong> waziger afbeelding krijg<strong>en</strong>. De beste resultat<strong>en</strong> heb ik echter<br />
gehaald met filters die e<strong>en</strong> kleinere band licht doorlat<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dan<br />
vooral met IR-pass filters.<br />
Overig<strong>en</strong>s kleeft er ook e<strong>en</strong> nadeel aan het gebruik van de L-RGB<br />
techniek. De kleurechtheid is soms namelijk ver te zoek<strong>en</strong> in de<br />
afbeelding. Dat komt omdat er <strong>en</strong>kel details word<strong>en</strong> getoond die in<br />
het luminance kanaal zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat hoeft niet overe<strong>en</strong> te<br />
kom<strong>en</strong> met de contrast<strong>en</strong> uit de kleuropnames zelf. Zelf b<strong>en</strong> ik<br />
echter e<strong>en</strong> groot voorstander van de techniek. Detail vind ik nu<br />
e<strong>en</strong>maal belangrijker dan de kleur<strong>en</strong>, <strong>en</strong> als je nauwkeurig werkt<br />
dan zie je, afgezi<strong>en</strong> van het detail, het verschil vaak niet e<strong>en</strong>s<br />
tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> RGB-opname, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> LRGB opname.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 27
28<br />
Links: Door atmosferische dispersie valt het rode licht niet sam<strong>en</strong><br />
met het blauwe licht. Hoe lager e<strong>en</strong> object aan de<br />
Hemel, hoe groter dit verschil in breking van het licht.<br />
Links van het midd<strong>en</strong>: De atmosferische dispersie is<br />
softwarematig gecorrigeerd door de kleurkanal<strong>en</strong> afzonderlijk<br />
van elkaar te verschuiv<strong>en</strong> totdat alles weer sam<strong>en</strong>valt.<br />
Rechts van het midd<strong>en</strong>: De afbeelding lichtjes verscherpt om<br />
meer detail zichtbaar te mak<strong>en</strong>.<br />
Helemaal rechts: De<br />
afbeelding gecombineerd met e<strong>en</strong> infrarood opname als<br />
Luminance, nog meer detail wordt nu zichtbaar.<br />
Met e<strong>en</strong> UV/IR-block filter als Luminance filter in combinatie<br />
met e<strong>en</strong> zwart/wit-CCD zou deze kleurverschuiving door<br />
het gebrek aan kleur<strong>en</strong>filters niet meer te corriger<strong>en</strong> zijn, <strong>en</strong><br />
blijft er e<strong>en</strong> wazige afbeelding over. Door gebruik te<br />
mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Luminance filter dat e<strong>en</strong> kleinere band licht<br />
doorlaat heb je dit probleem niet.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Filters 28
29 Filters<br />
<strong>Maan</strong>filters<br />
Voor de <strong>Maan</strong> kan het beste gebruik gemaakt word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> IRpass<br />
filter. Omdat de maan zo goed als grijs is, is het ook niet<br />
nodig om naast e<strong>en</strong> Luminance ook nog kleur<strong>en</strong>opnames te mak<strong>en</strong>.<br />
Als de seeing echt heel erg goed is, kan e<strong>en</strong> beter resultaat gehaald<br />
word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong> filter. Gro<strong>en</strong> licht heeft e<strong>en</strong> wat kortere golfl<strong>en</strong>gte,<br />
waarmee in theorie meer detail gezi<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.<br />
V<strong>en</strong>usfilters<br />
V<strong>en</strong>us laat voornamelijk structuur zi<strong>en</strong> in ultraviolet licht, je hebt<br />
dus e<strong>en</strong> filter nodig dat ultraviolet licht doorlaat, <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
flinke telescoop om het gebrek aan gevoeligheid voor ultraviolet<br />
licht te comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong>. Donker blauwe filters <strong>en</strong> infrarode filters<br />
lat<strong>en</strong> echter ook wel e<strong>en</strong>s detail zi<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goedkoop alternatief voor<br />
e<strong>en</strong> echt UV-filter is de Wratt<strong>en</strong> 47 + UV/IR-block<br />
filtercombinatie. Het contrast met dit filter is niet zo hoog als van<br />
e<strong>en</strong> echt UV-filter, maar het is goed mogelijk om hiermee toch<br />
wolk<strong>en</strong>structuur vast te legg<strong>en</strong>.<br />
Marsfilters<br />
Mars laat veel detail zi<strong>en</strong> in infrarood licht, <strong>en</strong> ook hier is e<strong>en</strong> IRpass<br />
filter dus zeer geschikt.<br />
Jupiterfilters<br />
Ook Jupiter laat zich, zeker bij de huidige lage stand (augustus<br />
2009) van nog ge<strong>en</strong> 24 grad<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de horizon, goed opnem<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> IR-pass filter.<br />
Saturnusfilters<br />
Saturnus is wat lichtzwakker maar heeft ook veel baat bij e<strong>en</strong> IRpass<br />
filter. Het beste resultaat van Saturnus heb ik echter verkreg<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig oranje filter in combinatie met e<strong>en</strong> UV/IRblock<br />
filter. Dit komt omdat het IR-pass filter te weinig licht door<br />
liet. Met e<strong>en</strong> wat minder agressief IR-pass filter dat licht doorlaat<br />
vanaf bijvoorbeeld 680nm was het hoogstwaarschijnlijk wel gelukt<br />
(nu gebruikte ik e<strong>en</strong> filter dat licht doorliet vanaf 742nm, <strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 29
30<br />
daarmee hield ik te weinig licht over om op de gew<strong>en</strong>ste vergroting<br />
opnames te mak<strong>en</strong>).<br />
Mijn beste LRGB afbeelding van Saturnus tot nu toe. De RGB<br />
opname was afkomstig van e<strong>en</strong> SPC900NC webcam met UV/IRblock<br />
filter, de Luminance opname is gemaakt met e<strong>en</strong> Toucam<br />
Pro II met e<strong>en</strong> zwart/wit-CCD in combinatie met e<strong>en</strong> oranje filter<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> UV/IR-block filter. Enkele maantjes war<strong>en</strong> in de opnames<br />
maar net zichtbaar <strong>en</strong> zijn afzonderlijk bewerkt om ze duidelijker<br />
zichtbaar te mak<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
30
31 Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong><br />
Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong><br />
E<br />
r zijn e<strong>en</strong> behoorlijk aantal zak<strong>en</strong> van groot belang voor de<br />
kwaliteit van de uiteindelijke foto’s bij <strong>astrofotografie</strong>. Het is<br />
dus erg kort door de bocht om te zegg<strong>en</strong> dat opname X beter is dan<br />
opname Y omdat <strong>en</strong>kel de seeing goed zou zijn, ja de seeing is van<br />
groot belang, maar ook slechte collimatie of focus kan e<strong>en</strong> opname<br />
verpest<strong>en</strong>. Hieronder heb ik e<strong>en</strong> aantal van deze belangrijke zak<strong>en</strong><br />
in willekeurige volgorde op e<strong>en</strong> rijtje gezet. De hier besprok<strong>en</strong><br />
factor<strong>en</strong> geld<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> voor <strong>astrofotografie</strong>, maar natuurlijk<br />
ook voor het normaal observer<strong>en</strong>.<br />
De kwaliteit van de optiek<br />
De kwaliteit van de optiek is zeer belangrijk. Dit geldt voor de<br />
telescoop alsook voor de barlowl<strong>en</strong>s.<br />
Op de kwaliteit van de optiek heb je nu ge<strong>en</strong> invloed meer. Des te<br />
belangrijker is het om hier rek<strong>en</strong>ing mee te houd<strong>en</strong> wanneer de<br />
telescoop wordt aangeschaft.<br />
Collimatie<br />
Omdat hier al g<strong>en</strong>oeg over te vind<strong>en</strong> is, wil ik dat in dit artikel niet<br />
uitgebreid behandel<strong>en</strong>. Maar voor de duidelijkheid, e<strong>en</strong> perfecte<br />
collimatie is absoluut van zeer groot belang, <strong>en</strong> zeker bij e<strong>en</strong> wat<br />
grotere <strong>en</strong> snelle Newton-telescoop moet dus regelmatig<br />
gecontroleerd word<strong>en</strong>. Zelf corrigeer ik de collimatie voor elke<br />
opnamesessie.<br />
Afgezi<strong>en</strong> van collimatie kan het overig<strong>en</strong>s ook zo zijn dat de<br />
spiegels bij e<strong>en</strong> newton telescoop te geforceerd vast zitt<strong>en</strong>,<br />
waardoor er vervorming<strong>en</strong> van het spiegeloppervlak <strong>en</strong> dus<br />
kwaliteitsverlies gaat optred<strong>en</strong>. De spiegels moet<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijk <strong>en</strong>kel<br />
ondersteund <strong>en</strong> dus niet vastgeklemd word<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 31
32<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong><br />
De hoofdspiegel van e<strong>en</strong> newton telescoop moet net vrij kunn<strong>en</strong><br />
beweg<strong>en</strong> in de houder, de vasthoudschroev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> dus zeker<br />
niet moervast zitt<strong>en</strong>!<br />
Seeing <strong>en</strong> transparantie<br />
Seeing is luchtonrust veroorzaakt door luchtlag<strong>en</strong> van<br />
verschill<strong>en</strong>de temperatur<strong>en</strong>. De warme lucht bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fluitketel,<br />
of het schijnbaar trill<strong>en</strong> van object<strong>en</strong> aan de horizon op e<strong>en</strong> warme<br />
dag zijn beide voorbeeld<strong>en</strong> die lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat luchtlag<strong>en</strong> van<br />
verschill<strong>en</strong>de temperatur<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> slecht <strong>en</strong> trill<strong>en</strong>d beeld<br />
zorg<strong>en</strong>. Ook fonkel<strong>en</strong>de sterr<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> verschijnsel van slechte<br />
seeing.<br />
Op seeing <strong>en</strong> transparantie heb je niet direct invloed. Locale<br />
seeing, bijvoorbeeld de warme lucht uit schoorst<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> afkomstig<br />
van warme dak<strong>en</strong>, kan je echter wel prober<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong> door de<br />
telescoop op e<strong>en</strong> locatie te zett<strong>en</strong> waar je daar ge<strong>en</strong> last van hebt.<br />
E<strong>en</strong> slechte seeing herk<strong>en</strong> je vrij gemakkelijk, het oppervlak <strong>en</strong> de<br />
rand<strong>en</strong> van de planeet of maan dans<strong>en</strong> dan alle kant<strong>en</strong> op. Hoe<br />
sterker je vergroot op de telescoop, hoe meer je deze luchtonrust<br />
zult zi<strong>en</strong>. Soms lijkt op het eerste gezicht de seeing best aardig,<br />
maar kunn<strong>en</strong> door de negatieve effect<strong>en</strong> van de straalstroom op de<br />
luchtonrust toch fijnere details in de opnames miss<strong>en</strong>. Dit zie je<br />
vaak pas achteraf als je de opnames hebt bewerkt, of als je geluk<br />
hebt al tijd<strong>en</strong>s het opnem<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> gebrek aan contrast op de<br />
planeet.<br />
Het is echter moeilijk om vast te stell<strong>en</strong> wat precies de oorzaak is<br />
geweest van e<strong>en</strong> slechte opname. E<strong>en</strong> slechte collimatie, slechte<br />
focus of slechte seeing producer<strong>en</strong> vergelijkbare resultat<strong>en</strong>; gebrek<br />
aan scherpte <strong>en</strong> detail. De seeing is gelukkig wel e<strong>en</strong> beetje te<br />
voorspell<strong>en</strong>. De aanwezigheid van e<strong>en</strong> straalstroom bov<strong>en</strong> het land<br />
heeft bijvoorbeeld e<strong>en</strong> negatieve invloed op de seeing, vooral fijne<br />
details moet<strong>en</strong> het dan ontgeld<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hogedrukgebied is<br />
daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> meestal bevordelijk voor e<strong>en</strong> rustige stabiele lucht met<br />
goede seeing. Maar dit zijn slechts <strong>en</strong>kele factor<strong>en</strong> die van belang<br />
zijn op de seeing, <strong>en</strong> soms is ze teg<strong>en</strong> verwachting in toch goed, <strong>en</strong><br />
andere ker<strong>en</strong> valt ze juist teg<strong>en</strong>. Uiteindelijk zul je vooral veel<br />
32
33 Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong><br />
geduld moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, <strong>en</strong> veel heldere nacht<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
meepakk<strong>en</strong>.<br />
De transparantie heeft overig<strong>en</strong>s minder effect op de kwaliteit van<br />
de beeld<strong>en</strong> dan de seeing, als het t<strong>en</strong>minste niet compleet bewolkt<br />
is. Onder mistige omstandighed<strong>en</strong> zijn vaak goede opnames te<br />
mak<strong>en</strong>, ondanks de slechtere transparantie. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> duidt de<br />
aanwezigheid van mist vaak op e<strong>en</strong> rustige atmosfeer waardoor de<br />
seeing beter is.<br />
Goede opnames van deepsky object<strong>en</strong> kan je bij volle maan of<br />
schemering meestal wel verget<strong>en</strong>, maar opnames van planet<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
natuurlijk de maan zelf gaan echter prima. De planet<strong>en</strong> zijn<br />
meestal zo helder dat ze ook bij schemering nog zeer duidelijk<br />
zichtbaar zijn, <strong>en</strong> als ze maar helder g<strong>en</strong>oeg is, dan kan je in de<br />
schemering net zulke mooie opnames mak<strong>en</strong> als in de nacht.<br />
Locatie van de telescoop<br />
Liefst uit de wind <strong>en</strong> uit de buurt van object<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong><br />
voor luchtwerveling<strong>en</strong> door temperatuurverschill<strong>en</strong>. Probeer dus<br />
warme dak<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijvoorbeeld schoorst<strong>en</strong><strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>.<br />
Temperatuur<br />
De temperatuur van de telescoop t<strong>en</strong> opzichte van de temperatuur<br />
van de buit<strong>en</strong>lucht is ook van groot belang. Je kunt nog zo’n goede<br />
seeing hebb<strong>en</strong>, maar als de telescoop net uit de warme huiskamer<br />
komt <strong>en</strong> je mete<strong>en</strong> begint met opnames mak<strong>en</strong>, dan had je dat net<br />
zo goed kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong>, want veel detail zal je niet terugvind<strong>en</strong> in de<br />
opnames. De telescoop moet op gelijke temperatuur kom<strong>en</strong> met de<br />
buit<strong>en</strong>lucht voordat hij optimaal presteert. Dat heeft dus ook weer<br />
te mak<strong>en</strong> met temperatuurverschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
luchtlag<strong>en</strong>, maar dit keer in de telescoop buis in plaats van in de<br />
buit<strong>en</strong>lucht. Het is handig is om de telescoop e<strong>en</strong> tijdje van tevor<strong>en</strong><br />
alvast naar buit<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong> zodat deze goed kan acclimatiser<strong>en</strong>, dit<br />
kan ook versneld word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> of meerdere v<strong>en</strong>tilator<strong>en</strong> op de<br />
telescoop te bevestig<strong>en</strong>, bijvoorbeeld achter de hoofdspiegel om die<br />
zo snel mogelijk naar omgevingstemperatuur te koel<strong>en</strong>. Hoe groter<br />
de (spiegel van e<strong>en</strong>) telescoop, des te langer het zal dur<strong>en</strong> voordat<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 33
34<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Kwaliteitsbepal<strong>en</strong>de<br />
factor<strong>en</strong><br />
deze op ongeveer gelijke temperatuur met de buit<strong>en</strong>lucht is<br />
gekom<strong>en</strong>. Zelf heb ik e<strong>en</strong> 25cm newton telescoop die in e<strong>en</strong><br />
onverwarmde schuur staat, <strong>en</strong> deze laat ik meestal nog 30 minut<strong>en</strong><br />
afkoel<strong>en</strong> (in de tuss<strong>en</strong>tijd doe ik e<strong>en</strong> redelijke poolafstelling <strong>en</strong><br />
sleep ik de rest van de spull<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong>).<br />
Locatie van het object aan de hemel<br />
Om e<strong>en</strong> object dat laag aan de hemel staat te kunn<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> moet je<br />
door e<strong>en</strong> dikkere laag atmosfeer he<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> dan wanneer e<strong>en</strong><br />
object hoog aan de hemel staat. Meer lucht betek<strong>en</strong>t meer trilling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hierdoor gaan extra details verlor<strong>en</strong>, <strong>en</strong> is de maximale zinvolle<br />
vergroting van de telescoop e<strong>en</strong> stuk lager. In plaats van op F/20 of<br />
F/30 de opnames met de webcam te mak<strong>en</strong>, kan je bij erg lage stand<br />
vaak beter wat conservatiever op bijvoorbeeld F/12 de opnames<br />
gaan mak<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> lagere F/waarde kan je namelijk kortere<br />
sluitertijd<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of lagere gain instelling<strong>en</strong> van de webcam<br />
instell<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dit komt de kwaliteit van de afbeelding<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede.<br />
Je kunt natuurlijk ook wacht<strong>en</strong> tot het object waar je opnames van<br />
wilt mak<strong>en</strong> hoger aan de hemel komt te staan, maar dat gaat niet<br />
altijd zo makkelijk op. Jupiter komt dit jaar in Nederland<br />
bijvoorbeeld niet hoger dan 24 grad<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de horizon, de<br />
kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> zal dat gelukkig weer beter word<strong>en</strong>. In de tuss<strong>en</strong>tijd<br />
kan je natuurlijk nog best leuke opnames mak<strong>en</strong> van Jupiter, maar<br />
die zull<strong>en</strong> het qua detail nooit kunn<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> bij opnames waarbij<br />
Jupiter op bijvoorbeeld 60 grad<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de horizon staat.<br />
34
35 Opnames mak<strong>en</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong><br />
O<br />
m het verhaal wat kort te houd<strong>en</strong> ga ik er vanuit dat het<br />
onbewolkt is, alles verder buit<strong>en</strong> klaar staat, de telescoop<br />
afgekoeld is tot omgevingstemperatuur <strong>en</strong> de poolas goed is<br />
afgesteld <strong>en</strong> de volgmotor loopt zodat er minst<strong>en</strong>s <strong>en</strong>kele minut<strong>en</strong><br />
goed gevolgd kan word<strong>en</strong> op de planeet.<br />
Collimatie controler<strong>en</strong><br />
De eerste stap is nu om te kijk<strong>en</strong> of de collimatie van de telescoop<br />
goed staat, <strong>en</strong> dan wel in de positie die de telescoop heeft als er<br />
dadelijk ook opnames word<strong>en</strong> gemaakt. Grote zware telescop<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> hun collimatie niet zo goed vasthoud<strong>en</strong><br />
als de telescoop in verschill<strong>en</strong>de posities gekanteld wordt. Als de<br />
telescoop ook nog e<strong>en</strong>s snel is (bijvoorbeeld F/4.5) dan komt de<br />
collimatie ook nog e<strong>en</strong>s zeer nauw; e<strong>en</strong> millimeter speling kan dan<br />
het verschil betek<strong>en</strong><strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> goede <strong>en</strong> slechte opnames. Hoe dit<br />
collimer<strong>en</strong> moet gebeur<strong>en</strong> zul je elders moet<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, dat valt<br />
buit<strong>en</strong> de strekking van dit artikel (er is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> al erg veel over<br />
te vind<strong>en</strong>). Als de telescoop nu goed gecollimeerd is kunn<strong>en</strong> we aan<br />
de slag gaan met het mak<strong>en</strong> van opnames.<br />
Opname software<br />
Om goede opnames te mak<strong>en</strong> met de webcam kan je het beste e<strong>en</strong><br />
capture-programma gebruik<strong>en</strong> wat speciaal voor onze doeleind<strong>en</strong><br />
bedoeld is. Er zijn veel verschill<strong>en</strong>de astronomie captureprogramma’s<br />
beschikbaar die in principe allemaal hetzelfde do<strong>en</strong>:<br />
met behulp van de webcam filmpjes opnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze<br />
ongecomprimeerd wegschrijv<strong>en</strong> op de harde schijf. Met sommige<br />
van deze programma’s kan je rechtstreeks de instelling<strong>en</strong> van de<br />
webcam wijzig<strong>en</strong> <strong>en</strong> opslaan in profiel<strong>en</strong>, zodat je in e<strong>en</strong> latere<br />
sessie dezelfde instelling<strong>en</strong> weer kan inlad<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> andere handige<br />
feature is het gebruik van e<strong>en</strong> live histogram functie om te kijk<strong>en</strong><br />
of er niet te licht of te donker wordt opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> histogram<br />
geeft weer welke pixelwaardes allemaal in e<strong>en</strong> beeld voorkom<strong>en</strong>.<br />
Het programma wat ik zelf altijd gebruik is wxAstroCapture.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 35
36<br />
E<strong>en</strong> histogram laat zi<strong>en</strong> welke pixelwaardes voorkom<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
afbeelding. De webcam g<strong>en</strong>ereert plaatjes met maximaal 256<br />
verschill<strong>en</strong>de pixelwaardes. In dit histogram is te zi<strong>en</strong> dat slechts<br />
de onderste helft van deze pixelwaardes is gebruikt.<br />
Object zoek<strong>en</strong>, c<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> <strong>en</strong> focuss<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong> 36<br />
In de eerste plaats zul je natuurlijk de planeet in het beeldveld van<br />
de webcam moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat is vaak al e<strong>en</strong> kunst op zich. Het<br />
beeldveld van de webcam komt namelijk ongeveer overe<strong>en</strong> met het<br />
beeldveld van e<strong>en</strong> 5mm plossl oculair, <strong>en</strong> dat is best klein. Het<br />
beste kan je dus beginn<strong>en</strong> met de planeet in de zoeker van de kijker<br />
te c<strong>en</strong>trer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s met je grootste oculair de planeet te<br />
c<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> in je telescoop. Als je dit nauwkeurig doet kan je nu de<br />
webcam aansluit<strong>en</strong> in plaats van dit oculair, <strong>en</strong> de instelling<strong>en</strong> op<br />
de webcam zo lichtgevoelig mogelijk zett<strong>en</strong>. Zet hiertoe het aantal<br />
beeld<strong>en</strong> per seconde op 5, zet de gain instelling helemaal op<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
doe de sluitertijd zo groot mogelijk zett<strong>en</strong>. Met wat geluk zie je nu<br />
e<strong>en</strong> wazige vlek in beeld die de planeet moet voorstell<strong>en</strong>. Als je<br />
niks ziet kan het zijn dat je zo ver uit focus b<strong>en</strong>t dat het licht van<br />
de planeet niet wordt waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de webcam, in dat geval<br />
moet je de focus meestal verder naar binn<strong>en</strong> draai<strong>en</strong> waardoor het<br />
beeld scherper <strong>en</strong> helderder zal word<strong>en</strong>. Het kan natuurlijk ook zo<br />
zijn dat je de planeet in eerste instantie niet goed gec<strong>en</strong>treerd hebt<br />
in je oculair (of in de tuss<strong>en</strong>tijd per ongeluk de telescoop hebt<br />
bewog<strong>en</strong>), <strong>en</strong> dan kan je weer van voor af aan beginn<strong>en</strong>. Als het<br />
allemaal gelukt is, <strong>en</strong> je de planeet gec<strong>en</strong>treerd hebt in het<br />
beeldveld van de webcam, kan je vervolg<strong>en</strong>s, afhankelijk van de
37 Opnames mak<strong>en</strong><br />
vergroting die je wilt bereik<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> Barlow l<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> de telescoop<br />
<strong>en</strong> de webcam plaats<strong>en</strong>.<br />
Met e<strong>en</strong> 5x Barlow kom ik op mijn telescoop op e<strong>en</strong> acceptabele<br />
op<strong>en</strong>ingsverhouding van ongeveer F/23. Na het plaats<strong>en</strong> van deze<br />
Barlow is de planeet vaak weer helemaal uit focus, <strong>en</strong> zul je dit<br />
weer moet<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong>. Als je één keer hebt bepaald op welke<br />
positie de webcam met Barlow in focus zit (<strong>en</strong> dat is voor elk object<br />
in de ruimte gelijk!), dan is het handig om dit op de focuser met<br />
e<strong>en</strong> markeerstift of e<strong>en</strong> stickertje aan te gev<strong>en</strong>, zodat het focuss<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de keer sneller kan gaan.<br />
Als het goed is heb je nu de planeet in de juiste vergroting, <strong>en</strong><br />
ongeveer scherp, in het beeldveld van de webcam staan. Nu is het<br />
zaak om de planeet goed te gaan scherpstell<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> heel<br />
precies werkje waar je echt de tijd voor moet nem<strong>en</strong>, de kleinste<br />
afwijking zorgt namelijk voor e<strong>en</strong> onscherp beeld. Bij Jupiter kan je<br />
erg goed scherpstell<strong>en</strong> op zijn maantjes. Laat de instelling<strong>en</strong> van de<br />
webcam dan zo staan dat de maantjes goed zichtbaar zijn (meestal<br />
is dit met de gain <strong>en</strong> de sluitertijd helemaal op<strong>en</strong> <strong>en</strong> 5 beeld<strong>en</strong> per<br />
seconde, maar soms is de snellere weergave van 10 beeld<strong>en</strong> per<br />
seconde duidelijker). Bij de overige planet<strong>en</strong>, of als de maantjes<br />
van Jupiter ver verwijderd zijn van de bol zelf, heb je deze luxe<br />
niet, <strong>en</strong> zul je aan de hand van de planeetbol moet<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong><br />
wanneer deze het scherpst is. E<strong>en</strong> goed idee is om te kijk<strong>en</strong> naar de<br />
rand<strong>en</strong> van de planeet, als deze het scherpst omlijnd zijn dan is de<br />
focus goed. Maar als de seeing het toelaat, kan je soms ook al<br />
structur<strong>en</strong> op de planeetbol zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarop prober<strong>en</strong> scherp te<br />
stell<strong>en</strong>. Zet hiertoe de webcam-instelling<strong>en</strong> zodanig dat de planeet<br />
niet meer overbelicht is (lagere gain, kortere sluitertijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
hoog aantal beeld<strong>en</strong> per seconde). Met e<strong>en</strong> motor-focuser wordt<br />
het scherpstell<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudiger; je hoeft nu niet telk<strong>en</strong>s de focuser<br />
aan te rak<strong>en</strong> waardoor trilling<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> instell<strong>en</strong><br />
Nu is het zaak om de instelling<strong>en</strong> van de webcam goed te zett<strong>en</strong>.<br />
Als het goed is heb je met WcRmac e<strong>en</strong>malig e<strong>en</strong> firmware<br />
modificatie toegepast die bepaalde instelling<strong>en</strong> van de webcam al<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 37
38<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong> 38<br />
goed zet. Deze instelling<strong>en</strong> moet je telk<strong>en</strong>s echter wel weer lad<strong>en</strong><br />
op de webcam, <strong>en</strong> dat doe je door de factory default settings op de<br />
webcam te herstell<strong>en</strong>. Voor de SPC900NC moet je hierna ook nog<br />
de picture <strong>en</strong>hancer uitschakel<strong>en</strong>. De meeste instelling<strong>en</strong> op de<br />
webcam staan nu goed. De <strong>en</strong>ige drie instelling<strong>en</strong> waar je nu in<br />
principe nog aan moet kom<strong>en</strong> zijn de fps, de gain, <strong>en</strong> de sluitertijd.<br />
Bij e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam kan je in nog wel e<strong>en</strong> beetje spel<strong>en</strong> met de<br />
rood <strong>en</strong> blauw kleur<strong>en</strong>instelling<strong>en</strong> (handmatige witbalans), maar je<br />
zult zi<strong>en</strong> dat voor realistische kleur<strong>en</strong> rood het beste rond 40% <strong>en</strong><br />
blauw rond 20% kan staan.<br />
Omdat de webcams slechts USB1.1 apparat<strong>en</strong> zijn (ook de<br />
SPC900NC. USB2.0 compatible wil niet zegg<strong>en</strong> dat de camera ook<br />
op die snelheid zijn werk doet!), vindt er bij meer dan 5 fps altijd<br />
compressie plaats als de beeld<strong>en</strong> van de webcam naar de pc<br />
verstuurd word<strong>en</strong>. Hierdoor daalt de kwaliteit van de beeld<strong>en</strong> bij<br />
hogere fps aanzi<strong>en</strong>lijk. Het verschil in beeldkwaliteit tuss<strong>en</strong> 5 <strong>en</strong> 10<br />
fps is relatief klein, maar alles daarbov<strong>en</strong> is door de compressie<br />
eig<strong>en</strong>lijk niet meer interessant voor <strong>astrofotografie</strong>. Om zoveel<br />
mogelijk beeld<strong>en</strong> in zo kort mogelijke tijd te schiet<strong>en</strong> kies ik altijd<br />
voor 10 fps. Met de sluitertijd kan je instell<strong>en</strong> hoe lang de beeld<strong>en</strong><br />
telk<strong>en</strong>s belicht moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> heel korte sluitertijd heeft als<br />
voordeel dat de seeing als het ware bevriest (of anders gezegd: als<br />
je e<strong>en</strong> langere sluitertijd instelt, dan wordt de luchtonrust tijd<strong>en</strong>s<br />
die sluitertijd versmeerd over de afbeelding). E<strong>en</strong> korte sluitertijd<br />
zorgt echter ook voor minder lichtvangst, <strong>en</strong> dat moet<br />
gecomp<strong>en</strong>seerd word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> hogere gain instelling. En hoe<br />
hoger de gain instelling, des te hoger de hoeveelheid ruis in de<br />
beeld<strong>en</strong> zal zijn. Je zult dus e<strong>en</strong> afweging moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />
hoeveelheid ruis in de opnames <strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte sluitertijd. Doordat je<br />
straks e<strong>en</strong> groot aantal beeld<strong>en</strong> gaat stapel<strong>en</strong> (stack<strong>en</strong>) wordt de<br />
signaal ruis verhouding aanzi<strong>en</strong>lijk beter dan bij e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
afbeelding. Hierdoor kan je meestal de gain instelling toch vrij<br />
hoog zett<strong>en</strong> (voor niet gekoelde webcams zou ik zelf niet snel hoger<br />
gaan dan 80%. Meestal zit ik rond de 50 a 70%). Zorg er ook voor<br />
dat de afbeelding niet te licht <strong>en</strong> niet te donker is als je gaat<br />
opnem<strong>en</strong>. Als je te donker opneemt dan heb je straks de grootste<br />
moeite om aan het eind van de rit weer e<strong>en</strong> acceptabel beeld
39 Opnames mak<strong>en</strong><br />
tevoorschijn te tover<strong>en</strong> (<strong>en</strong> vaak lukt het gewoon niet), <strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />
te lichte opname verlies je ook vaak in contrast <strong>en</strong> detail. Zelf zorg<br />
ik dat het helderste punt wat ik aan het opnem<strong>en</strong> b<strong>en</strong> op ongeveer<br />
40 a 50% ligt van wat mijn webcam daadwerkelijk kan waarnem<strong>en</strong>.<br />
Uit mijn beperkte ervaring merk ik dat alles onder de 25% <strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong> de 80% eig<strong>en</strong>lijk nooit zulke goede resultat<strong>en</strong> oplevert als<br />
instelling<strong>en</strong> rond de 50%.<br />
Opnametijd<br />
Nu je de instelling<strong>en</strong> op de webcam goed hebt staan kan je de<br />
daadwerkelijke opnames gaan mak<strong>en</strong>. Omdat de planet<strong>en</strong> zelf ook<br />
ronddraai<strong>en</strong>, kan je echter niet onbeperkt lang gaan opnem<strong>en</strong>. In<br />
onderstaande grafiek heb ik per planeet afhankelijk van de<br />
gebruikte vergroting aangegev<strong>en</strong> hoe lang je opnames kan mak<strong>en</strong><br />
zonder dat details door de rotatie van de planeet verlor<strong>en</strong> gaan.<br />
Deze tabel is <strong>en</strong>kel van toepassing voor de Vesta Pro, Toucam Pro I<br />
<strong>en</strong> II <strong>en</strong> SPC900NC webcams (<strong>en</strong> beelds<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> met dezelfde<br />
pixelgroottes) <strong>en</strong> vooral <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong> indicatie over de maximale<br />
opnametijd<strong>en</strong>. Als de omstandighed<strong>en</strong> niet optimaal zijn<br />
(bijvoorbeeld slechtere seeing) waardoor er minder details<br />
waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, dan kunn<strong>en</strong> deze tijd<strong>en</strong> ruimer<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ook als de schijnbare diameter van de planeetbol<br />
lager dan het maximum is, kunn<strong>en</strong> de tijd<strong>en</strong> wat ruimer g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 39
40<br />
Deze grafiek laat het maximum aantal minut<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat je - onder<br />
ideale omstandighed<strong>en</strong> - opnames kan mak<strong>en</strong> voordat door de<br />
rotatie van de planeet oppervlaktedetails verlor<strong>en</strong> gaan. De tijd<strong>en</strong><br />
zijn afhankelijk van de schijnbare diameter van de planet<strong>en</strong>. Voor<br />
Jupiter <strong>en</strong> Saturnus is deze grafiek altijd toepasbaar, voor Mars<br />
geeft de grafiek zeker voor de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede indicatie<br />
over de opnametijd<strong>en</strong>.<br />
Als je werkt met losse filters <strong>en</strong> je wilt de verschill<strong>en</strong>de<br />
afbeelding<strong>en</strong> na afloop weer sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong>, dan zul je voor al je<br />
opnames sam<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze tijd<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>! In het<br />
bijzonder bij Jupiter op hoge vergroting<strong>en</strong> is dat e<strong>en</strong> lastig karwei.<br />
‘Gelukkig’ zijn de omstandighed<strong>en</strong> echter zeld<strong>en</strong> zo goed dat je op<br />
hoge vergroting<strong>en</strong> het maximum aan detail met de telescoop kan<br />
waarnem<strong>en</strong>, in de praktijk kan je dus vaak wel 50% langer<br />
belicht<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s verton<strong>en</strong> de planet<strong>en</strong> V<strong>en</strong>us, Uranus <strong>en</strong><br />
Neptunes dusdanig weinig oppervlakte detail dat je in de praktijk<br />
ge<strong>en</strong> tijdslimiet hebt zoals bij Mars, Jupiter of Saturnus. Meestal is<br />
er op het oppervlakte van Saturnus ook ge<strong>en</strong> detail te zi<strong>en</strong>,<br />
waardoor je ook daar langer opnames kan mak<strong>en</strong>. Soms zijn er<br />
echter wel storm<strong>en</strong> waar te nem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dan zal je weer wel rek<strong>en</strong>ing<br />
moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met de maximale opnametijd<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong> 40
41 Opnames mak<strong>en</strong><br />
Saturnus laat meestal ge<strong>en</strong> oppervlaktedetail zi<strong>en</strong>, maar op 2 mei<br />
2008 om 20:37 (UTC) was er toch e<strong>en</strong> stormcomplex zichtbaar.<br />
Dit is e<strong>en</strong> LRGB afbeelding met als Luminance e<strong>en</strong> oranje filter in<br />
combinatie met e<strong>en</strong> UV/IR-block filter gemaakt met e<strong>en</strong><br />
zwart/wit Toucam Pro II webcam. De RGB opname is afkomstig<br />
van e<strong>en</strong> SPC900NC kleur<strong>en</strong>-webcam.<br />
Als je d<strong>en</strong>kt dat je met één filmpje van 200 frames op e<strong>en</strong> avond<br />
e<strong>en</strong> echt goede opname van e<strong>en</strong> planeet kan krijg<strong>en</strong>, dan heb je het<br />
bijna altijd mis. Omdat de seeing eig<strong>en</strong>lijk van minuut op minuut<br />
(<strong>en</strong> vaak van seconde op seconde) kan wissel<strong>en</strong> - <strong>en</strong> het onmogelijk<br />
is om dit te voorspell<strong>en</strong> – kan je beter meerdere langere filmpjes<br />
per avond mak<strong>en</strong>. Op die manier heb je de grootste kans dat er<br />
door tijdelijke goede seeing bruikbare beeld<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>zitt<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt de signaal/ruis verhouding naarmate je meer<br />
frames stapelt aanzi<strong>en</strong>lijk beter.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 41
42<br />
Links: één van de betere frames uit e<strong>en</strong> filmpje met e<strong>en</strong> opname van<br />
Mars. Rechts: e<strong>en</strong> licht verscherpte stack van 500 van zulke frames laat<br />
e<strong>en</strong> wereld aan details zi<strong>en</strong>. Beide afbeelding<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong>igszins vergroot<br />
om het verschil in ruis <strong>en</strong> detail beter zichtbaar te mak<strong>en</strong>. De<br />
helderheid van beide afbeelding<strong>en</strong> is gelijkgesteld.<br />
Voor maanopnames kan je vanwege de hoge helderheid van de<br />
<strong>Maan</strong>(<strong>en</strong> dus de lagere gain <strong>en</strong> kortere sluitertijd instelling<strong>en</strong> van<br />
de webcam wat resulteert in aanzi<strong>en</strong>lijk minder ruis) vaak volstaan<br />
met minder lange filmpjes. Voor planeetopnames maak ik vaak<br />
filmpjes van 200 second<strong>en</strong> bij 10 fps: in totaal 2000 beeld<strong>en</strong>. Vaak<br />
is de seeing echter zo slecht dat deze op ‘goede mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ nog<br />
altijd zeer beroerd is, hierdoor zijn echt goede afbeelding<strong>en</strong> eerder<br />
uitzondering dan regel. Het <strong>en</strong>ige nadeel van meer filmpjes mak<strong>en</strong><br />
is dat je meer tijd kwijt b<strong>en</strong>t aan het bewerk<strong>en</strong> ervan, je moet er<br />
natuurlijk wel wat voor over hebb<strong>en</strong>. Één keer heb ik 35 filmpjes<br />
van elk 1000 afbeelding<strong>en</strong> gemaakt van Jupiter, <strong>en</strong> deze na afloop 1<br />
voor 1 op dezelfde manier bewerkt. Terwijl de instelling<strong>en</strong> op de<br />
webcam telk<strong>en</strong>s gelijk war<strong>en</strong>, stak<strong>en</strong> vijf afbeelding<strong>en</strong> met name<br />
door tijdelijk betere seeing duidelijk uit bov<strong>en</strong> de rest van de<br />
afbeelding<strong>en</strong>.<br />
LRGB techniek toepass<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong> 42<br />
Zelf maak ik inmiddels bijna altijd gebruik van de LRGB techniek,<br />
<strong>en</strong> dan wel met e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam voor Luminance opnames <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> gewone kleur<strong>en</strong>-webcam voor de kleur<strong>en</strong>opnames. Je wisselt<br />
dan tuss<strong>en</strong>tijds snel van webcam, <strong>en</strong> moet elke keer weer opnieuw<br />
goed scherpstell<strong>en</strong>. In plaats van de zwart/wit-webcam kan je ook<br />
je kleur<strong>en</strong>-webcam gebruik<strong>en</strong> om Luminance opnames mee te
43 Opnames mak<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>. Deze is echter wel minder lichtgevoelig als de zwart/witwebcam<br />
<strong>en</strong> heeft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lagere effectieve resolutie zodat de<br />
opnames minder gedetailleerd zull<strong>en</strong> zijn. Toch is het resultaat<br />
vaak nog beter dan <strong>en</strong>kel gebruik mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam<br />
om opnames mee te mak<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s is het zeker niet onmogelijk<br />
om zonder ingewikkelde LRGB techniek toch goede opnames te<br />
mak<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> opname van Saturnus van 16 december 2007<br />
gemaakt met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele SPC900NC webcam in<br />
combinatie met e<strong>en</strong> UV/IR-block filter. Ook zonder<br />
LRGB techniek zijn goede opnames te mak<strong>en</strong>.<br />
Omdat je met LRGB meerdere opnames gaat sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> zul je<br />
wel rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met de maximale opnametijd<strong>en</strong> van<br />
de planet<strong>en</strong>. Omdat de RGB-afbeelding vaak van duidelijk mindere<br />
kwaliteit is dan de Luminance-afbeelding, zeker als je deze<br />
opneemt met e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam, kan je de opnametijd<strong>en</strong> wat<br />
ruimer nem<strong>en</strong>. In extreme gevall<strong>en</strong> is het zelfs mogelijk om veel<br />
grotere verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Luminance <strong>en</strong> RGB opnames toe te staan.<br />
D<strong>en</strong>k daarbij aan e<strong>en</strong> compleet gebrek aan oppervlakte details op<br />
bijvoorbeeld Saturnus. E<strong>en</strong> opname van <strong>en</strong>kele ur<strong>en</strong> later toont dan<br />
schijnbaar dezelfde afbeelding van Saturnus als e<strong>en</strong> eerdere<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 43
44<br />
opname. Ook e<strong>en</strong> kwalitatief slechtere kleur<strong>en</strong>opname van Jupiter<br />
waarbij de grote rode storm niet zichtbaar is kan vaak gebruikt<br />
word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> Luminance opname in te kleur<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> LRGB opname van Jupiter van 15 augustus 2008. De<br />
RGB afbeelding was <strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong> eerder gemaakt <strong>en</strong> liet<br />
ongeveer hetzelfde gezicht van Jupiter zi<strong>en</strong>. Deze<br />
afbeelding bevatte dusdanig weinig detail dat deze ook nu<br />
nog met redelijk resultaat gebruikt kon word<strong>en</strong> om de<br />
Luminance afbeelding mee in te kleur<strong>en</strong>. Dit geval is<br />
eerder uitzondering dan regel, <strong>en</strong> zeker bij meer detailrijke<br />
opnames van Jupiter zul je rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met<br />
de maximale opnametijd<strong>en</strong>. In dit geval stond Jupiter op<br />
slechts 14 grad<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de horizon <strong>en</strong> war<strong>en</strong> de opnames<br />
gemaakt op e<strong>en</strong> brandpuntsafstand van slechts 2.4 meter<br />
met e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>ingsverhouding van ongeveer F/11.<br />
De <strong>Maan</strong> opnem<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames mak<strong>en</strong> 44<br />
Opnames mak<strong>en</strong> van de <strong>Maan</strong> gaat eig<strong>en</strong>lijk op dezelfde manier als<br />
opnames mak<strong>en</strong> van de planet<strong>en</strong>, maar is vaak e<strong>en</strong> stapje<br />
e<strong>en</strong>voudiger. Het is gemakkelijker om de maan in beeld te krijg<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> vanwege de grote helderheid <strong>en</strong> detail gaat het scherpstell<strong>en</strong> ook<br />
beter. Voor de absolute beginner is de maan dus e<strong>en</strong> zeer geschikt<br />
doelwit voor de eerste opnames. Doordat de maan ook nauwelijks<br />
kleur<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong>, is het mogelijk om met e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> IR-pass filter opnames te mak<strong>en</strong> zonder dat je ook nog weer<br />
kleur<strong>en</strong>informatie moet verzamel<strong>en</strong>. Dit geeft bijna altijd beter
45 Opnames mak<strong>en</strong><br />
resultaat dan e<strong>en</strong> opname afkomstig van e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam in de<br />
normale modus (zoals gewoonlijk dan wel in combinatie met e<strong>en</strong><br />
UV/IR-block filter). Als je ge<strong>en</strong> zwart/wit-webcam hebt dan loont<br />
het vaak toch de moeite om e<strong>en</strong> IR-pass filter te gebruik<strong>en</strong> met de<br />
kleur<strong>en</strong>-webcam in zwart/wit modus.<br />
E<strong>en</strong> afbeelding van de twee maankraters Theophillus<br />
& Cyrillus met e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam <strong>en</strong> e<strong>en</strong> IR-pass<br />
filter. Vanwege zijn grootte én helderheid is de maan<br />
ook geschikt voor beginn<strong>en</strong>de webcammers.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 45
46<br />
Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
Stack<strong>en</strong><br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames bewerk<strong>en</strong> 46<br />
De gemaakte filmpjes moet<strong>en</strong> natuurlijk ook sam<strong>en</strong>gevoegd word<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele afbeelding. Het programma wat veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
hiervoor gebruik<strong>en</strong> is Registax V5. Dit is e<strong>en</strong> gratis programma<br />
waarmee je filmpjes van zowel de <strong>Maan</strong> als de planet<strong>en</strong> kunt<br />
sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong>(stack<strong>en</strong>), <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong>. Het valt buit<strong>en</strong> de strekking<br />
van dit artikel om alle verschill<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> uit te legg<strong>en</strong> (op<br />
de website van Registax kan je e<strong>en</strong> uitgebreide handleiding<br />
download<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aanrader!), maar aan de hand van e<strong>en</strong> voorbeeld<br />
zal ik vertell<strong>en</strong> hoe je in ieder geval met dit programma aan de slag<br />
kunt gaan.<br />
Stel we hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> filmpje gemaakt van de planeet Mars met e<strong>en</strong><br />
SPC900NC kleur<strong>en</strong>-webcam. Door in Registax te klikk<strong>en</strong> op Select<br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s het filmpje te selecter<strong>en</strong> wordt deze geop<strong>en</strong>d. Omdat<br />
Mars waarschijnlijk niet altijd op exact dezelfde plaats staat in het<br />
filmpje, gaat Registax eerst bepal<strong>en</strong> waar Mars telk<strong>en</strong>s in het<br />
filmpje staat. Dit gebeurt in Registax in het Align tabblad. Tijd<strong>en</strong>s<br />
dit align<strong>en</strong> probeert Registax ook e<strong>en</strong> idee te krijg<strong>en</strong> welke beeld<strong>en</strong><br />
meer detail bevatt<strong>en</strong> dan andere beeld<strong>en</strong>.<br />
Er zijn verschill<strong>en</strong>de methodes aan de hand waarvan Registax<br />
bepaald of e<strong>en</strong> afbeelding beter is dan e<strong>en</strong> andere, <strong>en</strong> zelf gebruik<br />
ik altijd de methode Gradi<strong>en</strong>t (onder Quality estimator). Bij Lowest<br />
quality kan je aangev<strong>en</strong> tot welke kwaliteit van de afbeelding<br />
Registax moet mee gaan nem<strong>en</strong> voor het stack<strong>en</strong>, na het align<strong>en</strong><br />
kan je deze optie overrul<strong>en</strong> door handmatig de schuifbalk onderin<br />
beeld te verplaats<strong>en</strong>. In eerste instantie is e<strong>en</strong> waarde van 85 e<strong>en</strong><br />
goede waarde voor deze Lowest quality. Nu moet je e<strong>en</strong><br />
Alignm<strong>en</strong>tboxsize uitkiez<strong>en</strong> die zo groot is dat deze net over de<br />
planeetbol valt. Bij planeetopnames is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kelvoudige alignm<strong>en</strong>t<br />
de beste optie (Default single, onder method).
47 Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
Klik vervolg<strong>en</strong>s in het midd<strong>en</strong> van de planeetbol <strong>en</strong> hierna op de<br />
knop ‘Align’. Registax gaat nu het hele filmpje bij langs om te<br />
bepal<strong>en</strong> waar in het beeld de planeet steeds staat. Als dit align<strong>en</strong><br />
niet goed gaat, omdat hij de planeet uit het oog verliest, dan kan je<br />
onder G<strong>en</strong>eral options kijk<strong>en</strong> of Track object <strong>en</strong> Predict track wel<br />
aan staan. Aan het eind van de rit heeft Registax alle frames uit het<br />
filmpje op volgorde van goed naar slecht geord<strong>en</strong>d. Door de<br />
schuifbalk onderin beeld te verplaats<strong>en</strong> kan je bepal<strong>en</strong> hoeveel<br />
frames je wilt stack<strong>en</strong>. Zelf selecteer ik meestal minimaal de beste<br />
400 beeld<strong>en</strong>, maar vaak zelfs tot aan 1000 of meer (van in totaal<br />
ongeveer 2000 beeld<strong>en</strong>). Dit hangt natuurlijk sterk af van de<br />
seeing, bij goede seeing zijn bijna alle frames van dezelfde<br />
kwaliteit, <strong>en</strong> dus bruikbaar. Bij slechtere seeing zul je of g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> met slechtere frames, of met minder frames. Als je<br />
e<strong>en</strong> keuze hebt gemaakt over hoeveel frames je wilt gaan stack<strong>en</strong><br />
dan kan je op het knopje limit gaan drukk<strong>en</strong>.<br />
Registax br<strong>en</strong>gt je nu naar het Optimize tabblad. Hier wordt het<br />
align<strong>en</strong> geperfectioneerd; de beeld<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog beter over elkaar<br />
he<strong>en</strong> gelegd. Het beste kan Registax dit do<strong>en</strong> aan de hand van e<strong>en</strong><br />
goede refer<strong>en</strong>tieafbeelding, kies hiertoe onder Create a refer<strong>en</strong>ce<br />
frame voor ongeveer 100 frames to stack <strong>en</strong> klik vervolg<strong>en</strong>s op<br />
create. Registax voegt nu de beste 100 frames sam<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nieuwe<br />
afbeelding. Hierna kom je voor het eerst in het Wavelet tabblad<br />
terecht, <strong>en</strong> voordat je de refer<strong>en</strong>tieafbeelding verder gaat gebruik<strong>en</strong><br />
kan je hem vaak beter iets verscherp<strong>en</strong>. Zorg ervoor dat je de<br />
afbeelding in ieder geval nu nog niet te scherp maakt; voor wat<br />
wazige afbeelding<strong>en</strong> volstaat het vaak om het derde wavelets balkje<br />
naar 20 te slep<strong>en</strong> voor scherpere opnames van de maan kan je beter<br />
het tweede balkje iets naar rechts verslep<strong>en</strong>. Die wavelet<br />
instelling<strong>en</strong> zijn overig<strong>en</strong>s erg afhankelijk van de gebruikte<br />
vergroting <strong>en</strong> de seeing, <strong>en</strong> zijn dus eig<strong>en</strong>lijk altijd anders. Als je<br />
de afbeelding iets scherper hebt gemaakt klik je op Continue <strong>en</strong><br />
kom je weer in het Optimize tabblad uit. Zorg ervoor dat Single<br />
run optimizer uit staat <strong>en</strong> klik vervolg<strong>en</strong>s op Optimize & Stack.<br />
Ev<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>door, Registax heeft erg veel mogelijkhed<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de<br />
beschrev<strong>en</strong> methode is dus zeker niet de <strong>en</strong>ige. Tot nu toe heb ik<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 47
48<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames bewerk<strong>en</strong> 48<br />
echter nog nooit duidelijk betere afbeelding<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
andere methode te volg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> om eerlijk te zijn heb ik er al zeer<br />
veel geprobeerd. Misschi<strong>en</strong> dat met bepaalde instelling<strong>en</strong> net e<strong>en</strong><br />
iets betere afbeelding mogelijk is, maar informatie die er niet is<br />
kan je ook niet tevoorschijn hal<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het effect van goede focus of<br />
collimatie is dan ook veel groter dan bijvoorbeeld het gebruik van<br />
e<strong>en</strong> techniek als Resampling of Drizzling in Registax. Wat verreweg<br />
het belangrijkste is, is hoeveel frames er uiteindelijk gestacked<br />
gaan word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hoe hard je aan de wavelets balkjes gaat trekk<strong>en</strong><br />
om de afbeelding scherper te mak<strong>en</strong>. En zo zijn er nog e<strong>en</strong> aantal<br />
zak<strong>en</strong>, die ik nu zal behandel<strong>en</strong>.<br />
Kleur bewerk<strong>en</strong><br />
Als het goed is, is Registax nu klaar met het stack<strong>en</strong> van de frames<br />
<strong>en</strong> b<strong>en</strong> je weer in het Wavelet tabblad uitgekom<strong>en</strong>. In het geval van<br />
e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>opname met de kleur<strong>en</strong>-webcam is nu de tijd gekom<strong>en</strong><br />
om de verschill<strong>en</strong>de kleur<strong>en</strong> goed op elkaar af te stell<strong>en</strong>. Door<br />
atmosferische dispersie ligg<strong>en</strong> de kleurkanal<strong>en</strong> namelijk niet netjes<br />
over elkaar he<strong>en</strong>. Klik hiertoe e<strong>en</strong> keer op het midd<strong>en</strong> van de<br />
planeet (om Registax te lat<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> dat hij daar naar moet kijk<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> klik vervolg<strong>en</strong>s op RGB Align <strong>en</strong> op Estimate. Vervolg<strong>en</strong>s kan je<br />
naar smaak met de wavelets instelling<strong>en</strong> gaan spel<strong>en</strong>. Links in beeld<br />
zijn 6 wavelets balk<strong>en</strong> zichtbaar, die van bov<strong>en</strong> naar onder hun<br />
uitwerk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op steeds grover detail. Met de eerste wavelets<br />
balk word<strong>en</strong> dus heel fijne details verscherpt, <strong>en</strong> zeker als je weinig<br />
frames hebt gestacked wordt hierdoor ook de aanwezige ruis meer<br />
verscherpt dan bij bijvoorbeeld het derde wavelets balkje. Het<br />
effect van al deze balkjes is eig<strong>en</strong>lijk niet te voorspell<strong>en</strong>, <strong>en</strong> is<br />
afhankelijk van de scherpte van de afbeelding (wat vaak weer<br />
sam<strong>en</strong>hangt met de vergroting <strong>en</strong> de seeing, maar ook van<br />
bijvoorbeeld de instelling<strong>en</strong> op de webcam). Bij de maanfoto <strong>en</strong>kele<br />
pagina’s terug heb ik bijvoorbeeld <strong>en</strong>kel het eerste wavelets balkje<br />
wat verschov<strong>en</strong> tot 10, maar bij de meeste planeetopnames op hoge<br />
vergroting zit ik vaak met het tweede of het derde wavelets balkje<br />
te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan tot waardes van wel 40 of 50.<br />
Om zoveel mogelijk detail de lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> moet het histogram van de<br />
afbeelding vaak ook nog gestretcht word<strong>en</strong>. Dit kan je in Registax
49 Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
Opslaan<br />
do<strong>en</strong> door naar Wavelet options te gaan, <strong>en</strong> daar te klikk<strong>en</strong> op<br />
Histogram <strong>en</strong> op RGB Balance. In RGB Balance kan je de<br />
kleurkanal<strong>en</strong> corriger<strong>en</strong>, maar dit doe ik meestal na afloop in e<strong>en</strong><br />
programma als The GIMP (gratis) of Photoshop (duur) omdat ik er<br />
dan meer controle over heb. Je kunt het v<strong>en</strong>ster van RGB Balance<br />
nu echter wel prima gebruik<strong>en</strong> om te kijk<strong>en</strong> of je niet teveel aan het<br />
histogram stretched. In het v<strong>en</strong>ster Histogram wordt namelijk<br />
<strong>en</strong>kel het histogram van de gro<strong>en</strong>e kleur weergegev<strong>en</strong>. Aan de lage<br />
kant van het histogram moet je in de regel niet aankom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de lo<br />
instelling kan je dus op 0 lat<strong>en</strong> staan. De hoge kant moet je zover<br />
terugbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dat alle kleur<strong>en</strong> in de grafiekjes in RGB Balance in<br />
het geheel zichtbaar zijn (zodanig dat ongeveer 5% aan de<br />
rechterkant van de grafiek nog geheel wit is).<br />
De volg<strong>en</strong>de stap is om op Do All te klikk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarna op Save<br />
Image. Geef de afbeelding e<strong>en</strong> zinnige naam <strong>en</strong> sla de afbeelding op<br />
als e<strong>en</strong> 16-bit PNG of 16-bit TIFF bestand. Het PNG<br />
bestandsformaat gebruikt lossless compressie (er wordt dus ge<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele beeldinformatie weggegooid, maar het bestand wordt wel<br />
kleiner). Als je al tevred<strong>en</strong> b<strong>en</strong>t met de afbeelding, <strong>en</strong> hem wit<br />
plaatst<strong>en</strong> op het web, dan kan je het bestand ook opslaan als e<strong>en</strong><br />
JPG bestand. Vanwege de lossy compressietechniek is dit<br />
bestandsformaat echter niet echt geschikt om de afbeelding later<br />
nog weer te gaan bewerk<strong>en</strong>, er wordt namelijk wel beeldinformatie<br />
aangepast <strong>en</strong> weggegooid.<br />
Soms ontstaan er in Registax na het toepass<strong>en</strong> van de wavelets<br />
artefacts; vervel<strong>en</strong>de nep details die duidelijk niet op de planeetbol<br />
thuishor<strong>en</strong>. De meest voorkom<strong>en</strong>de hiervan is het onion ring<br />
effect, dit zijn lijnvormige artefacts die op de planeetbol zelf aan de<br />
rand van de planeet voorkom<strong>en</strong>.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 49
50<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames bewerk<strong>en</strong> 50<br />
Dit onion ring effect heeft vooral te mak<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gebrek aan<br />
contrast in e<strong>en</strong> bepaalde regio van de planeet. Zelf heb ik het idee<br />
dat het vaker voorkomt onder slechte seeing, <strong>en</strong> bij net niet<br />
helemaal scherpe afbeelding<strong>en</strong>, ook afbeelding<strong>en</strong> die te donker zijn<br />
verton<strong>en</strong> vaker onion rings.<br />
Als je e<strong>en</strong> Luminance afbeelding wilt bewerk<strong>en</strong> in Registax<br />
(bijvoorbeeld e<strong>en</strong> IR-pass opname van Mars) dan kan je alle<br />
bov<strong>en</strong>staande stapp<strong>en</strong> ook volg<strong>en</strong>, met dit verschil dat je onder<br />
Align – Color uitvinkt (als Registax dit nog niet zelf door had), <strong>en</strong><br />
dat er uiteraard ge<strong>en</strong> RGB Align moet word<strong>en</strong> gedaan, want er zijn<br />
ge<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de kleurkanal<strong>en</strong>. Verder zijn de stapp<strong>en</strong> exact<br />
gelijk. E<strong>en</strong> opname van de maan kan ook op dezelfde manier<br />
bewerkt word<strong>en</strong>, alle<strong>en</strong> moet je nu e<strong>en</strong> of meerdere alignm<strong>en</strong>t<br />
box<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> op duidelijk zichtbare punt<strong>en</strong> op de maan (heldere<br />
rand van e<strong>en</strong> krater, of gewoon kleine kraters). In de Registax<br />
handleiding <strong>en</strong> op de website van Registax is hierover meer te<br />
vind<strong>en</strong>.<br />
Verdere bewerking<br />
Onion rings bij e<strong>en</strong> zwart/wit<br />
opname van Mars. Voornamelijk<br />
aan de rand van de planeet zijn<br />
lijnvormige structur<strong>en</strong> zichtbaar<br />
die niet op de planeet thuishor<strong>en</strong>.<br />
Onion rings zijn het gevolg van<br />
e<strong>en</strong> gebrek aan contrast in de<br />
opnames.<br />
Vaak is het nog mogelijk <strong>en</strong> raadzaam om met e<strong>en</strong> extern<br />
fotobewerkingsprogramma als The GIMP of Photoshop de
51 Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
afbeelding nog verder te bewerk<strong>en</strong>. Zelf gebruik ik altijd het<br />
programma Photoshop, maar in principe kan je met het gratis<br />
programma The GIMP alle bewerking<strong>en</strong> ook uitvoer<strong>en</strong>. Hoe je<br />
precies met deze programma’s moet werk<strong>en</strong> ga ik hier niet<br />
behandel<strong>en</strong>. Er zijn veel tutorials op internet te vind<strong>en</strong> om je op<br />
weg te help<strong>en</strong>.<br />
Over het algeme<strong>en</strong> is het erg moeilijk om de ‘juiste’ kleurbalans te<br />
verkrijg<strong>en</strong>, zeker als de instelling<strong>en</strong> op de webcam al niet goed<br />
war<strong>en</strong>. In Photoshop kan je de kleurbalans nauwkeuriger<br />
corriger<strong>en</strong> dan in Registax. Zelf probeer ik de kleur<strong>en</strong> zo te krijg<strong>en</strong><br />
dat ze min of meer overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> opname waarvan ik vind<br />
dat die e<strong>en</strong> mooie kleurbalans heeft. Vaak is dat e<strong>en</strong> opname van<br />
e<strong>en</strong> andere astrofotograaf. Werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
fotobewerkingsprogramma leer je eig<strong>en</strong>lijk alle<strong>en</strong> door het te do<strong>en</strong>,<br />
daarbij krijg je steeds meer ‘gevoel’ voor contrast <strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
wordt het steeds gemakkelijker om tot e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st resultaat te<br />
kom<strong>en</strong>. Daarom wil ik het lat<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> aantal tips voor het<br />
bewerk<strong>en</strong> van afbeelding<strong>en</strong>:<br />
• Gooi ge<strong>en</strong> informatie uit de afbeelding<strong>en</strong> weg. Bij<br />
planeetopnames houdt dit eig<strong>en</strong>lijk in dat je ge<strong>en</strong><br />
overbelichte gebied<strong>en</strong> mag krijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat de planeetrand<br />
geleidelijk naar zwart of bijna zwart toe gaat. Alle informatie<br />
moet dus netjes pass<strong>en</strong> in het histogram.<br />
• Als je weet dat e<strong>en</strong> gebiedje in je afbeelding e<strong>en</strong> bepaalde<br />
kleur heeft (bijvoorbeeld e<strong>en</strong> witte poolkap van Mars), hou<br />
dan in de gat<strong>en</strong> of dat in je bewerking ook zo is.<br />
• Vergelijk je opname met opnames van ander<strong>en</strong> waarvan je<br />
weet dat ze ‘goed’ zijn qua kleur <strong>en</strong> contrast. Kijk tijd<strong>en</strong>s het<br />
bewerk<strong>en</strong> naar het verschil tuss<strong>en</strong> de opnames, maar hou ook<br />
goed je eig<strong>en</strong> orginele opname in de gat<strong>en</strong>.<br />
• Bewerk met mate. Ga niet 30x aan de hue, saturation, curves<br />
<strong>en</strong> levels zitt<strong>en</strong>. Met de levels optie alle<strong>en</strong> kom je vaak al e<strong>en</strong><br />
heel eind. Dit geldt ook voor filters die de afbeelding<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 51
52<br />
verscherp<strong>en</strong>, hou het plaatje liever iets ‘zacht’ dan te sterk<br />
bewerkt.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Opnames bewerk<strong>en</strong> 52<br />
• Bewaar het origineel van de afbeelding zodat als je later niet<br />
tevred<strong>en</strong> b<strong>en</strong>t je altijd opnieuw kan beginn<strong>en</strong>. Dat kan<br />
natuurlijk ook voor de originele video’s geld<strong>en</strong>, alle<strong>en</strong> neemt<br />
dat wel erg veel hardeschijfruimte in beslag.<br />
• Neem e<strong>en</strong> pauze nadat je d<strong>en</strong>kt klaar te zijn met de opname.<br />
E<strong>en</strong> paar uur later kijk je vaak heel anders naar de opname;<br />
waar je eerst dacht e<strong>en</strong> mooi gebalanceerde opname te<br />
hebb<strong>en</strong> gemaakt blijkt nu bijvoorbeeld dat hij toch wel erg<br />
sterk bewerkt is <strong>en</strong> dat de kleur<strong>en</strong> ook niet helemaal goed<br />
zijn. In mijn <strong>en</strong>thousiasme vergeet ik dit nog wel e<strong>en</strong>s.<br />
Dit zijn zo maar <strong>en</strong>kele tips die je op weg kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> bij het<br />
verder bewerk<strong>en</strong> van de opname in e<strong>en</strong> fotobewerkingsprogramma.<br />
Het belangrijkste is hierbij eig<strong>en</strong>lijk dat je er veel mee moet werk<strong>en</strong><br />
om er echt mee vertrouwd te rak<strong>en</strong>. Naarmate je langer bezig b<strong>en</strong>t<br />
ontwikkel je ook e<strong>en</strong> beter gevoel voor kleur<strong>en</strong> <strong>en</strong> contrast, <strong>en</strong> heb<br />
je sneller subtiele bewerkingsverschill<strong>en</strong> door.<br />
Sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> luminance <strong>en</strong> kleurafbeelding<br />
Waar ik kort nog wel wat meer over wil vertell<strong>en</strong> is het<br />
sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Luminance <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>afbeelding in<br />
Photoshop. Stel we hebb<strong>en</strong> nu twee afbeelding<strong>en</strong> uit Registax<br />
gekreg<strong>en</strong>, waarbij de één e<strong>en</strong> Luminance afbeelding is gemaakt met<br />
e<strong>en</strong> zwart/wit-webcam <strong>en</strong> e<strong>en</strong> IR-pass filter, <strong>en</strong> de ander e<strong>en</strong><br />
gewone kleur<strong>en</strong>afbeelding is die e<strong>en</strong> minuut later was opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>-webcam <strong>en</strong> e<strong>en</strong> UV/IR-block filter. De Luminance<br />
opname vertoont veel detail, maar bevat ge<strong>en</strong> kleur<strong>en</strong>. Hoe kunn<strong>en</strong><br />
we deze opnames nu sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nieuwe gedetailleerde<br />
kleur<strong>en</strong>afbeelding? Om dit voor elkaar te krijg<strong>en</strong> kan je gaan<br />
werk<strong>en</strong> met layers in Photoshop. Op<strong>en</strong> beide afbeelding<strong>en</strong> in<br />
Photoshop. Om detailverlies te voorkom<strong>en</strong> zorg je ervoor dat de<br />
Luminance afbeelding het formaat heeft van e<strong>en</strong> 16bit RGB<br />
afbeelding is (onder Image->Mode). De eerste stap is nu om de<br />
kleur<strong>en</strong>opname in exact dezelfde rotatie <strong>en</strong> grootte te krijg<strong>en</strong> als de
53 Opnames bewerk<strong>en</strong><br />
Luminance opname. Er zijn verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> om dit voor<br />
elkaar te krijg<strong>en</strong>, maar de makkelijkste is om de kleur<strong>en</strong>afbeelding<br />
te kopiër<strong>en</strong> als layer naar de Luminance afbeelding: selecteer met<br />
de rectangular marquee tool e<strong>en</strong> vierkantje net om de planeet he<strong>en</strong>.<br />
Kopieer dit stukje van de afbeelding met ctrl+c <strong>en</strong> plak deze<br />
afbeelding in de Luminance afbeelding met ctrl+v (selecteer dus<br />
eerst deze Luminance afbeelding). Je hebt nu e<strong>en</strong> extra layer in de<br />
Luminance afbeelding erbij gekreg<strong>en</strong>. Zet hiervan de opacity op<br />
ongeveer 50% zodat je zowel de kleur<strong>en</strong> als de zwart/wit opname<br />
tegelijk kunt zi<strong>en</strong>. Met behulp van free transform (ctrl+t) kan je de<br />
kleur<strong>en</strong>afbeelding nu roter<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel vergrot<strong>en</strong> totdat deze<br />
precies op de Luminance afbeelding komt te ligg<strong>en</strong>. Door<br />
tuss<strong>en</strong>tijds de opacity te wissel<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 0 <strong>en</strong> 100% kan je goed zi<strong>en</strong><br />
of de afbeelding goed ligt. Als de afbeelding e<strong>en</strong>maal goed is klik<br />
dan e<strong>en</strong>maal op de move tool <strong>en</strong> bevestig de vraag apply the<br />
transformation? Zet nu de opacity van de kleur<strong>en</strong>layer weer op<br />
100% <strong>en</strong> kies in plaats van de normal bl<strong>en</strong>ding mode als layertype<br />
Color. Photoshop gebruikt nu de kleur<strong>en</strong>informatie van de nieuwe<br />
layer om de Luminance afbeelding mee in te kleur<strong>en</strong>.<br />
Mars. Links: <strong>en</strong>kele frames van<br />
e<strong>en</strong> Luminance (bov<strong>en</strong>) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
RGB afbeelding (onder).<br />
Rechts: e<strong>en</strong> stack van 500 van<br />
deze frames.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 53
54<br />
LRGB sam<strong>en</strong>voeging in Photoshop<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
De Finishing Touch in Photoshop.<br />
De Luminance opnames zijn<br />
infrarood opnames gemaakt met e<strong>en</strong><br />
Vesta webcam met e<strong>en</strong> zwart/wit-<br />
CCD, <strong>en</strong> de kleur<strong>en</strong>opnames zijn<br />
<strong>en</strong>kele minut<strong>en</strong> daarna geschot<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> SPC900NC webcam met e<strong>en</strong><br />
UV/IR-block filter.<br />
Opnames bewerk<strong>en</strong> 54<br />
Je eerste LRGB afbeelding is e<strong>en</strong> feit. Je kunt nu nog altijd<br />
afzonderlijk beide layers gaan bewerk<strong>en</strong>, dus let erop welke layer<br />
geselecteerd is als je bepaalde bewerking<strong>en</strong> wilt uitvoer<strong>en</strong>. Je kunt<br />
de afbeelding nu opslaan in e<strong>en</strong> Photoshop formaat dat ook de<br />
layerinformatie bewaart zodat je later gemakkelijk er verder mee<br />
kan werk<strong>en</strong>. Als de opname ‘klaar’ is <strong>en</strong> je hem wilt publicer<strong>en</strong>, dan<br />
kan je hem natuurlijk ook opslaan als e<strong>en</strong> JPG afbeelding<br />
(alt+shift+ctrl+s). Dit is slechts één methode die ik altijd gebruik<br />
om LRGB opnames te verkrijg<strong>en</strong>, maar zoals gebruikelijk zijn er<br />
meerdere manier<strong>en</strong> om opnames sam<strong>en</strong> te voeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> te bewerk<strong>en</strong>.
55 Nawoord<br />
Nawoord<br />
De besprok<strong>en</strong> methodes zijn slechts voorbeeld<strong>en</strong> van hoe ik te werk<br />
ga bij webcam <strong>astrofotografie</strong>. Op het mom<strong>en</strong>t van schrijv<strong>en</strong> b<strong>en</strong> ik<br />
‘slechts’ twee jaar bezig met zowel astronomie in het algeme<strong>en</strong> als<br />
webcam <strong>astrofotografie</strong> in het bijzonder. Uitgeleerd b<strong>en</strong> ik dus<br />
allerminst. Toch leek het me leuk om nu e<strong>en</strong> webcam<br />
<strong>astrofotografie</strong> handleiding te schrijv<strong>en</strong> over mijn ervaring<strong>en</strong> tot<br />
nu toe. De hoop is dat andere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan de hand van deze<br />
handleiding zelf aan de slag kunn<strong>en</strong> gaan met <strong>astrofotografie</strong> met<br />
e<strong>en</strong> webcam. Als al verder gevorderde webcammers hiermee ideeën<br />
op kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> om hun eig<strong>en</strong> opnames te verbeter<strong>en</strong> dan is dat<br />
natuurlijk ook meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
In de inleiding heb ik het overig<strong>en</strong>s over e<strong>en</strong> ‘volg<strong>en</strong>d deel’ van<br />
deze handleiding waarin ik wil besprek<strong>en</strong> hoe je met voor lange<br />
sluitertijd<strong>en</strong> aangepaste webcams deepsky opnames kunt mak<strong>en</strong>.<br />
Concrete plann<strong>en</strong> om dat deel te schrijv<strong>en</strong> ontbrek<strong>en</strong> echter nog.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 55
56<br />
Besprok<strong>en</strong> software <strong>en</strong> links<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Besprok<strong>en</strong> software <strong>en</strong><br />
links<br />
• Adobe Photoshop CS3<br />
E<strong>en</strong> veelgebruikt fotobewerkingsprogramma.<br />
http://www.adobe.com/nl/products/photoshop/photoshop/<br />
• ALPO<br />
grote verzameling van opnames van planet<strong>en</strong> waar amateur<br />
astronom<strong>en</strong> van over de hele wereld hun opnames naartoe<br />
stur<strong>en</strong>. Erg handig om details in eig<strong>en</strong> opnames te vergelijk<strong>en</strong><br />
met details in opnames van andere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. http://alpoj.asahikawa-med.ac.jp/indexE.htm<br />
• Astroforum.nl<br />
Groot Nederlandstalig forum over (amateur) astronomie.<br />
http://www.astroforum.nl/<br />
• AviRaw<br />
Voor het debayer<strong>en</strong> van raw avi files op de computer.<br />
http://arnholm.org/astro/software/aviraw/<br />
• GIMP<br />
E<strong>en</strong> veelgebruikt gratis fotobewerkingsprogramma<br />
http://www.gimp.org/<br />
• Meteoblue, numerical weather prediction<br />
Onder meer zeer lokale voorspelling<strong>en</strong> over seeing <strong>en</strong><br />
transparantie. http://my.meteoblue.com/my/<br />
• Registax V5<br />
Programma voor het stack<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong> van beeld<strong>en</strong> van<br />
met name de maan <strong>en</strong> planet<strong>en</strong>.<br />
http://www.astronomie.be/registax/<br />
• Sordini, Emmanuele<br />
56
57<br />
Besprok<strong>en</strong> software<br />
<strong>en</strong> links<br />
Maximum movie l<strong>en</strong>gth for Planetary Imaging<br />
http://www.tidalwave.it/vega/articles/Astronomy/Tips_and_T<br />
ricks/Planetary_imaging_-_Maximum_movie_l<strong>en</strong>gth/<strong>en</strong>glish/<br />
• Stellarium<br />
Gratis planetarium software waarmee je kan kijk<strong>en</strong> waar <strong>en</strong><br />
wanneer welke object<strong>en</strong> aan de hemel zichtbaar zijn.<br />
http://www.stellarium.org/<br />
• WcRmac<br />
Voor het aanpass<strong>en</strong> van firmware instelling<strong>en</strong> op de webcam.<br />
http://www.astrosurf.com/astrobond/ebrawe.htm<br />
• WxAstroCapture<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> opnameprogrgramma.<br />
http://arnholm.org/astro/software/wxAstroCapture/<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong> 57
58<br />
Disclaimer<br />
Dit boek is gemaakt om k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele ervaring<strong>en</strong> te del<strong>en</strong><br />
met ander<strong>en</strong>. Dit boek mag op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele wijze verkocht word<strong>en</strong>.<br />
Uiteraard mag dit boek gratis aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b.v. bij<br />
cursuss<strong>en</strong>, op sterr<strong>en</strong>wacht<strong>en</strong> of online op e<strong>en</strong> website.<br />
Het boek is geschrev<strong>en</strong>/sam<strong>en</strong>gesteld op basis van eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong><br />
dan wel op informatie die vrij te vind<strong>en</strong> is. Mocht er onverhoopt<br />
foto’s of tekst in dit boek staan waar recht<strong>en</strong> op berust<strong>en</strong> dan graag<br />
de auteur op de hoogte stell<strong>en</strong>.<br />
Het boek is met de best mogelijke correctheid sam<strong>en</strong>gesteld<br />
/geschrev<strong>en</strong> echter nem<strong>en</strong> de auteur(s) op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele wijze<br />
verantwoordelijkheid voor aanpassing<strong>en</strong> aan apparatuur <strong>en</strong>/of<br />
uitsprak<strong>en</strong> gedaan gebaseerd op dit boek.<br />
De tekst in dit boek (of del<strong>en</strong> hiervan) mog<strong>en</strong> niet gepubliceerd<br />
word<strong>en</strong> zonder e<strong>en</strong> duidelijke bronvermelding.<br />
<strong>Webcam</strong> <strong>astrofotografie</strong> - Planet<strong>en</strong> & <strong>Maan</strong><br />
Disclaimer 58