Houten 'op de kaart' - Gemeente Houten

Vorig jaar was het thema van Open Monumentendag ‘sporen’. U kon toen een
aantal monumenten bekijken die gerestaureerd werden. Het Oude Station,
Koningin Julianastraat 2 en kasteel Schonauwen verkeerden toen in verschillende
stadia van restauratie en hier waren diverse (bouw)sporen te zien. Ook de opengestelde
tuin van Jonkheer Ram in Schalkwijk is een spoor uit het rijke verleden
van het kasteel van Schalkwijk.
Dit jaar is het thema ‘Op de kaart’; er is aandacht voor monumenten die op een of
andere manier ooit op de kaart zijn gezet, zoals markante gebouwen die een
ankerfunctie hebben of op een bijzondere plek staan. Zij worden vaak beschouwd
als iconen van een stad of dorp. De gebouwen die vorig jaar open waren, zijn dat
dit jaar weer. De restauraties zijn nu echter voltooid; de verschillende eigenaren
hebben hun pand weer voor vele jaren op de kaart gezet. Daarnaast staan de
monumentale panden op mooie beeldbepalende plekken. Aangevuld met enkele
andere monumenten is een route samen gesteld die het fietsen waard is. Op twee
locaties zijn tentoonstellingen ingericht van oude prentbriefkaarten en historische
landkaarten.
Ik nodig u graag uit om op zaterdag de N.H. kerk op het Plein te bezoeken. Of een
van de cultuurhistorische routes door de gemeente Houten te fietsen.
Of haal de gratis fietsroute langs grenzen en grensafbakeningen bij de Gemeente
Ingang. Deze route van 27 km is speciaal gemaakt door de Monumenten werkgroep
van de Historische Kring ter gelegenheid van Open Monumentendag.
Op zondag kunt u dan een of meerdere van de opengestelde monumenten bezoeken.
Jan Koudijs, wethouder monumenten en archeologie
Fiets- en wandelroutes door de gemeente Houten
Archeologie, cultuurhistorie en natuur
• Houten te voet of te fiets, € 1,20
• Fietsstad Houtenroute, Natuurlijk Houten, € 1,00
• Meimaand Fietsmaand 2007, 6 fietstochten in Houten en omgeving, € 1,00
• TRAP route Houten, Archeologische Routes in Nederland, € 5,00
• Fietsen door verdwenen rivieren, € 4,95
• Vogelroutes in & om Houten, € 12,50
• Natuurpad Schalkwijk, € 3,00
• Natuurpad ’t Goy, € 3,00
• Grenspalenroute, gratis
Al deze boekjes zijn te koop op het gemeentehuis van Houten
Historische kaarten en monumenten
De behoefte aan landkaarten als hulpmiddel bij het reizen is waarschijnlijk net
zo oud als het reizen zelf. Een van de eerste kaarten die we kennen is de Tabula
Peutingeriana, een Romeinse kaart uit de 3e eeuw. De Tabula beslaat een groot
deel van het toenmalige Romeinse Rijk, waar ook Nederland gedeeltelijk op staat.
De oudste kaarten waar delen van het grondgebied van Houten op staan, dateren
uit het eind van de 16e eeuw. Deze kaarten werden gemaakt om aan te geven welk
stuk land van iemand was. Om de ligging van dat stuk land aan te geven werden
vaak belangrijke gebouwen die in de buurt lagen, zoals een kerk, kasteel of boerderij,
op de kaart ingetekend. In de 17e en 18e eeuw werden ook kaarten gemaakt
voor de aanleg van een tuin of park bij een kasteel of buitenplaats of kaarten die
de grenzen aangaven van een gerecht (gemeente) of waterschap.
Tussen 1820 en 1830 werd heel Nederland opgemeten voor het kadaster. Vanaf dat
moment was vastgelegd wie de eigenaar was van ieder stukje grond en van ieder
gebouw, welk oppervlak het had en natuurlijk hoeveel belasting er over betaald
moest worden.
Tot in de jaren ‘80 van de vorige eeuw was het tekenen van landkaarten handwerk;
cartografie was een gespecialiseerd beroep. Nu worden kaarten vaak direct met
een computer gemaakt. Nadat de informatie uit luchtfoto’s of van satellieten is
ingevoerd, is de nieuwe kaart direct beschikbaar.
Opengestelde gebouwen
1 Oude station Houten (Stationserf, Houten)
Het historische stationsgebouw (anno 1868) in Houten moest in augustus 2007
wijken voor de verdubbeling van het spoortraject Utrecht – Den Bosch. Het was daarom
noodzakelijk het station 150 meter zuidwaarts te verplaatsen. Stichting Station
op Wielen maakt zich hard voor het behoud, maar ook voor het beheer en de exploitatie
van het gebouw, om dit cultureel erfgoed voor de gemeenschap te bewaren. Na
een grondige renovatie en restauratie heeft het gebouw een maatschappelijke
functie gekregen als dagbestedingcentrum voor mensen met een verstandelijke
beperking. Iedereen kan er terecht voor een kopje koffie, congres of feest.
De archeologische werkgroep van de Historische Kring heeft de zolder verdieping
als werk- en tentoonstellingsruimte in gebruik.
In het station is een tentoonstelling te
zien van oude prentbriefkaarten van
Houten en omgeving. Op de zolder
wordt u ontvangen door de archeologische
werkgroep en kunt u een
tentoon stelling bekijken over opgravingen
in de gemeente Houten.
2 N.H. Kerk (Lobbendijk 1)
De oudste vermelding van
een kerk in Houten dateert
uit het jaar 863. In de loop
der eeuwen is het gebouw
diverse malen vergroot en
verbouwd. Het oudste deel
van het tegenwoordige
gebouw is de uit de
elfde of twaalfde eeuw
daterende zuidmuur van
het kerkschip.
In de kerk kunt u onder
andere het graf monument
van Diederik van Velthuysen,
heer van Heemstede,
bekijken, de zeventiende eeuwse preekstoel, een veertiende eeuws doopvond en
vijf herenbanken uit circa 1700. Omdat het op deze dag ook nationale orgeldag is
krijgt u uitleg over de werking van het kerkorgel.
3 Plein 16/Koningin Julianastraat 2
Deze van oorsprong 17e eeuwse boerderij werd omstreeks 1835
ingrijpend verbouwd. In het begin van de 20e eeuw werd het
pand geschikt gemaakt voor dubbele bewoning, zoals ook nu
nog het geval is. De woning Koningin Julianastraat 2 is het
afgelopen jaar gerestaureerd, Plein 16 was al in 1996 gerestaureerd.
De eigenaren van beide woningen leiden u rond en
vertellen over het bouwhistorisch onderzoek en de restauratie.
4 Kasteel Schonauwen (Granietsteen 50, Houten)
Zoals veel kastelen werd ook Schonauwen in de zeventiende eeuw ingrijpend
verbouwd naar de eisen van die tijd. Het kasteel werd omgevormd van een middeleeuws
bouwwerk naar een zeventiende eeuws buitenhuis. Het omringende
terrein werd herschapen in een formele tuin met bloemen, moes tuinen en boomgaarden
omringd door lanen. Nadat het kasteel rond 1813 grotendeels gesloopt
was, verdween ook de aanleg rondom het kasteel en werden de gronden in
gebruik genomen als wei- en bouwland.
De veertiende eeuwse toren met
latere aanbouwen is onlangs
gerestaureerd en verbouwd.
Sinds enkele maanden
wonen de eigenaren
er permanent.