Existentiele angst in psychotherapie.pdf - Dimence

Studiemiddag Kenniscentrum Religieen Levensbeschouwing in de GGZ23 februari 2012

Angst en vreesNormaal en pathologischAngst als• Toestand• Motoriek• Fysiologie• Verbale output• Innerlijk proces• Cognitieve benadering (schema’s; informatieverwerkend systeem)• Geneigdheid (action tendency)• persoonlijkheidsleer

• Alledaagse niveau• Klinische niveau• Wetenschappelijke niveau• Filosofische niveau

• Man, 31 jaar, ongehuwd, WAO• “Het is een leeg gevoel .. hier (wijst naar de maagstreek) ... eenlege ruimte waarin iets zit te schrapen. Toch zit daar niets. (..)Het is zo gek ... dat zoiets je leven zo kan vergallen. Toch kan iker geen weerstand aan bieden, het is te sterk. Het is alsof eriets gaat gebeuren .. iets ergs, ik weet niet wat. Het is zo sterk,het beheerst me helemaal, ik heb er geen controle over” (Glas1991).

• De verschijnselen zijn atypisch (descriptief niveau)• De verklaringen dekken niet de verschijnselen(vakwetenschappelijk niveau)• Existentieel moment: zijn angst duidt de ongrijpbaarheid uit vanhet controle hebben op je bestaan

• Niet gericht op thema of object• Betreft het zich-tot-zichzelf verhouden• Betreft het geheel van het bestaan (op dat moment)• Hoort thuis op het klinische niveau; drie lagen:• Descriptieve psychopathologie• Verklaringsmodellen• Existentiële laag

Randpsychotische angstBestaansangst i.e.z.Gebrek aan veiligheidOnverbondenheidTwijfel en onvermogen om tekiezenChaosFacticiteitVulnerabiliteitIsolementOnherroepelijk-heidIk-zelf relatieVermogen om het bestaan vorm tegevenFysieke protectieAffectieve verbondenheidWilsvermogenZinloosheidAbsurditeitVermogen zich toe te vertrouwenDoodsangstNiet-bestaanZelfoverschrijding

• Ze zijn vooral daar aan de orde waar zeinterfereren met de wijze waarop depatiënt/hulpvrager zich tot zijn klachtenverhoudt• Het kan zijn dat wat voor existentieel wordtgehouden een niveau 1 of 2 verschijnsel is(voorbeeld: sommige vormen vandemoralisatie)• Maar: vaak loopt het door elkaarExistentiële vragen in een evidence-based context

• Existential psychotherapy is prepared to do this: to meetpatients where they are, completely and wholeheartedly,without any further agenda, a pure encounter of two souls in thetravails of life, rather than a treatment of a sick person by ahealthy one (Schizophrenia Bulletin vol. 33 no. 1 pp. 122–130,2007)

• Existentiële psychotherapie voor ‘depressive realism’ van lichtedepressie• Psychodynamische psychotherapie bijpersoonlijkheidsproblematiek• CGT bij cognitieve distorties en vermijding

• Niet: een aparte vorm van psychotherapie• Thema’s duiden op antropologische structuren;aandacht voor de thema’s leidt niet automatisch tothumanistische psychologie• Existentiële thema’s niet pathologiseren• Men verliest het contact met de patiënt door er overte zwijgen• Uitdaging aan de professional: zelfverantwoording;geen louter objectiverende houding; persoonlijkevormgeving van het beroepsethos; bewustwording vanimpliciete mensbeelden11

• Angst is een destructieve macht, primair werkzaam inde ik-zelf verhouding; vervolgens in relatie metanderen en met transcendente realiteit• Pseudoconcretisering (in demonen, geesten, krachten);reïficatie?• In subtielere vormen: als een ervaring van futiliteit,vruchteloosheid, machteloosheid, onverbondenheide.d.12

• Angst voor straf; angst voor het eeuwig oordeel• Angst verloren te zijn• Angst vermengd met schaamte (ook in psychotischevarianten)• Angst de zonde tegen de Heilige Geest bedreven tehebben• Angst voor veroordeling door mensen; uitstoting• Overeenkomst met bestaansangsten gerelateerd aanfysieke protectie, onverbondenheid, zinloosheid, en dedood.13

• Isolement en uitsluiting• Ontbreken van vertrouwen• Gebrek aan perspectief• Geknakte levens• Zinloosheid• Leegte• Twijfel• Vervreemding• De dood

(3a) (3 b)(1)Klacht/toestand(2)Patiënt?Professional(1) (2)‘Mens’(3a)(3 b)

• In de interactie van de professional metzichzelf•Je vervult een professionele rol (niveau 1)•Je verhoudt je tot die rol (niveau 2)•In dat zich tot die rol verhouden ontwikkel jedie rol (en ook jezelf) verder; je vak oefentinvloed uit op hoe je dat doet (3a), maar wieje bent oefent ook invloed uit op hoe je datdoet (3b).

• Als professional verhoud je je tot alle drie de niveausvan de patiënt• Tegelijk verhoud je je ook tot jezelf in je professionelerol• Hier is een grote variatie:• Psychoanalyse: cultivering van de fundamentelegespletenheid/ambiguïteit – schept ruimte voor verbeelding,symbolisering, spel• Existentiële en experiëntiële benaderingen: er sijpelt in dieprofessionele verhouding toch iets van het mens-zijn zelf door.

(3a)(3 b)(1)Klacht/toestand(2)Patiënt?Professional(1) (2)‘Mens’(3 a)(3 b)

• Conflicten• Iets anders voor iemand willen zijn dan de professionele roltoelaat (partner, pastor, ouder)• Loyaliteit aan het ‘systeem’ of aan de patient?• Loyaliteit aan het ‘systeem’ of kiezen voor eigen overtuiging?• Kernvraag: hoe ligt de balans tussen het systeem enhet eigen ‘regulatieve’ perspectief in de ontwikkelingvan professionele identiteit?Existentiële vragen in een evidence-based context

g.glas@dimence.nl