Vaarwel... en tot snel - Peter Bosma

Vaarwel...en tot snelMijn twee perspectieven op 20 jaarwerken bij LantarenVensterPeter Bosma

Vaarwel...en tot snelMijn twee perspectieven op 20 jaarwerken bij Lantaren Venster© Peter Bosma, Februari 2013www.peterbosma.infoPeter BosmaOntwerp: Maryam Afshar Lahoori – Tangerine Rotterdam

Hier volgt ten eerste een eerbetoon aan de mooiemomenten die vele kunstenaars het publiek vanLantarenVenster hebben gegeven gedurende de twintigjaar dat ik daar gewerkt heb. Het is een grillige enpersoonlijke terugblik.Het centrale punt van mijn verhaal ligt op 25 februari2013: de maandagavond van mijn afscheid waaropwe meteen vooruit konden kijken, want we haddenhet voorrecht een exclusieve sneak preview te mogenmeemaken van een grote film die kort daarvoor inwereldpremière was gegaan op het Filmfestival van Berlijnen waarvan de Nederlandse première pas vele weken laterging volgen.In een tweede paragraaf geef ik mijn visie op de huidigestand van zaken bij de filmprogrammering in Nederlanden in het bijzonder Rotterdam. Mijn momentopnamebevat kritische observaties, maar heeft een positieve enoptimische conclusie: we leven in een overgangstijd,met vele mogelijkheden om de passie voor film te blijvenuitdragen. Ik zie mijn afscheid van LantarenVensterook als stimulans om met andere middelen en viaandere kanalen een nieuwe invulling te geven aan mijnbewondering voor de rijkdom van filmkunst en het plezierom deze rijkdom te delen.5 Vaarwel... en tot snel

1. HerinneringenIk begin bij het begin: in 1992 kwam ik in Rotterdam wonen, na eenboeiend tussenjaar te hebben beleefd in Brussel. Toeval of niet: bijLantarenVenster was toen een vacature voor ‘redacteur/assistent film’.Ik solliciteerde en werd aangenomen, op voorspraak van Leo Hannewijk.De grote verbouwing was bijna klaar, op mijn eerste werkdag daalde hetbouwstof nog neer op mijn bureau.Mijn eerste taak was de bestaande maandfolder te helpen uitbouwen toteen magazine. Eerst in samenwerking met de ontwerpers van Pro Forma,later met Jelle van der Hijden van de Panamese Vlag. We wilden onderandere meer eigenzinnig beeldmateriaal, dus werd het LV-magazine ookeen podium voor getalenteerde Rotterdamse fotografen, zoals Rince deJong, Folkert Helmus, Peter Wagenaar en natuurlijk Hajo Piebenga, dievanouds fungeerde als onze huisfotograaf.LantarenVenster: de theaterprogrammeringNaast vier filmzalen had LantarenVenster op de oude locatie ook tweetheaterzalen. Hier vonden vele spannende en ontroerende voorstellingenplaats. Maar laat ik eerst een meervoudige kritische kanttekeningplaatsen: vanuit het perspectief van de Vlakke Vloer Theaters was sprakevan te veel overlap met de kleinze zaal van de Rotterdamse Schouwburg,vanuit het perspectief van Talentontwikkeling waren buitenLantarenVenster ook meerdere waardevolle Rotterdamse initiatievenwaar te weinig werd mee samengewerkt, en vele jaren was er sprake vaneen zeer succesvolle ‘nieuwe muziek’ programmering die intern teweinig weerklank vond. De positionering van de programmering vanpodiumkunsten is dus door de jaren heen onvoldoende uit de verfgekomen (ook in het LV-Magazine moet ik toegeven).Deze nuchtere constatering staat wat mij betreft een fijne mijmering nietin de weg. Daar gaan we: Het was elk toneelseizoen een groot genoegende voorstellingen van Alex d’Electrique en van mimetheatergroep Bambiin huis te hebben. Ze zijn geheel verschillend, maar zijn allebei buiten7 Vaarwel... en tot snel

categorie in verbeeldingskracht en zeggingskracht. De ploeg van Alexd’Electrique had op een gegeven moment de gewoonte om bij ons huntry-outs te spelen en aan het eind van de tournee ook de ‘dernières’ bijons te doen: dat leverde unieke kijkervaringen op: je kon zien hoe hunvoorstelling zich had ontwikkeld (en ook hoe je geheugen grilligegaten vertoonde). De mannen van Bambi trakteerde ons op hun‘BambiRambam’ festivals: binnen het tijdsbestek van een paar dagenpresenteerde ze een opeenvolging van hun bizarre voorstellingen. Eenongelooflijke prestatie en steeds een feest voor de toeschouwers.De dansvoorstellingen vormde ook een positieve en energieke impulsom los te breken van het dagelijks bestaan. Als student theaterwetenschaphad ik in de jaren tachtig het voorrecht gehad om dewerkcolleges van Luuk Utrecht te kunnen volgen, hij was een inspirerenddocent met een indrukwekkend grote kennis van zowel de geschiedenisvan de danskunst als de actuele praktijk. Hij was in zijn jonge jarendanser geweest bij het Nationale Ballet en was destijds de dansrecensentvan de Volkskrant. Zijn recensies waren altijd informatief en hadden eengoed onderbouwd waardeoordeel, gezaghebbend en betekenisvol.In de jaren negentig kon ik in LantarenVenster de dansactualiteit vannabij volgen in eigen huis, aangevuld met bezoeken aan de RotterdamseSchouwburg en het Korzo theater (Den Haag) en festivals zoalsSpringDance (Utrecht), Klapstuc (Leuven) en Bagnolet (Parijs).In Lantaren 1 ontvingen we grote namen aan huis, zoals DansgroepKrisztina de Chatel en het choreografen-duo Leine & Roebana (vanafhun eerste voorstellingen). Choreograaf/danser Ton Lutgerink van hetOnafhankelijk Toneel presenteerde in de jaren negentig zijndansperformances soms in de zalen van LantarenVenster. In 1995 werdeen fascinerende film gemaakt van een van zijn solo’s: MAN IN MOTION,waarbij drie creatieve lijnen samenvloeiden: de choreografie, de filmregievan Noud Heerkens en de muziek van Erik Sleichim. In 2012 is TonLutgerink helaas overleden (en in 2013 werd de laatste voorstelling vanhet OT gespeeld, maar dat is een ander verhaal).In Rotterdam is veel danstalent aanwezig. Dit was ook zichtbaar bij depresentaties van de Rotterdamse Dansacademie, waarbij studenteNanine Linning meteen al opviel als uitzonderlijk getalenteerdchoreografe. Na haar eindexamen kon ze meteen aan de slag bij hetScapino Ballet en ze heeft nu haar eigen dance company. In de jarennegentig bood LantarenVenster ook een podium voor de eigenzinnigedansvoorstellingen van Piet Rogie (bekroond met tal van prestigieuzeprijzen) en van het duo Maria Voortman en Roberto de Jonge (die ook inhet buitenland doorbraken, met optredens in onder andere Gent enFrankfurt). Dansveteraan Amy Gale had het produktiehuis Dansateliersopgericht, deze voorstellingen waren incidenteel bij LantarenVensterte zien.In 1997 presenteerden we in het kader van het Peter de Grote jaar in deCinematheek een omvangrijk programma rondom St.Petersburg:‘Aan de oevers van de Neva’. Filmregisseuse Nathalie Alonso Casalostelde het Underground gedeelte voor ons samen en ontmoette toenperformancegroep ‘Akha’ uit St.Petersburg, met wie ze vervolgens eenLantarenVenster werkplaats productie maakte en twee korte films ineigen beheer: SIESTA, LA TETERA Y LA ROSA (1998) en MAN LOOKS ATWOMAN, WOMAN LOOKS AT MAN (2000). De LantarenVensterWerkplaatsproducties had in 1996 uitzonderlijkerwijs een filmvoortgebracht, die meteen raak was: DE ZAAK VAN TRAAN, eenco-regie van Froukje Tan en Conny de Vught.GastheerBij de uitbreng van films worden vaak ontmoetingen met regisseurs ofacteurs georganiseerd (een ’Q&A‘). Als gastheer heb je het privilege deberoemdheden langer en meer informeel te spreken, meestal bij eenstrak geplande maaltijd tijdens de projectie. De herinneringen aan dezemomenten zijn te koesteren! Zo heb ik aan tafel gezeten met actriceJohanna Ter Steege (met SWEET EMMA, DEAR BÖBE, Istvan Szabo, 1992),regisseuse Nathalie Alsonso Casale (onder andere met MEMORY OF THEUNKNOWN, 1996), acteur Johan Leysen (met FELICE... FELICE... , PeterDelpeut 1998), regisseur Erik de Bruyn (met zijn tweede film NADINE,2007). En dankzij de vertoning van Tiger Awards in de filmtheaters ookmet regisseur Christopher Nolan (FOLLOWING, 1998) en regisseur NuriBilge Ceylan (CLOUDS OF MAY, 1999).8 Vaarwel... en tot snel 9 Vaarwel... en tot snel

Ergens in de jaren negentig hebben we de serie ‘Wintergasten’georganiseerd: presentator Roland Vonk ging in gesprek met veleBekende Rotterdammers die filmfragmenten lieten zien en een keuzefilm selecteerde. In deze gastenlijst stonden onder andere Dora Dolz,Maria Heide, Marlies Dekker en Alexander Rinnooy Kan.Op educatiegebied was de ‘Rotterdam Film Course’ van het IFFR langetijd een jaarlijks hoogtepunt in de agenda. In de eenmalige serie ‘Cinemain Contekst’ (1996) ontvingen we K. Schippers, Eric de Kuyper, Jos de Mul,Chris Dercon, Marcel Möhring en Hans van Driel (die vaker te gast was alseen van de lezinggevers in verschillende cursusreeksen van de stichtingMEI). In samenwerking met de SKVR organiseerden we diverse eductieveactiviteiten, zoals de cursus ‘Achter de schermen’, dit was een seriemaster classes van top vakmensen zoals onder andere kostuumontwerpsterJany Temime. Daarnaast was de SKVR onze vaste partnervoor vele animatieworkshops voor kinderen, maar over kinderfilm zometeen meer.Jarenlang mocht ik gastheer zijn van de wekelijkse sneak preview op delate maandagavond. We begonnen kleinschalig, met gemiddeld dertigbezoekers in Venster 3, maar al zeer snel groeide de aanhang tot eenviervoudig aantal trouwe bezoekers. De sneak preview was vervolgensjarenlang de best lopende tussenweekse voorstelling en op jaarbasisgezien de programmering met de hoogste gemiddelde zaalbezetting.We hebben tal van toppers kunnen voorschotelen uit ons segment van dedistributiemarkt (Filmmuseum, Contact Film, Cinemien en anderen), metfilms van talloze talenten uit de wereldcinema. Dit konden we incidenteelaanvullen met verrassingen uit het commerciële circuit. Bij het boekenvan sneak previews waren we dan afhankelijk van de welwillendemedewerking van deze distributeurs. Zakelijk gezien was die ene lossevoorstelling namelijk niet zo interessant voor hen, en op jaarbasis was erslechts incidenteel sprake van serieuze handelsbetrekkingen tussen ons,dus alles draaide maar weer eens om de gunfactor. Gelukkig ging (engaat) dat goed, zo kreeg ik van mevrouw Venema van Columbia TriStar deperfecte sneak voor de Kerstweek van 1999 aangeraden: AMERICANBEAUTY. Deze film was wel wat voor LantarenVenster vond ze. De titel zeime destijds helemaal niets en ook regisseur Sam Mendes was toen nogvolslagen onbekend. Wat een geweldige verrassing en wat een geweldiggevoel: een uitverkochte zaal met tevreden klanten.LantarenVenster was de stamkroeg van de Rotterdamse creatieve klasse,met de sneak preview als vaste prik. Het publiek van de sneak previewbestond uit nieuwsgierige filmliefhebbers met zowel een hoog kritischgehalte als een hoog tolerantie niveau. Af en toe een zeperd meemakenwas voor hen geen probleem, dat hoorde bij het spel. Maar vlak na hetIFFR alleen maar festivalfilms in de sneak zetten, dat vonden ze eenontoelaatbaar zwaktebod.Een van de meest trouwe sneak-klanten was Frits Smits, die ons hetvoorbeeld gaf van een open en onvermoeibare nieuwsgierigheid naarnieuwe ontwikkelingen, zowel bij film als bij beeldende kunst in bredezin. Jarenlang was hij steeds present, totdat hij in 2012 werdgeconfronteerd met een akelige ziekte en zijn eigen moment vanoverlijden bepaalde. De sneak preview staat nog steeds elkemaandagavond op het programma, maar in de filmzaal staat elke weekeen lege stoel.Cinematheek: FestivalsDe grootste aanwinst van de verbouwing in 1992 was een geheel nieuwVenster 2, de Cinematheekzaal. Leo Hannewijk was de initiatiefnemer ende drijvende kracht achter de Cinematheekprogrammering, vanaf hetbegin in 1990. Hij zorgde met zijn energie, durf en visie voor een goudenperiode voor LantarenVenster in de jaren negentig.Leo organiseerde vele minifestivals, zoals de reeks ‘Zap Jazz’-marathonsen talloze filmweken rondom verschillende focuslanden: onder andereMexico, Chili, Cuba, Litouwen, Albanië, Kroatië, Spanje, Marokko enTurkije. Dit werd begeleid met meerdere rijk gevulde catalogi, en ookdiverse bijlagen in de landelijke Filmkrant waar Henk Rabbers fungeerdeals baken in de storm.In de jaren negentig waren er tevens drie zeer gedenkwaardige editiesvan het grootschalige ‘Festival LatinoAmericano de Cine y Litteratura’10 Vaarwel... en tot snel 11 Vaarwel... en tot snel

(in 1995, 1997 en 1999): tien intensieve dagen met film, literatuur enmuziek. Het festivalteam bestond uit Leo Hannewijk, Irma Dulmers enIsabel Arrate Fernandez. Mijn taak bleef beperkt tot het vervaardigen vande dagkranten. Een van de hoogtepunten van de middelste editie was dewereldpremière van LAGRIMAS NEGRAS (Sonia Herman Dolz, 1997).Leo had altijd een stapel kladblocs vol ideeën op zijn bureau liggen.Niet alle initiatieven konden gerealiseerd worden. Het prachtige planvoor een internationaal te organiseren retrospectief van de Iraansetheater- en filmregisseur Bahram Beyzai, in combinatie met de opvoeringvan een van zijn theaterteksten als LantarenVenster Werkplaatsproductie,bleef bijvoorbeeld steken in de planfase omdat de internationalesamenwerking spaak liep. Het verzamelde filmoeuvre van Beyzai was alwel opgestuurd naar de Gouvernestraat en stond daar maandenlangopgestapeld op de tussenverdieping. Ik zag me op een gegeven momenthelaas genoodzaakt deze buslading filmdozen per diplomatieke postterug te sturen naar het Farabi Instituut in Teheran.Het IFFR is een jaarlijks terugkerend tiendaags filmfeest, gegarandeerdhet hoogtepunt van het cinefiele jaar. Mijn eerste stappen in de wonderewereld van filmkunst deed ik als vrijwilliger bij de distributie-afdeling vanhet filmfestival Rotterdam, onder de hoede van Huub Bals en zijn team.Mijn jaartelling bij het festival begon bij de 10e editie (1981). In deafgelopen dertig jaar is de wereld sterk veranderd, maar de hoge kwaliteiten de sterke profilering van het IFFR zijn constant op topniveau gebleven.Ook de 42e editie in 2013 bracht 10 dagen lang een avontuurlijkeprogrammering in 20 filmzalen aangevuld met filmdoeken in de Doelen,de Rotterdamse Schouwburg en het Oude Luxortheater, met eenoverweldigende toeloop van publiek en ontvangst van vele gasten.Hoe doen ze dat toch? En hoe houden ze het vol?Het IFFR is voor mij een bron van vele mooie herinneringen, aan velefilms en bijzondere ontmoetingen. Zo logeerde jarenlang demedewerkers van vrijwel het voltallige Limburgse Filmhuiscircuit bijmij in mijn eenvoudige zolderappartement in Delfshaven. Ideale gastenwaren dat, gepassioneerde filmliefhebbers met prachtige verhalen endiscussies bij het ontbijt en laat in de nacht. Mijn gasten hadden eenindrukwekkend uithoudingsvermogen, want ze bezochten zowel de afterparties in Hilton of in latere jaren in de Rotterdamse Schouwburg, entoch zaten ze de volgende dag in de eerste filmvertoning om 9:00 uur.Wat festival-ambiance betreft was een goede en evenwichtige voedingnatuurlijk onmisbaar. In de Gouvernestraat stond Laudi elke editie inonze foyer iedereen te eten te geven, serverend vanuit een gangkast inde foyer. Ook kookte ze door het jaar heen voor vele groepen artiesten enpersoneel. Ze is vaste cateraar van de jazz musici in het nieuweLantarenVenster gebleven en heeft hiermee een onverwoestbareinternationale reputatie opgebouwd.Cinematheek: FilmklassiekersMijn jaartelling bij het Nederlands Filmmuseum start ook rond 1981,toen ik in het Vondelpark vaste klant werd van de bibliotheek, en ookzoveel mogelijk voorstellingen bezocht en jarenlang op donderdag mochtaanschuiven bij de lessen filmgeschiedenis die Hans Saaltink gaf aanstudenten van de Filmacademie.Op klassiekergebied waren er in de Cinematheek van LantarenVenser velehoogtepunten te noteren, neem de matinees rondom Buster Keaton enJacques Tati, of het programma met Hongaarse films uit de jaren zestig(waarvoor ik in 1993 naar Budapest mocht reizen om research te doen).De viering van 100 jaar cinema in 1995 resulteerde in een uitbundigCinematheekseizoen, waarbij ons duo-team tijdelijk versterkt werd doorCaro van der Heide. Naast onze lokale initiatieven was er de landelijkeklassiekerreeks ‘Les Films du Paradis’, die nog enkele jaren een vervolgheeft gekregen. Het Filmmuseum heeft een fraaie traditie opgebouwdvan heruitbreng van klassiekers. Incidenteel brachten ook anderedistributeurs klassiekers opnieuw uit, met name Contact Film heeftook in dit opzicht een bewonderingswaardig track record.Nog meer complimenten: het team van Filmhuis Den Haag organiseertsinds mensenheugenis elk seizoen een spraakmakend themaprogramma,onder andere in 2006 ‘De vergeten films van Valerio Zurlini’. FilmhuisDen Haag draagt als kleine vertoner zorg voor continuïteit van de traditievan de Cinemathema-festivals en de Rialto retrospectieven van de jaren12 Vaarwel... en tot snel 13 Vaarwel... en tot snel

tachtig. Dit alles is een cinefiel deel van de Nederlandse filmcultuurdat nog onvoldoende in kaart gebracht is.name als gekozen is voor enthousiaste inleidingen door experts zoalsDana Linssen, Jan Salden of Harry Peters.Mijmerend terugblikken is in mijn ogen alleen nuttig als je dezebezigheid combineert met het trekken van lijnen naar het heden:confronteer de ‘best practices’ van het verleden met de weerbarstigeactuele praktijk. Het vertonen van klassiekers is vanouds een weinigrendabele onderneming. IL GATTOPARDO (Visconti, 1963) bleekweliswaar uitzonderlijkerwijs keer op keer een tijdloos succes te zijn,maar zelfs de heruitbreng van dit meesterwerk is ook in de goede oudetijd nooit vanzelfsprekend geweest in Nederland.Flash forward: in het seizoen 2011/2012 stelde ik twee klassiekerreeksensamen, gekozen uit de collectie van EYE, het nieuwe Filmmuseum: eerst‘De Glorie van Hollywood’ (o.a. THE APPARTMENT) en daarna ‘De Glorievan de Franse Cinema’ (o.a. JULES ET JIM). De kosten waren laag, maar detoeloop was niet groot. Bij de eerste reeks waren de variabele kosten enbruto baten in evenwicht, bij de tweede reeks was dat minder het geval endaarom werd het aantal geplande voorstellingen teruggedraaid.Ook de serie van ‘Hollywood Blondes’, georganiseerd door het HaagsFilmhuis, liep in het najaar van 2012 minder goed dan gehoopt. Dit vergteen nadere analyse, de tijd dringt!Wie klassiekers alleen maar kent van de dvd in huiselijke kring, doetzichzelf te kort en is blind voor de kwaliteit van de hoogtepunten vanbijna 120 jaar filmgeschiedenis. Bij de nieuwjaarsborrel 2013 vanLantarenVenster kreeg het personeel de dvd-box THE STORY OF FILM:AN ODYSSEY (Mark Cousins, 2011). Een aardige geste, maar dit was voorhen dan ook meteen de enige kans om deze documentaire te zien, wanter was geen plek voor gemaakt in de zaalprogrammering, net zomin alsvoor de films die in deze documentaire worden besproken. Toegegeven:een documentaire van 15 uur is lastig te programmeren, maar onderandere filmhuis Lumen (Delft) gaf een voorbeeld hoe dat wel goed tedoen is. In Nederland is er een meer ‘Good Practice’ te signaleren op hetvlak van het vertonen van klassiekers. In veel gevallen is verrassendgenoeg toch sprake van ‘Good Business’ met volle zalen, dit gebeurt metCinematheek: FilmconcertenZwijgende film fascineert me, deze charmante afwijking kon ik jarenlanggoed uitleven in de programmering van LantarenVenster. Op mijn websitestaat een collectie blogteksten die hiervan getuigen.We boden in de Cinematheek een podium aan de kleine zaal produktiesvan ‘Film in Concert’ (onder bezielende leiding van Theodore vanHouten), dit waren fantastische muzikale begeleidingen bij bijzonderefilms, zoals onder andere KREUTZERSONATE (Gustav Machaty, 1928)of LA REVOLTOSA (Florian Rey, 1924) of BY THE LAW (Koeleshov, 1926)en natuurlijk tot twee keer toe het compleet beschikbare oeuvre vanKozintsev & Trauberg uit hun FEKS-periode. In 2006 moest Film inConcert hun activiteiten helaas stoppen wegens geldgebrek.Daarnaast was het Filmmuseum landelijk actief met programmeringvan filmconcerten, vooral vanaf 1995: de series ‘Silent Classics1895-1930’ en ‘Silent Treasures 1915-1930’ en daarna het omvangrijkeFilmliga programma en de series van ‘Stilte AUB’. Hierbij was sprake vanveelvuldige en voorbeeldige inzet van de vaste pianisten Wim van Tuyl,Yvo Verschoor en Charles Janko. Dit aanbod werd aangevuld met tal vansublieme evenementen, zoals LA BELLE DAME SANS MERCI (begeleiddoor Maud Nelissen en twee zangers), SCHERZO VAN SCHERVEN(begeleid door de Ebony Band), of MENSCHEN AM SONNTAG (begeleiddoor het Alliage Ensemble, onder leiding van Frank van Berkel).Componist en musicus Martin Ruiter is de coordinator van defilmconcerten bij EYE en hij heeft tal van voortreffelijke begeleidingengeorganiseerd, bijvoorbeeld bij ELISO (1928) met Wim van Tuyl (piano)en Pien Straesser (zang), of DE MAN DIE ZIJN GEHEUGEN VERLOOR(1929) met muzikale begeleiding door een trio bestaande uit hemzelf(accordeon), Annie Tangberg (cello) en Alan Belk (zang).In LantarenVenster namen we de filmconcerten van het Filmmuseumzoveel mogelijk over, aangevuld met behoorlijk veel lokale initiatieven.14 Vaarwel... en tot snel 15 Vaarwel... en tot snel

DE MAN MET DE CAMERA (Vertov, 1929) bijvoorbeeld heeft herhaaldelijkop ons programma gestaan, op heel verschillende manieren: ten eerstemet een score van tien Rotterdamse componisten, uitgevoerd door tienRotterdamse musici (alles georganiseerd door Frank van Berkel), tentweede tijdens een van de eerste edities van het DEAF (Dutch ElectronicArt Festival), ingeleid door Mark Westermann en begeleid door YvoVerschoor, ten derde in de Laurenskerk, begeleid door Charles Janko ophet orgel, in het kader van Stomme Sovjets, een samenwerking met ErikDaams van Filmhuis Den Haag. De catalogus van dit programma werdontworpen en gesponsord door Maryam Afshar Lahoori, het resultaat iseen gekoesterd collectors item. De Laurenskerk kregen we vol door devoorstelling ook op te nemen in een Hovo-cursus over Sovjet kunst, insamenwerking met Arie van der Ent (hij is momenteel de actieve baas vanliterair café Tsjechov & Co). We hebben samen ook nog eens op eendonkere zondag in december een goed bezochte ‘Gorki filmmatinee’georganiseerd, waarbij toepasselijk genoeg buiten een woeste sneeuwstormopstak. De Russen keerden vaker terug op het programma.Zo presenteerde journalist Frank Westerman de Sovjet-film KARA BOGAZ(1935), gebaseerd op de roman van Konstantin Paustovski. Westermanhad de film ontdekt in het archief van Gosfilm in Moskou, in het kader vanzijn research voor zijn historische studie ‘Ingenieurs van de ziel’ (2002).In 2001 kon ik een mooi filmprogramma neerzetten in het kader van‘Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa’, met onder andere eenprogramma rondom Hieronymus Bosch (in samenhang met de grotetentoonstelling in museum Boijmans Van Beuningen). Daarnaast kon eenreeks filmconcerten natuurlijk niet ontbreken in dit culturele jaar. Ik koosvoor het thema ‘de metropool’. We begonnen met een virtuele reis naarParijs, met o.a. LE JARDIN DU LUXEMBOURG (Franken, 1929), DEMARKTHALLEN VAN PARIJS (Schuitema, 1939), NOGENT, EL DORADO DUDIMANCHE (Carné, 1929) en ETUDES DES MOUVEMENTS (Ivens, 1928). Eenmaand later volgde een reis naar Amerika, met THE IMMIGRANT (Chaplin1917) en CHICAGO, WELTSTADT IN FLEGELJAHREN (Hauser, 1927). Tot slotwas Berlijn aan de beurt, met de vertoning van BERLIN DIE SINFONIE DERGROSSSTADT, voorafgegaan door een lezing door filmhistoricus Ivo Blom(Vrije Universiteit) en de voorfilm MARKT IN BERLIN (1929).Cinematheek: het 10-jarig jubileumIn het seizoen 2000/2001 konden we het 10-jarig bestaan van deCinematheek vieren, met als bittere zwarte rand het gegeven dat LeoHannewijk kort daarvoor ontslagen was. Het gaf een vreemd gevoel hemte ontvangen als gastprogrammeur. Hij bevond zich wel in het goedegezelschap van onder andere Jan van Setten, Leendert de Jong, GuyCassiers, Chris Dercon, Sonia Herman Dolz, Caro van der Heide, PieterJan Smit, Gerard Huisman & Lenneke de Coninck, Peter Delpeut, RenéWolf, Jan van den Brink, Ruud Visschedijk, Simon Field & Sandra denHamer. De catalogus van het jubileumprogramma kreeg de titel‘Cinematheek Bewaarboek’ mee en werd ontworpen door onzehuisontwerper Jelle van der Hijden van de Panamese Vlag. Dezepublicatie is inmiddels ook een collectors item.Peter Delpeut gaf ons in vriendschappelijke termen een diplomatiekevorm van kritiek: het cinematheekprogramma van dat seizoen wasvoorbeeldig, maar: “Nergens leek de kruidenpot ook maar even uitgeschotenof omgevallen. (-) De programmeur moet zichzelf op het spel zetten (-) hij moetschuurplekjes aanbrengen, de wens hebben de blik van zijn publiek te veranderen.”Peter Delpeut heeft als programmeur en adjunct directeur van hetFilmmuseum zelf het goede voorbeeld gegeven van een avontuurlijkeprogrammering. Deze traditie ontstond bij Jan de Vaal, kreeg eensensationele doorstart door de komst van Eric de Kuyper en bestaatondanks vele turbulentie nog steeds in EYE, het nieuwe filmmuseum.Hulde hiervoor!De kruidenpot laten omvallen is me niet vaak genoeg gelukt, maar diemomenten gaven me dan wel veel voldoening. Een kleinschalig voorbeeldis de eenmalige marathon vertoning van de lange film SATANTANGO(Bela Tarr, 1994), destijds uitgebracht door distributeur Argus Film. Onzevertoning vond plaats op een zondag in februari in 1995, vlak na het IFFR,voor circa dertig mensen (merendeels van buiten de stad afkomstigoverigens), die in de eetpauze werden gevoed met een take away pizza.Dit zou tegenwoordig niet meer te realiseren zijn, want: distributeurskopen dergelijke films niet meer aan, bezoekers stellen zich niet meertevreden met een meeneem-pizza en de meeste filmtheaters willen meer16 Vaarwel... en tot snel 17 Vaarwel... en tot snel

endement halen uit hun vijf of zes ‘time slots’ op de zondag. Maar toch:de gelijknamige roman van Laszlo Krasznahorkai is dit jaar in eenNederlandse vertaling gepubliceerd, daarmee heeft een vertoning van defilm SATANTANGO een nieuwe actualiteit gekregen.Cinematheek: samenwerking met Rotterdamse cultureleinstellingenHet Goethe Institut is een waardevolle partner voor de cultureleinstellingen in Rotterdam. In LantarenVenster hebben we met hen velefilmconcerten georganiseerd, onder andere een cyclus rondom AstaNielsen en de vroege films van Ernst Lubitsch. Gastprogrammeur wasNico Brederoo, tot zijn plotselinge overlijden in 2000. Het Witte de WithCentre for Contemporary Art maakte een periode van gouden jaren meeonder inspirerende leiding van Chris Dercon. Bij talloze exposities kwameen Cinematheekprogrammering tot stand, onder andere ‘HelioOiticica: het Braziliaans Tropicalisme’ (1992) en een internationaalcongres rondom Rembrandt als filmpersonage (1999). Ook met hetNederlands Fotomuseum bestonden nauwe banden, met als resultaatonder andere een Breitner filmmatinee, ter begeleiding van eententoonstelling met de foto’s van deze beroemde schilder.De samenwerking met de Studium Generale van de Erasmus UniversiteitRotterdam resulteerde in vele filmevenementen, onder andere in 2010het forumgesprek over ‘Digital IFFR’.We boden in de Cinematheek door de jaren heen tevens talloze degelijkdramaturgisch onderbouwde randprogrammeringen, in samenwerkingmet de drie toneelgezelschappen in de stad: incidenteel met ‘Bonheur’en het ‘Onafhankelijk Toneel’, meer structureel met het ‘Ro-theater’,waar regisseur Guy Cassiers prachtige voorstellingen maakte. Wepresenteerden onder andere een filmprogramma rondom zijntheaterbewerking van HERSCHENSCHIMMEN (Bernlef ) en ANNAKARENINA (Tolstoi), met een gedenkwaardige lezing door Eric deKuyper over de verschillende verfilmingen van deze roman.LantarenVenster was stevig geworteld in de stad. Dit is onder anderezichtbaar gemaakt in filmprogramma’s zoals ‘De Rotterdamse haven inbeeld’ (1994) en ‘Rotterdams Fabrikaat’ (1999), een zeer omvangrijkprogramma van films van Rotterdamse makers. Vanaf 2007 werd de serie‘Rotterdam Classics’ geprogrammeerd, samengesteld door FlorisPaalman in samenwerking met Anouk de Haas van het StadsarchiefRotterdam. We ontvingen vele gasten, onder andere de regisseurs Wimvan der Velde, Jan Schaper (overleden in (2008) en Pim Korver (overledenin 2012). Een van de hoogtepunten van Rotterdam Classics was depresentatie in 2011 van de gerestaureerde versie van DE STAD DIE NOOITRUST (Andor von Barsy, 1928) en natuurlijk de boekpresentatie inhetzelfde jaar van ‘Cinematic Rotterdam: The Times and Tides of aModern City’, de imponerende handelseditie van de dissertatie van FlorisPaalman.LantarenVenster was tijdens de Operadagen 2008 de locatie voor hungedenkwaardige openingsavond. Tevens was bij ons de wereldpremièrevan THE MAN AT THE PIANO, een kameropera voor piano, tenor enbariton, geïnspireerd op het leven van jazzpianist Bud Powell en zijnvriend Francis Paudras. Dit was een LantarenVenster-productie,geregisseerd door Dave Schwab en Sonia Herman Dolz en met geweldigecomposities van Paul M. van Brugge. Deze Rotterdamse componist is eengrootmeester, die een geheel eigen register hanteert: een vermengingvan klassieke muziek en jazz. Zijn oeuvre bevat ook een lange lijst vanscores voor films. We vertoonden toen zes voorbeelden, die me geheelsprakeloos maakten: wat een lenigheid van expressie, wat eenaanpassingsvermogen! En daarbij is hij ook een aardige persoon,aangenaam om mee te werken door zijn rust en zijn bescheidenheid.Frontlijn kinderfilmKinderfilm is een belangrijk element in het aanbod van LantarenVenster,want ook de jongste gasten hebben recht op een breed spectrum aanfilmkeuzes. Dit recht op keuze staat onder druk, want in ons segment vande kinderfilm heb je slechts een beperkt aantal titels die gegarandeerdveel bezoekers trekken. Voorbeelden van deze uitzonderlijke ‘crowdpleasers’: we hebben jarenlang de hele serie rond Pipi Langkous vertoonden elke keer zat de zaal vol. Hetzelfde gold voor de vele keren dat we deNederlandse klassieker PINKELTJE (1978) programmeerden. Ook deanimatiefilm GVR: GROTE VRIENDELIJKE REUS (1989) heeft vele keren18 Vaarwel... en tot snel 19 Vaarwel... en tot snel

een seizoen goed gemaakt. Van de nieuwe uitbreng zorgden vooral defilms met Kirikou voor een goede toeloop.In de Gouvernestraat zaten altijd veel kinderen op de stoep, druk bezigmet voetballen bij de grote poort, rolschaatsen op de hellingbaan, opgeparkeerde fietsen klimmen, of de kassaploeg pesten door bijvoorbeeldonze folders op straat te gooien. We hebben de buurtkinderen slechts1 keer in de filmzaal gekregen, toen buurthuis De Gaffel een film met henhad gemaakt. In de herfstvakantie was deze film elke dag te zien enelke dag kwamen steeds dezelfde drom kinderen joelend genietenvan zichzelf op het grote doek. We vroegen geen entree, maar hebbendeze jonge bezoekers wel officieel meegeteld, wat natuurlijk eenmerkwaardige piek in onze statistiek veroorzaakte (waar overigensnooit vragen over gesteld zijn).In de jaren negentig konden we keer op keer een inhoudelijk sterkseizoensprogramma bieden, voor zowel de leeftijdscategorie 4+ als 8+,op basis van vaste boekingen. Het programma bestond uit een breedaanbod van internationale kinderfilms, aangekocht door distributeurPark Junior en Twin Film. Deze uitbreng kon worden aangevuld met eenhoge frequentie aan filmconcerten voor kinderen: onder andere devoorstellingen van het Max Tak Orkest, of de avonturen van Rin Tin Tin(met pianist Yvo Verschoor en verteller Anton Groothuis), of de serieslapstick matinees van The Sprockets, onder leiding van Maud Nelissen.Wat een energie en verbeeldingskracht! Deze traditie verwaterde helaasin de 21e eeuw, wel kon in 2012 nog genoten worden van voorstellingenvan PRINS ACHMED (begeleid door het Tsjechische Icon Orechestra) enPETER PAN (begeleid door pianist Kevin Toma en verteller Daan vanDijsseldonk).De diversiteit en variatie in de vertoning van kinderfilms is in de 21e eeuwsterk afgenomen, niet alleen in LantarenVenster maar ook landelijkgezien. De voornaamste reden is een positieve ontwikkeling: in de jarennegentig groeide de Nederlandse familiefilm zowel in marktaandeel als inkwaliteit. Een nieuwe Nederlandse kinderfilm krijgt doorgaans veel meervertoningen dan vroeger, en ook de canon van de kinderfilm (‘Cinekidklappers’) is heden ten dage voor een groot deel gevuld met Nederlandseprodukties. Ook niet-commerciële filmtheaters vertonen hun kinderfilmssteeds meer op prolongatie-basis (onder het label ‘familiefilms’). Somsgaat het boven verwachting goed met een film (KAUWBOY), soms valt hetonverwacht tegen (hier zwijg ik discreet over, bovendien verschilt hetsterk per theater). De keuze voor prolongatie heeft als voordeel eenhogere flexibiliteit en een hogere zaalbezetting, het nadeel is dat dediversiteit en intensiteit van de programmering afneemt.Ondanks het verschijnen van een reeks dvd-boxen met ons repertoire aankinderfilms en ondanks het feit dat de Publieke Omroep onder het label‘Z@ppBios’ vele kinderfilms uit ons segment vertoont, bestaat er wat mijbetreft toch een dringende noodzaak om internationale kinderfilms in defilmzaal op het grote doek te vertonen. Dat is een prachtig statement,maar is er ook een publiek voor? Wat mij betreft zeker wel, maar je moethard werken, stug volhouden en bereid zijn er geld op toe te leggen.EYE is goed bezig met hun ‘Fantastisch Kinder Film Festival’, te zien inhun eigen zalen en in twaalf steden (Rotterdam schittert door afwezigheidin dit rijtje, helaas).Mijn visie op de vertoning van kinderfilm heb ik nader uitgewerkt in eenopiniestuk, dat in 2009 in De Filmkrant is gepubliceerd. De alarmerendesituatie bij de vertoning van kinderfilms is in de tussentijd niet verbeterd,integendeel. Een update en aanvulling staat op mijn website (de link staathieronder, in het P.S.).De verhuizingIn 2009 bestond het gebouw aan de Gouvernestraat precies 100 jaar.Ter markering van dit jubileum presenteerden we een compilatie vanfilms uit 1909, gekozen uit het archief van EYE en in samenwerking methet Historisch Genootschap ‘Roterodamum’. Mijn twintigjarigewerkervaring staat dus in een veel bredere historische context.Vanaf 1949 is op structurele wijze film vertoond in LantarenVenster.Jacques van Heijningen heeft de complete filmprogrammering vande eerste 40 jaar op een rij gezet. Deze data vormen uniek onderzoeksmateriaalvoor een historische analyse van het filmklimaat.20 Vaarwel... en tot snel 21 Vaarwel... en tot snel

Welk repertoire werd vertoond? Welke films hadden succes? Hoe is dit teverklaren? Het is dan interessant dezelfde vragen te stellen bij de actuelesituatie en een vergelijking te maken, met als resultaat een beter begripvan de eigen tijd.Het gebouw in de Gouvernestraat is lange tijd mijn tweede huis geweesten is me dus dierbaar, maar het was voor mij en iedereen toch ook heelerg lang al heel erg duidelijk dat LantarenVenster op de lange termijngeen toekomst had op deze locatie. Reeds in de jaren tachtig werdgezocht naar uitbreiding van LantarenVenster, richting NieuweBinnenweg bijvoorbeeld. Tientallen jaren en vele plannen later was hetdan eindelijk zover: we konden verhuizen naar nieuwbouw (gelegenop de WilhelminaPier, aan de andere kant van de Maas).Het gebouw aan de Gouvernestraat was anno 2010 een knellendkeurslijf geworden. Distributeurs en het publiek haakten af. Met mijnCinematheekprogrammering trok ik op een gegeven moment zelfsstructureel een hoger gemiddeld aantal bezoekers per voorstellingdan de reguliere films, dat was niet normaal.Venster 2 had al geruime tijd dringend nieuwe stoelen nodig en heefthelaas nooit een adequaat klimaatbeheersing gehad. Met 102 stoelen washet de laatste jaren meteen onze grootste filmzaal, want Venster 1 was in2007 slim getransformeerd van hopeloze pijpenla met slechte zichtlijnentot een leuke huiskamer setting met 65 studentikoze stoelen met riantzicht op het doek. Op de bovenverdieping waren de zalen Venster 3 enVenster 4 in 1996 verbouwd, een ingreep waarvan de houdbaarheidsdatumweliswaar nog niet was verstreken, maar met een capaciteit vanrespectievelijk zestig en veertig stoelen was een onvermijdelijkeinvestering voor de installatie van een digitale projector ook daar nieteconomisch verantwoord te noemen. De algehele financiële situatie vanLantarenVenster was rond die tijd overigens rampzalig, maar dat iseen ander verhaal.Op 2 juli 2010 werd de laatste filmvoorstelling in de Gouvernestraatgehouden. Het was een slotfeest met een hartverwarmende grote toeloopvan trouwe bezoekers en vrienden (ondanks een voetbalwedstrijd van hetNederlands elftal in het kader van een EK of WK). Een van de vastebezoekers nam toen spontaan het woord, Wim Hartman vertelde dathij in 1949 al ‘t Venster frequenteerde. Hij heeft zijn dagboeken encorrespondentie in eigen beheer uitgegeven, hij gaf me het eerste deelcadeau en zo kon ik lezen dat hij op zondagochtend 22 mei 1949 dezwijgende film LE VOYAGE IMAGINAIRE (René Clair, 1925) heeft gezien,tijdens een proefbijeenkomst getiteld ‘Herleving van de VerenigingVrienden van de film’, georganiseerd door uitgever M.Th.Brusse (tevensjarenlang voorzitter van de stichting ‘Ons Huis’). De filmvertoning waseen groot succes, met een opkomst van 150 mensen. Op 16 augustus1949 werd vervolgens de ‘Stichting Filmliga ‘t Venster’ opgericht, meteen seizoensprogrammering vol klassiekers.Nog een historische noot: De ‘Rotterdamse Filmliga’ heeft voor de oorloghun bijeenkomsten in de Corso Cinema gehouden, in de jaren tachtighuurden ze jarenlang de filmzaal Kriterion in het Groothandelsgebouw.De Cinematheek van LantarenVenster was in 1990 expliciet bedoeld alseen rechtstreekse opvolger van deze cinefiele initiatieven.Terug naar de warme zomeravond in 2010, we vertoonden toen alsafscheid een mooi filmprogramma met onder andere een selectie vanKort Rotterdams (in samenwerking met het Rotterdams Filmfonds) eneen reprise van ILES FLOTTANTES (Nanouk Leopold) en LAGRIMASNEGRAS (Sonia Herman Dolz). Enkele maanden later volgde de feestelijkeopening van het nieuwe LantarenVenster op de Wilhelminapier, op 6november 2010, in aanwezigheid van koningin Beatrix. Bij de ceremoniestond onder andere de korte animatiefilm THE ORIGIN OF CREATURES(Floris Kaayk, 2010) op het programma. Een goede keus! Ter aanvullinggaf ik aan Hare Majesteit een dvd van MENSCHEN AM SONNTAG (1929).Zou ze de film inmiddels gezien hebben, of zou het nog op de KoninklijkeTo Do lijst staan?De nieuwbouw bood circa een kwart meer stoelencapaciteit, met vijf filmzalenen een grote multifunctionele zaal (bestemd voor de jazz concerten,verhuur en zo veel mogelijk filmvertoningen), plus een foyer die vier keer zogroot was, met een restaurant en de pauzebar. Voor de schoonmakersJoaquim en José betekende deze expansie van de vloeroppervlakte eenenorme taakverzwaring, gelukkig kregen ze structureel versterking.22 Vaarwel... en tot snel 23 Vaarwel... en tot snel

2. Momentopnameen vooruitblikDe verhuizing van LantarenVenster naar de Wilhelminapier betekendehet definitieve einde van de Cinematheek. Voor een eigenCinematheekprogrammering was al in de Gouvernestraat geenjaarbudget meer beschikbaar (voorheen bedroeg dat jaarlijks circa50.000 euro), financieel risico lopen was daarom al langere tijd uit denboze. Dat beperkt de mogelijkheden. Roderik en ik moesten ons dusaanpassen, en dat is ons goed gelukt. In 2011 hebben we met wat nu de‘Film Specials’ genoemd werden toch maar mooi een batig saldo van ruim10.000 euro behaald. We fungeerden hierbij wel voornamelijk alsaanspreekpunt en produktieleider voor de talloze initiatieven vanbuitenaf. In de nieuwe filmzalen werden op deze manier vaste waardenzoals het festival ‘Camera Japan’ gecontinueerd en de jaarlijksefestivalcompilaties van ‘Best of IDFA’ bleven een succes. Daarnaast werdLantarenVenster de pleisterplaats voor de bijeenkomsten van ‘Kopf Kino’,georganiseerd door het Design Platform Rotterdam. Het ‘ArchitectuurFilm Festival Rotterdam’ (AFFR) en het ‘Arab Camera Festival’ verhuisdenook van Cinerama naar LantarenVenster. Filmhuis Den Haag bleef elkseizoen de koploper in het aanbieden van programma’s van hogekwaliteit, zoals bijvoorbeeld het retrospectief van Nino Rota. Huldehiervoor!de vertoning van PANTSERKRUISER POTEMKIN die op bezielende wijzebegeleid werd door Matt Darriau en het Paradox Trio (2010), of hetvlammende optreden van de Vlaamse Big Band ‘Flat Earth Society’ bij eenexcentrieke compilatie van experimentele films (2012).Er ontstonden op de WilhelminaPier ook diverse waardevolle nieuweallianties, zoals het zeer succesvolle eerste ‘Eetbaar Rotterdam FilmFestival’ in 2011. Ze boden een hoogwaardig programma rondom hetthema stadslandbouw, met films en topsprekers in vier voorstellingen opeen zaterdagmatinee. De organisatie werd perfect uitgevoerd door eenklein team van vrijwilligers, ze scoorden een grote toeloop en een hogepubliekstevredenheid.Rob Lijesen, de pastor van het ziekenhuis Franciscus en Clara, bleekeen energieke netwerker te zijn. Hij attendeerde mij op de operaregistratievan François d’ Assise (Messiaen). We hebben dit in 2012op 3 oktober neergezet, aan de vooravond van de verjaardag van deheilige. De Nederlandse Opera werkte fantastisch mee door toestemmingte geven hun dvd-box te vertonen op basis van een fifty-fiftywinstpercentage. Het was een succes (een volle zaal en een bescheidenbatig saldo), en dat ondanks de bovengemiddelde lengte van vijf uur ende vertoning op een doorsnee woensdag (en ook nog de beperking vande catering tot een sobere, Franciscaanse broodmaaltijd). Dit soort‘alternative content’ heeft veel potentieel, je moet het alleen wetenaan te boren. Internationale samenwerking ligt dan voor de hand(o.a. met de Britse firma ‘More2Screen’).Op de WilhelminaPier hebben we meer mooie Cinematheek momentenmeegemaakt, zoals (in samenwerking met het Goethe Institut) devertoning van de zwijgende film BERLIN, DIE SINFONIE DER GROSSSTADT(1927), op verrassende wijze gecombineerd met liederen die in de jarentwintig en dertig gecomponeerd waren door Kurt Weill, Hanns Eisler enPaul Dessau, op teksten van Bertold Brecht. De liederen werden ingeleefdvertolkt door zangeres Anne Dammers, begeleid door pianiste CharlotteFaber. In de jazz programmering van LV-collega Frank Bolder wasgelukkig meerdere malen ruimte voor filmconcerten, zoals onder andereIn 2012 werd gestart met talenten-stimulering in de vorm van de avondenvan ‘Open Doek’ (ondersteund met subsidiegeld en uitgevoerd met hulpvan stagaires en vrijwilligers). Tegelijkertijd werd in 2012 de afdelingeducatie opgedoekt. Inhoudelijk is dit niet consequent. Strikt infinancieel perspectief gezien is het wel begrijpelijk te noemen, wantcultuureducatie is immers een investering op lange termijn zondergarantie op aanwijsbaar rendement. Dit argument reduceert educatietot een rekensom waar een kostenpost uitrolt die bijna overal in decultuursector bovenaan staat op het lijstje van bezuinigings-24 Vaarwel... en tot snel 25 Vaarwel... en tot snel

Het is een harde waarheid: het is helaas steeds meer evident dat voor eengrillige en excentrieke filmprogrammering de Rotterdammer zich vooralmoet richten op alternatieven buiten LantarenVenster. De Rotterdamsecinefiel moet op reis naar Delft, Den Haag of Amsterdam, of opspeurtocht in eigen stad. Vanouds is met name het aanbod van ‘WormKino’ een waardevolle aanvulling geweest in het Rotterdamsefilmvertonerslandschap. In 2012 bijvoorbeeld presenteerden ze eensuccesvolle hommage aan Jan Svankmajer (in samenwerking met hetTsjechisch Centrum). De 70e verjaardag van Werner Herzog werd doorhen gevierd met vertoning van een ruime selectie van zijn films (insamenwerking met het Goethe Institut). Naast de avontuurlijke keuzesvan programmeur Peter Taylor organiseerde een groep bevlogen jongeluiin 2012 de eerste editie van hun spraakmakend festival: ‘See Me, HearMe’. En Cultvideotheek Next Page is ingetrokken in de winkelruimte bijWorm, ze verzorgen incididenteel ook filmvoorstellingen. Ik hebbewondering voor het élan van deze nieuwe generatie. De toekomst vanvan Worm is echter onzeker. In oktober 2012 werd een informatiefinterview met zakelijk leider Mike van Gaasbeek gepubliceerd in hetRotterdams on-line tijdschrift ‘Vers Beton’, URL: http://versbeton.nl/tag/mike-van-gaasbeek/.Ons soort filmmakers werkt zonder compromis en ze getroosten zich groteopofferingen. De vertoning van hun films zou met een gelijkwaardigegedrevenheid moeten gebeuren. Mijn droom is dat van de vijf filmzalen vanLantarenVenster minstens één filmzaal permanent en zonder compromisbeschikbaar is voor het gecombineerde aanbod van EYE, distributeurContact Film, Mokum Film, Amstelfilm, Cinema Delicatessen engeestverwanten. De nieuwste film van een wereldwijd gerespecteerdgrootmeester zoals Abbas Kiarostami, LIKE SOMEONE IN LOVE (2012,distributeur Wild Bunch), zou dan wel de gerechtvaardige ruimte kunnenkrijgen in LantarenVenster (en niet weggestopt worden in slechts 2speelweken in januari, met een mager totaal van 6 avondvoorstellingen en13 matinees). Distributeur Contact Film doet geen concessies, hun filmsdraaien daarom niet in LantarenVenster. Gevolg van dit alles: een (te) grootaantal kwaliteitsfilms gaat op deze manier momenteel aan Rotterdamvoorbij, of wordt op een onvolwaardige manier neergezet.Rotterdam heeft relatief een laag percentage hoger opgeleide inwonersmet een modaal of bovenmodaal inkomen. Het lokale publiekspotentieelvoor kwaliteitsfilm is daarom relatief klein. Je zult in Rotterdam dus altijdje best moeten doen om de zaal vol te krijgen of zelfs maar een kritischemassa te bereiken. Het gemiddeld aantal bezoekers per voorstelling zouin mijn gedroomde kwaliteitszaal ongetwijfeld laag uitvallen en deprogrammering zou inderdaad niet rendabel zijn in financieel opzicht,maar: moet dit het enige criterium zijn? Nee, nee en nee. Een financiëleanalyse van kosten en baten is zeer beslist zinvol, maar de evaluatie vaneen programmering dient zich niet te beperken tot louter tellen.Een evenwichtige evaluatie baseert zich op bredere afwegingen vanwaardebepaling. Filmkunst staat vanouds in een economische contexten is als zodanig te beschouwen als handelswaar, maar daarnaast heeftfilmkunst ook een ongrijpbare, onbetaalbare waarde voor het individuen de samenleving. Dit is een oude idealistische opvatting, die zijnactualiteit echter niet verloren heeft en ook niet idealistisch zoumoeten zijn.De 42e editie van het IFFR introduceerde de Big Screen Award, een prijsdie de winnaar een distributiegarantie geeft. Hier hoort mijns inziens ookeen solide vertoningsgarantie bij, die de kwaliteit van de film respecteerten genereus ruimte geeft. Deze vertoningsgarantie staat momenteellandelijk onder druk en dat dreigt de hele zingeving van dit waardevolleinitiatief te ondermijnen. Laten we dus waakzaam zijn of BELLASMARIPOSAS (Salvatore Mereu, 2012) en IL FUTURO (Alicia Scherson,2013) een volwaardige vertoning krijgen in Nederland.In Nederland kennen we de luxe van een groot filmaanbod. Het isdringen in de zalen, ook bij LantarenVenster. Zelfs met het optimaalmogelijk gebruik van vijf filmzalen plus de multifunctionele zaal is hetnoodzakelijk keuzes te maken. De wekelijkse filmladder is elke keerovervol. Wat is hier het kernprobleem: zijn er te veel films, te weinigzalen of te weinig publiek? De meningen zullen verschillen, tijd vooreen fundamentele forumdiscussie!30 Vaarwel... en tot snel 31 Vaarwel... en tot snel

Aan de Universiteit Utrecht is door Toine Minnaert de cursus“Programmering van culturele instellingen” opgezet, waar ik enkele jarencoördinator van ben geweest en daarna vaste gastdocent. Devoornaamste les die we doorgaven is: wie iets wil leren over artistiekekeuzes in een filmtheater (“curating cinema”), moet zich ook verdiepenin de actuele theorie op het gebied van cultuurmanagement,cultuurmarketing en cultuurbeleid. Over de analyse van artistieke keuzesin de context van cultuurmanagement en cultuurbeleid bestaat nog geenboek, daarom ben ik maar begonnen te schrijven. Het resultaat staatverspreid op mijn website.Een cultuurmanager moet ook gedegen kennis, kunde en ervaringhebben op het vlak van personeelsbeleid. Ik heb me verdiept in ditonderwerp, want als lid van de Ondernemingsraad van LantarenVensterkon ik helaas meermaals getuige zijn van de gevolgen vanmismanagement op dit vlak. Dit heeft me geprikkeld en zo kon hetgebeuren dat ik plotseling enkele jaren voor de klas stond, als gastdocentbij Dirk Noordman die bij de Erasmus Universiteit de certificaatstudieCultuurmanagement verzorgde. Mijn aantekeningen bij de cursus‘Personeelsbeleid in de culturele sector’ verwerkte ik tot een hoofdstukdat recent is gepubliceerd in het handboek ‘Management voor deculturele sector’ (Coutinho, 2011). De essentie is eenvoudig samen tevatten: schrijf werknemers niet af als kostenpost, maar koester hen juistals essentieel kapitaal van je organisatie. Dat is het begin van eenrenderende onderneming.In het verlengde van personeelsbeleid ligt de discussie over ‘CulturalGovernance’, dit is een belangrijk en actueel agendapunt. De culturelesector in Nederland wordt sinds mensenheugenis op verschillende wijzegeteisterd door amateurbestuurders, maar ja: maak er een betaalde baanvan en dan zijn de rapen pas echt gaar (zoals is gebleken in de zorgsectoren het onderwijs). Dit is een dilemma. Het verwerven van macht brengthet diepste wezen van iemand naar boven en dat is zelden een prettiggezicht. Het enige wat we kunnen doen is hopen op het vinden vanintrinsiek beschaafde mensen die zich willen inzetten voor het scheppenvan ideale randvoorwaarden voor het laten bloeien van kunst en cultuur.Gelukkig zijn er ook vele goede voorbeelden te noemen van mensen dieperfect voldoen aan dit profiel.AfrondingIn deze beknopte terugblik op de goede oude tijd ontbreken nog velenamen van filmkunstenaars en dierbare vrienden, en tal van memorabelemomenten en indrukwekkende kijkervaringen bleven nog onvermeld.Gelukkig is het mogelijk om een meer volledig overzicht van feiten tereconstueren, want de jaargangen van de LV-programmagidsen zijnbewaard gebleven. Dozen vol documentatie over LantarenVenster zijnte raadplegen in het Stadsarchief Rotterdam, met dank aan hetLV-secretariaat (Nelly Claessens en Ellis Prinse). En natuurlijk vormen dejaargangen van De Filmkrant hoogwaardige documentatie over alles water gebeurd is in het non-commerciële filmcircuit. Terugkijken op 20 jaarLantarenVenster brengt vele mooie herinneringen naar boven bij mij,ik zou met gemak nog eens ruim 9.000 woorden kunnen neerschrijven.Ik blijf me richten op het veroorzaken van nieuwe waardevollekijkervaringen. Bij deze activiteit is sprake van een fundamenteleverandering van de randvoorwaarden, zowel op persoonlijk vlak (zoalsbekend maak ik per 1 maart noodgedwongen mijn debuut als freelancer)als in de publieke sfeer (rigide bezuinigingen op cultuur en een algemenefinanciële crisis).In Rotterdam en elders is anno 2013 stellig sprake van een hevigekaalslag in de lokale culturele wereld. Theatergroep Bonheur en OTzijn opgedoekt, Kosmopolis Rotterdam is gestopt en tal van instellingenmoeten inkrimpen. Het jaarbudget van het platform voor hedendaagsekunst TENT in de Witte de With straat is bijvoorbeeld gehalveerd. In hetverleden hebben ze veel aandacht aan mediakunst gegeven, metsolotentoonstellingen van onder andere Wendelien van Oldenburgh,Katarina Zdjelar en Han Hoogerbrugge en tallloze evenementen tijdenshet IFFR. Ze organiseren ook jaarlijks de TENT Academy Award: denationale competitie voor eindexamenfilms. Ondanks de financiëleterugslag blijven ze actief en produktief, zoals onder andere blijkt uit hunreeks verkenningen onder de noemer ‘Current Values’.32 Vaarwel... en tot snel 33 Vaarwel... en tot snel

Dit is voor ons in de culturele sector de enige mogelijkheid: tegen alleverdrukking in steeds opnieuw goed gemotiveerd een hoogwaardigcultureel evenement neerzetten. Deze positieve houding is al zichtbaarin tal van initiatieven.In Amsterdam onstond het samenwerkingsverband ‘Cineville’, met eenwebsite die cinefilie uitstraalt. Ook de vertoning van mediakunst incombinatie met film kreeg een impuls in de vorm van ‘Cinema Zuid.nl’,met een wijd vertakt netwerk van vertoningen in de museumsector enkunstinstellingen (maar ook in ‘Zaal 5’ van het Filmhuis Den Haag).Een Rotterdamse locatie heeft zich helaas nog niet aangemeld, daar moetiets op te vinden zijn. Dit jaar werd wel de videokunstbeurs ‘Projections’voor het eerst gehouden, als onderdeel van het bruisend en uitdijendevenement ‘Art Rotterdam’.Enkele voorbeelden van Good Practice van durf en positieve energie inmijn stad op het vlak van filmvertoning (naast de eerder al genoemdeprogrammering in Worm): de ploeg van ‘Pleinbioscoop Rotterdam’organiseert al decennia lang met minimale middelen een zeer succesvolzomer-evenement. De pop-up bioscoop ‘Cinema West’ is een dapperinitiatief. Jazz Club BIRD geeft ruimte aan de incidentele filmreeks‘Cinema Culinair’. In de stad is daarnaast een wekelijkse filmavond tesignaleren bij ‘De Machinist’ in Delfshaven en het ‘Klooster OudeNoorden’. Zaal de Unie heeft een roemrucht verleden wat filmprogrammeringbetreft. Dit kleinschalig podium kreeg recent eenfacelift en kort daarna een subsidie-stop. In de eerste maanden van2013 werd de muziekprogrammering plus incidenteel filmvertoningenverzorgd door het onvolprezen Ro-Town team, ik hoop dat ze ditkunnen volhouden.Meer mooie vooruitizchten: er bestaan al geruime tijd mooie plannenvoor het oprichten van de ‘Noorder Bioscoop’ en op de EUR-campusWoudenstein verrijst in de zomer van 2013 een nieuw ‘ErasmusStudentenpaviljoen’, waar ook filmvoorstellingen plaats kunnenvinden.Het Tsjechisch Centrum en het Goethe Institut hebben hun maandelijksefilmclub in hun pand op de Westersingel. Het Goethe Institut gaf mede eervolle opdracht om hun Rotterdamse filmavonden in te vullen.We maken een sterke start op 6 maart 2013 met de vertoning vanKLASSENVERHÄLTNISSE (Straub/Huillet, 1983). Deze film is gebaseerdop wereldliteratuur (een onvoltooid gebleven roman van Franz Kafka)en is gemaakt door twee topkunstenaars. Daarnaast is deze film tevensonderdeel van de Nederlandse filmcultuur, want in de jaren tachtig werdKLASSENVERHÄLTNISSE op het International Film Festival Rotterdamvertoond en aangekocht door distributeur Film International (en is nudus onderdeel van de ‘Rotterdam collectie’ van EYE). Een regelmatigevertoning van deze uitzonderlijke filmkunst is een teken van beschaving.Het Goethe Institut geeft me carte blanche en rekent me niet af op hetaantal bezoekers, ook dat is een teken van beschaving.Ik kijk met gretigheid vooruit naar de kansen en mogelijkheden in dekomende twintig jaar, waarin ik wil bijdragen aan een nieuwe invullingvan de liefde voor filmkunst. Ik kan terugkijken op mooie momenten enrijke kijkervaringen, deze inspiratievonken en kennis wil ik blijvenuitwerken en overdragen op een nieuw publiek. Ik zie veel medestanders,met name in de jonge generatie. Ons gezamelijk doel is het voortzettenvan een optimale vertoning van filmkunst en het delen van onzeervaringen.Studentenbioscoop Kriterion (Amsterdam) heeft een Rotterdamse takopgericht die voorlopig ook een pop-up karakter heeft, op wisselendelocaties in het centrum. Het is bijzonder eervol dat ik gevraagd benper 1 maart 2013 toe te treden tot hun adviesraad. We gaan nog veelhoren van ‘Kriterion Rotterdam’!Dank voor uw aandacht en tot snel!hartelijke groet,Peter Bosma34 Vaarwel... en tot snel 35 Vaarwel... en tot snel

P.S. op mijn website staan diverse teksten die dezeterugblik aanvullen:• “Filmvertoning in de Gouvernestraat (1949-2010)”• “Herinneringen van een Rotterdamse sneak master”• “Kinderfilmprogrammering. Een situatieschets”• “De distributietak van het International Film Festival Rotterdam”• “Talkshow Digital IFFR 2010”• “Digital projection”• “De vergeten films van Valerio Zurlini”• “De distributie van Il Gattopardo in Nederland”• ”Il Gattopardo, boek en film”• “LAGRIMAS NEGRAS (Sonia Herman Dolz, 1997)”• “ALL MY TOMORROWS (Sonia Herman Dolz, 2012)”• “BOEK EN FILM: JULES ET JIM”• “ELISO (1928)”• “MENSCHEN AM SONNTAG (1929)”• “BERLIN, DIE SINFONIE DER GROSSSTADT (1927)”• “DE MAN MET DE CAMERA (1929)”• “DE STAD DIE NOOIT RUST (Andor von Barsy, 1928)”,“HOOGSTRAAT (1929)”, Zie ook: http://www.gemeentearchief.rotterdam.nl/educatie/rotterdam-classics.Aanbevolen boeken• David Thomson, The Big Screen: the Story of the Movies andWhat They Did to Us, London: Allen Lane, 2012.• Mark Cousins, Story of Film, London: Pavillion Books/Anova, 2004.Herdruk: 2011. In het Nederlands vertaald onder de titel Close Up:wereldgeschiedenis van de film, Houten: Van Holkema & Warendorf/Unieboek, 2005.• “Inhoudsopgave Handboek Fimprogrammering”• “Human Resource Management in de culturele sector”Aanbevolen websites• www.filmkrant.nl• www.cineville.nl• www.filmfestivalrotterdam.com• www.eyefilm.nl• www.photogenie.be / www.vfdc.be• http://www.davidbordwell.net/blog/• http://filmstudiesforfree.blogspot.nl/36 Vaarwel... en tot snel 37 Vaarwel... en tot snel