Nieuwsbrief Kerkuilen 2019

Nieuwsbrief Kerkuilen
Jaargang 29 - mei 2019
Daling broedgevallen
met ruim 20%
Veilig foerageren
langs de snelweg
www.kerkuil.com
Voor iedereen die betrokken is bij de bescherming van uilen

Inhoud
3 Stand van zaken
6 Nieuws uit de regio
27 Asbestsanering noopt tot maatregelen
28 Veilig foerageren langs de snelweg
29 Velduilen in de sneeuw
30 Van de bestuurstafel
Colofon
Deze Nieuwsbrief Kerkuilen is een jaarlijkse uitgave van de Stichting
Kerkuilenwerkgroep Nederland en verschijnt in een oplage van 15.000
exemplaren. De nieuwsbrief geeft actuele informatie over de kerkuil in
Nederland. Ze is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de
bescherming van kerkuilen zoals eigenaren en beheerders van
gebouwen met nestgelegenheid, terreinbeheerders, leden van regionale
kerkuilwerkgroepen en andere belangstellenden. Informatie over
de Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland is te vinden op:
www.kerkuil.com
In 2018 werd ons werk ondersteund door
Vogelbescherming Nederland en door
alle donateurs.
Samenstelling en redactie
Mary Mombarg (flo.bom@inter.nl.net),
Reinder Dokter (penningmeester@kerkuil.com),
Nanning-Jan Honingh (njhoningh@zeelandnet.nl),
Johan de Jong (voorzitter@kerkuil.com),
Ruud Leblanc (secretaris@kerkuil.com).
Eindredactie
Helga Aukes Communicatie & Office Management
Ontwerp, vormgeving en druk
RBF communicatie, Leeuwarden
Nynke Postema (vormgever)
RBF print, Leeuwarden
www.rbf.frl
Redactieadres
Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland
Ruud Leblanc, Noorderdreef 198, 2152 AC Nieuw Vennep
Telefoonnummer 06 – 532 564 78
Coverfoto
Kerkuilenjong. (Foto: André Eijkenaar)
Overname van artikelen, tabellen en schema’s is alleen toegestaan
met de volgende bronvermelding: “Bron: Nieuwsbrief Kerkuilen 2019,
Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland”. Overname van foto’s is
zonder toestemming van de fotograaf niet toegestaan. De redactie
behoudt zich het recht voor aangeleverde artikelen in te korten, aan te
passen, niet te plaatsen en aangeleverde afbeeldingen niet op te nemen.
Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland
Voor de inventarisatie en bescherming van de kerkuil is Nederland verdeeld in 17
regio’s. Deze vallen grotendeels samen met de provinciegrenzen. Uitzonderingen
zijn Flevoland, Overijssel en Gelderland. Deze zijn opgesplitst in meerdere regio’s.
De Noordoostpolder maakt onderdeel uit van de regio West-Overijssel. In elke
regio is een regionale coördinator actief. Hij is het aanspreekpunt voor het kerk -
uilenbeschermingswerk in die regio.
De Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland organiseert ieder jaar in de loop van
januari een bijeenkomst voor alle regiocoördinatoren.
Regiocoördinatoren
2 Groningen André Eijkenaar 0597 - 561 872 / 06 - 222 556 32
eijkenaar-a@planet.nl
3 Friesland Johan de Jong 0512 - 303 174
voorzitter@kerkuil.com
4 Drenthe Gé Hoogerwerf 0599-212 913
gehoogerwerf@zonnet.nl
5 Overijssel Florian Bijmold 06 – 290 735 81
fbijmold@gmail.com
6 Twente Johan Drop 06 - 103 487 65
johandrop@outlook.com
7 Achterhoek Noord Mary Mombarg 0575 – 521 662 / 06 - 513 367 65
flo.bom@inter.nl.net
8 Achterhoek Liemers Dick Langwerden 0543 - 461 798
d.langwerden54@gmail.com
9 Veluwe Bertus van den Burg 0334 – 808 723 / 06 - 336 797 49
10 Betuwe Oost
We zoeken een opvolger
bertusvandenburg@gmail.com
Jan Jacobs 024 - 397 25 74
jacobs.j@live.nl
11a Oostelijk Flevoland Lykele Zwanenburg 0321 - 318 272
lykele@live.nl
11b Zuidelijk Flevoland Allan Liosi 036 - 533 68 34
uilen4all@kerkuilenwerkgroep-flevoland.nl
13 Utrecht & Betuwe West Paul Hendrikx 030 - 637 20 54
p.hendrikx@wxs.nl
14 Noord-Holland Reinder Dokter 0229 - 219 207
skwn.penning@live.nl
15 Zuid-Holland Michel Kuijpers 015 - 256 53 02
michel.kuijpers@caiway.nl
17 Zeeland Hans Molenaar 0115 – 612008 / 06 - 132 903 70
h.molenaar@planet.nl
18 Brabant Jochem Sloothaak 0411 - 66 40 10
19 Limburg Vacant
jsloothaak@brabantslandschap.nl
Uw contactpersoon
Contactadressen Stichting Kerkuilenwerkgroep Nederland
Voorzitter Secretaris Penningmeester
Johan de Jong Ruud Leblanc Reinder Dokter
voorzitter Noorderdreef 198 Tel. 0229 - 219 207
@kerkuil.com 2152 AC Nieuw Vennep penningmeester
Tel. 06 - 532 564 78
@kerkuil.com
secretaris@kerkuil.com
of skwn@ziggo.nl
2 Nieuwsbrief Kerkuilen

Stand van zaken
Daling van het aantal broedgevallen
met ruim 20%
De winter van 2017/2018 was evenals de voorgaande vier
winters vrij zacht. Alleen in februari en maart was er lichte
vorst. April was zacht, warm en droog met veel regen.
Daarna volgden drie maanden met hoge temperaturen
en was het veel te droog. In augustus bleef het nog warm
en viel er de normale hoeveelheid regen. Daarna was het
weer erg wisselvallig.
De veldmuizenstand was in het begin van het jaar
op de meeste plaatsen laag, vooral in de kleigebieden.
Later herstelde de stand van de veldmuis enigszins.
Boeren constateerden vele gaatjes in de weilanden
vooral in de veengebieden van Friesland. Als reactie
daarop gingen enkele boeren hun weilanden onder
water zetten om zo de veldmuis te verdrijven. Uit braakballenonderzoek
bleek dat op de meeste zandgronden
minder resten van de veldmuis werden gevonden dan
anders. De bosmuis deed het ook niet geweldig.
Het gevolg was minder broedgevallen van de kerkuil.
Broedresultaten
In 2018 nam het aantal broedparen af van 3364 naar
2591 (23%) met een gemiddelde van 3,0 uitgevlogen
jongen per nest. Het aantal mislukte broedsels bedroeg
179. Het aantal uitgevlogen jongen varieerde evenals
voorgaande jaren sterk: van 2,3 in Zeeland (klei) tot 4,2
in Twente (zandgrond). Totaal vlogen er van de eerste
legsels 7730 jongen uit (in 2017 waren dat er 12.113).
Het aantal tweede broedsels daalde van 130 (2017) naar
slechts 23 met een gemiddelde van 1,9 uitgevlogen
jongen per nest. Er waren geen derde broedsels.
In alle regio's werd een afname van het aantal
geslaagde eerste broedsels vastgesteld, behalve in
Zuidelijk Flevoland met een toename van 3%. In het
begin van het broedseizoen leek het niet rooskleurig
voor de kerkuil, maar in de loop van het jaar is een groot
aantal kerkuilen gaan broeden. In Oost- Flevoland
waren ze ruim drie weken later dan gewoonlijk.
De veldmuizen populatie kwam laat op gang.
Dat was niet het geval op de kleigronden in Friesland
en Groningen: late legsels en veel minder broedparen
LANDELIJK OVERZICHT NEDERLAND 2018
2018
totaal 1e
broed
waarvan mislukt
1e broed
aantal juv.
1e broed
niet gecontr.
1e broed
gem.
uitgevlogen
Groningen 108 5 340 3,1 3 3 1 1,0 138 -22%
Friesland 408 20 1217 3,0 439 -7%
Drenthe 208 11 658 3,2 1 4 4,0 385 -46%
West-Overijssel. / NO Polder 235 16 668 2,8 2 3 1 1,5 344 -32%
Twente 135 9 561 6 4,2 175 -23%
Achterhoek-Noord 72 2 229 3,2 135 -47%
Achterhoek-Liemers 139 9 427 3,1 152 -9%
Veluwe 98 4 283 2,9 192 -49%
Betuwe-Oost 36 5 95 2,6 1 5 5,0 49 -27%
Flevoland / Zuid 61 10 182 3,0 59 3%
Flevoland / Oost 28 2 102 3,6 29 -3%
Utrecht-Betuwe-West 78 2 203 2,6 109 -28%
Noord-Holland 154 20 414 2,7 6 18 3,0 176 -13%
Zuid-Holland 110 10 274 5 2,5 2 4 1 2,0 169 -35%
Zeeland 168 19 388 2,3 6 5 3 0,8 176 -5%
Noord-Brabant 435 21 1323 3,0 499 -13%
Limburg 118 14 366 3 3,1 2 1 3 0,5 138 -14%
TOTAAL 2591 179 7730 14 3,0 23 43 9 1,9 0 0 3364 -23%
totaal
2e broed
aantal juv.
2e broed
waarvan mislukt
2e broed
gem.
uitgevlogen
3e broed
uitgevlogen
2017
2018
t.o.v.
2017
Nieuwsbrief Kerkuilen
3

dan in het voorgaande jaar. Op de kleigronden was de
voedselsituatie niet erg goed, maar de sterkste afname
was er op de zandgronden vooral op de Veluwe (-49%!),
Achterhoek Noord (-47%), Drenthe (-46%), Zuid-Holland
(-35%) en West-Overijssel (-32%). De bosmuis en de
rosse woelmuis, die in deze gebieden belangrijk zijn als
voedsel voor de kerkuil, lieten het ook afweten (braakbalgegevens).
Naast de jaarlijkse schommelingen in de
muizenstand zal het weer (onder andere de droogte)
de komende jaren ook van invloed zijn op het aantal
muizen.
Tekst: Johan de Jong
4000
3500
3000
2000
Eerste broedsels Kerkuilen Nederland
1110
562
1685
1938
2516
2058
1972
2395
2804
1908
3155
2923
1742
2223
2298
2591
2493
2687
3148
3364
2591
1000
762
1052
895
1009
1378
794
1131
1210
0
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Jaar
800
700
Tweede broedsels Kerkuilen Nederland
761
600
500
530
400
374
300
200
100
0
158
161 184
117
113
83
88
89
93 130
68 68
61
71
33
32
14
12
19
23
96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Jaar
4 Nieuwsbrief Kerkuilen

Foto: André Eijkenaar Nieuwsbrief Kerkuilen 5

Groningen
Altijd bezig met de kerkuil
Je bent altijd wel met de kerkuil
bezig. Is het niet nesten controleren,
dan is het wel voorlichting geven.
Zo kreeg ik een melding uit Den
Horn. Een spoorwegverdubbeling
bedreigde volgens de bewoners het
leefgebied van de kerkuil.
Een extern bureau had onderzoek
gedaan voor
ProRail waarin
stond dat daar
geen kerkuilen
voor kwamen. Maar
in het gebied aangekomen,
kon ik zo al
zien dat het voor de kerkuil
een bijzonder mooi
gebied was. Na onderzoek
bleek de uil daar ook
gewoon te broeden. Toch
vreemd dat zo’n bureau
geen contact zoekt met de
plaatselijke werkgroepen!
kunnen zich aanmelden bij ondergetekende
(eijkenaar-a@planet.nl).
Mijn fotoprojectje was dit jaar wel
heel (in)spannend. Op grote hoogte
bevond zich de invliegopening
waardoor de kerkuil direct in de
nestkast vloog. Er zaten zes jongen
in en deze staken de koppen al naar
buiten. Via een hoogwerker wilde ik
op dezelfde hoogte komen.
De hoogwerker plaatste ik twee
dagen van tevoren met tent in het
werkbakje, zodat de uil kon wennen.
Daarna was het mijn beurt omhoog
te gaan. Heel soepel ging het niet
maar ik was ruim op tijd voordat
het voederen zou beginnen.
Naar beneden in het duister
zag ik dan wel weer. Waar
ik geen rekening mee
had gehouden was
de aanwezigheid
van een hoornaarsnest
vlakbij de
tent.
Terwijl ik erin zat, kropen buiten tientallen
hoornaars over het tentdoek.
Ik was bang dat ze de opening waar
de lens doorstak zouden ontdekken.
Ik kon geen kant op en bleef wachten
op de uilen. Het voederen begon
om half 12 ‘s nachts. Tot half 2 brach -
ten de uilen 12 prooien aan. Met de
hoornaars nog steeds actief durfde
ik niet naar buiten te gaan. Pas na
half 3 werd het rustig en kroop ik
eruit. Dalen was nog wel een klusje.
Uiteindelijk kwam ik opgelucht
beneden aan. Ik heb het maar bij
één poging gelaten…
Tekst en foto: André Eijkenaar
Of
het
project
daarmee
wordt afgeblazen
weet ik niet.
Daarvoor wegen
financiële belangen te
zwaar ben ik bang.
Onze werkgroep is sterk aan het
vergrijzen en we proberen via
nieuwe vrijwilligers wat vers
bloed te krijgen. De ‘oude’
garde kan met zijn kennis
nog heel wat bijdragen aan
het opleiden van de nieuwelingen.
Geïnteresseerden
6 Nieuwsbrief Kerkuilen

Friesland
Hoe hoog moet een nestkast?
Het antwoord op deze vraag blijft lastig zelfs na ruim
dertig jaar bezig te zijn met de fantastische hobby
kerkuilen.
Onze eerste kerkuilenkast plaatsten we op 1 oktober
1988 en de (voorlopig) laatste op 12 februari 2019.
Totaal hebben we ongeveer 80 nestkasten geplaatst.
Op dit moment hebben we nog 47 nestkasten in beheer.
De laatste jaren worden er gemiddeld steeds
24 bewoond (dus iets meer dan 50%).
Toen we in 1988 met deze hobby begonnen, was de
gedachte dat kerkuilenkasten hoog en bij voorkeur op
een donkere, rustige plek in de schuur moesten worden
geplaatst. Dat betekende vaak hoog klauteren de ladder
op. De laatste jaren zijn we daar wat gemakkelijker
in geworden. We plaatsen de kasten bij voorkeur op een
gemakkelijk bereikbare en vooral voor ons veilige,
te bereiken plaats. Geen hoog geklauter meer dus.
Aan de hand van aanwezige Excel-bestanden keken
we of de hoogte van de nestkast wat uitmaakt.
De door ons geplaatste nestkasten variëren in hoogte
tussen ongeveer 4 meter en 12 meter. De hoogste zullen
wel op meer dan 12 meter hoogte staan. De laatste
jaren werden de kasten dus steeds lager geplaatst.
Omdat we verreweg de langste periode de kasten
hoog hebben geplaatst is een echte vergelijking lastig.
We plaatsten 14 nestkasten op een hoogte lager dan
6 meter. Daar broeden jaarlijks ongeveer zeven paren
kerkuilen in. Een bezetting van 50%. We hebben
33 nestkasten die hoger dan 6 meter zijn geplaatst
waarin jaarlijks ongeveer 17 paren kerkuilen broeden.
Een bezetting van iets meer dan 50%. Het lijkt de uilen
niet veel uit te maken of ze heel hoog of juist wat lager
zitten.
Predatie in lagere nestkasten?
Tot nu toe hebben we weinig last van gepredeerde
nesten. In 2018 waren dat er twee en beide door een
steenmarter. De ene in een kast op 4 meter en de
andere in een kast op 10 meter hoogte.
Enkele jaren terug werd er ook twee keer een nest
gepredeerd, waarbij beide nestkasten op ongeveer
10 meter hoogte hingen. En hoewel de ‘spraints’
(ontlasting) van de steenmarter in de nestkast lagen,
gaat het daar nu toch weer twee jaar goed.
Concurrentie van andere vogels
De kans op nestkastbezetting door andere vogels lijkt
wel groter in lagere nestkasten. Helemaal als die nestkasten
in een kapschuur of ligboxenstal zijn geplaatst.
In 2018 vonden we in drie lager dan 6 meter geplaatste
nestkasten andere vogels. Twee keer betrof dit een
paartje holenduiven en in één geval een paartje
toren valken. Opvallend genoeg geen kauwtjes (in het
verleden één keer een wespennest).
In de hoger geplaatste kasten troffen we bijna nooit
andere vogels aan. Met uitzondering van soms een
kauw of holenduif als de nestkast vlak achter een
uilenbord was geplaatst. Maar in nestkasten die op een
donker plekje in de schuur zijn geplaatst hebben we
nooit bezetting door andere vogels geconstateerd.
Bijzondere broedplaatsen
In een van ‘onze’ boerderijen broedden al jarenlang
kerkuilen. De eigenaar had ook een oldtimer in de
schuur staan en dus ‘moesten’ de uilen eigenlijk naar
een kapschuur op het erf. Drie jaar lang stond deze
nestkast leeg. In de herfst van 2017 waaide er een
dakpan van het dak. En in 2018 zaten de uilen weer in
de nestkast in de boerderij. Wellicht een ander paar…
In Joure is een openluchttheater waar de jeugd wel
eens voetbalde en er een gat in het plafond schoot.
Enige maanden later kreeg ik een telefoontje:
‘Gisteravond tijdens een popconcert in Joure verbaasde
ik me erover dat er met enige regelmaat een kerkuil het
podium opvloog en verdween in een gat in het plafond’.
Wat kan de natuur toch wonderlijk mooi en verrassend
zijn!
Tekst en foto: Tsjepke van der Honing
De steenmarter maakt grote, min of meer vierkante
openingen in de zijkant van de eischaal. Soms, zoals
hier, zijn er hoektandperforaties in de eischaal aan wezig.
De steenmarter vervoert de eieren altijd in de bek.
Nieuwsbrief Kerkuilen
7

Drenthe
Verrassend resultaat
Vorig jaar hebben we de kerkuilenkast in Odoornerveen
verplaatst vanuit de nok van de boerderij naar een
riante zolder in de carport achter de boerderij. Voor het
broedseizoen hebben we de nestkast schoongemaakt.
We wilden weten of de uil het nieuwe stekkie kon waarderen
en in een schone kast vind je gemakkelijk sporen.
We hadden geluk. De uil had de kast weer gevonden!
Van een broedsel was het nog niet gekomen, maar de
uil weet de weg. Via de geplaatste camera zagen we
dat hij niet geringd was, wel weten we inmiddels wat
de uil eet.
Een kennis die voor onderzoek uilenballen ontleedt,
heeft zeven ballen van ‘onze’ uil uitgeplozen met de
volgende verrassende uitkomst: veldmuis 12x, bosmuis
2x, huismuis 2x, rosse woelmuis 1x en grote bosmuis 2x.
De laatste schijnt zeldzaam te zijn maar is in opmars.
En dat allemaal uit maar zeven uilenballen!
Tekst: Marian Middelhuis
1. Een verkeersslachtoffer. (Foto’s: André Eijkenaar)
2. De grote bosmuis komt weinig voor.
2
8 Nieuwsbrief Kerkuilen

1
Onderzoek verkeersslachtoffers
Naar aanleiding van het project Friesland met betrekking
tot doodgereden kerkuilen op de rijkswegen en
de belangstelling daarvoor in Noord-Holland, heb ik in
Drenthe een onderzoek ingesteld naar verkeersslachtoffers
op met name de rijkswegen en de N-wegen.
Hiervoor heb ik de gegevens van Rijkswaterstaat (RWS),
Provincie Drenthe en GRIEL (Geautomatiseerd Ring
Invoer en Export Loket) gebruikt.
Op de rijkswegen A28 en A37 werden acht kerkuilenslachtoffers
in 2015, vijf in 2016, één in 2017 en acht in
2018 geregistreerd. Deze werden, verdeeld over de
gehele trajecten met redelijk grote tussenruimten,
gevonden. De gegevens zijn voor namelijk aangedragen
door de verkeersinspecteurs van RWS.
Uit een gesprek met een van hen bleek dat zij kennis
hadden van de verschillende soorten en dus moeten
deze gegevens als betrouwbaar worden aangemerkt.
Een leuke bijkomstigheid was dat deze inspecteur graag
een kerkuilenkast in zijn schuur wilde, hetgeen direct
kon worden gerealiseerd.
Op de N34 werden in 2017 drie en in 2018 vijf verkeersslachtoffers
op geruime afstand van elkaar gevonden.
GRIEL: in 2015 14 met 1 op de A28, in 2016 17 met 3 op de
A28 en 1 op de N34, in 2017 17 met 5 op de A28 en in 2018
14 met 1 op de A28 en 2 op de N34. De data kwamen niet
overeen met RWS en Provincie maar ook hier lagen de
plaatsen behoorlijk uit elkaar.
De gegevens van GRIEL gaven een ander beeld dan
die van Rijks waterstaat en Provincie Drenthe, maar
wel lagen ook daar de vindplaatsen ver uit elkaar.
In de voorjaarsvergadering van de regiocoördinatoren
Drenthe zal worden besproken of er project matig iets
met het onderzoek gedaan kan worden.
Tekst: Gé Hoogerwerf
Nieuwsbrief Kerkuilen
9

Overijssel
In memoriam Jan van Dijk
Het broedseizoen 2018 begon voor de werkgroep kerkuilen N/W Overijssel & NOP met een enorm verlies.
Op 1 april overleed ons lid Jan van Dijk op 63-jarige leeftijd aan een hartaanval. Jan was een zeer bevlogen,
gepassioneerd en bovenal uitermate aardige kerel die heel veel heeft betekend voor de werkgroepen en
natuurclubs waarvoor hij altijd klaar stond. Naast zijn coördinatorschap in Zwolle en omstreken reed Jan
van Dijk door bijna de hele noordwesthoek van de provincie Overijssel om de kerkuilen te ringen voor een
aantal regiocoördinatoren. Naast het ringen van kerkuilen ringde hij ook roofvogels en zangvogels. De natuur
in het algemeen - maar bovenal de avifauna - was zijn grote liefde. Wij zullen Jan van Dijk enorm missen.
Kerkuilenkast aan touw en katrol
In de Noordoostpolder, waar ik zelf de nestkasten
controleer, hadden wij gemiddeld genomen meer
late broedsels. Zo ringden we bijvoorbeeld in september
nog jonge kerkuilen bij een familie in Bant.
Tegenwoordig hangt de kerkuilenkast daar aan een
touw met een katrol. Eerder moesten we een lange klim
met een ladder maken. De kast zat hoog in de nok van
zo’n typische schokbetonnen schuur. De behulpzame
agrariër heeft de kast zelf voorzien van een touw met
een katrol die goed geborgd is. Wij zijn hem daar dan
ook zeer dankbaar voor. Nu hoeven we niet meer met
een ladder vanaf een stapel strobalen naar boven te
klimmen. Het voorzichtig laten zakken van de kerkuilenkast
werkt prima. We kunnen de jongen er nu heel
gemakkelijk en veilig uitnemen.
Tekst: Florian Bijmold
1. Het ringen van een kerkuil.
(Foto: Reinder Dokter)
2. De Twentse kerkuil vaart wel bij de subsidie.
1
10 Nieuwsbrief Kerkuilen

Twentse kerkuil vaart wel
bij subsidie
Eind 2022 moeten er minimaal
35 kerkuilenpaartjes broeden in de
Hof van Twente. Hiervoor dienen
35 erven meer kerkuilenvriendelijk
te worden ingericht. Dit is de
ambitieuze doelstelling die de
Stichting Hofvogels formuleerde in
haar nieuwe beschermingsplan voor
de kerkuil. De Stichting Hofvogels
werkt hierbij nauw samen met de
gemeente Hof van Twente, Provincie
Overijssel, Landschap Overijssel,
IVN Diepenheim en (erf)bewoners
uit deze gemeente.
Met dit nieuwe beschermingsplan
willen samenwerkende partijen
bewoners meer betrekken bij de
noodzaak om via de kerkuil te
2
investeren in natuur, landschap en
biodiversiteit. Investeringen die tot
doel hebben ons landschap meer
aantrekkelijk te maken voor kwetsbare
en bedreigde planten, insecten
en vogels. De Provincie Overijssel
stelde een substantieel bedrag van
€ 40.000,- ter beschikking om de
voorgestelde maatregelen uit het
beschermingsplan te kunnen uitvoeren.
Centraal in de aanpak staat
het creëren van ideale leefgebieden
voor de kerkuil door (her)inrichting
van zogenaamde natuurerven en
het verbinden van deze erven tot
meer ideale leefgebieden voor de
kerkuil.
De Stichting Hofvogels constateert
dat de kerkuil het hier moeilijk heeft.
Broedlocaties concentreren zich
al meerdere jaren vooral rondom
Markvelde, Hengevelde en Bentelo.
In andere delen van de gemeente
komt de kerkuil nog nauwelijks voor.
Het aantal broedparen daalt al
jarenlang gestaag, met het broedjaar
2018 als absoluut dieptepunt.
Dit jaar broedden slechts 17 broedparen
in de 120 door de stichting
geplaatste nestkasten. In 2017 waren
dat nog 28 broedparen. De daling
van het aantal broedparen wordt
onder andere toegeschreven aan
het verlies van geschikte erven met
een voldoende aanbod van prooien
en veilige broedlocaties.
Kerkuilenvriendelijke erfinrichting
Het nieuwe beschermingsplan
bestaat uit een aantal concrete
acties, die deels gebaseerd zijn op
de succesvolle aanpak voor het
behoud van de steenuil. In dit vierjarig
projectplan ‘Hof voor de steenuil’
werd succesvol geïnvesteerd in
behoud van de steenuil door onder
andere erfbewoners meer bewust
te maken van de noodzaak te
investeren in diversiteit.
Naar voorbeeld van deze succesvolle
aanpak worden vanaf 2019
Twente
meerdere leefgebieden voor de
kerkuil geselecteerd. Gebieden die
in potentie geschikt zijn voor de
kerkuil, maar waar hij nog nauwelijks
voorkomt. Erfbewoners worden hier
actief benaderd voor het plaatsen
van nestkasten. Deze erfbewoners
en reeds geregistreerde houders van
een kerkuilenkast krijgen advies over
de wijze waarop zij hun erf kerkuilenvriendelijk
kunnen inrichten, een
zogenaamd erfinrichtingsplan.
Bovendien krijgen zij het benodigde
plant- en zaaigoed geheel of ten
dele door de Stichting Hofvogels
aangereikt. De kosten hiervan
worden betaald uit de door de
Provincie verleende subsidie.
Per erf is hiervoor een bedrag van
circa € 650,- gereserveerd.
De 45 vrijwilligers van de Stichting
Hofvogels onderhouden als gebruikelijk
de contacten met de huidige
en nieuwe kasthouders, controleren
en onderhouden de nestkasten
en registreren de broedparen en
broedresultaten. Daarnaast wordt in
de komende maanden het belang
van de kerkuil voor ons leefmilieu
onder de aandacht gebracht van de
(erf)bewoners in de gemeente Hof
van Twente. Dat gebeurt met een
speciaal voor dit doel ontworpen
flyer ‘Maak van uw erf een natuurerf’.
Maar ook via nieuwsbrieven,
publicaties in de media en via
lesprogramma’s voor het onderwijs
wordt aandacht besteed aan de
noodzaak te investeren in diversiteit
in belang van de kerk- en steenuil.
Meedoen?
Erfbewoners uit de Hof van Twente
die geïnteresseerd zijn in een meer
kerkuilenvriendelijke inrichting van
zijn of haar erf kunnen contact
opnemen via:
secretariaat@hofvogels.nl.
Voor meer informatie zie:
www.hofvogels.nl.
Tekst en foto: Han Roordink
Nieuwsbrief Kerkuilen
11

Achterhoek Noord
Kerkuilen kraken bosuilenkast
Bosuilen nemen in onze bosrijke
omgeving wel vaker een kerkuilenkast
als woonruimte in bezit.
Maar het kan ook andersom…
Het betrof hier een voorval bij een
voormalige lagere school in het buitengebied
van Lochem. De school
was verbouwd tot woonhuis en de
bewoners hadden een nestkast
laten maken voor bosuilen en die
aan een geschikte boom opgehangen.
In het voorjaar van 2016 klonken
er wat vreemde geluiden uit de
nestkast en de huisbewoners
2
1
waarschuwden via de vogelwerkgroep
onze ringer Wim. Die kwam
natuurlijk nieuwsgierig kijken wat er
zich afspeelde in de bosuilenkast.
Groot was de verbazing en verrassing
toen drie bijna vliegvlugge
jonge kerkuilen hem aankeken.
Een jaar later, tijdens een bosuilencontrole
vlogen er weliswaar twee
uilen uit de kast, maar het was te
donker om te kunnen zien welke
soort het was. Enkele weken later
bleek dat er toch weer kerkuilen in
de bosuilenkast hadden gebroed en
dat ze maar liefst vijf mooie jongen
grootbrachten. Deze jongen zijn alle
vijf in goede conditie uitgevlogen.
Afgelopen jaar werd er niet in de
kast gebroed. Net zoals vele
andere kerkuilen in ons gebied
hadden ook deze te maken met de
muizenschaarste. Het was een van
de mindere jaren, maar de ervaring
leert dat het in de daarop volgende
jaren vaak weer in orde komt.
Nu ik over kerkuilen denk met bijzondere
nestruimte: in het verleden
hebben we wel nesten in holle
bomen gehad en ook soms tussen
het dakbeschot en de isolering van
daken. Van heel vroeger weet ik nog
dat er kerkuilen broedden in schoorstenen
die niet meer als zodanig
dienstdeden op een
villa en een kerk in
Lochem.
Andere dieren, die
wel eens van kerkuilenkasten
gebruik
maken, zijn er ook.
We kwamen bij een
mevrouw, die midden
in het bos woonde.
Ze wilde toch persé
een kerkuilenkast.
Er broedden inderdaad
vogels in de
kast, maar wel heel
andere dan ze had
gedacht. Een paartje
4
boomklevers had
het vlieggat dichtgemetseld en op
boomklever-grootte aangepast.
De kast hadden ze gevuld met
schorsschilfers en niet zo weinig ook.
Ook andere bewoners van kerkuilenkasten
hebben we wel gevonden:
een paar keer een hoornaarswespennest,
waarvan de plaatselijke
IVN-afdeling een mooie glazen
demonstratiekast heeft gemaakt.
Hoornaars vinden we trouwens wat
vaker in steenuilenkasten. Andere
voorbeelden zijn een nest jonge
katten, mandarijneenden met
eieren, torenvalken met jongen en
misschien vergeet ik nog wel iets.
Zo blijft ons leuke werk vol verrassingen
en daar wordt het alleen maar
mooier van!
Tekst: Eddie Oosthof
3
12 Nieuwsbrief Kerkuilen

Achterhoek Liemers
Kerkuil met ‘kruissnavel’
Tijdens de controles in 2018 zat er een jonge kerkuil
met een vervuilde, aangekoekte snavel in een kast in
Breedenbroek. We konden het kleverige vuil gemakkelijk
verwijderen. Toen bleek dat de bovensnavel vervormd
was tot een zogenaamde kruissnavel.
Het jong was 26 dagen oud en woog 308 gram.
Dat is een mooi gewicht voor zijn leeftijd. Ook uiterlijk
zag hij er goed uit hoewel hij wel klamme veren had.
De overige drie jongen waren ook goed doorvoed
en hadden geen snavelproblemen. De bodem van
de kast was wel wat vochtig.
Reden voor deze blijvende blessure kan zijn, dat het
braakballenmateriaal zich vastzet en aankoekt.
De snavel groeit als gevolg daarvan in de verkeerde
richting. Maar ook een genetische afwijking kan een
reden zijn.
Aangezien het jong mooi op gewicht was, had hij
blijkbaar geen problemen om het in stukjes
aangeboden voedsel door te slikken. Ook hele
muizen werden verorberd.
Zodra de jonge kerkuil uitvliegt, is het doden van
een muis geen probleem (klauwen). Hij zal zich
kunnen redden in de natuur. In het geval van een
mannetje is het grootbrengen van eventuele jongen
geen punt. Deze brengt immers hele muizen naar
de jongen (en het vrouwtje) toe. Mocht het echter
om een vrouwtje gaan dan is het de vraag of zij de
prooi wel voor de jongen in stukken kan trekken.
Hoogstwaarschijnlijk gaat dat niet lukken. We hopen
deze geringde uil nog eens ergens aan te treffen.
Tekst: Joop Mecking, Fleur Lalkens en Dick Langwerden
5
1. De bosuilenkast. (Foto: Gerrie Nijenhuis)
2. Zover gaat de liefde voor de kerkuil…
(Foto: Gerrie Nijenhuis)
3. Daar zit ie… (Foto: Don Zagt)
4. Twee van de drie jonge kerkuilen uit de bosuilenkast.
(Foto: Don Zagt)
5. Het kerkuilenjong met de ‘kruissnavel’.
(Foto: Dick Langwerden)
Nieuwsbrief Kerkuilen
13

Veluwe
1
Twee bijzondere nieuwe
kerkuilenkasten
In verband met plannen voor een nieuwbouwcomplex
voor de Stichting Dierenambulance op
de plek van een oude boerderij met bijgebouwen
(van Staatsbosbeheer), was het noodzakelijk om
voor de in de kapschuur broedende kerkuil
compensatie voor zijn nestgelegenheid te creëren.
De nieuwbouw zou bestaan uit een ecologisch
en duurzaam gebouw met een aantal buitenverblijven
en een vogel- en wildopvang voor inheemse
dieren die zich niet meer in het wild kunnen
redden. Tevens werd er voor de kerkuil een
permanente kast tegen de gevel geplaatst.
Ter compensatie voor de broedende kerkuil
plaatsten we in november 2018 binnen een straal
van 500 meter twee nieuwe kerkuilenkasten.
Toen de oude kast in januari uit de kapschuur
werd verwijderd zagen we de kerkuil eruit vliegen,
regelrecht naar een van de twee nieuwe kerkuilenkasten.
Hij had zijn nieuwe onderkomen dus al
binnen twee maanden ontdekt.
2
Tekst: Ron van Muilekom, Wouter Roelofs en Frans van Korlaar
Foto’s: Frans van Korlaar
14 Nieuwsbrief Kerkuilen

Certificaat ter waardering
Tijdens de afgelopen jaarvergadering hebben
we als blijk van waardering aan een aantal
uilenbeschermers een certificaat uitgereikt,
omdat zij ruim 20 jaar betrokken zijn bij de
bescherming van kerkuilen op de Veluwe.
Dit betrof Bennie van de Brink (sinds 1985),
Jelle de Jong (sinds 1987), Harry van Diepen
(sinds 1987), Adrie Hottinga (sinds 1989), Bert
Hanekamp (sinds 1990), Han Bosch (sinds 1991)
en Alexander Morzer Bruyns (sinds 1991).
Mede door deze mensen - en natuurlijk alle
andere uilenbeschermers op de Veluwe -
die al jarenlang de uilenkasten plaatsen
en onderhouden, zijn vele jonge kerkuilen
uitgevlogen op de Veluwe. Maar ook mogen
we de erfeigenaren niet vergeten waar wij
een nestkast hebben mogen ophangen.
Ook hen willen we bedanken voor hun
gastvrijheid voor de uilen en ons.
Tekst: Bertus van den Burg
Certificaat als blijk van
waardering
Dit certificaat wordt uitgereikt aan
UIT WAARDERING EN ERKENTELIJKHEID VOOR HET
BESCHERMEN VAN BROEDENDE KERKUILEN
Handtekening
Datum
1. De tweede kerkuilenkast is tijdelijk op een stoel
gemonteerd.
2. Wouter Roelofs inspecteert een van de twee
kerkuilenkasten. Veel werk voor een tijdelijke kast.
De Kerkuil, ecologie, gedrag en bescherming
192 pagina’s in kleur, voor € 24,95
(excl. portokosten) te bestellen bij Johan de Jong,
tel. 0512-30 31 74 of email: jongrans@hetnet.nl.
Nieuwsbrief Kerkuilen
15

16 Nieuwsbrief Kerkuilen

Foto: André Eijkenaar
Nieuwsbrief Kerkuilen
17

Oostelijk Flevoland
Terug van weggeweest
De datum van de eerste eileg en van het broeden van
de kerkuilen was dit jaar - vanwege het weer - drie
weken later dan in 2017. Toen we op 19 juni begonnen
met het controleren van de kerkuilenkasten werden de
eerste twee broedsels met ieder vier pullen geringd.
Wederom werd bij de
familie Schoone op 22 juni
voor de tweede achtereenvolgende
keer een nest met
zeven pullen geringd. Het
was dit broedseizoen het
nest met de meeste pullen.
Groot was de verrassing
dat er op 5 juli na 28 jaar
weer een broedpaar kerkuilen
bij de familie Van der
Knaap werd vastgesteld.
In 1990 werden hier de
laatste jonge kerkuilen
geringd. Vaak zaten er in
de tussenliggende periode
holenduiven in de kast.
Er werden daar vier gezonde
pullen geringd in bijzijn
van de familie.
te handelen voordat de broedperiode van de kerkuil
aanbreekt. Dit is een belangrijk aandachtspunt voor
iedereen die de kerkuil een warm hart toedraagt.
Wanneer er sprake is van ontmanteling van asbest
kunt u altijd voor informatie terecht bij de landelijke of
regionale kerkuilenwerkgroep. (Op pag. 27 van deze
nieuwsbrief staat een artikel over asbestsanering)
Namens de
Kerkuilenwerkgroep
Oostelijk Flevoland willen
wij een ieder die een
bijdrage levert aan het
behoud van dekerkuil
voor de hulp en gastvrijheid
op zijn/haar bedrijf
bedanken.
Tekst: Hans Docter
en Lykele
Zwanenburg
Ook in het pomphuis van
het Harderbroek werd na
28 jaar weer een broedgeval
van vijf pullen geringd
(bericht van P. van Zwol).
De laatste jongen werden op 16 juli geringd. Door de
aanhoudende warme periode waren de meeste kerkuilen
uitgevlogen. Er zijn geen jonge kerkuilen door het
warme weer uit de kast gesprongen of doodgegaan.
In de komende jaren worden veel bedrijven in Flevoland
en overig Nederland, waar een nestkast van de kerkuil is
gevestigd, ontdaan van aanwezige asbest. Oude kasten
worden vervangen voor nieuwe. In bepaalde gevallen
wordt ook advies gegeven aan de landbouwer hoe
V.l.n.r. Kim, Roos, Ilse en Maud van der Knaap
met de nieuwe lichting kerkuilenjongen.
(Foto: Arno van der Knaap)
18 Nieuwsbrief Kerkuilen

Zuidelijk Flevoland
Torenvalken en kauwen
In mei belde een kasteigenaar mij op met de mededeling dat bij de kerkuilenkast door torenvalken en kauwen werd
gevochten. Beide vogels wilden graag de kast als nestplaats hebben en omdat dit al een tijd aan de gang was, vroeg
hij mij of hij iets moest doen. In deze specifieke kerkuilenkast broeden al jaren torenvalken. Ik adviseerde hem om het
de torenvalken en kauwen zelf te laten uitvechten. In juni zouden we dan wel zien wie er gewonnen had.
Broeden op een kauwenei
Half juni gingen wij kast controleren.
De medewerker vertelde dat het al
een hele tijd rustig was rondom de
kast. Waarschijnlijk omdat de torenvalken
erin geslaagd waren om de
kauwen te verjagen en nu aan het
broeden waren…
Het betrof een kast bij een akkerbouwbedrijf,
die hoog (tussen 8 en
9 meter) in de nok van de opbergschuur
was geplaatst.
De kauw
was dus al
begonnen met
broeden toen
de kerkuil
de kast
overnam.
Vaak zijn dergelijke schuren ook van
binnenuit geïsoleerd, zodat we
alleen via het invlieggat kunnen
controleren. Tegenwoordig
maken we een foto van de
binnenkant van de kast via
het invlieggat om rustig te
kijken wat er in zit. Of er
jonge kerk uilen of torenvalken
in zitten en of de oudervogels
er ook bij zijn.
Maar wat schetste onze verbazing
toen wij ontdekten dat er een
broedende kerkuil in de kast zat.
De kerk uil had de vechtende
concurrenten overwonnen en de
kast in bezit genomen. De broedende
kerkuil schoof alleen een
klein beetje opzij, van de eieren af,
probeerde niet te vluchten en bleef
in de kast zitten. En wij lieten haar
verder met rust. We maakten alleen
een foto om te kunnen zien hoeveel
eieren er waren gelegd. We telden
er zes.
De foto liet een kerkuil op de
eieren zien met aan de rand van
haar broedsel ook een kauwenei.
De kauw was dus al begonnen
met broeden toen de kerkuil de
kast overnam. De kerkuil had dus
haar eigen eieren naast het
kauwenei gelegd en zat ook op
dat ei te broeden. Zou dat ook
uitkomen?
Het loopt verkeerd af…
Op 19 juni belde de eigenaar dat
hij een pas gestorven kerkuil in de
schuur had gevonden. De volwassen
kerkuil, waarschijnlijk een mannetje,
was ongeringd en had een gewicht
van slechts 220 gram, veel te
weinig… Hij had zeker al enkele
dagen niet gegeten, want hij was in
de schuur opgesloten geweest.
De kast hebben wij bij het ophalen
van de dode kerkuil niet opnieuw
gecontroleerd, want het was kort
daarvoor gebeurd.
Op 5 juli controleerden wij de kast
opnieuw en vonden zes verlaten
kerkuileneieren, enkele bevatten
embryo’s.
Doordat het mannetje kerkuil zeker
drie dagen in de schuur opgesloten
is geweest - en het vrouwtje niet
van voedsel kon voorzien - heeft
het vrouwtje uiteindelijk voor zichzelf
gekozen en het broedsel verlaten.
Wat een ongelukkige samenloop
van omstandigheden met als
resultaat een verlaten kerkuilenbroedsel
van zes eieren. Jammer!
Op 5 juli zat er een holenduif in de
kast te broeden en die is door ons
geringd.
Tekst en foto: Allan M. Liosi
Zou het kauwenei ook
uitkomen?
Nieuwsbrief Kerkuilen
19

Noord-Holland
1
Proef uilenrollers en zitpalen
in Noord-Holland
Jaarlijks sneuvelen honderden
kerkuilen in het verkeer. Om het
aantal aanrijdingen te verminderen,
wordt van het najaar 2018 tot 2020
een ‘kerkuilenproef’ uitgevoerd in
de Wieringermeer. Doel is om te
testen of het plaatsen van rollers op
hectometerpalen in combinatie met
het aanbieden van veiliger zitplaatsen,
het aantal aanrijdingen met
kerkuilen (en andere uilen en roofvogels)
kan verminderen.
Rollers en palen
Het idee van de kerkuilenrollers en
-zitpalen is ontwikkeld en voor het
eerst getest in Friesland door Johan
de Jong en Jan Koopmans.
De rollers op hectometerpalen
zorgen ervoor dat de dieren daar
niet op gaan zitten en het aanbieden
van zitpalen biedt veiliger
zitplaatsen verder van de weg af.
20 Nieuwsbrief Kerkuilen
Samen moeten deze maatregelen
het aantal aanrijdingen onder
kerkuilen verminderen.
De resultaten in Friesland lijken zeer
veelbelovend. In Noord-Holland
zijn alle terugmeldingen van (ruim
2000) ringgegevens van kerkuilen
geanalyseerd. Daaruit bleek dat het
verkeer de belangrijkste doodsoorzaak
voor kerkuilen is. Vooral op
rijks- en provinciale wegen vallen
veel slachtoffers. Dat was de reden
om ook in Noord-Holland een proef
te starten. Deze winter zijn rollers
en palen langs de A7 en N242 geplaatst
op drie wegdelen van één
kilometer. Ook zijn er één kilometer
lang alleen palen geplaatst.
Veel aandacht van de media
De start van het project heeft heel
veel media-aandacht gekregen.
Het begon met een lang item op
Vroege Vogels radio en is daarna
opgepikt door regionale en landelijke
televisie, tot in het NOS-journaal,
landelijke kranten Telegraaf, Trouw
en Parool, regionale kranten en
sociale media. Vermeldenswaard is
een stuk in de Leeuwarder Courant
met de kop: ‘Friese proef om snelwegkerkuil
te beschermen krijgt vervolg
in Noord-Holland’.

Waarnemingen
Sinds de plaatsing van de palen worden verkeersslachtoffers
zorgvuldig geregistreerd en
gebruik van zitpalen gemonitord.
We krijgen de gegevens over slachtoffers
op vier manieren binnen.
Van de kantonniers van de twee
wegbeheerders. Gevonden dieren
met een ring worden gemeld bij het
ringstation of direct via kerkuilenringer
Luc Smit van de werkgroep.
Tot slot meldt het publiek waarnemingen
van slachtoffers via
waarneming.nl.
Ziet u zelf een aangereden dier langs de
snelweg, geef dan de locatie van het dichtstbijzijnde
hectometerpaaltje door. Bijvoorbeeld via
waarneming.nl of aan Jasja Dekker (info@jasjadekker.nl
met vermelding van wegnummer, hectometerpaal
en rechter of linker weghelft). Maar stop nooit, dat is
levensgevaarlijk!
Gebruik zitpalen
Verschillende mensen hebben overdag al buizerds en
torenvalken op de palen zien zitten en de
zorgvuldige waarnemer kan er ook vogelpoep
op zien. Op 15 januari 2019 betrapte één
van de geplaatste wildcamera’s ook een
kerkuil op een van de palen aan de A7.
Samenwerking
Bij een proef als deze heb je veel
mensen en partijen nodig. Het project
wordt uitgevoerd in opdracht van de
provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat,
in samenwerking met de aanneemcombinaties
Via Optimum en Waaksaam en
met natuurlijk de kerkuilenwerkgroep Noord-Holland!
Tekst: Jasja Dekker (onderzoek), Nico Jonker (Provincie Noord-Holland)
en Karen Zwerver (Rijkswaterstaat)
Foto’s: Jasja Dekker
1. De leden van kerkuilenwerkgroep Noord-Holland, een delegatie van Rijkswaterstaat en de aannemer.
2. De zitpalen langs de A7.
2
Nieuwsbrief Kerkuilen
21

Zuid-Holland
Uilen in de Hoeksche Waard
Het valt de leden van de uilenwerkgroep van het
Hoekschewaards Landschap steeds weer op hoe
enthousiast de bewoners reageren als op hun perceel
of in hun schuur uilen blijken te wonen.
Al een aantal jaren plaatsen we steenuilenkasten op
geschikte locaties, het liefst in hoogstamfruitbomen,
maar ook knotwilgen komen in aanmerking. Dat zijn
er in de hele Hoeksche Waard inmiddels ruim 175 met
het doel het aantal steenuilenpaartjes in stand te
houden en liefst wat te laten groeien. De riante kasten
worden niet altijd in dank aanvaard, want op veel
plekken geven de steenuilen toch de voorkeur aan
een holte in een knotwilg of onder een daklijst van een
schuur. Met iets meer dan 30 paartjes is er dus ruimte
genoeg.
1
Bij meer dan 90 boeren hebben we ook kerkuilenkasten
op een balk in hun schuur mogen plaatsen. De muizenstand,
zeker in die schuren, wordt op die manier
gedecimeerd, waar de boeren maar wat blij mee zijn.
Bij het ringen van de jongen moeten we plannen dat
het hele gezin er bij kan zijn en soms ook nog andere
familieleden. Leerzame momenten, zeker voor de jeugd.
Het aantal broedparen is van 0 in 2000 gegroeid naar
ongeveer 35 nu.
Leuk zijn altijd de terugmeldingen van de geringde
uilen, voor zover ze tenminste niet ergens dood zijn
aangetroffen.
Zo kregen we een melding van een kerkuil die in 2013 in
Strijen was geringd en in juni 2017 bijna 100 km verderop
in Sint Martens-Bodegem in België in een kast werd
aangetroffen met drie jongen. Een andere kerkuil werd
(in juni 2017 geringd in Zuid-Beijerland) een jaar later
terug gemeld. Hij werd levend aangetroffen in een kast
te Maulette in Frankrijk! Een dorp in een agrarisch
gebied nabij Parijs, op een afstand van maar liefst 385
km van de geboorteplaats.
Vorig jaar begonnen we namaaknesten voor ransuilen
te plaatsen. Daarvan komen er in de Hoeksche Waard
nog een flink aantal voor. Ransuilen broeden niet in
holen, maar in oude kraaiennesten. Het is even afwachten
of deze nesten, die we vooral in grote coniferen op
veelbelovende locaties hebben geplaatst, in de smaak
vallen.
In de randen van de Hoeksche Waard bivakkeren ook
een aantal bosuilen in holten van grote bomen.
Waar bosuilen zitten, hebben andere uilen het nakijken
bij de grotere en sterkere bosuilen. Een bosuil in de
2
zuidrand geeft al een aantal jaren de voorkeur aan een
kerkuilenkast in een boerenschuur. Wel bijzonder en ook
hier hebben de kerkuilen geen kans.
De elf leden van de werkgroep hebben er veel werk
aan. Naast het ophangen van kasten worden die ook
schoongemaakt en zo nodig gerepareerd. Het ringen
van de uilen is echter iedere keer weer een hoogtepunt
voor de bewoners en natuurlijk ook voor de werkgroepleden.
Tekst: Ruud Polderman
1. In de Hoeksche Waard zijn iets meer dan 30
steenuilenpaartjes. (Foto: André Eijkenaar)
2. Deze ransuil houdt een langslopende hond in de
gaten. (Foto: Reinder Dokter)
3. Waar bosuilen zitten, hebben andere uilen het
nakijken. (Foto: André Eijkenaar)
22 Nieuwsbrief Kerkuilen

3
Nieuwsbrief Kerkuilen
23

Zeeland
Satellietschotel als
anti-marteroplossing
Het seizoen 2018 is voorbij en dan
wordt het tijd om de balans op te
maken. De belangrijkste gegevens
zijn natuurlijk het aantal broedsels
en juveniele kerkuilen dat is uitgevlogen.
Na het derde recordjaar in
2017 moest het ervan komen dat het
een keer minder zou worden en dat
is dan ook gebeurd. Vergeleken met
de landelijke cijfers heeft Zeeland het
echter nog niet zo slecht gedaan.
Schouwen
Hier is het aantal broedparen licht
afgenomen maar het aantal uitgevlogen
juvenielen is licht gestegen.
In deze regio is er wisseling van de
wacht wat betreft de regiocoördinator.
Ik dank dan ook de ‘oude’ coördinator
Bert voor zijn jarenlange inzet
en wens de ‘nieuwe’ coördinator Gijs
veel succes.
Duiveland
In deze regio is het totaal aantal
broedparen gelijk gebleven, maar
het aantal uitgevlogen juvenielen
afgenomen.
Tholen en St. Philipsland
Het aantal broedparen is licht
toegenomen, maar opmerkelijk
was de sterke stijging van de mislukte
broedsels. Het aantal uitgevlogen
juvenielen kerkuilen is bijna gehalveerd.
Uiteindelijk moet je dan toch
constateren dat het in deze regio
relatief (in vergelijking met de andere
regio’s) een slecht seizoen was.
De oorzaak hiervoor is niet bekend.
Walcheren
Het aantal broedparen is afgenomen
met een gelijk aantal mislukte
broedsels. Met als resultaat dat het
aantal uitgevlogen juvenielen is
afgenomen. In deze regio worden
testen uitgevoerd met camera’s in
de nestkasten waarover we volgend
jaar meer over hopen te melden.
Bevelanden
Zowel de broedparen als de uitgevlogen
jonge kerkuilen zijn in aantal
toegenomen. Bijna een kwart
hiervan is voorzien van een ring.
Zeeuws-Vlaanderen
Zoals de landelijke trend was hier
een afname van het aantal broedparen
en uitgevlogen juvenielen.
Bijna 90% is geringd. Ook is een
start gemaakt met het controleren
en/of ringen van de volwassen
kerkuilen. Gezien onze geografische
positie is het niet vreemd dat wij
regelmatig kerkuilen in handen
hebben met een Belgische ring.
Er zijn wat betreft de bescherming
van de kerkuilen goede contacten
met onze Belgische zuiderburen.
Algemene indruk
Opvallend was dat Bevelanden het
als enige regio beter heeft gedaan
in 2018.
In 2018 had Zeeuws-Vlaanderen de
primeur om de marter te verwelkomen,
een niet graag geziene gast
in onze nestkasten. De oplossing
werd gevonden in het plaatsen van
afgedankte satellietschotels die ons
ter beschikking zijn gesteld voor dit
doel. Er zijn er nu twee geplaatst en
we zien ook mogelijkheden om
hiermee katten te weren.
Het is aan te bevelen om tijdens de
controle van de nestkast het invlieggat
af te sluiten en daarna pas de
nestkast te controleren. Het doel is
om de kerkuil(en) in de nestkast te
houden en uitvliegen te voorkomen.
Om dit te stimuleren zijn door de
Stichting Kerkuilenwerkgroep
Nederland in 2018 telescoopstokken
ter beschikking gesteld. Na wat aanpassingen
(ook aan de nest kasten)
zijn deze in de praktijk getest.
Ik heb zelf goede ervaringen met
het gebruik van de telescoopstok
met afdichtingsplaat.
De regio’s Walcheren, Bevelanden
en Zeeuws-Vlaanderen hebben
ieder hun eigen jaarverslag over
2018 gemaakt. Deze jaarverslagen
zijn terug te vinden op de website
van Stichting Kerkuilenwerkgroep
Nederland.
We vergeten natuurlijk niet dat dit
alles door de vrijwilligers binnen de
regio’s van de kerkuilenwerkgroep
tot stand is gekomen. Zonder hun
inzet was dit allemaal niet mogelijk.
Ook willen we de sponsoren in de
diverse regio’s bedanken voor hun
bijdrage.
Tekst en foto: Hans Molenaar
1
1. Een afgedankte satellietschotel dient als
anti-marterscherm in Zeeuws-Vlaanderen.
2. De braakballeninhoud: veren, schedels en botjes uit
de kerkuilenkast.
3. Nader onderzoek van de schedel gaf aan dat het
om een watersnip ging.
24 Nieuwsbrief Kerkuilen

Brabant
Al met al een bijzondere vondst in een
kerkuilenkast!
De kerkuilenkast bij een familie in Heesch was al in de
eerste week van juni gecontroleerd met een goed
resultaat van vier jongen van ongeveer drie weken oud.
In de tweede week van juli vloog er telkens een volgroeide
kerkuil in de schuur rond. Volgens de boer was
het een jong, omdat hij nogal onbeholpen zijn landingen
uitvoerde en telkens in de buurt van de kast bleef.
De man vroeg zich af waar de andere drie jongen
waren gebleven en vroeg mij in de kast te kijken en
deze schoon te maken.
Op 26 juli trof ik in eerste instantie twee dode jongen
aan die op braakballen lagen. Ik heb de kast leeg
geschept en de inhoud mee naar huis genomen.
Vervolgens selecteerde ik de inhoud op de tuintafel
in braakballen, veren, schedels en botjes.
Het resultaat was drie dode kerkuilen, een mus, een
spreeuw en een steltloper. Hiervan waren ook de
ribben en een deel van de poot aanwezig.
Aanvankelijk dacht ik aan een scholekster, omdat die
regelmatig in het weiland achter de boerderij werd
waargenomen. Maar bij nader onderzoek ging het om
een watersnip! De schedellengte was 96 mm en de
openingen in de ondersnavel in lengterichting zaten
op respectievelijk 30 en 45 mm van de punt. Bij de
schol ekster zijn deze niet aanwezig.
Al met al een bijzondere vondst in een kerkuilenkast!
Tekst en foto’s: Joost Nijkamp
2
3
Nieuwsbrief Kerkuilen
25

Limburg
Carnavaleske kerkuilen
Veel kerkuilen hebben, net als veel mensen in Nederland,
de kerk (lees: kerktorens) verlaten. De uilen min of meer
gedwongen door het met gaas bekleden van de galmgaten.
De hinder kwam vooral van kauwen en verwilderde
duiven. Gelukkig is er compensatie gekomen in de vorm
van kasten die op daarvoor geschikte plekken, zoals in
schuren bij boerderijen of in boerderijen zelf, werden
geplaatst. Bijna alle kerkuilen vinden hier momenteel
onderdak. Heel vroeger broedden de kerkuilen ook in
holtes van bomen. Sommige uilen kiezen ook nu nog voor
de meest rare plekken. Belangrijk is dat het er rustig en
vooral donker moet zijn.
Maar deze Limburgse kerkuilen spannen toch wel de
kroon. Ik sprak de eigenaar van een boerderij bij toeval
over een torenvalkenkast die bij hem op een paal in het
weiland staat.
‘In de avonduren, wanneer ik het vee ga voeren, zie ik uit
de kapschuur uilen vliegen’, vertelde hij. ‘Maar er hangt
toch geen kast bij jullie’, was mijn opmerking. ‘Dat klopt’,
zei hij. ‘Maar er hangt wel ondersteboven boven in de
nok een kop die ooit is gebruikt bij een carnavalsoptocht.’
Bij controle het afgelopen jaar was er lawaai in de kop
te horen. Er was helaas geen mogelijkheid om er in te
kijken. En we wilden de uilen niet storen.
Bij een recent bezoek dit jaar zat er een uil naast de
kop op een balk en in de kop was er beweging van de
andere uil. Vervolgens vloog deze opeens uit de hals
van de kop.
Er is toen aan de achterzijde een klein luikje geknipt in
de draad waardoor er in de kop gekeken kon worden.
Er lagen veel kapot getrapte braakballen en een aantal
skeletjes van vermoedelijke jonge kerkuilen.
Doodsoorzaak was natuurlijk de enorme hitte van
afgelopen zomer. Dit jaar kunnen we gemakkelijk de
inhoud van de kop controleren. We zijn benieuwd naar
deze uilen die het letterlijk in hun kop hebben gehaald
om hier te broeden.
Tekst: Henk Beckers
Foto: Lex Verbeek
Hoe hebben deze uilen het in hun kop gehaald om hier te broeden.
26 Nieuwsbrief Kerkuilen

Asbestsanering noopt tot maatregelen
Door de landelijke asbestsanering kunnen uilenkasten in gevaar komen.
Iedere uilenbeschermer heeft wel eens
te maken gehad met de afbraak van
een vervallen schuurtje, werkzaamheden
in een kerk of de uitbreiding
van koeienstallen. In de regio Brabant
neemt dit aantal gevallen in het kader
van de landelijke asbestsanering in
rap tempo toe. Meestal wordt in goed
overleg naar een passende oplossing
gezocht om de aanwezige uilen te
behouden. Dan zijn gastgever en
beschermer tevreden en kunnen de
uilen blijven.
Uilen en hun nestplaatsen zijn
jaarrond beschermd door de Wet
natuurbescherming. In artikel 3.1 van
deze wet is bijvoorbeeld opgenomen
dat het opzettelijk vernielen, beschadigen
of wegnemen van nest- en
rustplaatsen is verboden.
Momenteel vinden er veel werkzaamheden
plaats in stallen en
schuren in het kader van de landelijke
asbestsanering. Het kan gebeuren
dat besloten wordt om de stallen
zelfs te slopen. Steen- en kerkuilen
zijn voor hun broedplaatsen juist
afhankelijk van deze gebouwen en
op veel locaties hangen speciale
nestkasten die geplaatst zijn door
uilenwerkgroepen.
In de Wet natuurbescherming is de
zorgplicht opgenomen. De zorgplicht
schijft voor dat iedere
initiatiefnemer zich vóór de
uit voering van werkzaamheden
op de hoogte moet stellen van de
effecten van een project op
soorten (flora en fauna). Dit kan
door het uitvoeren van een klein
ecologisch vooronderzoek, ook wel
quick scan genoemd. Deze quick
scan moet worden
uitgevoerd door een deskundige op
het gebied van ecologie. Er wordt
daarmee een onderzoek verricht
naar alle mogelijke aanwezige
soorten (en niet één soort specifiek).
Als blijkt uit het ecologisch
onderzoek dat er inderdaad een
negatief effect is te verwachten
op de uilen dan moet de initiatiefnemer
maatregelen nemen om
niet in overtreding te gaan. Ook kan
een ontheffing (vergunning) op het
gebied van de soortenbescherming
noodzakelijk zijn.
Mitigerende maatregelen worden
bepaald door een ecologisch
deskundige op het gebied van
de aan wezige soort(en).
Denk daarbij aan het aanbieden
van alternatieve broedlocaties en
het uitstellen van werkzaamheden
tot na de broedperiode.
Een vrijwilliger van de lokale uilenwerkgroep
wordt wettelijk gezien
als ‘deskundige’. Hij of zij mag
adviseren en kan ondersteunen bij
de plaatsing van nieuwe nestkasten.
Er zijn vrijwilligers die deze rol liever
niet op zich willen nemen. Initiatiefnemers
moeten zich dan richten
tot een ecologisch adviesbureau.
In de kennisdocumenten van BIJ12
(voorheen soortenstandaarden)
worden onder andere voorbeelden
genoemd van mitigerende maatregelen.
Tekst: Mark Sloendregt en Jochem Sloothaak
Foto: Reinder Dokter
Meer informatie:
Kennisdocumenten steenuil en
kerkuil te downloaden via
www.vogelbescherming.nl
Nieuwsbrief Kerkuilen
27

Veilig foerageren langs de snelweg
1
Bermen langs de drukke autosnelwegen
vormen de kernbiotoop van
veldmuizen en een goed jaaggebied
voor de kerkuil en andere uilen.
Het probleem is dat er zoveel uilen
verongelukken. De kerkuil maakt
veelvuldig gebruik van hectometerpaaltjes
langs de kant van de weg,
die hij gebruikt als uitkijkpost of
rustplaats. Na het vangen van een
prooi keert de uil terug op het paaltje
om de prooi te verorberen of met de
prooi weg te vliegen naar het nest om
de jongen te voeren. Deze paaltjes
staan dichtbij de weg en zijn laag.
Tijdens het jagen steken uilen regelmatig
de weg over op een hoogte
van nog geen twee meter.
In eerdere nieuwsbrieven is hier al
volop aandacht aan besteed, nu
een korte update van de lopende
projecten.
De eerste pilot in Friesland is
uit gevoerd in 2014 op de A7 bij
Beetsterzwaag. Over een traject
van 3 km werden aan beide kanten
van de weg, rond het knelpunt
28 Nieuwsbrief Kerkuilen
Beetsterzwaag, 60 hm-paaltjes
voorzien van een rol waarop de
uilen niet kunnen zitten (ze ‘rollen’
eraf). Op 5 meter afstand van de
rijbaan kwam ter hoogte van elk
hm-paaltje een drie meter hoge
paal met dwarslat.
Dit is allemaal gerealiseerd samen
met Rijkswaterstaat en de Werkgroep
Kerkuilen Friesland, dankzij
subsidie van de stichting Bettie
Wiegman Fonds. De resultaten
van de pilot zijn verbluffend: er
worden nauwelijks nog kerkuilen
doodgereden.
De palen zijn
van gerecycled
materiaal gemaakt
en gaan 100 jaar mee.
De tweede pilot vindt plaats in
Noord-Holland. Er zijn rollers en
palen langs de A7 en N242 geplaatst
op drie wegdelen van één km.
Zie voor meer informatie het regionieuws
van Noord-Holland in deze
nieuwsbrief.
Nieuwe pilot
Langs de Centrale As, die van
Dokkum naar de Westereen loopt,
zijn in april 2019 over een traject
van 10 km aan beide zijden van de
weg 140 rollers op de hm-borden
geplaatst en op ongeveer 5 meter
vanaf de rijbaan ook nog eens 140
palen met dwarslat. De palen zijn
van gerecycled materiaal gemaakt
en gaan 100 jaar mee. De weg doorsnijdt
een aantal belangrijke leefen
jaaggebieden van de kerkuil.
Dit project is tot stand gekomen
door een uitstekende samenwerking
tussen Provincie Friesland en de
Werkgroep Kerkuilen Friesland.
De Provincie heeft de volledige
kosten voor zijn rekening genomen!
Tekst: Johan de Jong
Foto: Sake Beerstra
1. Op 4 april jl. ging voor het
Centrale As project één van de
140 gerecyclede palen de grond
in, met links gedeputeerde
Kramer en rechts Johan de Jong.
2. In het sneeuwlandschap zat een
velduil.

Velduilen in de sneeuw
In januari 2018 kreeg ik een bericht van een boer even buiten Sneek dat hij velduilen in zijn weiland had. Het had al enige
tijd gesneeuwd en telkens wanneer hij in het land kwam, vlogen er ongeveer 15 velduilen op. Dit vond hij zo bijzonder,
dat hij mij ervan op de hoogte stelde.
Op 25 januari reed ik samen met Bart, van de roofvogelen
uilenwerkgroep Sneek, het erf op. Het was een enigszins
grijze dag, niet ideaal om foto’s te maken. De boer
stapte bij mij in de auto, we reden langzaam door de
weilanden over het betonnen pad. Na lang turen geen uil
te zien, besloten we te stoppen. Toen we uitstapten vloog
er een velduil sierlijk weg uit de berm.
We durfden ons
niet te verroeren,
één beweging teveel en
hij zou zo wegvliegen.
In de winter zoeken ze locaties op waar veel veldmuizen
voorkomen. Dit is hun hoofdvoedsel. Ze blijven in de
winterperiode soms tot in april aanwezig, maar trekken
dan naar hun broedgebieden. Maar nu zaten ze in de
sneeuw midden in de winter. Langzaam gingen we door
een sneeuwachtig landschap, het zicht was slecht.
Zou het dan toch bij die ene velduil blijven? De fotocamera
in de aanslag, verrekijker om de nek. Nee, het bleef
leeg en verlaten in de weilanden. Eenmaal weer in de
auto reden we langzaam richting de boerderij.
Vlak voor een overgang naar een volgend perceel zat
een velduil! Hij keek ons aan, de kop 180 graden gedraaid.
Wat een vogel, fantastisch zoals zijn vlekkerige
verenpatroon contrasteerde met de sneeuw. Tussen oud
riet of in een slootkant zou hij zijn niet opgevallen.
Hij had de oorpluimpjes wat opgericht en de sluier
samengeknepen. Alert bleef hij ons aankijken. We durfden
ons niet te verroeren, één beweging teveel en hij zou zo
wegvliegen. Langzaam het autoraampje naar beneden
en flink wat foto’s schieten. Wat een unicum!
Verderop zat hij aan de rand van de sloot in het
sneeuwlandschap. Nog even genieten en dan met
een langzame gang terug naar de boerderij.
Tekst en foto: Lydia Barkema
2
Nieuwsbrief Kerkuilen
29

Van de bestuurstafel
Tekst: Ruud Leblanc
Bestuurszaken
Afgelopen seizoen hebben drie regiocoördinatoren
aangegeven hun functie niet meer te willen vervullen.
Jaap van de Streek, die vanuit Drenthe verhuist naar
een andere provincie, wordt opgevolgd door Gé
Hoogerwerf. Henk Beckers (Limburg) en Jan Jacobs
(Betuwe Oost) zoeken nog steeds naar een waardige
opvolger voor hun regio.
Wij willen deze collega’s hartelijk danken voor hun
jarenlange inzet!
Landelijke Uilendag 2019 gratis toegankelijk
Ook dit jaar wordt de Landelijke Uilendag weer
georganiseerd. De voorbereidingen zijn in volle gang,
zodat we op 12 oktober in Meppel een gevarieerd
programma kunnen aanbieden.
De toegang is uiteraard weer gratis en u hoeft zich
niet aan te melden, maar alleen alvast de datum in uw
agenda te noteren.
Nieuwsbrief van 2018
Wederom zijn er 15.000 exemplaren van de ‘Nieuwsbrief
uilen 2018’ uitgegeven voor de vrijwilligers en
kasteigenaren. Hierin stond een overzicht met opnieuw
een stijging van het aantal broedgevallen, we hadden
weer een record in 2017. En veel pagina’s met mooie
bijdragen van bijna alle regio’s. Graag willen we alle
schrijvers, fotografen, vrijwilligers en kasteigenaren
(gastgevers) hartelijk danken voor hun medewerking.
Restyle nieuwsbrief
Zoals u heeft kunnen lezen is de naam van deze
nieuwsbrief veranderd in Nieuwsbrief Kerkuilen en is het
ontwerp en de vormgeving aangepast. Vooruitlopend
op het 30-jarig bestaan van onze nieuwsbrief in 2020
hebben we gekozen voor een restyle. RBF communicatie
& print - al tien jaar onze vaste partner - biedt ter
gelegenheid van het 30-jarig jubileum de nieuwe
vormgeving aan. Het bestuur is hier zeer content mee.
We hopen dat u ook tevreden bent met de aanpassingen.
Ondersteuning
Ook in 2018 zijn we zowel financieel als fysiek
ondersteund door Vogelbescherming Nederland.
Verder ontving de Stichting € 675,- aan giften en
€ 7.307,50 aan donaties waaruit maar weer blijkt dat
de donateurs een belangrijk onderdeel blijven
uitmaken van de financiering van onze uitgaven.
We hebben een wisselend aantal van zo’n 400
1
donateurs. Wanneer een donateur drie jaar lang een
nieuwsbrief heeft ontvangen zonder betaling wordt hij
verwijderd uit het bestand. Dit was 23 keer het geval.
Dit jaar hopen we dat de 60 nieuwsbriefontvangers die
nog niet hebben betaald, dat alsnog doen.
Website
De website www.kerkuil.com blijft van onschatbare
waarde als communicatiemiddel.
Afgelopen jaar is er veel energie ingestoken om deze
te vernieuwen. Er komen veel mailtjes binnen met
allerlei vragen en opmerkingen uit het hele land.
Deze proberen we zo snel en goed mogelijk te
beantwoorden.
Social media
SKWN heeft een eigen Facebookpagina met bijna
dagelijks nieuwe berichten. Ook hier komen veel vragen
binnen waar we adequaat op reageren.
30 Nieuwsbrief Kerkuilen

Sovondag
Op zaterdag 24 november 2018 stonden we weer met
onze informatiestand op de jaarlijkse Sovondag.
Ditmaal voor het eerst in Apeldoorn. Het blijft leuk om
in persoonlijke gesprekken informatie uit te wisselen.
Via onze stand proberen we ook verschillende attributen
te verkopen om de kas te spekken. Vaak krijgen we uit
een erfenis beeldjes van uilen die wij dan te koop
aanbieden. Ook boeken worden hier aangeboden.
Op deze plaats verdienen Reinder en Martje Dokter
wel een dikke pluim. Dat zijn de twee drijvende krachten
achter onze informatiestand.
Ringersbijeenkomsten
Ook in 2018 waren er weer twee certificeringsdagen in
vogelasiel ‘De Fûgelhelling’ voor de kerkuilenringers.
Zij moeten cursussen volgen om hun ringvergunning te
behouden. De bijscholing wordt gegeven door Johan de
Jong.
Digitale nieuwsbrief
In 2014 zijn we gestart met een digitale nieuwsbrief.
De maker hiervan, Engelbert van der Giessen, lukte het
in 2018 weer om een paar keer een nieuwsbrief te
maken. Er zijn afgelopen periode zo’n 50 nieuwe lezers
bij gekomen. Geïnteresseerden kunnen zich hiervoor
aanmelden door een mailtje te sturen naar
digitalenieuwsbrief@kerkuil.com. Deze wordt
onregelmatig uitgegeven, afhankelijk van kopij die
binnenkomt.
Dus heeft u een leuk verhaaltje of een mooie foto?
Mail het dan naar dit adres.
Beleef de lente
In 2018 deed de kerkuil weer mee met de webcams
van VBN op www.beleefdelente.nl.
Helaas werd de kerkuilenkast gekraakt door kauwen…
Dus geen kerkuil in beeld.
Dit jaar is de website weer online en doen er drie
soorten uilen mee die hun privéleven prijsgeven.
De kerkuilenkast werd op moment van schrijven niet
gebruikt door de kerkuil, maar gelukkig mochten we
doorschakelen naar een camera die in Friesland is
geplaatst bij De Alde Feanen van It Fryske Gea.
Hier gebeuren heel bijzondere dingen!
Aan iedereen, die het kerkuilenbeschermingswerk
een warm hart toedraagt
Ondersteun ons werk door een éénmalige gift
op rekening nummer NL23 RABO 0344 2321 74
t.n.v. Kerkuilenwerkgroep Nederland te Hoorn
onder vermelding van uw naam en adres
(dan sturen wij u een Nieuwsbrief Kerkuilen).
Of word donateur via onze website
www.kerkuil.com.
We zijn blij met elk bedrag! Alvast bedankt.
ANBI-RISN: 816866570
Periodieke gift
Dit is een jaarlijkse gift gedurende minimaal
5 jaar. Een periodieke gift is volledig aftrekbaar,
dus vanaf de eerste euro. Als u een periodieke
gift wilt doen moet u dit schriftelijk vastleggen
met de SKWN. Op de website van de belastingdienst
en op onze site kerkuil.com kunt u dit
formulier downloaden, uitprinten en ingevuld
opsturen naar SKWN zodat wij dit ingevuld en
ondertekend aan u kunnen retourneren.
U bent dan wel verplicht om gedurende deze
gehele periode te doneren.
2
1. Johan de Jong (zittend) geeft de bijscholingscursus
voor de kerkuilenringers. (Foto: Mary Mombarg)
2. (Foto: André Eijkenaar)
Nieuwsbrief Kerkuilen
31

Is de kust veilig? Foto: André Eijkenaar
www.kerkuil.com