7345D623-BA43-7B22-2CD6-01D9C64E9C33

Keulen wat een stad.
In deze folder leest u
alles over de
geschiedenis en de
klassieke
bezienswaardigheden
van Keulen!!
“Wauw wat een stad” Kelt Garritsen 3VI
“Geweldige ervaring” Joep Volman 3VI
1

De gymnasium-leerlingen (3 Vi en 3 Vj) die 5 oktober 2012 Colonia
bezochten met het Ludger College.
2

Inhoudsopgave
Inleiding blz. 2
1. De geschiedenis van Romeins Keulen blz. 3
Gemaakt door Cat & Eva
2. De Grote Sint Martinuskerk blz. 5
Gemaakt door Joep & Kelt
3. Romeinse handel in Keulen blz. 8
Gemaakt door David & Jasper
4. Mozaïeken blz. 11
Gemaakt door Chantal & Louisa
5. Grafstenen blz. 15
Gemaakt door Jelle & Muharem
6. Het grafmonument van Poblicius blz. 17
Gemaakt door Niek, Gijs & Jaap
7. De DOM van Keulen blz. 21
Gemaakt door Iris & Femke
3

Inleiding
Kort geleden zijn wij, de leerlingen die gymnasium volgen van klas 3Vi, samen met de
leerlingen van klas 3VJ van het Ludger College te Doetinchem op excursie naar Keulen
geweest. Van deze dag hebben we allen zeer genoten.
Op deze dag hebben we informatie opgedaan over de historie van Romeins Keulen. Keulen
was vroeger een stad van de Germaanse stam van de Ubii, het heette eerst Oppidum
Ubiorum. Daarna kreeg de stad Romeinse stadsrechten en mocht het zich Colonia noemen
van keizer Claudius. De naam werd nu veranderd in COLONIA CLAUDIA ARA
AGRIPPINENSIUM.
In Keulen hebben we het Römisch-Germanisches Museum bezocht. Dit museum gaat over
de Romeinse Geschiedenis van Keulen. In dit museum hebben we onder andere het
Dionysos Mozaïek en het grafmonument van Poblicius gezien. Ook hebben we een bezoek
gebracht aan de Dom van Keulen. Deze is gebouwd onder Christelijke invloed. We hebben
deze Dom beklommen en van boven heb je een fantastisch uitzicht over de stad.
Keulen is niet alleen een interessante en prachtige stad om te bezoeken om vele aspecten
van de Romeinse Geschiedenis te zien, het is een ook een erg mooie stad met veel moderne
bezienswaardigheden.
Daarom raden wij u graag aan om deze stad een keer te bezoeken, daarom
hebben wij deze folder voor u gemaakt.
In deze folder komen verschillende bezienswaardigheden aan bod, ook biedt deze folder u
informatie over de Romeinse geschiedenis van Keulen. Wij hopen dat wij u door middel van
deze folder enthousiast kunnen maken en dat u deze fantastische stad ook een keer gaat
bezoeken.
4

1. De geschiedenis van Romeins Keulen
Colonia Claudia Ara Agrippinensium
Alles begon 2000jr geleden, op een heuvel aan de Rijn. Toen in het jaar 58 v Chr. Gaius Julius
Caesar zijn invasie in Gallië begon, hij kwam ook bij de Rijn waar de Eburonen, een Keltische-
Germaanse stam, op de linkeroever van de rivier leefde. Het Romeinse leger versloeg de
Eburonen en vernietigde hun nederzettingen.
In het jaar 38 v Chr., begon de Romeinse commandant Marcus Vipsanius Agrippa de
hervestiging van de Germaanse stam, de Ubiërs. Als dank voor hun hulp kregen werd voor
hun Oppidum Ubiorum gesticht.
Opschrift boven de noordelijk toren van het
CCAA
In die stad werd Julia Agrippina (de moeder van
keizer Nero) in 15 na Chr. geboren toen haar
vader Germanicus in Oppidum Ubiorum was
gelegerd. In 49 na Chr. trouwde zij met keizer
Claudius (haar oom!) en wist zij hem zo ver te
krijgen om de stad de status colonia te geven,
dit hield in dat de inwoners het Italische
burgerrecht kregen. De officiële naam voor
deze kolonie werd Colonia Claudia Ara
Agrippinensium (= de Claudische kolonie, het
heiligdom van de "familie" van Agrippa), vaak
afgekort tot CCAA. Hier vestigden de Romeinen
hun gouverneurszetel voor de
provincie Germania Inferior, waartoe de nu
Nederlandse gebieden ten zuiden van de Rijn en grote delen van België behoorden. De stad
ontwikkelde zich snel tot een belangrijke rivierhaven, waar handel en industrie (vooral glas
en aardewerk) centraal stonden.
In de derde eeuw na Chr. werd de bloeitijd van Keulen verstoord door invallen van de
Franken. Rond 450 na Chr. werd het door de Franken bezet en behoorde daarna tot het
Frankische Koninkrijk.
Het castra-model
Een plattegrond van CCAA
op een putdeksel voor de
Dom van Keulen
Keulen is net zoals de meeste andere Romeinse steden
gebouwd volgens het Romeinse stadsplan, het castra-model.
Deze Romeinse steden bestonden uit 2 hoofdstraten die
elkaar kruisen met daaraan andere straten die evenwijdig
aan elkaar lopen. Deze manier van bouwen noemen we het
castra-model omdat de Romeinen ditzelfde plan ook
gebruikten om een castra (Romeins legerkamp) aan te
leggen. Omdat de meeste Romeinse steden volgens dit plan
werden gebouwd, leken ze allemaal erg op elkaar. Als je als
soldaat uitgezonden werd naar de andere kant
van het Romeinse Rijk, zag het er daar waarschijnlijk
hetzelfde uit als waar je vandaan kwam.
5

Vetenari
Als een Romeinse legioensoldaat 40 jaar werd, was zijn dienstplicht voorbij. Hij kreeg dan
een beloning uit de aerarium militare (veldschatkist) en een stukje land, vaak in de buurt van
waar hij gelegerd was geweest.
In CCAA woonden veel veteranen, zij zorgden voor rust en vrede. Ook moesten zij er voor
zorgen dat de Germanen die in dit deel van het Romeinse Rijk leefden romaniseerden.
Romanisering hield in dat de Romeinse cultuur over werd genomen door de onderworpen
volken, bijvoorbeeld hun eten, geld, bouwstijl, kleding, politiek et cetera. Maar de veterani
namen ook delen van de lokale cultuur over!
6

2. De Grote St.-Martinuskerk
De Grote Sint Martinuskerk, of in het Duits: Groß Sankt
Martin, is een Romaanse Basiliek in Keulen. Tijdens
onze excursie naar Keulen hebben we een bezoek
gebracht aan deze kerk. Deze kerk is één van de twaalf
Romaanse kerken in Keulen. De kerk is vandaag de dag
ingebouwd door verschillende gebouwen.
Geschiedenis
Over de bouw van de kerk is weinig bekend. Op de
plek waar de kerk nu staat, stonden vroeger Romeinse
gebouwen. Het gebied behoorde tot het C.C.A.A.:
Colonia Claudia Ara Agrippinensium. Op deze plaats is
in de zevende eeuw een kapel gebouwd, maar ook dit
is niet zeker.
Wel is zeker dat een grote brand het gebied verwoest
heeft in 1150. Na aanleiding van de brand had men besloten de gebouwen te slopen. Toen is
men begonnen met de bouw van een nieuwe kerk; De Sint Martinuskerk. In de dertiende
eeuw was de kerk klaar.
De toren, te zien de afbeelding, is niet altijd zo geweest. In het begin zat er een ander toren
op. In 1450 tot 1460 is de toren compleet veranderd, toen is er een gotische spits opgezet.
In 1707 werden kenmerken van Barok aangebracht. Barok is een stijl waarbij door overdaad
indruk gemaakt moest worden. De Sint Martinus werd opnieuw geschilderd en er werden
barokke voorwerpen in de kerk geplaatst en het kreeg een groter orgel. Het altaar werd ook
verhoogd, maar dit werd niet geaccepteerd. Er kwamen velen protest brieven binnen tegen
het verhogen, omdat hierbij de oude grafplaten en de sokkels van de zuilen werden
vernietigd.
In de Tweede Wereldoorlog is de kerk door vijf luchtaanvallen
beschadigd. De kerk kreeg na een aanval ook een nooddak, maar
ook die werd kapot gebombardeerd. Er bleef slechts een ruïne
over van de kerk, zie afbeelding. Na de oorlog werd de kerk in de
categorie “middelzwaar beschadigde kerken” geplaatst. Toen is
besloten de kerk te herbouwen in de oorspronkelijke Romaanse
stijl.
In 1985 werd de Sint Martinuskerk voor het eerst na veertig jaar
weer opengesteld voor het publiek.
Romaanse stijl
Toren van de Grote St.-Martinuskerk
Ruïne van de kerk na
WO II.
7

Romaanse kerken zijn het meeste gebouwd in de 11 de en de 12 de eeuw. Daarna kwam er
vooral een gotische stijl. De St.-Martinuskerk hoort hier dus bij, aangezien hij gebouwd is in
1150.
De Romaanse stijl is gebaseerd op de Karolingische stijl. De Karolingische stijl probeert de
Romeinse architectuur na te doen en haalde daarom kenmerken uit de vroegchristelijke
bouwkunst. De vroegchristelijke bouwkunst stamt uit de eerste eeuwen van het
christendom. De eerste christenen in het Romeinse rijk hadden plekken nodig om bijeen te
komen, want het christendom was niet legaal. De plekken moesten veilig en beschermend
zijn. Daarom is weinig aandacht uitgegaan naar kunst. De eerste kerken waren geïnspireerd
door de basilica.
De Romaanse kerken hebben allemaal een basisvorm, dat is een basilica. Een basilica is een
Romeins gebouw, dat werd gebruikt als marktplaats en voor rechtspraak. Het was een grote
rechthoekige hal. Aan het eind van de vierde eeuw werd in het Romeinse rijk het
christendom toegestaan. De christenen gebruikten toen de vorm van de basilica, maar dan
heet het een basiliek.
De Romaanse bouwstijl kent een aantal belangrijke kenmerken:
1. Dikke muren met kleine ramen, omdat de muren het gewicht van de hele kerk
moeten dragen. Daardoor waren grote ramen niet mogelijk en is het altijd redelijk
donker.
2. Ronde vormen. Er zijn vele rondboogvensters en
ronde bogen.
3. Donker. Dit komt door de kleine ramen, maar ook
omdat het gebaseerd was op de vroegchristelijke
bouwkunst. Daar moesten de christenen geïsoleerd
zijn van de buitenwereld.
Er waren in de Romaanse stijl veel regionale verschillen. Elke
regio had weer zijn eigen invloeden. Vooral in Frankrijk
waren de verschillen groot.
Als we kijken naar de Sint Martinuskerk in Keulen kun je zien
dat vele aspecten van de Romaanse Stijl er in terug komen
(zie afbeelding).
De ronde vormen en bogen zijn goed te zien. Ook zie je
voorin de kerk de kleine ramen. Aan de pilaren zie je dat de
muren ook zo dik moeten zijn.
Het middenschip van de
Grote Sint Martinuskerk in
Keulen
We vonden de kerk erg indrukwekkend. De Sint Martinus
lijkt heel simpel gebouwd, maar dat is niet zo. Je ziet in het
plafond de boden en de kruisbogen. Door de kleine ramen
geeft het wel sfeer.
Later ging de Romaanse stijl over in de Gotische stijl. De overgang tussen de Romaanse stijl
en de Gotische stijl noemt men de Romanogotiek.
8

Romaanse bouwwerken in Nederland
In Nederland zijn ook verschillende bouwwerken in de
Romaanse stijl, waaronder de volgende bouwwerken:
� De Sint-Martinuskerk in Wehl (zie afbeelding). De kerk
heeft dezelfde naam als de kerk in Keulen. Je kan goed
zien dat de kerk kleine ramen heeft.
� Valkhofkapel in Nijmegen (zie afbeelding). De muren
zijn niet de Romaanse stijl. Hier zijn we vorig jaar
geweest met de excursie naar Nijmegen. Ook hier zie je
de kleine ramen.
� De Pieterskerk in Utrecht (zie afbeelding). Duidelijk is
dat de muren dik zijn. Wel zijn de ramen groot.
De Pieterskerk in Utrecht.
Dagelijks gebruik van de kerk
Sint Martinuskerk in
Wehl.
Valkhofkapel te Nijmegen
De opbouw van de kerk na de Tweede Wereldoorlog verliep niet snel, omdat de kerk geen
parochiegemeenschap meer had. Sinds 2009 is de kerk weer, zoals het eerst was, een
kloosterkerk. De Franse Gemeenschap van Jeruzalem stichtte hier een nieuwe orde. Er
worden weer diensten en ceremonies gehouden. Ook worden er rondleidingen gegeven.
Na een prima begin van de dag in de Sint Martinuskerk, liepen we nog nadenkend aan het
verhaal wat meneer Derksen verteld had, door de binnenstad van Keulen naar het museum.
9

3. Romeinse handel in Keulen
Keulen als handelsstad
Keulen is en was een goede handelsstad.
Dat komt door de zeer geschikte ligging van
de stad. Het lag namelijk aan de Rijn, aan de
belangrijkste zuid-noord weg langs de Rijn
en de belangrijkste oost-west weg die
vanuit Keulen naar Boulogne aan de Franse
kust liep.
De Romeinen vervoerden goederen en
brieven over de Rijn met een boot. Het
waren grote houten boten waarin een groot
De oost-west weg vanuit Keulen naar Boulogne aantal mensen zat die met hele grote
roeispanen allemaal tegelijk gingen roeien.
Over de weg vervoerden ze goederen of
post met houten karren. Die karren hadden een redelijk goede vering vanwege leren banden
waar de kar op steunde. Dat was ook wel nodig, want de Romeinen niet echt gladde wegen.
De wegen bestonden uit grote stenen. De Romeinen hadden een heel erg groot en goed
wegennet. toch duurde het meestal weken totdat de goederen of de post waren
aangekomen op de plek waar die
moesten zijn. Met die karren
vervoerden en verhandelden ze
vooral veel aardewerk en glaswerk.
Dat aardewerk en glaswerk vind je
nu ook nog op heel veel plaatsen
terug. Vooral aardewerk, want dat
blijft het beste bewaard. Tussen het
aardewerk vind je vooral veel
dakpannen of potten en vazen. Glas
werd vaak omgesmolten of het was
al kapot voordat je het had
gevonden. De Romeinse dakpannen
waren grote vlakke tegels met twee
Een gedeelte van het Romeinse wegennet
opstaande randen, de tegula.
10

Vervoer
Romeins Köln
De Romeinse boten waren van hout. Daardoor zijn ze niet
veel terug gevonden. Het waren hele grote boten waar een
heel groot aantal man op kon. Een groot gedeelte van die
mannen zaten onderin de boot bij de roeispanen. Die
schepen konden alleen stroomafwaarts. Daar werden de
schepen afgebroken en ergens anders weer opgebouwd.
Romeinse steden werden vaak
gebouwd volgens het castramodel.
Het castra-model bestond
uit twee elkaar kruisende
hoofdstraten, waaraan de andere
straten evenwijdig liepen. In het
midden was het centrum, oftewel
het forum. Hiernaast zie je een
plattegrond van het Romeinse
Keulen, oftewel C.C.A.A. wat staat
voor: Colonia Claudia Ara
Agrippinensium. Dat werd
kortweg Colonia >> Cologne >>
Keulen.
Romeinse boot
Ook de Romeinse karren waren van hout. Met die
karren vervoerden ze vooral goederen en post. De
Romeinen hadden een heel erg goed georganiseerd
wegennet. Maar toch ging het vervoeren niet snel. De
karren waren niet heel erg snel. Ze hadden wel een
goede vering nodig. Dat was omdat de Romeinse wegen
heel erg hobbelig waren. Die vering bestond uit leren
banden die onder de kar door waren gespannen. Als je
Romeinse kar in het museum.
een bericht vanuit Keulen wilde sturen naar Rome,
duurde het weken voordat het daar in Rome was aangekomen. Als je dan ook nog antwoord
terug verwachtte duurde dat ook nog eens een aantal weken.
11

Romeins zebrapad
Aardewerk en glas
Zebrapad
Hiernaast zie je een Romeinse weg met een
zebrapad. Een Romeins zebrapad bestond uit vier
grote stenen die boven de weg uitstaken. Dat was
omdat je dan droge voeten kon houden als het had
geregend en de straat nat was. Als je er met een
wagen op af kwam gereden remde je eerst altijd af.
Dat was omdat je anders misschien tegen die grote
stenen van het zebrapad aanreed. Als dat gebeurde
ging je kar kapot en kon je niet meer verder.
Over die rivieren en wegen, in boten en karren,
verhandelen de Romeinen vooral aardewerk. In
Keulen is heel erg veel van dit aardewerk terug
gevonden. Dat komt omdat Keulen aan de Rijn lag
en aardewerk werd van dat lei gemaakt. Van de klei
maakten ze vooral potten en dakpannen. In die
potten stopten ze bijvoorbeeld druiven, kruiden en
olie. De Romeinse dakpan zag eruit als een grote
vlakke tegel met twee omhoog staande randen. Die
randen werden de tegula genoemd. Er zijn ook Aardewerk uit Keulen
amforen teruggevonden. Dat zijn kruiken met twee
oren die onderaan uitlopen in een punt. Ze werden vooral gebruikt om vloeistoffen in op te
slaan en te vervoeren. Maar er werd ook graan in opgeslagen. Amfoor komt van het Griekse
wat bestaat it de woorden (aan beide kanten) en (drager) wat
terugslaat op de twee handvaten.
De Romeinen handelden ook in brons. Dat gebruikten ze vooral veel in beelden. Van die
beelden is niet veel teruggevonden. Dat kwam omdat brons vaak werd omgesmolten. Er zijn
wel veel marmeren beelden teruggevonden. Dat bleef
namelijk beter bewaard en het was duurder omdat het ook
van een betere kwaliteit was.
Er is ook veel glaswerk teruggevonden in Keulen uit de
Romeinse tijd. Glas werd gemaakt van zand en sodablok. En
in dat glaswerk bewaarden ze vooral parfum en andere
Glaswerk uit Keulen
verzorgingsmiddelen. Glaswerk is wel minder teruggevonden
dan aardewerk, omdat glas natuurlijk kwetsbaarder is dan
aardewerk. Je had gewone hele normale glazen, maar je had ook hele speciale, mooi
versierde glazen waarin belangrijkere dingen werden bewaard.
12

4. Mozaïeken
Mozaïeken werden in de Romeinse tijd gebruikt als de versiering voor de vloer. Ze werden
vooral gebr ikt in l xe villa’s voor rijke mensen. Er zijn 2 grote mozaïeken in het Romisch
Germanisches Museum in Keulen. Een mozaïek van Dionysos met zijn gevolg, de ander gaat
over de 4 grote filosofen.
Dit is een mozaïek op de vloer van de DOM in Keulen.
13

Technieken en kleuren
Vloeren werden in de Romeinse tijd niet beschilderd maar met een mozaïek versierd, zo
sleet de vloer minder snel en zag het er ook mooi uit. De mozaïeken werden gemaakt van
verschillende materialen. Wit en zwarte kleuren waren van steen, rood was gemaakt van
aardewerk en blauw, geel en groen waren gemaakt van glaspasta. Mozaïeken bestaan uit
veel rechte hoeken, geometrische figuren en mooie randversieringen, hierdoor word het
geheel heel symmetrisch. Er werden ook veel portretten van beroemde mensen en goden
erin verwerkt.
Er zijn twee manieren om mozaïeken te maken. De eerste manier is om alle steentjes een
voor een te leggen op de plaats waar het mozaïek moet komen, dit vergt veel vaardigheid en
inspanning. De tweede manier is om op een stuk papier, karton of een sjabloon maken.
Vervolgens lijm je dan de steentjes op het sjabloon. Dit werk kan op een andere plek gedaan
worden dan op de plaats waar het mozaïek moet komen te liggen. Uiteindelijk, is de sjabloon
een spiegelbeeld van het mozaïek. Je plaatst het mozaïek, door met het mozaïek naar boven
het sjabloon in het cement te drukken. Op deze manier worden mozaïeken over het
algemeen vlakker, dan mozaïeken die direct op de vloer zijn aangebracht.
Het gebruik van sjablonen is met name praktisch voor het maken van randversieringen met
geometrische patronen. De Romeinse mozaïekleggers pasten ook een combinatie van
technieken toe, waarbij de belangrijkste voorstelling ter plaatse werd gelegd, terwijl de
omlijsting door middel van sjablonen werden aangebracht.
Romeins mozaïek
Een
14

Het filosofen mozaïek
Onder het Romisch Germanisches Museum in Keulen is het filosofen mozaïek ontdekt en
naar boven gehaald, omdat het mozaïek anders te laag lag. Op het mozaïek zijn 7 filosofen
afgebeeld waaronder Plato, Socrates, Diogenes en Aristoteles. De eigenaar van dit mozaïek
was erg geïnteresseerd in mozaïeken. Diogenes wou leven als een zwerver, daarom ging hij
in een ton wonen. Toen hij Alexander de Grote ontmoette in Korinthe, vroeg Alexander wat
hij voor hem kon doen. Diogenes had geantwoord met woorden: ''Ga aan de kant, je staat in
mijn zonlicht!''
Socrates Plato Aristoteles Diogenes
15

Het Dionysos mozaïek.
Dit mozaïek is gevonden in 1941 op de plek waar hij nu nog steeds ligt. Hij is ongeveer 70
m2. Dit mozaïek is heel erg groot en bevat meer dan 1 miljoen steentjes. Op het mozaïek zie
je Dionysos met zijn gevolg afgebeeld. Zijn gevolg bestond uit satyrs en maenaden. Zij
houden van dans en muziek. Verder staan op het mozaïek instrumenten, bloemen, fruit en
vogels afgebeeld. Hieruit kun je afleiden dat het mozaïek op de vloer van de eetkamer. Het
mozaïek werd gelegd rond ongeveer 220 - 230 na Christus.
1
2
3
4
5
6 1
7
3
8
9
10
4
6
11
12
13
14
1 = Vogels
2 = Vogels
3 = Eend
4 = Vijgen
5 = Vogels
6 = Appels
7 = /
8 = Bloemen
9 = Kersen
10 = Vogels
11 = Vogels
12 = Eend
13 = Vijgen
14 = Vogels
16

5. Grafstenen
Aan de grafstenen van de Romeinen kan vaak al erg veel zien over
het leven dat ze hebben geleid. Je kunt eraan zien of ze arm of rijk
waren, welk of welke beroepen ze hebben beoefend, of het om een
man of een vrouw ging. Aan een grafsteen kon je dus al veel zien over
het leven van iemand. Meestal hadden de niet zo rijke burgers een
grafsteen gemaakt van hout of ander goedkoop materiaal. Daarop
stond dan meestal het beroep dat ze uitoefenden en wat ze in het
dagelijkse leven deden.
Grafmonument
Rijke burgers lieten in plaats van een grafsteen een heel
grafmonument bouwen. In een grafmonument kon je veel meer laten zien over het leven
dat iemand leidde. Ook stond op het grafmonument meestal informatie over de gestorvene.
Er stond bijvoorbeeld een opschrift op het grafmonument. In dat opschrift stond de naam
van het hoofd van de familie en de familienaam. Er stond dan bijvoorbeeld: L Pablicio. Dat
stond dan voor Lucius Pablicio. Zo kon je makkelijk herkennen tot
welke familie dit grafmonument behoorde.
Een grafmonument zag er meestal zo uit:
Onderaan het grafmonument lag de basis. Bovenop de basis lagen
de halfzuilen. Tussen de halfzuilen stond de familienaam en de
naam van het hoofd van de familie. Tussen de halfzuilen hingen
guirlande. Dat waren een soort van versieringen met bladeren en
takken. Bovenop de halfzuilen lag weer een basis maar dan met
een reliëf met ranken. Dat houdt in dat er plaatjes met diepgang
op de basis was gebeeldhouwd. Daar weer op lag een soort van
tempel. Die tempel bestond uit zuilen met daarop een basis reliëf
met wapens. Daaraan kon je zien dat zijn vroegere beroep
waarschijnlijk soldaat is geweest Daar weer bovenop stonden de
dak versieringsbeelden. De beelden waren meestal zeegoden. In
dit geval leken ze op een soort van zeeslakken. Triton de god van
de zee werd gezien als een bemiddelaar voor de mensen die naar
de hemel gingen. Het dak bestond uit dakpannen.
Een Romeinse grafsteen
Het grafmonument van
Poblicius, schematisch.
17

In het midden van de tempel werden beelden neergezet van de familieleden. In het midden
staat het hoofd van de familie. De beelden droegen hier een toga. Daaraan kun je opmaken
dat het rijke burgers waren. Naast het beeld van het hoofd van de familie zie je de beelden
van zijn gezin of andere familieleden. In dit geval werden zijn dochter en zoon afgebeeld.
Aan de zijkanten van de tempels werden meestal plaatjes afgebeeld van goden die iets meer
over het leven van gestorvene vertellen. Ze konden bijvoorbeeld zijn afgebeeld met plaatjes
van Dionysos, de god van de natuur.
Grafheuvel
Een grafheuvel heeft meerdere namen, deze zijn tumulus of cairn. Dit is een heuvel uit de
oudheid waarin de doden een rustplaats kregen. De heuvels werden opgeworpen over
menselijke resten in een grafkist of in een urn. Ook worden vaak de grafheuvels daarna
gebruikt voor het begraven van resten van de later overleden mensen. Grafheuvels lijken erg
veel op een hunebed en ze lijken ook erg veel op dolmen. Een heuvel van aarde of plaggen
die zonder stenen in het hune bed een ruimte vormen. De romeinse benaming van een
grafheuvel die opgetrokken werd boven het crematiegraf van een vooraanstaand burger is
de naam tumulus. De meervoud van tumulus is tumuli. In de tweede eeuw na Christus
werden meer dan 150 tumuli opgericht. Deze waren langs de Romeinse heirbanen in de
Civitas Tungrorum. Een cairn is een grafheuvel gemaakt van stenen. Een brandheuvel is
opgeworpen op crematieresten. Men denkt en is ervan overtuigd dat grafheuvels werden
gebruikt als begraafplaats. Dit komt doordat er menselijke resten zijn gevonden. Soms
werden er vaker mensen in dezelfde grafheuvel begraven. En ook zijn er grafheuvels die in
verschillende tijden zijn gebruikt en die ook
in verschillende tijden zijn aangepast. Men
vermoedt dat grafheuvels, behalve om de
doden een laatste rustplaats te geven, ook
gebouwd zijn en ook gebruikt werden voor
verering aan de doden. De oudste
grafheuvels in Nederland zijn ongeveer 5000
jaar geleden aangelegd bij Apeldoorn.
Grafheuvels staan geregistreerd op de lijst
van archeologische monumenten en ze
genieten bescherming volgens de
monumentenwet. Om de wetenschappelijke
Een grafheuvel
en landschappelijke waarde ervan te
bewaren worden de overblijfselen geconsolideerd door het verwijderen van begroeiing en
het herstellen van beschadigingen. In bepaalde gevallen worden uit toeristische en
educatieve overwegingen de heuvels die verdwenen zijn maar waarvan de gegevens nog wel
bekend zijn geheel gereconstrueerd. Er is veel archeologisch onderzoek gedaan naar
grafheuvels. Er zijn veel professoren en een hiervan is professor Albert van Giffen en hij
bedacht hiervoor de kwadrantenmethode. De eerste schatgraver met wetenschappelijke
belangstelling was dominee Johan Picardt. Hij deed al in de zeventiende eeuw onderzoek
naar grafheuvels en andere grafvormen zoals hunebedden.
18

6. Het grafmonument van Poblicius
Wat staat er allemaal op het grafmonument?
Zo als je op de afbeelding hier rechts kan zien bestaat het grafmonument van Poblicius uit
verschillende lagen. Onderaan zie je de basis met de
halfzuilen. Hier staat ook een inschrift (zie de
afbeelding onderaan deze bladzijde.) Er staat op:
Voor Lucius Poblicius, zoon van Lucius, uit het district
Teretina. Veteraan van het 5 e legioen Alauda en
volgens zijn testament opgericht, en voor zijn dochter
Paulla en voor de nog levende Modeste en Lucius
Poblicius.
Dit grafmonument zal de erfgenaam niet ten deel
vallen.
Daarboven zitten guirlandes. Dat zijn een soort
slingers van bladeren. Op de halfzuilen staat het basis
reliëf met ranken. Daarop staan enkele zuilen. Tussen
de zuilen staan drie beelden. Het middelste beeld is
van Lucius Poblicius. Dit grafmonument is voor hem
gemaakt. Hij draagt een tunica met daaroverheen
een toga. Op het inschrift staat dat hij vroeger
soldaat is geweest. Rechts van hem staat zijn zoon,
alleen zijn bovendeel is bewaard gebleven. Links van
Het grafmonument in het museum in Keulen
hem staat waarschijnlijk zijn vrouw, van haar is alleen
haar onderdeel bewaard gebleven.
Boven de zuilen staat een reliëf met wapens en daarboven is het dak, bestaande uit
dakpannen. Op het dak staan enkele dakversieringsbeelden. Ze stellen zeegoden voor:
Tritones. Dat kun je zien omdat ze het onderlijf hebben van een zeemeermin. Triton staat
afgebeeld op dit grafmonument omdat hij als bemiddelaar gold voor mensen die op weg zijn
naar het hiernamaals.
Inschrift van het grafmonument van Poblicius.
19

Op de zijkant van het monument staan twee afbeeldingen. De afbeelding op de rechterkant
stellen de god van de wijn Dionysos en de bosgod Pan voor. Pan is half mens, half bok. Hij
heeft een dode haas in zijn hand. Dionysos is de kop boven aan de afbeelding. Ook zie je een
wijnrank op de afbeelding. Op de afbeelding van de linkerkant van het grafmonument staat
ook een afbeelding van Pan. Hij heeft een panfluit in zijn handen. Op deze afbeelding staat
ook een wijnrank. Dionysos en Pan staan symbool voor vruchtbaarheid en wedergeboorte.
Afbeelding op de rechterkant
van het grafmonument van
Poblicius
Afbeelding op de linkerkant van het
grafmonument van Poblicius
20

Waarom en wanneer is het grafmonument van Poblicius gemaakt?
In de Romeinse tijd was een begrafenis en crematie heel
gewoon. De Romeinen verbrandden vaak de lichamen van de
gestorvenen. De asresten verzamelden ze in urnen. Later legden
ze het lichaam of de as van de dode in een grafkist van hout,
steen of marmer. In het graf van de dode werden vaak
geschenken of voorwerpen die aan de dode deden denken
gestopt. Vaak kun je aan die geschenken zien of de overledene
een man, vrouw of kind was, en of de dode rijk of arm was. Ook
stond er af en toe een naam of afbeelding van een god/godin op
een grafsteen. Als er bijvoorbeeld de naam van Mercurius
(Hermes) op een grafsteen stond, kon je zien dat de overledene
een koopman of handelaar was geweest.
Sommige rijke Romeinen lieten hele bouwwerken als
grafmonument oprichten zoals het grafmonument van Poblicius.
Het grafmonument van Poblicius en zijn familie is in 30-40 na Christus gebouwd. Het is
gebouwd als herinnering aan Poblicius en zijn familie. Op het grafmonument staat dat
Poblicius in het leger zat. Waarschijnlijk had hij een hoge functie in het leger aangezien hij
zo’n groot grafmon ment kon laten maken. Poblici s zal bij een legioen hebben gezeten dat
naar het noorden richting de Rijn gebieden veroverde. Na zijn tijd bij het leger zou hij wel
een mooie vrouw uit C.C.A.A (Keulen) aan de haak hebben geslagen, aangezien hij in C.C.A.A
is blijven wonen en hier zijn grafmonument liet maken.
Het grafmonument is gemaakt van Kalksteen. Door de fijne korreligheid van kalksteen is het
gemakkelijk om hier teksten en afbeeldingen uit te hakken, zoals bij dit grafmonument.
Het bovenste
gedeelte van het
grafmonument
Romeinse grafsteen
21

Hoe is het in het Grafmonument van Poblicius in het museum gekomen?
Het grafmonument van Lucius Poblicius en zijn familie, is gebouwd werd in de jaren 30 à 40
na Christus uit kalksteen. Tijdens het uitgraven van een kelder in een lingeriezaak in de
binnenstad van Keulen werd er een deel van dit reusachtige grafmonument gevonden
(ongeveer 15 meter hoog). De zoon van de eigenaar van de lingeriezaak is toen het
grafmonument gaan uitgraven zonder de hulp in te schakelen van archeologen. Met gevaar
voor eigen leven! Hij is zelfs 20 meter diep gegaan terwijl er een groot gevaar was voor
instorting. Later werd pas bekend dat dit grafmonument was gevonden. Het grafmonument
werd toen afgebroken en in stukken verdeeld en daarna opgesteld bij het trappenhuis in het
Römisch-Germanisch Museum in Keulen. Om het enorme grafmonument in het museum te
plaatsen moest een deel van het dak van het museum verhoogd worden.
22

7. De Dom van Keulen
De Dom van Keulen is gebouwd in 1248 en is voltooid in
1880. Dom staat voor ‘deo optimo maximo’, wat
betekent: voor god, de beste en de grootste. Op de
plaats waar nu de Dom staat, stond heel vroeger een
tempel van Mercurius, de god van de dieven, handelaars
en boodschapper van de goden.
Godsdienst
‘In hoc sigmo’
staatsgodsdienst.
Het gebouw
Christen zijn was verboden in
de Romeinse tijd, want ze
erkenden niet de Romeinse
goden en ze geloofden maar in
De Dom bestaat uit een middenschip met
zijbeuken (het trancept) waardoor de
kerk een kruisvorm heeft.
één god. De Romeinen raakten
geïnteresseerd in de
De Dom vanaf de voorkant
Christelijke opvattingen,
omdat de Christenen niet bang waren als ze voor de leeuwen
werden gegooid. De Christenen dachten namelijk dat ze stierven
voor god en dat als ze goed hadden geleefd ze in de hemel zouden
komen. In de tweede en derde eeuw na Christus was er geen groei
meer in het Romeinse rijk. Er heerste armoede en werkloosheid.
Meer mensen werden Christen, omdat Christus je zou verlossen
als je goed leefde, en dan kwam je in de hemel. In 313 na Christus
erkende de Romeinse keizer Constantijn het Christendom. Eerder
zag hij tijdens een veldslag een kr is in de l cht en een stem zei: ‘in
hoc sigmo’, wat betekent: in dit teken z l je overwinnen. Hij
schilderde op al zijn schilden een kruis en won de strijd. Zijn
opvolger, Theodosius, maakte van het Christendom de
^boven: kruisvorm van de Dom
>links: gebruik van bogen en
verticalisme
De Dom is gebouwd in de Gotische stijl waarbij gebruik is
gemaakt van het verticalisme; je blik wordt naar boven
gericht doordat de zuilen bovenin samenkomen en het
licht van boven uit de ramen komt. De kerk is stabiel
dankzij steunberen aan de buitenkant van de muren. Dit
is het grootste verschil met Romaanse kerken, want die
zijn stabiel door de dikke muren.
23

De gouden Driekoningenschrijn
In de Dom staat een gouden kist, gemaakt door
Nikolaas uit Verdun. De kist is 220 cm bij 110 cm
bij 153 cm, waardoor het de grootste
middeleeuwse reliekschrijn is. Er zijn meer dan
1000 edelstenen en parels gebruikt als versiering
van de kist. Aan de voorzijde zijn de drie heiligen
en de doop van Jezus afgebeeld. Aan de
achterzijde wordt de gijzeling en kruisdood van
Jezus afgebeeld. In de kist liggen de relikwieën
(botten) van de drie
koningen; Balthasar, De Driekoningenschrijn in Keulen
Melchior en Caspar. Deze
relikwieën verbleven tot 1164 in Milaan. Daarna werden ze in
opdracht van keizer Barbarossa naar Keulen gebracht als
oorlogsbuit. De drie koningen volgden een ster die aan de hemel
stond en zo kwamen ze uit bij Jezus. Zij gaven Jezus goud, wierook
en mirre.
De Dom van binnen
Binnenin de Dom hangt veel kunst en er zijn prachtige glas-inloodramen
te zien. We kunnen natuurlijk niet over alles wat
vertellen dus we hebben een paar aspecten uitgekozen. Het glasin-loodraam
op het plaatje rechts vonden wij het mooist en
daarom gaan we hier wat over vertellen. Eerder zat hier een ander
glas-in-loodraam in, maar dit is tijdens de Tweede Wereldoorlog
gesneuveld. Sindsdien zat er blank glas in. De kunstenaar Gerard
Richter heeft een nieuw raam ontworpen om het blanke glas te
vervangen.
Het Drieluik in de Dom in Keulen
Glas in lood in de Dom
Het drieluik van Stefan Lochner is één van de
bekendste schilderijen die zich in de Dom van
Keulen bevindt. Het is geschilderd rond 1440. Op
het middelste paneel staan de drie koningen
afgebeeld die Jezus geschenken kwamen
brengen. Op de zijpanelen de stadspatronen
Ursula en Gereon.
24

De bouwgeschiedenis
Op de plek waar nu de Dom staat hebben nog vele andere
kerken gestaan na de tempel van Mercurius. In 1164 werden
de relikwieën van de drie heiligen naar Keulen gebracht en
besloot men om de Dom die er toen stond, te vervangen voor
een nieuwe Dom in de Franse gotische stijl. Op 15 augustus in
1248 startte de bouw. Eerst begon men te bouwen aan het
oostelijke deel. Toen dit klaar was werd er een dwarsschip
gebouwd en twee westelijke torens. De bouw stopte in 1528
wegens geldgebrek. Na 1801 wilden steeds meer mensen dat
de Dom voltooid werd. Ook werden in 1814 en 1816 originele
bouwplannen van de Dom uit
begin veertiende eeuw
Totaal shot van de Dom
“Wa w wat een stad” Kelt Garritsen 3VI
“Geweldige ervaring” Joep Volman 3VI
teruggevonden. Zo is men in
De Dom van binnen
1842 verder gegaan met
bouwen. Het geld hiervoor kwam van Pruisen en van de
Centrale Dombouw Stichting. De bouw ging verder volgens
de originele bouwplannen. Dit ging door tot 1880, in dit jaar
waren de twee hoogste toren eindelijk af en was de bouw
klaar. Er werd een groot nationaal feest gevierd. De Dom
was tot 1884 het hoogste gebouw van de wereld.
In de tweede wereldoorlog is de dom beschadigt door
luchtbommen. De schade was niet zeer ernstig. En na een
lange tijd van restauraties was de Dom in 1956 weer
hersteld. Slechts enkele beschadigingen van de oorlog zijn
nog zichtbaar.
Zelfs nu word er nog aan de Dom gerestaureerd. Al het werk
en al de restauraties aan de Dom kosten per jaar gemiddeld
14 miljoen euro.
25