HC 2007-2 - Haptonomisch Contact

De fabel van de Verlichting: scheiding van lichaam, ziel en geest
Op zijn best leest de moderne Verlichte mens de voorgaande bladzijden op een wat genoeglijke,
minzame manier, maar hij blijft er van overtuigd dat al die beeldrijke verhalen in grote lijnen
passé zijn. Wat men ook allemaal fantaseerde, hoezeer men misschien ook meende te voelen
wat men geloofde (wij weten immers hoe sterk zoiets tussen de oren kan zitten!), los van het
feit dat men wetenschappelijk gewoon abominabel weinig wist, is het een vaststaand gegeven
dat de menselijke geest hoe dan ook in de hersenen zit, en dat, als het erop aankomt, alle
buiksprekerij gewoon flauwekul is. De Verlichte mens vindt het gewoon onzin om te beweren
dat de geest ook in de ingewanden zit, onzin om aan te nemen dat onze fysiologie het geestelijk
functioneren constant beïnvloedt, ja dat mentale reacties instinctief van aard zouden kunnen
zijn. En toch blijkt uit veel recent wetenschappelijk onderzoek dat dit verre van onzinnig is.
Voordat we ons ervan bewust zijn, ‘weet’ de maag al lang dat er spanningen zijn, ‘voelt’ onze
buik al hoe het met ons gesteld is en heeft onze voet zich al teruggetrokken toen hij in een
spijker trapte.
Ik hoef hier niet meer de Verlichtingsgedachte samen te vatten. Het historisch proces van de
laatste vier eeuwen is bekend. Er heeft een zowat absolute scheiding plaats gevonden, én in
de gedachtewereld én in de ervaringswereld, tussen lichaam, ziel en geest. De moderne mens
heeft deze drie dimensies uitbesteed aan drie soorten genezers: het lichaam aan de medicus,
de ziel aan de psychiater en de geest aan de pastor. Deze genezers gingen ook steeds meer
gescheiden werken, ze verstonden elkaar niet meer, ja, ze vertrouwden elkaar niet meer. De
hedendaagse zieke mens meent veelal dat er geen verband meer bestaat tussen zijn verhoogde
maagklachten, zijn psychisch welbevinden en de zinvolheid van zijn leven. En hij doet aan
symptoombestrijding door bijvoorbeeld enkel een maagtablet te nemen.
Maar de tijden zijn veranderd! Eind achttiende eeuw begon in de filosofie een grote
tegenstroming te ontstaan, eind negentiende eeuw zette die zich voort in de andere
geesteswetenschappen zoals de psychologie en in de twintigste eeuw veranderden de harde
natuurwetenschappen radicaal van karakter. Ook dat is bekend. Ik zal hieronder bij één van die
wetenschappen kort stilstaan, de neurologie. Het verrassende is nu dat al deze wetenschappen
de ‘oude instinctieve intuïties’ weer centraal stellen.
In de filosofie begonnen de tegenkrachten in de Romantiek. Geniale universele
kunstenaars-geleerden als Goethe en Schiller klaagden de faustiaanse pretenties van de
moderne mens onbarmhartig aan. En velen volgden. Voor één van hen heb ik altijd een zwak
gehad, misschien ook wel omdat hij het slachtoffer werd van zijn onversaagde proclamatie van
de ‘nieuwe mens’: Nietzsche. Op het einde van zijn leven stortte hij geestelijk helemaal in.
Hij met name plaatste het gehele zwaartepunt van zijn levensvisie (weer terug) in de buik. Hij
beschrijft dat prachtig in zijn autobiografie Ecce homo. Je moet je bij Nietzsche steeds geweld
aan doen om niet te blijven citeren. Zo prachtig schrijft hij. Ik beperk me daarom maar tot zijn
beschrijving van één aspect van de buik: de voeding. Er zijn echter vele andere!
14 - HAPTONOMISCH CONTACT - 18 e JAARGANG - NUMMER 2 - JUNI 2007