Innavlsbrosjyre

INNAVL I
TELEMARKFEET

INNAVL I TELEMARKFEET
Telemarkfe er utrydningstruga, det er få individ att og innavlsgraden i populasjonen
er høg. Avlsarbeid på Telemarkfe og andre utryddingstruga raser er ulikt avlsarbeid
på raser som har stabile populasjonar, som til dømes NRF. Vi må fokusere på å bevare
den genetiske variasjonen i Telemarkfeet, bruke mange oksar i avl og vi må tenke på kor
nært i slekt individa er med kvarandre.
Avlsarbeidet på Telemarkfe er nøydt til å vere eit bevaringsarbeid. Men ikkje bli fortvila!
Å ta vare på genetisk variasjon har mange positive følgjer, produktive eigenskapar hos
kua kan forbetrast sjølv om vi fokuserer på genetisk variasjon!
Dagens situasjon 2018
I dag har vi ca. 350 mordyr og gjennomsnittleg
innavlsgrad i populasjonen er ~12,3%
(2015). 12,3% innavlsgrad er høgt. Det er det
same som resultatet av ein halvsøskenparing
eller paring mellom onkel-niese/ tante-nevø.
HELSØSKEN HALVSØSKEN DOBBELT SØSKENBARN
F = 1/4
= 25 %
F = 1/16
= 6,25 %
F = 1/8
= 12,5 %
SØSKENBARN
F = 1/8
= 12,5 %
ONKEL - NIESE
F = 1/8
= 12,5 %
Undersøkingar i stamtavlene syner at vi parer
ikkje halvsøsken med kvarandre og heller ikkje
tante og nevø. Grunnen til høg innavlsgrad er
gamal innavl som heng att frå korleis det vart
avla tidlegare.
Historia
For ca. 200 år sidan var det ein gardsokse på
kvar gard. Oksen vart bruka i eitt til to år før
den vart bytta ut. I denne tida avla man berre
på mordyr, det vil seie at ein ikkje la vekt på
oksens kvalitetar i avlsarbeidet.
Det var ikkje kjent at val av okse for eksempel
kunne påverke avdrått og valet av okse var
derfor vilkårleg. Etter 1850 byrja ein med eit
meir organisert avlsarbeid og Telemarkfe vart
registrert som eigen rase i 1856. Då byrja ein
å avle på gode linjer både på mor- og farsida
av slektstreet. I denne tida brydde ein
seg ikkje om innavl og avla på det beste
av det beste heile tida. Denne strategien
førte til mykje innavl på gardane. Etter
kvart begynte ein også å samarbeide om
oksar, noko som resulterte i at alle dyr i
et heilt område var i slekt med kvarandre
og innavla.
På slutten av 1800-tallet gav Stortinget
tilskot til innkaup og underhald av premierte
oksar som fylgde rasestandarden.
Premierte oksar vart mykje bruka over
lang tid, dei blei «avlsmatadorar». Deira
genar gjekk att i nesten heila populasjonen.
Frå 1920 til 1950 vart den gjennomsnittlege
slektskapen mellom oksane dobla,
og den gjennomsnittlege slektskapen
i populasjonen auka raskt. Høg slektskap mellom
individa i en generasjon gjev utslag i auka
innavlsgrad i neste generasjon.
(Kilde: Ola Syrstad, 2010; Hornqvæget betræffende;
Jord og gjerning s.187-192).
Telemarkfeet har alltid vore prega av innavl.
Den einaste måten å minke innavlsgraden i
populasjonen er å systematisk krysse inn framande
genar. Om ein ikkje kryssar inn, kan ein
ikkje halde ein slik liten populasjon innavlsfri
for alltid, men det er mogleg å bremse innavlsutviklinga.
Kva er innavl?
Innavl kjem ved paring mellom slektningar,
framfor alt nære slektningar.
Dette fører til homozygosity by
descent i populasjonen. Det betyr at
individa får to allel i eit gen som er
nedarva frå eitt og same individ, for
eksempel foreldras bestefar (sjå bilde).
I resultatet på bildet har genet
berre ein variant å uttrykke og nedarva.
Dersom dette individet ikkje
hadde vore innavla hadde han hatt
to variantar, det vil sei at han hadde
vore berar av meir genetisk variasjon.
Kor farleg er det eigentleg?
Mange får friske kalvar sjølv om det er høg
innavl? Telemarkfeet har alltid vore innavla
og det går jo bra? Den kalven har 20% innavl
og er den finaste i heile besetninga!
Høg innavlsgrad i en populasjon er i seg sjølv
ikkje nødvendigvis farleg, det er når innavlsgraden
aukar raskt at det kan bli kritisk. Ved
å la innavlsgraden auke raskt, tek vi ein stor
risiko. Risikoen er at vi ikkje veit kva for genar
som blir fiksert og kva som går tapt for alltid.
Når innavlsgraden aukar, fikserast og forsvinn
alleler og genetisk variasjon går tapt.
Eit eksempel der genetisk variasjon har gått
tapt og uheldige genar har verte fiksera er i
Norsk Lundehund. Norsk Lundehund utfører
no eit kryssingsprosjekt for å få inn meir genetisk
variasjon, noko som er viktig for overlevinga
til Lundehunden. Ein mage- og tarmsjukdom
kalla Intestinal Lymfanglekstasi(IL)
har vore nesten fiksert i populasjonen og var
grunnen til 30% av dødsfalla. Hundane hadde
også redusert fertilitet samanlikna med andre
rasar. Årsaka til at desse problema har oppstått
er at Lundehunden har vore nær utrydding
fleire gonger, noko som har medført fleire
såkalla genetiske flaskehalsar, som i sin tur har
medført svært mykje innavl. Auka innavlsgrad
(∆F) fører etter kvart til innavlsdepresjon.
Innavlsdepresjon fører til mellom anna:
• Nedsett fruktbarheit – kviger blir ikkje
drektige, dårleg sædkvalitet, svake
eller døde kalvar.
• Redusert produksjonsevne for kvar
10% auking i innavl vert mjølke
mengde(kg) redusert med 3,2% i for
hold til ein populasjon utan innavl.
(Kilde: Morley, 1954 etter Falconer & Mackay, 1996
Quantitative genetics kap 14.1)
GEN
ALLEL
BESTEFAR
TANTE
RESULTAT
BESTEMOR
ONKEL
SØSKENBARN 1 SØSKENBARN 2
Følg det røde allelet. Figuren syner kva som skjer genetisk når ein parer slektningar
med kvarandre. Genetisk variasjon går tapt.
Dette inneber at når vi får innavlsauken under
kontroll i Telemarkfeet, bevarer vi samstundes
gode produksjonsevner. Dei viktigaste tiltaka
er å bruke fleire oksar i avl, sørge for at det
kjem inn fleire nye seminoksar og unngå nære
slektskapsparingar.
Telemarkfe-populasjonen er ein lukka og avgrensa
populasjon, og det er ikkje mogleg å få
ein slik populasjon heilt fri for innavl. Innavlsgraden
som er i populasjonen no er det ikkje
så mykje vi kan gjere med, om vi ikkje kryssar
med andre raser. Vi må difor jobbe med det vi
har og bevare det vi har att av genetisk variasjon.
Bevare genetisk variasjon
Genetisk variasjon er essensielt for at ein
populasjon skal vere robust, overleve miljøforandringar,
nye driftsformer og bruksområder.
Det er og viktig for at populasjonen ikkje skal
døy av fatale genetiske sjukdommar, som berre
slår ut om dei vert arva frå både far og mor.
Ideelt sett i ein liten og truga populasjon slik
som Telemarkfe, skulle ein bruka ulike oksar
på alle kyr, det vil seie like mange oksar som
kyr. Det er ikkje mogleg i praksis og ikkje heilt
ynskjeleg heller på grunn av at ein ynskjer
avlsframgang i ulike eigenskapar. Det beste vi
kan gjere i dagens situasjon er å bruke mange
oksar.

Landslaget for Telemarkfe er avlsorganisasjonen for Telemarkfe i Norge.
Telemarkfe er ein truga rase. Landslaget driv bevaringsarbeid med mål om å
auke talet dyr, ta vare på genetisk variasjon, og utvikle rasen vidare i
samsvar med gjeldande avlsmål
Rød: 15 % C, 90% M, 100% Y
Turkis: 100 % C, 30 % M, 30% Y
Sort: 100 % K
Sort: 100 % K
Landslaget
for Telemarkfe
Gul: 30 % M, 100% Y
Landslaget
for Telemarkfe
Landslaget
for Telemarkfe
Landslaget for Telemarkfe
v/Dyrsku’n Arrangement AS, Nordbygdivegen LOGOOPPSETT
60
5 VARIANTER
3840 Seljord. post@telemarkfe.no | Tlf: 35 06 57 70
Formgiving: Jonny Andvik Trykk: Atles Trykkeri as 2018
Landslaget
Landslaget