As fragas de árbores frondosas cubrían Europa e Norteamérica ...

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA
Frondosas
A meirande parte teñen follas anchas e
planas. Todas teñen fl ores e sementes,
pechadas nunca casca dura ou nun froito
carnoso. Moitas perden as súas follas no
outono, permanecendo inactivas ata a
As árbores
modernas
chegada da primavera: son as caducifolias. Ao
medrar en altura adoitan dividir o seu tronco
en moitas polas despregadas e de tamaño
semellante. Algúns exemplos: o castiñeiro
(Castanea sativa), o carballo (Quercus robur),
a faia (Fagus sylvatica), o freixo (Fraxinus
excelsior), …
Coníferas
Medran por todo o mundo, especialmente
en zonas frías. Ocupan boa parte do norte,
dende Norteamérica a Escandinavia e
Siberia. Cara o sur, colonizan pendentes
acusadas nas zonas montañosas. En xeral
teñen follas estreitas e duras en forma de
agulla ou escama, case todas de folla perenne.
Non desenvolven fl ores verdadeiras pero
si estructuras reprodutivas en forma de
cono chamadas piñas. Na meirande parte
das coníferas novas hai unha guía vertical
robusta e pólas curtas laterais que medran
a intervalos regulares. En árbores adultas
aparecen con pólas nudosas e retortas.
Exemplos: o piñeiro silvestre (Pinus sylvestris),
o pinsapo (Abies pinsapo), o ciprés (Cupressus
sempervirens), o teixo (Taxus baccata)…
Tropicais
Dependen en extremo da choiva. Nalgunhas
rexións tropicais chove todo o ano. En
condicións de elevada temperatura e
humidade poden medrar preto de 5 metros ó
ano. As árbores fi can tan xuntas que a selva
tropical soporta o maior peso de materia viva
da Terra por unidade de superfi cie. Noutras
zonas de estacións húmidas e secas moitas
árbores mudan as súas follas para poder
sobrevivir á carencia de auga. Árbores como
as palmeiras e os eucaliptos, que aturan ben
os lugares secos, adoitan ter follas fl exibles
e coriáceas (co aspecto do coiro) que lles
permiten protexerse dos ventos cálidos que
as secan.
As fragas de árbores frondosas cubrían Europa e
Norteamérica antes da aparición da agricultura, hai 5000
anos. Hoxe só quedan retais como o Parque Natural de
Białowieża (Polonia).
Bosque de forndosas. Castaña e landras
Bosque de coníferas. Folla de piñeiro e de teixo
Selva tropical. Follas de mangle e palmeira

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA
Taiga
Ten escasas precipitacións (entre 250 e 500
mm anuais), auga xeada durante moitos
meses, temperaturas invernais moi baixas
(chegando a -40ºC) e un verán curto. Os
bosques están formados por coníferas
(piñeiros, abetos...), chopos e bidos. A fauna
é escasa e adoita migrar a latitudes menos
esixentes.
Bosque caducifolio
Sitúase máis ao sur, con temperaturas
temperadas e maior humidade, repartida
todo o ano. No hemisferio norte este
bioma está dominado por faias, carballos,
avelairas, olmeiras, castiñeiros e numerosos
arbustos, como o acivro ou o escambrón,
que dan lugar a un solo profundo e fértil.
Se a pluviosidade é baixa, cunha estación
seca moi marcada, aparece o bosque
mediterráneo, de folla perenne resistente
á sequía estival, dominado pola aciñeira, a
sobreira e o quexigo e abundancia de fauna.
Selvas tropicales e
subtropicais
Prosperan en climas moi húmidos e
calorosos, con abondosas precipitacións e
cursos fl uviais caudalosos que experimentan
violentas medras no outono. Grandes árbores
de ata 30.000 especies distintas e multitude
de plantas trepadoras (lianas, orquídeas...)
son os protagonistas deste bioma, xunto con
primates, paxaros exóticos, mamíferos e
incontables insectos.
Sabanas
Son praderías tropicais en rexións de
elevadas temperaturas, cunha marcada
estacionalidade. Na estación das choivas o
crecemento é rápido, pero todo troca durante
a estación seca. As árbores son de copa
plana, como o baobab, ou espiñosas, como
as acacias. Abundan os herbívoros (cebras,
ñus, antílopes, elefantes) con poboacións
que son controladas por carnívoros como
leóns, leopardos... Os restos das presas son
aproveitados por hienas e boitres.
Os grandes bosques
Podemos dividir a Terra en zonas atendendo ás
precipitacións, á temperatura, á latitude, caracterizadas
por vexetación e fauna propios. Deste xeito defi nimos
bioma como unha determinada zona do planeta que
comparte un clima, vexetación e fauna entrelazados. Imos
ver algúns dos biomas terrestres.

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA
A contaminación
Como as persoas, plantas e árbores
precisan de aire limpo para vivir. Moitos
lugares do mundo sofren un elevado
índice de contaminación atmosférica polos
gases desprendidos por fábricas, centrais
térmicas, vivenda e vehículos con motor de
combustión. Desde 1950 sabemos que os
fumes acadan certa altitude e mestúranse
coa auga das nubes, dando lugar a unha
choiva que pode chegar a ter a acidez do
vinagre. As follas perden a capa de grasa
protectora polo depósito seco do dióxido
de xofre. Os solos elevan a súa acidez, o que
produce unha reducción de nutrientes e
unha liberación de substancias nocivas para
a árbore, como o aluminio. A choiva aceda
afecta a todas as especies, aínda que é máis
doada de observar nas coníferas, como o
teixo (Taxus baccata).
CONTAMINACIÓN
Os escapes dos vehículos,
o fume das fábricas e
das centrais térmicas e o
lume pasan a atmosfera
DEPOSICIÓNS
Algunhas partículas
non se misturan coa
hunidade e caen en
forma de "chuvia seca"
SOLO ACIDIFICADO
Os sistemas reticulares
danados son incapaces
de recoller nutrientes e
de sustentar ás árbores
As plantas
en perigo
Ao redor de 9.000 especies coñecidas de árbores está
en perigo de extinción, un 10% das catalogadas. Destas,
menos da cuarta parte goza dalgún tipo de protección, só
o 12 % está en espazos protexidos e apenas un 8% pode
cultivarse con éxito.
Escala de pH
Moitas árbores desenvolven estratexias
adaptativas perante a contaminación. O
plátano de sombra (Platanus hispanica)
desfaise periódicamente das capas máis
externas da súa codia. Os bidos (Betula alba)
próximos a zonas industriais ennegrecen a
súa codia.
As talas
indiscriminadas
para obter madeira e
leña, debido a unha
xestión forestal insostible
provocan a perda de
bosques. Modelos
de xestión como a
etiqueta FSC (Forest
Stewardship Council) certifi can os produtos
da madeira que proveñen de modelos de
explotación sostibles.
Cert no. XXX-XXX-XXXX
A agricultura, a expansión urbana, os
lumes descontrolados, a invasión dos
bosques por especies foráneas son outros
perigos que asexan aos nosos bosques.
NUBES ACEDIFICADAS
Os contaminantes combínanse
coa humidade atmosférica
e forman acedos sulfuroso,
sulfúrico, nítrico e carbónico
CHUVIA ACEDA
As nubes acedifi cadas poden
percorer grandes distancias
antes de soltar o seu contido
BOSQUE DANADO
As follas son desiguais e
non realizan a fotosíntese
con efi ciencia
LAGO SEN VIDA
O Ácido altera o delicado
equilibrio do ecosistema dos
lagos acabando por destruir
todo organismo

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA As
A madeira
Na construción, mobiliario, xoguetes...
Pasamos do serrado a man e o transporte
en carros ou por ríos, a serras mecánicas
que cortan con facilidade
os grandes troncos. Nos
aserradeiros son movidos
por guindastres hidráulicos,
para rematar pasando por
unha plataforma deslizante
onde unha serra de cinta
corta os tablóns a medida.
A codia
A sobreira é a especie
sobranceira pola súa casca
suberosa. Obtemos cortiza mediante un
proceso manual e inocuo para a árbore,
cunha colleita cada 9-15 anos (segundo
zonas). A cortiza emprégase como tapón
de botellas ou para fabricar planchas de
aglomerado. Estas son usadas na construción
(isolante acústico
e térmico), como
revestimento de
cápsulas de satélites,
para selar xuntas de
motores, en chans
e paredes ou para
fabricar plantillas de
calzado e roupa. Da codia doutras árbores
obtemos compost, pensos para o gando,
taninos, niños para aves, sementeiros,
isolante de metais pesados tóxicos,
preservantes da madeira, fi toquímicos…
Pasta de celulosa
materias primas
das árbores
Resulta impensable saber que houbera ocorrido coa
humanidade de non ter a man ás arbores e terse
benefi ciado de múltiples formas de todos os productos
que estas ofrecen.
Obtida da madeira e restos de aserrado,
materia prima para a fabricación do
papel. Podemos separar as especies
usadas segundo o tipo de fi bra: as
de fi bra longa (piñeiros e abetos) e
as de fi bra curta (eucaliptos, bidos,
chopos, e acacias). Para a calidade de
papel desexada empregaremos ou
mesturaremos diferentes especies.
Froitos
Ademais dos que podemos comer
directamente, outros precisan procesado. O
ingrediente esencial do chocolate é a faba de
cacao, a semente da árbore eobroma cacao.
Da mimosa extraemos esencias coas que
elaborar perfumes. Nos froitos da árbore do
ámbar (Liquidambar styracifl ua) descubriuse
a presencia do ácedo shikimico, a materia
prima coa que se elabora o oseltamivir,
considerado actualmente o principal antiviral
para combater unha hipotética pandemia de
gripe aviar.
O caucho natural
É un líquido leitoso que fl úe dalgunhas
árbores, serve para a elaboración do látex
ou goma. goma. Permite fabricar gomas de borrar,
impermeables e pneumáticos.
O nome provén do quechua
cautchuc, que signifi ca
“árbore que chora”.

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA
A vacaloura aliméntanse da madeira
podre e os piollos da madeira das follas
descompostas, plantas mortas e fungos.
Algúns insectos sociais, como as avespas,
misturan a súa saliva coas fi bras leñosas para
fabricar pasta de papel coa que constrúen o
avespeiro.
Mamíferos como os esquíos levan as
sementes das árbores e sotérranas; algunhas
conseguen xermolar. A marta vive nas
copas das árbores. Os monos aulladores
e os perezosos son viven nas copas das
grandes árbores das selvas suramericanas.
O koala aliméntase case exclusivamente
de follas de eucalipto australiano. Moitas
aves pequenas trepan sen difi cultade pola
codia, alimentándose do que van atopando
namentres procuran unha ubicación axeitada
para o seu niño.
Plantas e fungos viven directamente das
árbores. O visgo, levado ata a árbore polos
paxaros que deixan alí a súa pegachenta
semente ó frotar o pico contra a codia, bota
raíces ata o interior do tronco, alimentándose
da savia da árbore. Orquídeas e bromelias
nos trópicos ou fentos, carrizos e liques
(asociacións simbióticas de algas e fungos)
nas rexións temperadas, non causan mal
ningún ás árbores sobre as que viven.
As árbores deféndense das agresións animais:
con excrecencias (carrabouxos, lentellas,
agallas lanosas…), con defensas químicas
nas súas follas e na madeira, renovando a
follaxe durante o verán.
Porén, moitas árbores precisan da
colaboración dos animais para reproducirse.
Insectos que polinización as fl ores, sementes
tan resistentes que precisan do paso polo
tracto dixestivo dalgúns animais para
xermolar, ou sementes cunha envoltura que
debe ser limada pola mordedura dalgún
roedor.
As árbores, fogar de
moitos seres vivos
A meirande parte dos animais que viven nas árbores son
invertebrados. Moitas larvas de insectos aliméntanse das
follas (eirugas de bolboretas e polillas, escarabellos…),
do tronco (cerambícidos) ou son inoculadas no interior
de follas e pólas. Moitos adultos de insectos aliméntanse
tamén das follas, do tronco e dos froitos.

FUNDACIÓN ESPAÑOLA PARA LA CIENCIA Y LA TECNOLOGÍA
Algúns dos seus proxectos son:
• Desenvolvemento das aplicacións
industriais da madeira do Pinus
pinaster.
• Investigación e desenvolvemento de
productos de madeira cunhas elevadas
prestacións fronte ó lume.
Investigando
sobre a madeira
O CIS-Madeira é un centro tecnolóxico público, sen fi ns de
lucro, que desenvolve proxectos de investigación,
estudo de materiais e produtos, mellora de procesos
produtivos, formación de recursos humanos, información e
documentación especializada.
O centro está dotado cun completo laboratorio, equipado cos medios
técnicos precisos para realizar ensaios físico-mecánicos e químicos de
diversa natureza.
• Determinación da durabilidade natural
fronte ós insectos xilófagos da madeira
de Eucalyptus globulus de Galicia.
• Aproveitamento da biomasa forestal e
da biomasa de mato.
• Análise da industria de transformación
da madeira.
• Desenvolvemento dun sistema de visión
artifi cial para a clasifi cación da madeira
de Pinus pinaster.