odtü'deki intihal skandalı

ODTÜ’DEKİ İNTİHAL SKANDALI
Alper Hançerlioğlu, hancerlioglua@gmail.com
"Bir bilimcinin adının bir makalede yazar olarak geçmesi tek kriter olmamalı,
yapılması gereken şey ise atama ya da terfi durumlarında bilimcilerin söz konusu
araştırmalara dair katkılarının ne olduğunun belirlenmesi."
Türkiye akademisindeki intihal vakaları içerisinde 2007 yılında ODTÜ Fizik bölümünde ortaya
çıkan skandal, Türkiye akademisinin intihal karşısında yapısal ve hukuksal eksikliklerinden
ötürü, yeterli yaptırımı uygulayamadığını gösteren en önemli olaylardan biridir. O dönem
ODTÜ Fizik bölümünde doktora öğrencileri olan Mustafa Saltı ve Oktay Aydoğdu’nun
yayımladıkları makalelerin bir çoğunun intihal olduğu ortaya çıkmıştı.
İNTİHAL NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Şubat 2005 ile Aralık 2006 arasında yayınlanmış Mustafa Saltı’nın 40, Oktay Aydoğdu’nun
ise 28 makalesi “başka yazarlara ait makalelerden metinlerin aşırı bir şekilde tekrar
kullanılması” gerekçesiyle arxiv’den kaldırıldı[1] (arxiv.org Cornell Universitesi tarafından
işletilen Fizik, Matematik, Bilgisayar Bilimleri vs. alanlarından bilim insanlarının 620,000’den
fazla makalesini açık erişime sundukları bir web adresi. Bu alanlardaki araştırmacılar için
önemli bir kaynaktır. Pekçok araştırmacı hakemli dergilere gönderdikleri makalelerin bir
kopyasını ya da çalışmanın devam etmekte olan halini buraya yükleyerek paylaşıma
açarlar). Söz konusu makalelerin bir kısmında öğrenciler ortak yazar olarak görünürken bir
çoğunda yazar olarak sadece kendi isimleri bulunmakta. Peki 20 ay gibi bir süre boyunca
fark edilmeyen bu durum nasıl ortaya çıkmıştı? Doktora yeterlilik sınavlarında basit sorulara
dahi cevap vermede zorlandıklarını gören bölüm hocalarından Ayşe Karasu, makaleleri
inceledikten sonra bir çok yerde intihal yapıldığını tespit etti. İntihalin ortaya çıkmasındaki
bir diğer önemli faktör ise yazarların, yine yeterlilik sınavında ortaya çıkacağı üzere, İngilizce
yeteneklerinin bu makaleleri yazacak düzeyde olmamasının yarattığı şüphe. Ayşe
Karasu’nun, söz konusu makalelerin ele aldığı konularda uzman diğer fizikçileri de; Özgür
Sarıoğlu, Atalay Karasu, Bayram Tekin, durumdan haberdar etmesiyle intihalin nerelere
kadar ulaştığının anlaşılması için çalışmaya başladılar, daha sonra ortaya çıkacağı üzere
skandal ODTÜ sınırlarını aşarak Çanakkale, Diyarbakır ve Mersin üniversitelerine ulaştı.
İntihalin anlaşılması üzerine yukarıda ismi geçen dört ODTÜ öğretim üyesi, arxiv’in kurucusu
ve yöneticilerinden Cornell Üniversitesi’nden Paul Ginsparg ile bağlantıya geçip bu
makalelerin bir intihal tespit yazılımı ile incelenmesi talebini iletmişler. Cevap olarak ise Paul
Ginsparg söz konusu kişilerin bu kadar kısa bir zaman içerisinde rekor sayılabilecek sayıda
makale yazmış olmalarından bir süredir site yönetiminin şüphelendiğini yazmış. Yalnız şüphe
altında olan tek Türkiyeli fizikçiler Mustafa Saltı ve Oktay Aydoğdu değilmiş. arxiv
yönetiminin kullandığı çeşitli yazılımlar[2] sayesinde intihaller tespit edilebiliyor ancak işin
özellikle hukuki yükünden dolayı hızlı hareket etmek mümkün olmuyor. Böylece ODTÜ’den
gelen haberler ile arxiv yönetimi diğer intihal vakalarının ortaya çıkmasını sağladı ve 2007

Ağustos’unda 14 Türkiyeli fizikçiye ait toplam 65 makaleyi intihal nedeniyle yayından
kaldırdı. Bu makalelerin yayınlandığı hakemli dergiler de bir süre sonra başlattıkları inceleme
sonucunda makalelerin bir kısmını intihal gerekçesi ile geri çektiler. Ancak, özellikle bazı
dergilerin yayımlamayı kabul ettikleri makalelerin daha sonra intihal çıkması karşısında
yayından kaldırmakta gönülsüz davrandıklarını çünkü bunun derginin imajını bozacağından
endişe ettikleri görüldü. Günümüz akademisinde ve büyük biliminde imaj ve prestij gibi
kelimeler etik, bilimsel gerçeklik gibilerinin önüne geçmiş durumda.
İntihalin ortaya çıkması üzerine intihali tespit eden öğretim üyeleri, intihalci öğrenciler ve
onların tez danışmanları ile görüşüp, bu makalelerin geri çekilmesini talep ettiler.
Yayımladıkları makalelerinde intihal yaptıklarını kabul etmeyen öğrencilerin bu talebi geri
çevirmesi üzerine Fizik bölümü içerisinde “Etik Kurul” oluşturuldu. Etik Kurul’un aldığı karar
doğrultusunda öğrenciler suçlu bulundu. Yönetmeliklerde intihal suçunun tam tanımlı
olmaması ve okul yönetiminin hukuksal sıkıntı yaşayabileceği kaygısı ile öğrencilere
“Öğrencilere uygun olmayan davranışlar” maddesi üzerinden 1 yıllık uzaklaştırma cezası
verildi. Bu 1 yıl içerisinde Oktay Aydoğdu askerliğini yapıp bölüme geri döndü, Mustafa Saltı
ise çoktan ODTÜ’den ayrılmıştı bile. Oktay Aydoğdu 1 yıllık aranın ardından o dönemki tez
danışmanından başka bir danışman ile doktorasını tamamladı. Yani bölüm intihal gibi ağır bir
suça rağmen Oktay Aydoğdu’ya doktor unvanını vermiş oldu.
İntihalde ismi ortaya çıkan, o dönem Çanakkale 18 Mart Üniversitesi’nde (ÇOMÜ) Fen-
Edebiyat Fakültesi dekanı olan İhsan Yılmaz, skandalı konu alan bir haberi [3] yayınlayan
Nature dergisine cevap olarak intihal yapmadıklarını sadece diğer makalelerden “güzel
İngilizce ödünç aldıklarını” yazdı[4]. İhsan Yılmaz’la ilgili intihal soruşturması yapan
ÇOMÜ etik kurulu İhsan Yılmaz’ı aklamasına rağmen, kendisi akademik terfi için kullandığı
makaleleri daha sonra intihal nedeniyle yayından geri çekti[5,6,7].
Bu olaylardan sonra Türkiye’den çıkan fizik makalelerinde intihalin ciddi ölçüde azaldığı
görülüyor. Aslında yıllardır Türkiye akademisi içerisinde bazen politik bazen de üniversite içi
iktidar ilişkileri nedeniyle göz yumulan intihal, bu şekilde artık göz yumulacak bir durum
olmaktan çıktı. Şaşırmadığımız ve üzerine dikkat çekmemiz gereken nokta ise bu yanlış
sadece üniversite yönetimleri değil, YÖK, TÜBİTAK ve yargı eliyle kollanırken, ona ilk taşı
yurttaş bilimcilerin atmış olduğu gerçeğidir. Türkiye’den uluslarası hakemli dergilerde
yayınlanan makalelere teşvik veren TÜBİTAK makale yazarlarına intihal ihtimaline karşı
taahütname imzalatmaya başladı [8]. 2006 yılında Oktay Aydoğdu’nun hepsi intihal olan 14
makalesi ile Türkiye’de en çok teşvik alanlar arasında olduğunu da not düşelim [9].
YENİ TEHDİT: İSİM YAZDIRMA
Bilimde sahtecilik ve intihal karşısında geç de olsa oluşmaya başlayan bu farkındalık umut
verici olabilir ama henüz hukuki tanımsızlığından kaynaklanan sıkıntılar ortada, kaldı ki her
zaman her intihali tespit etmek mümkün olmuyor. Burada bilimcilerin yayın etiğini
içselleştirmeleri arzu edilen bir durum olabilir. Yükseköğretim kurumlarımızın ve bilimsel
araştırma için teşvik veren kurumlarımızın intihal ve bilimde sahtecilik karşısında

ilinçlenmeleri, intihalcileri bu içselleştirme sürecine sürükleyebilir, her ne kadar böylesi
kurumsal baskılar rahatsız edici olsa da.
Şimdi ise karşımızda daha büyük bir tehdit duruyor. Bu seferki tehdit ise “isim yazdırma”.
İçeriğinde etiksel sorun bulunmayan yayınlarda, katkısı bulunmayan kişilerin isimlerinin
yazar olarak geçmesi. Bu sorun, özellikle Türkiye’nin yakında üyeliğe geçeceği Avrupa
Nükleer Araştırmalar Merkezi CERN menşeili yayınlar ile yakından ilgili. CERN’deki deney
gruplarından çıkan yayınlarda o deney grubunda çalışan herkesin adı ekleniyor. Böylece bir
makaledeki yazar sayısı yüzlerle (bazen 3 bin civarında!) ifade edilecek rakamlara ulaşıyor.
Deney gruplarına ise üniversiteler veya araştırma enstitüleri yıllık aidatlar ödeyerek üye
oluyorlar. Türkiye’den bu şekilde TAEK’in ödediği aidatlar ile CERN’de araştırma yapan 140
civarı araştırmacı mevcut. Araştırmacıların ya da doktora öğrencilerinin bir kısmı buradaki
deneyler esnasında nöbet tuttukları için deney sonucunda ortaya çıkan makalelerde, haklı
olarak, katkı sahibi olarak adları geçiyor, ancak bu durum bazen suistimal ediliyor. Örneğin,
yıllardır teorik hesaplar yapan bir araştırmacının adı hiç ilgisi olmadığı halde deney için
gerekli kalibrasyon sonuçlarında çıkan makalelerde geçebiliyor. Bunun tek nedeni ise o
araştırmacının adının ödenen aidatlar karşısında deney grubunda yer alması. Böylece bir
kişinin adı, nöbet tutmak gibi bir katkısı olmadan dahi, ismi deney grubuna yazdırıldığı için,
bir yıl içerisinde onlarca makalede geçebiliyor. Kimin o deney gruplarında adının geçeceği ise
kişilerin araştırmacı rollerinin dışında, daha çok karşılıklı çıkar ilişkilerinin belirlediği koşullar
içinde belli olan bir durum. Bu durum ilk başta bir sorun gibi görünmeyebilir. Türkiye’de
akademik terfinin kağıt üstünde görünen akademik performans göstergelerine bağlı olması,
içeriğin ve o içeriğe katkının ise önemsenmemesi, söz konusu “isim yazdırma” durumlarının
ciddi haksızlığa yol açmasına neden oluyor hatta bu yolla kendi üniversitelerinden yayın
performans ödülü alan öğretim üyeleri var.
Yine CERN örneği üzerinden gidersek, bir projeye dahil olmuş araştırmacının ismi 9 ay gibi
kısa bir sürede 60’ın üzerinde makalede geçtiği görülüyor, bu durumda kendi çalışmalarını
kendi yürüten ama içerik olarak hem daha zorlu hem daha zengin işler çıkartan başka bir
fizikçi gerek atama gerekse akademik terfi sırasında dezavantajlı duruma düşüyor. Akdemik
ilerlemenin bu tür bürokratik anlayışla mümkün olmayacağı aşikar. Bir bilimcinin adının bir
makalede yazar olarak geçmesi tek kriter olmamalı, yapılması gereken şey ise atama ya da
terfi durumlarında bilimcilerin söz konusu araştırmalara dair katkılarının ne olduğunun
belirlenmesi.
Bilimsel üretkenliği bu tür Taylorist yöntemler ile geliştirilmeye çalışılması, akdemisyenlerin
yayın performansı ve bunu tarif eden biyografik verilerin akademik terfilerde önemli rol
oynaması bilimsel gelişmenin önündeki en önemli tehdit olarak duruyor. Bu sadece intihale
neden olacağı için değil, her geçen gün eğitimde ve yüksek öğretimde özelleştirmenin hız
kazanması, gittikçe çoğalan özel üniversitler aracılığı ile performansı yüksek, yani teşvik
alma sıklığı yüksek akademisyen ve araştırmacı modelini özendirdiği için. Bunun sonucunda
bilimsel üretkenliğin ve gelişimin en önemli ihtiyacı olan bilimsel özgürlük, montaj hattına
giren fabrikasyon bilim ve onu teşvik edecek kurumların yatırım tercihleri karşısında yok
olmakta ve sanayi-üniversite işbirliği ve ulusal prestij için gibi söylemlerle oluşturulmaya
çalışılan yeni üniversite ve bu yönde üretilen politikalarla yurttaş bilimci yok edilmekte ve
yerine girişimci bilimci ikame edilmeye çalışılmaktadır. Üniversitelerimizde gittikçe kalitesi

düşen lisans eğitimi ve öğrenci yetiştirmenin ve ders vermenin akademisyenlerin gözünde
angaryalaşması bu politikaların neden olduğu yan hasarlar değildir, bilakis öğrenciler bu
politikaların mağdurlarıdırlar.
[1] “arXiv.org: 65 admin withdrawals”, http://to.ly/9esD
[2] “Plagiarism detection in arXiv”, http://to.ly/9esF
[3] Nature 449,8 (06.09.2007) “Turkish physicists face accusations of plagiarism”,
http://to.ly/9esG
[4] Nature 449,658 (11.10.2007) “Plagiarism? No, we’re just borrowing better English”,
http://to.ly/9esJ
[5] Türkiye’de Bilim Sahteciliği-blog, http://to.ly/9esM
[6] Phys. Rev. D 77, 029901(E) (2008), Retraction, http://to.ly/9esN
[7] İhsan Yılmaz şu anda ÇOMÜ rektör yardımcılığı görevini yürütmekte.
[8] İmzalattırılan taahütname: “ Uluslararası Bilimsel Yayınları Teşvik Programı (UBYT)
başvurusunda verdiğim bilgilerin doğruluğunu ve başvuru konusu yayınımın akademik
yayıncılık ile ilgili; uydurma (fabrication), çarpıtma (falsification), aşırma (plagiarism),
dublikasyon (duplication), dilimleme (least publishable units) vb. gibi uluslararası etik
kurallara aykırı hususlar içermediğini beyan ve taahhüt ediyorum. Aksi durumun tespiti ve
onaylanması halinde ilgili yayınım hakkında UBYT kapsamında gerekli işlemlerin yapılmasını
kabul ediyorum.”
[9] UBYT istatistikleri, http://to.ly/9esS