T.C. MALATYA VALİLİĞİ - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

T.C. 

MALATYA VALİLİĞİ 

SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YÖNLERİ İLE 

MALATYA

TC 

MALATYA VALİLİĞİ 

İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ 

SOSYAL, KÜLTÜREL VE EKONOMİK YÖNLERİ İLE 

MALATYA 

HAZIRLAYANLAR 

Özgür Yücel YAKAR 

Müdür V. 

Fahreddin FIRAT 

Uzman(Özelleştirme) 

Nilgün BOZDAĞ 


Ali Ekber BAYDOĞAN 


ARALIK 2004

TAKDİM 

Anadolunun kalkınma çabası içerisindeki illerinden olan Malatya, bir yandan 

bağrında barındırdığı insanları mutlu ve müreffeh yaşatma, bir yandan da topyekün ülke 

kalkınmasına olabilecek en fazla katkıyı yapma çabası içerinde bulunan bir ilimizdir. Bu 

çabanın somutlaşan eserlerini günümüz Malatya’sında ilin her köşesinde görmek 

mümkündür. Bu çabaları kimi zaman dalında altın sarısına dönmüş kayısıda, kimi zaman 

ekin yüklü tarlalarda, kimi zaman bacası tüten fabrikalarda, kimi zaman üretmenin mutlu 

telaşı içindeki çalışanında, kimi zaman modern tesislerinde ve kimi zaman da bu ülkeye 

tüm benliği ile inanan Malatya’lının yüreğinde görmek mümkündür. İşte geleceğe daha 

umutlu bakmamızı sağlayan, karşılaşılan ve karlılaşılacak olan engelleri aşma gücümüz 

burada yatmaktadır. 

Bu çalışma her yönden topyekün kalkınma çabası içerisinde olan Malatya’nın tarihi, 

kültürü, sosyal yapısı ve ekonomisi ile kapsamlı bir profilini ortaya koymaktadır. 

İlin ekonomik ve sosyal alanda katettiği mesafenin, başka bir anlatımla başardıkları ve 

başaramadıklarının objektif ve duygusallıktan arındırılmış olarak ortaya konulması 

geleceğe dönük yerel ve genel politikaların belirlenmesinde önemli bir hareket noktası 

olacaktır. Bu nedenle Malatya’yı en iyi şekilde tanıtacağına inandığımız bu eserin, pek 

çok kesime ışık tutacağı düşüncesi ile ilgililerin istifadesine sunmaktayız. 

Bu eserin hazırlanmasını üstlenen Özgür Yücel YAKAR, Fahreddin FIRAT, Nilgün 

BOZDAĞ ve Ali Ekber BAYDOĞAN ’dan oluşan yayın grubuna teşekkür eder, benzer 

çalışmalarının devamını temenni ederim . 

II 

Osman Derya KADIOĞLU 

Malatya Valisi

ÖNSÖZ 

Malatya, diğer pek çok Anadolu vilayeti gibi doğal ve tarihi pek çok fiili kısıtlara 

karşın her yönü ile kalkınma çabası içerisinde olan bir ilimizdir. Bu çalışmayı yapmaya 

başlarken amacımız, her türlü duygusallıktan uzak Malatya’nın gösterdiği kalkınma 

çabasının sonunda geldiği noktayı tespit ederek, ilin kapsamlı bir profilini oluşturmaktı. 

Çünkü Malatya’nın başardıkları veya kısmen başardıkları yanında başaramadıklarının da 

ortaya konulmasının, geleceğe dönük politikaların tespitinde önemi büyük olacaktır. Bu 

nedenle çalışmada kullanılan verilerin güvenilirliği ön planda tutulmuş ve adeta Malatya 

rakamlara anlattırılmıştır. Bu bağlamda rakamların ifade ettiklerinin yorumunda aşırıya 

kaçılmamaya dikkat edilmiştir. 

Çalışmanın omurgasını oluşturuken ilin tarihi, kültürel ve sosyal yapısının ortaya 

konulmasının yanında ekonomik performansını ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaçla 

DPT ‘nın il ve bölge gelişmişlik performans kriterlerine büyük ölçüde bağlı kalınmıştır. 

Bu çalışma Valimiz Sayın Osman Derya KADIOĞLU’nun verdiği destek olmasa 

kesinlikle tamamlanamazdı. Bu nedenle kendilerine teşekkürü borç biliriz. 

Ayrıca tüm çalışma sürecinde her türlü desteği bizden esirgemeyen Vali Yardımcımız 

Sayın Erol RÜSTEMOĞLU’na değerli katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu çalışmanın 

yayına hazırlanması aşamasında müdürlüğümüze atanan İl Planlama ve Koordinasyon 

Müdürümüz Sayın Mesut ARPACIK’a da verdiği destek için de teşekkür ederiz. 

Bu çalışmanın eksiklerinden “Hazırlama Grubu” olarak bizler sadece kendimizi 

sorumlu görmekteyiz. Bu nedenle “Daha iyinin, her zaman, iyinin yok edicisi” olduğunu 

bilerek her türlü eleştiri ve önerinin tarafımıza ulaştırılmasından memnunluk duyacağımızı 

ifade etmek isteriz. 

ederiz. 

Bu çalışmanın her aşamasında katkı sağlayanlara katkılarından dolayı teşekkür 

III 

Yayın Hazırlama Grubu

İÇİNDEKİLER 

TAKDİM .......................................................................................................................................... II 

ÖNSÖZ............................................................................................................................................III 

BÖLÜM 1. İLİN GENEL TANITIMI........................................................................................... 1 

1.1. TARİHİ ...................................................................................................................................... 1 

1.1.1.Tarih Öncesi Dönem ............................................................................................................. 2 

1.1.2. Hititler Dönemi..................................................................................................................... 2 

1.1.3. Medler Dönemi..................................................................................................................... 4 

1.1.4. Persler Dönemi..................................................................................................................... 4 

1.1.5. Roma Dönemi....................................................................................................................... 5 

1.1.6. Bizans Dönemi ..................................................................................................................... 6 

1.1.7. İslam Dönemi ....................................................................................................................... 7 

1.1.8. Selçuklular Dönemi.............................................................................................................. 8 

1.1.9. Beylikler Dönemi ............................................................................................................... 14 

1.1.10. Osmanlılar Dönemi .......................................................................................................... 15 

1.1.10.1. Ali Galip Olayı .......................................................................................................... 17 

1.1.11. Cumhuriyet Dönemi ......................................................................................................... 18 

1.1.11.1. Atatürk’ün Malatya’ya Gelişleri ............................................................................... 18 

1.1.12.Malatya Adının Aslı .......................................................................................................... 20 

1.1.13.Battal Gazi Destanı............................................................................................................ 21 

1.1.13.1. Battal Gazi Destanının (Battal namenin) Özeti......................................................... 22 

1.2. İLİN COĞRAFİK VE JEOLOJİK YAPISI......................................................................... 23 

1.2.1 Genel Konumu .................................................................................................................... 23 

1.2.2. Malatya İlinin Coğrafik Yapısı.......................................................................................... 23 

1.2.2.1 Malatya İlinin Dağları ................................................................................................. 23 

1.2.2.1.1 Malatya Dağları (Malatya Torosları) .................................................................... 24 

1.2.2.1.2 Nurhak Dağları...................................................................................................... 24 

1.2.2.1.3 Akçababa Dağları ................................................................................................. 24 

1.2.2.1.4 Yama Dağı............................................................................................................ 25 

1.2.2.2 Platolar.......................................................................................................................... 25 

1.2.2.2.1 Güney Platoları...................................................................................................... 25 

1.2.2.2.2 Batı Platoları......................................................................................................... 25 

1.2.2.2.3 Kuzey Platoları...................................................................................................... 26 

1.2.2.3.Malatya İlinin Vadi ve Ovaları..................................................................................... 26 

1.2.2.3.1 Fırat Vadisi............................................................................................................ 26 

1.2.2.3.2 Tohma Vadisi ........................................................................................................ 26 

1.2.2.3.3 Malatya Ovası........................................................................................................ 26 

1.2.2.3.4 Doğanşehir Ovası .................................................................................................. 27 

1.2.2.3.5 Kale (İzollu) Ovası ................................................................................................ 27 

1.2.2.3.6 Erhaç Düzü ile Arga ve Ören Yazıları .................................................................. 27 

1.2.2.3.7 Mandıra, Tafta ve Milli Yazıları ........................................................................... 27 

IV

1.2.2.3.8 Mığdı Ovası........................................................................................................... 27 

1.2.2.3.9 Kuruçay Vadisi...................................................................................................... 28 

1.2.2.3.10 Çapıtlı Yazısı....................................................................................................... 28 

1.2.2.3.11 Yazıhan Düzü ...................................................................................................... 28 

1.2.2.3.12 Söğütlü Çay Vadisi.............................................................................................. 28 

1.2.2.3.13 Sürgü Vadisi........................................................................................................ 28 

1.2.2.3.14 Sürgü Ovası ......................................................................................................... 28 

1.2.2.4.Yer altı Su Kaynakları.................................................................................................. 29 

1.2.2.4.1.Horata Pınarı.......................................................................................................... 29 

1.2.2.4.2.Elemendik Kaynakları........................................................................................... 29 

1.2.2.4.3.Davullu Kaynakları ............................................................................................... 29 

1.2.2.4.4.Beylerderesi Kaynakları........................................................................................ 29 

1.2.2.5. Akarsular ..................................................................................................................... 29 

1.2.2.5.1. Tohma Çayı .......................................................................................................... 29 

1.2.2.5.2. Fırat Nehri ............................................................................................................ 29 

1.2.2.5.3. Kuruçay ................................................................................................................ 30 

1.2.2.5.4.Sultansuyu ............................................................................................................. 30 

1.2.2.5.5.Beyler Deresi......................................................................................................... 30 

1.2.2.5.6.Sürgü Çayı............................................................................................................. 30 

1.2.2.6.Göller ve Göletler......................................................................................................... 30 

1.2.3. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi............................................................................................. 31 

1.3. İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ................................................................................................ 32 

1.3.1.İklimi ................................................................................................................................... 32 

1.3.2.İlin Bitki Örtüsü................................................................................................................... 33 

1.3.3.Agro-ekolojik Alt Bölgeler ................................................................................................. 35 

1.4. İDARİ YAPI ............................................................................................................................ 36 

1.4.1. Cumhuriyet Öncesi İdari Yapı ........................................................................................... 36 

1.4.1.1 Nüfus ve İdari Yapılanma ............................................................................................ 37 

1.4.2. Cumhuriyet Sonrası İdari Yapı........................................................................................... 38 

1.4.2.1. İlçeler........................................................................................................................... 39 

1.4.2.1.1. Merkez İlçe........................................................................................................... 39 

1.4.2.1.2.Akçadağ................................................................................................................. 41 

1.4.2.1.3.Arapgir................................................................................................................... 44 

1.4.2.1.4.Arguvan................................................................................................................. 48 

1.4.2.1.5.Battalgazi............................................................................................................... 51 

1.4.2.1.6.Darende ................................................................................................................. 56 

1.4.2.1.7.Doğanşehir............................................................................................................. 59 

1.4.2.1.8.Doğanyol ............................................................................................................... 62 

1.4.2.1.9.Hekimhan .............................................................................................................. 64 

1.4.2.1.10.Kale ..................................................................................................................... 67 

1.4.2.1.11.Kuluncak ............................................................................................................. 71 

1.4.2.1.12.Pütürge................................................................................................................. 73 

1.4.2.1.13.Yazıhan................................................................................................................ 76 

1.4.2.1.14.Yeşilyurt .............................................................................................................. 79 

V

BÖLÜM 2 İLİN KÜLTÜREL, SOSYAL VE BEŞERİ YAPISI................................................ 83 

2.1. İLİN BEŞERİ VARLIĞI ........................................................................................................ 83 

2.1.1. Nüfusun Tarihsel Gelişimi ................................................................................................. 83 

2.1.1.1. Nüfus Büyüklüğü ve Nüfus Artış Hızı........................................................................ 83 

2.1.1.2 Şehir ve Köy Nüfusunun Seyri..................................................................................... 84 

2.1.1.3 Nüfusun Doğum Yeri ile Cinsiyet ve yaş yapısı .......................................................... 86 

2.1.1.4 Nüfusun Eğitim Durumundaki Gelişim ....................................................................... 88 

2.1.1.5 Doğurganlık ve Bebek Ölümlülüğündeki Gelişim....................................................... 89 

2.1.1.6 Nüfusun Ekonomik Niteliklerindeki Gelişim............................................................... 89 

2.1.2.Nüfusun Mevcut Yapısı ...................................................................................................... 93 

2.1.2.1 Nüfus Büyüklüğü ......................................................................................................... 93 

2.1.2.2 Nüfusun Yaş Yapısı Doğum Yeri ve Özürlülük Durumu ............................................ 94 

2.1.2.3 Nüfusun Medeni Durumu Doğurganlık ve Bebek Ölümlülüğü ................................... 96 

2.1.2.4 Nüfusun Okur-yazarlık Durumu .................................................................................. 98 

2.1.2.5 İlin Hanehalkı Büyüklüğü ve Konut Durumu .............................................................. 99 

2.1.3. Nüfusun Ekonomik Nitelikleri ......................................................................................... 100 

2.2.İLİN SOSYAL YAPISI.......................................................................................................... 103 

2.2.1. Eğitim Öğretim................................................................................................................. 103 

2.2.1.1. Örgün Eğitim............................................................................................................. 103 

2.2.1.1.1. Okul Öncesi Eğitim............................................................................................ 103 

2.2.1.1.2. İlköğretim ........................................................................................................... 104 

2.2.1.1.3. Ortaöğretim ........................................................................................................ 106 

2.2.1.1.4. Özel Eğitim......................................................................................................... 108 

2.2.1.1.5. Yüksek Öğretim ................................................................................................. 108 

2.2.1.1.6. Eğitim Alanında Özel Sektör Yatırımları........................................................... 109 

2.2.1.1.7. Diğer Yardımcı Eğitim Kurumları ..................................................................... 109 

2.2.1.2. Yaygın Eğitim – Öğretim......................................................................................... 109 

2.2.1.2.1.Halk Eğitim Merkezleri....................................................................................... 110 

2.2.1.2.2.Mesleki(Çıraklık) Eğitim Merkezleri.................................................................. 110 

2.2.1.2.3.Okuma Yazma Kursları....................................................................................... 111 

2.2.1.2.4.Açık İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları ........................................................ 112 

2.2.2.Sağlık................................................................................................................................. 114 

2.2.2.1. Sağlık Kurumları ve Personel Durumu ..................................................................... 114 

2.2.2.1.1.Turgut Özal Tıp Merkezi (TÖTM)...................................................................... 116 

2.2.2.2. Sağlık Hizmetlerine İlişkin Diğer Göstergeler.......................................................... 118 

2.2.2.2.1. Bulaşıcı ve en çok ölüme sebebiyet veren hastalıklar........................................ 119 

2.2.2.2.2. Bağışıklama ........................................................................................................ 120 

2.2.2.2.3. Çevre Sağlığı ve 112 Acil Hizmetleri ................................................................ 122 

2.2.3. Sosyal Hizmetler ve Spor................................................................................................ 123 

2.2.3.1. İlin Spor Tesisleri Varlığı.......................................................................................... 123 

2.2.3.2. İlde Bulunan Klüpler ve Sporcu Varlığı................................................................... 125 

2.2.3.3.Sportif Aktiviteler....................................................................................................... 127 

2.2.3.4.Sosyal Hizmetler ........................................................................................................ 127 

VI

2.3. İLİN KÜLTÜREL YAPISI .................................................................................................. 128 

2.3.1. Kültür ve Tarihi Varlıklar................................................................................................. 128 

2.3.1.1. Nemrut Dağı.............................................................................................................. 128 

2.3.1.2. Yeni Cami.................................................................................................................. 130 

2.3.1.3. Yusuf Ziya Paşa Camii.............................................................................................. 130 

2.3.1.4. Çarşı Camii................................................................................................................ 130 

2.3.1.5. Taşhoron Kilisesi....................................................................................................... 130 

2.3.1.6. Venk Kilisesi ............................................................................................................. 130 

2.3.1.7. Tahtalı Hamam.......................................................................................................... 130 

2.3.1.8. Halk Eğitim Merkezi Binası...................................................................................... 130 

2.3.1.9. Gazi İlkokulu Binası.................................................................................................. 130 

2.3.1.10. Derme İlkokulu Kapısı ............................................................................................ 131 

2.3.1.11. Atatürk Anıtı............................................................................................................ 131 

2.3.1.12. İnönü Anıtı .............................................................................................................. 131 

2.3.1.13. Askeri şehitlik.......................................................................................................... 132 

2.3.1.14. Sivil Mimari Örnekler ............................................................................................. 132 

2.3.1.15. Aslantepe Höyük ..................................................................................................... 132 

2.3.1.16. Samanköy Höyük .................................................................................................... 132 

2.3.1.17. Furuncu Höyük........................................................................................................ 132 

2.3.1.18. Maltepe Höyük........................................................................................................ 133 

2.3.1.19. Abdurrezzak Camii.................................................................................................. 133 

2.3.1.20. Fethiye Höyük ......................................................................................................... 133 

2.3.1.21. İriağaç Köy Camii ................................................................................................... 133 

2.3.1.22. Kuruçay Höyük (Hacı Höyük) ............................................................................... 133 

2.3.1.23.Buzluk ...................................................................................................................... 133 

2.3.1.24.Kaletepe Höyük........................................................................................................ 133 

2.3.1.25. Kara Höyük ............................................................................................................. 133 

2.3.1.26. İsa Höyük ................................................................................................................ 133 

2.3.1.27. Morhamam (Uzunoğlan) Höyük ............................................................................. 133 

2.3.1.28. Eşref Höyük............................................................................................................. 134 

2.3.1.29. Kabak Abdal Türbesi............................................................................................... 134 

2.3.1.30.Roma Sur kalıntıları ................................................................................................. 134 

2.3.1.31. Taşhan ..................................................................................................................... 134 

2.3.1.32.Köprülü Mehmet Paşa Camii ................................................................................... 134 

2.3.1.33.Köprülü Mehmet Paşa Hamamı ............................................................................... 134 

2.3.1.34.Kilise ........................................................................................................................ 134 

2.3.1.35.Güzelyurt Höyük ...................................................................................................... 134 

2.3.1.36.Arga Tepesi .............................................................................................................. 134 

2.3.1.37.Ören Höyük .............................................................................................................. 135 

2.3.1.38.İkinciler Höyük......................................................................................................... 135 

2.3.1.39. Levent Vadisi – Bağköy Kaya Kabartmaları .......................................................... 135 

2.3.1.40. Roma Mezarı ........................................................................................................... 135 

2.3.1.41. Merkez Tümülüs...................................................................................................... 135 

2.3.1.42. İki Mezarlık ............................................................................................................. 135 

2.3.1.43. Kavlak Köprüsü....................................................................................................... 135 

2.3.1.44. Taş Köprü................................................................................................................ 135 

2.3.1.45. Nadir Köprüsü ......................................................................................................... 135 

2.3.1.46. Ulu Camii Minaresi................................................................................................. 135 

2.3.1.47. Danabey Minaresi.................................................................................................... 136 

VII

2.3.1.48. Hacı Müsrif Minaresi .............................................................................................. 136 

2.3.1.49. Somuncu Baba Camii Minaresi............................................................................... 136 

2.3.1.50. Mehmet Paşa Kütüphanesi ...................................................................................... 136 

2.3.1.51. Bedesten .................................................................................................................. 136 

2.3.1.52. Hasan Paşa Hamamı................................................................................................ 136 

2.3.1.53. Zengibar Kalesi ....................................................................................................... 136 

2.3.1.54. Çobanlı Konağı........................................................................................................ 136 

2.3.1.55. Ulu Camii ................................................................................................................ 137 

2.3.1.56.Mir-i Liva Ahmet Paşa Camii .................................................................................. 137 

2.3.1.57.Gümrükçü Osman Paşa Camii ................................................................................. 137 

2.3.1.58.Molla Eyüp Mescidi ................................................................................................. 137 

2.3.1.59.Cafer Paşa Camii...................................................................................................... 137 

2.3.1.60.Yeni Camii ............................................................................................................... 137 

2.3.1.61.Hanikâh .................................................................................................................... 137 

2.3.1.62.Çarşı Hamamı........................................................................................................... 137 

2.3.1.63.Elmasık Hamamı ...................................................................................................... 137 

2.3.1.64. Osman Paşa Hamamı............................................................................................... 138 

2.3.1.65. Osman Paşa Çeşmesi............................................................................................... 138 

2.3.1.66. Eski Arapgir Kalesi ................................................................................................. 138 

2.3.1.67. Büyük Kozluk köprüsü............................................................................................ 138 

2.3.1.68. Eski Arapgir Kale Köprüsü ..................................................................................... 138 

2.3.1.69. Battalgazi Kale Surları ............................................................................................ 138 

2.3.1.70. Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı........................................................................ 138 

2.3.1.71. Battalgazi Ulu Camii............................................................................................... 138 

2.3.1.72. Melik Sunullah Minaresi......................................................................................... 139 

2.3.1.73. Emir Ömer Mescidi................................................................................................. 139 

2.3.1.74. Karahan Camii......................................................................................................... 139 

2.3.1.75. Ak Minare Camii..................................................................................................... 139 

2.3.1.76. Sütlü Minare............................................................................................................ 139 

2.3.1.77. Namazgah................................................................................................................ 139 

2.3.1.78. Alacakapı Mescidi................................................................................................... 139 

2.3.1.79. Sıddı Zeynep Kümbeti............................................................................................. 139 

2.3.1.80. Kanlı Kümbet .......................................................................................................... 139 

2.3.1.81. Halfetih Minaresi..................................................................................................... 140 

2.3.1.82. Toptaş Camii ........................................................................................................... 140 

2.3.1.83. Şahabiye-i Kübra Medresesi ................................................................................... 140 

2.3.1.84. Ahmet Duran Mescidi ve Türbesi ........................................................................... 140 

2.3.1.85. Kırk Kardeşler Şehitliği........................................................................................... 140 

2.3.1.86. Malatya Müzesi ....................................................................................................... 140 

2.3.1.87 Halk Oyunları........................................................................................................... 142 

2.3.1.88.Önemli Kişiler .......................................................................................................... 142 

2.3.2. Doğal ve Turistik Değerler............................................................................................... 143 

2.3.2.1.Orduzu Pınarbaşı ........................................................................................................ 143 

2.3.2.2.Horata ......................................................................................................................... 143 

2.3.2.3. Gündüzbey................................................................................................................. 143 

2.3.2.4. Davullu pınar............................................................................................................. 143 

2.3.2.5. İnek Pınarı ................................................................................................................. 144 

2.3.2.6. Sürgü-Takas............................................................................................................... 144 

2.3.2.7. Sulu Mağara .............................................................................................................. 144 

VIII

3.3.2.8. Günpınar Şelalesi ...................................................................................................... 144 

2.3.2.9. Somuncu Baba ve Çevresi......................................................................................... 144 

2.3.2.10. İspendere İçmecesi .................................................................................................. 144 

2.3.2.11. Balaban İçmecesi..................................................................................................... 144 

2.3.2.12. Harap Şehir İçmecesi............................................................................................... 145 

2.3.2.13. Diğer Turistik Değerler ........................................................................................... 145 

BÖLÜM 3 İLİN EKONOMİSİ ................................................................................................... 146 

3.1. GENEL EKONOMİK DURUM .......................................................................................... 146 

3.2 TARIM .................................................................................................................................... 152 

3.2.1. Toprak Yapısı ve Arazi Varlığı........................................................................................ 153 

3.2.1.1 Toprak Yapısı............................................................................................................. 153 

3.2.1.1.1.Alüvyal Topraklar ............................................................................................... 153 

3.2.1.1.2. Kolüvyal Topraklar ............................................................................................ 153 

3.2.1.1.3. Kahverengi Orman Toprakları ........................................................................... 154 

3.2.1.1.4. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları ............................................................. 154 

3.2.1.1.5. Kahverengi Topraklar......................................................................................... 154 

3.2.1.1.6. Kireçsiz Kahverengi Topraklar .......................................................................... 155 

3.2.1.1.7. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar ..................................................................... 155 

3.2.1.1.8. Bazaltik Topraklar.............................................................................................. 155 

3.2.1.1.9. Çıplak Kaya ve Molozlar ................................................................................... 155 

3.2.1.1.10. Irmak Taşkın Yatakları..................................................................................... 155 

3.2.1.2 Arazi Varlığı............................................................................................................... 156 

3.2.2. Tarımsal Üretim ............................................................................................................... 164 

3.2.2.1.Bitkisel Varlık ve Bitkisel Üretim.............................................................................. 164 

3.2.2.2.Kayısı ve Kayısı Yetiştiriciliği................................................................................... 169 

3.2.2.2.1. Kayısının Anavatanı ve Tarihçesi ...................................................................... 169 

3.2.2.2.2. Malatya’da Yetiştirilen Önemli Kayısı Çeşitleri................................................ 169 

3.2.2.2.3. Malatya Kaysının Besin Değeri ve Beslenme açısından önemi ........................ 170 

3.2.2.2.4. Kayısı Mamulleri................................................................................................ 170 

3.2.2.2.5. Ekonomik Değer Olarak Kayısı ........................................................................ 171 

3.2.2.2. Hayvansal Varlık ve Hayvansal Üretim.................................................................... 179 

3.2.2.3. Organik Tarım ve Seracılık ....................................................................................... 183 

3.3 SANAYİ................................................................................................................................... 184 

3.3.1.Malatya Sanayisinin Tarihçesi .......................................................................................... 184 

3.3.2.Sanayi Altyapısı ................................................................................................................ 185 

3.3.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri......................................................................................... 185 

3.3.2.1.1. Birinci Organize Sanayi Bölgesi ........................................................................ 185 

3.3.2.1.2. İkinci Organize Sanayi Bölgesi......................................................................... 186 

3.3.2.2. Küçük Sanayi Siteleri................................................................................................ 186 

3.3.3.İmalat Sanayi..................................................................................................................... 188 

3.3.4.İnşaat ................................................................................................................................. 192 

3.3.5.Madencilik......................................................................................................................... 194 

3.3.5.1.Demir.......................................................................................................................... 197 

3.3.5.2.Pirofillit ...................................................................................................................... 199 

3.3.5.3.Krom........................................................................................................................... 200 

IX

3.3.6.Enerji ................................................................................................................................. 204 

3.4.TİCARET VE HİZMET SEKTÖRÜ .................................................................................. 209 

3.4.1. Ulaşım Ve Haberleşme..................................................................................................... 209 

3.4.1.1. Demiryolu.................................................................................................................. 209 

3.4.1.2. Karayolu .................................................................................................................... 210 

3.4.1.3.Havayolu .................................................................................................................... 212 

3.4.1.4.Haberleşme................................................................................................................. 213 

3.4.2. Bankacılık ve Sigortacılık ................................................................................................ 216 

3.4.3. Ticaret............................................................................................................................... 221 

3.4.4. Turizm .............................................................................................................................. 223 

EKLER.......................................................................................................................................... 229 

ŞEKİLLER DİZİNİ ..................................................................................................................... 254 

TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................................... 256 

KAYNAKLAR.............................................................................................................................. 260 

X

BÖLÜM 1. İLİN GENEL TANITIMI 

1.1. TARİHİ 

Medeniyetlerin doğduğu Avrasya’yı bir uçtan öteki uca kat edip, Avrupa’nın batısı ile 

Asya’nın doğusunu birleştiren doğu-batı ekseni, Avrasya’da tarih boyunca toplumların takip 

ettikleri genel güzergah oluştur. Bu nedenle söz konusu eksen, tarihin her döneminde savaş, göç, 

ticaret ve benzeri şekillerde hep hareketli olmuştur. İşte medeniyetler arası etkileşimin ana yayılma 

yolunu ifade eden “Avrasya Doğu-Batı Ekseni” boyunca toplumlar arası hareketlilik yoğun 

olarak hep olmuş ve toplumlar arası rekabet, savaş ve göçlerin ana yayılma hattı olmasının 

ötesinde, toplumsal ve teknik yeniliklerin de taşıyıcısı olmuştur. İşte adeta medeniyetleri “taşıyan” 

bu eksen Anadolu ‘dan geçerken yoğunlaşarak (ve daralarak) Anadolu ‘yu medeniyetler köprüsü 

haline getirmektedir. Bu ise tarihin hep hızlı aktığı bu toprakları, yani Anadolu’yu tarihin ilk 

çağlarından beri medeniyetler beşiği haline getirmiştir. Bu nedenle Anadolu her taşı tarih kokan bir 

yeryüzü cennetidir. 

Tarihte olduğu gibi günümüzde de gerek coğrafik gerekse tarihsel ve sosyo-kültürel 

bakımdan medeniyetleri buluşturan Yurdumuzun önemli kavşak noktalarından birinde de Malatya 

bulunmaktadır. Bu özelliği Malatya ‘yı tarihin her döneminde önemli kılmış ve dikkatleri hep 

üzerine çekmiştir. 

Malatya, eski çağlardan beri Anadolu ve Ortadoğu 'nun geçit veren kavşak noktasındadır. 

Doğuda en eski ulaşım yolu; Malatya - Sivas üzerinden Erzurum'a, oradan da Kafkasya'ya uzanan 

yoldur. Buna, Karasu-Aras yolu da diyebiliriz. Öte yandan Güneydoğu'ya, Malatya ve Diyarbakır 

üzerinden Mezopotamya'ya uzanan yol önemlidir. Malatya'dan doğuya doğru Murat, Karasu-Van 

Gölü diğer tabii bir önemli yoldur. Diğer önemli bir yol ise Güneyden gelip Malatya'da 

düğümlenen Malatya-Kahramanmaraş arasında Torosların çok kesif göründükleri bir sahada, akış 

yönleri farklı vadilerin takip ettiği tabii bir koridor boyunca uzanmaktadır. Güneyde dağlar 

arasında açılmış bir başka yol, Adıyaman üzerinden Urfa'yı Malatya'ya bağlamaktadır. 1 

Belirtilen yollar, Malatya'da birleşerek kuzeyde Kafkasya'ya, güneyde Çukurova, 

Mezopotamya ve Suriye'ye, batıda Ege sahillerine, doğuda İran ve uzak doğuya kadar 

uzanmaktadır. Bu yollar, Akad İmparatoru Sargon zamanından beri işlemekteydi. Hititler zamanında 

da işlemekte olan bu yoldan Hitit Krallarının geçerek Anadolu üzerindeki devletlerle 

savaştığı bilinmektedir. Hitit Kralı Şuppililiuma 'nın bu yoldan geçerek Aşağı Fırat boylarına 

indiği, dolayısıyla Malatya civarında Fırat Nehrini geçtiği kaynaklarca belgelenmektedir. Bu yolun 

Kayseri-Kültepe 'den başlayarak, Gürün- Darende- Malatya- Samsat üzerinden Urfa'ya vardığı 

buradan da ikiye ayrılarak Gargamış ve Halep'e, diğerinin de Nusaybin üzerinden doğuya Asur ve 

Babil'e gittiği tahmin edilmektedir. Mezopotamya ile Anadolu arasındaki ticaret ve kültür alışverişinin 

bu yol üzerinden yapılması, Malatya'nın tarihi ve kültürel önemini artırmıştır. 2 

Antik çağlarda kullanılan yolların yanında, Roma döneminde ticaretle sınırların korunması 

amacıyla yeni yol yapımına geçilmiştir. Malatya'nın büyük bir askeri merkez olması sebebiyle 

Romalılar, askeri ve ticari amaçla kullanılan yollarını Malatya'dan geçirmişlerdir. Bu durumu, yol 

kenarlarına dikilen mil taşları doğrulamaktadır. 3 

Bizans İmparatorluğu Roma yollarını aynı amaçla kullanılmıştır. Araplar, Bizans topraklarına 

yaptıkları akınlardan sonra geri çekilirken Kommagene ile Malatya arasındaki geçitten 

1 

AĞALDAĞ Sabahattin, En Eski Çağlardan Bizans dönemine kadar Malatya Tarihi, Doktora Tezi,1988, 

Konya, Sh.34-35 

2 

OĞUZ Mevlüt , Malatya Tarihi , İstanbul,1985 

3 

RAMSEY W.M. ,Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, İstanbul, 1960 (Çeviri Mihri Pektaş) 

1

faydalanmışlardır. Türkler ise Fırat Nehri'ni Malatya yakınlarında aşarak Orta Anadolu'ya 

ulaşmışlardır. 

1.1.1.Tarih Öncesi Dönem 

Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde olan Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar 

indiği, Ansır (buzluk) ve İnderesi mevkiinde bulunan mağaralardan anlaşılmıştır. 

1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma kazıları kapsamındaki İzollu mevkii 

Cafer Höyükte yapılan kazılarda, o yöre insanının Paleolitik mağaralardan çıkıp ilk defa ovada 

tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları ve yerleşik köy hayatına başladıkları anlaşılmıştır. Cafer Höyük 

kazılarıyla, Malatya ve çevresinin M.Ö. 7000 yılında İskana başladığı anlaşılmaktadır. 4 

1979-1986 yılları arasında kazıları sürdürülen Pirot-Caferhöyük çalışmaları sonucu dünyanın 

ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireçtaşından yapılmış küçük figürler, M.Ö. 7000 yılına 

tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ışığına çıkarılan bu eserler halen Malatya müzesinde 

sergilenmektedir. Tarih kronolojisi'ni takip ettiğimizde, yörenin ana seramiği tek renk olup, ateşte 

az pişirilmiş koyu astarlıdır. Bu seramik yanında ithal malı Halaf tipi seramik örneklerinin 

Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve Arguvan- Karahöyükte; Hassuna boyalı Seramik örneklerine ise 

Aslantepe, Değirmentepe, İsahöyük ve Fırıncıhöyük'te rastlanmaktadır. Aslantepe ve 

Değirmentepe kazıları, bölgedeki yerleşimin M.Ö. 5000-3000 yılları arasında Kalkolitik çağda 

devam ettiğini göstermektedir. 5 

Değirmentepe ve Aslantepe'de çok sayıda taştan ve pişmiş topraktan damga mühürleri ile 

pişmemiş toprak mühür baskıları bu yörelerin önemli bir ticaret merkezi olduğunu belgelemektedir. 

Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezopotamya ve Suriye ile de Fırat Nehri yolu ile ticaret bu 

dönemde yapılmıştır. 6 

M.Ö. 3000 yılında Malatya yöresinde seramik genellikle elle yapılmış, hamuruna ince kum 

karıştırılmış siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine; Aslantepe, Hasırcı, Fırıncıhöyük, Karahöyük, 

İsahöyük, Morhamam, Kösehöyük, İmamoğlu, Değirmentepe, Köşgerbaba ve Pirothöyük'te 

rastlanmıştır.Eski tunç II. döneminde, M.Ö. 2500 yıllarında başlayan seramik örneklerine yörede 

yer yer rastlanılmıştır. 7 

Eski tunç III. evrelerine ait elle yapılan, ateşle pişirilen seramikler Malatya bölgesinde 

çoğunlukla deve tüyü renkli olup, üzerindeki süsler, geniş bantlar şeklinde desenlerle kaplıdır. Bu 

örneklere Aslantepe, Değirmentepe, Pirothöyük'te rastlanmıştır. Aslantepe kazılarıyla 1992 yılında 

gün ışığına çıkarılmış ve M.Ö. 3200 yıllarına tarihlenen tapınak, bölgenin en önemli dini ve kültür 

merkezi konumuyla , Mezopotamya Kültürü ile çağdaş ve hatta Anadolu'nun ilk tapınak 

örneklerinden olarak tarih ve arkeolojiye ışık tutmaktadır. 

1.1.2. Hititler Dönemi 

Hititlerin Anadolu'da, M.Ö. 2000 yıllarının başında varlıklarını gösterdikleri Aslantepe'den 

çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaşılmaktadır. 8 

M.Ö. 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak 

4 

CAUVIN Jasgues , V. Kazı Sonuçları Raporu (Toplantısı ) Ankara ,1984 ve Caferhöyük-1982 Kazısı 

Raporu 

5 

ESİN Ufuk, Prof.,V. Kazı Sonuçları Raporu,Ankara , 1984 (Değirmentepe 1982 Kazı Raporu) 

6 

ESİN Ufuk a.g.e. 

7 

Esin Ufuk a.g.e 

8 

PALMİERİ Alba , Excavations at Aslantepe 1968 raporu ,(Türk Arkeoloji Dergisi ,Ankara,1970) 

2

siyasi birliği sağlamıştır. 9 Bu dönemde Malatya'nın, büyük bir ihtimalle, siyasi birliğe katıldığı 

sanılmaktadır. I. Hattusilis, Kuzey Suriye yolunu emniyet altına almış, yerine geçen oğlu I. 

Mursilis ise Anadolu birliğini Halep ve Babil seferlerinden sonra sağlamış. Malatya' nın bu krallar 

döneminde kuzey Suriye ile Anadolu arasında önemli yol kavşağında olması sebebiyle Hitit 

birliğine girdiği ve bir Hitit şehri olduğu kabul edilebilir. I. Mursilis, babası I. Hattusilis 'in 

gösterdiği, dış menfaatlerinin güneyde olduğu fikri üzerine hareket edip, Halep ve Bağdat'ı fethederek 

"Büyük Kral" unvanını aldığı Akad metinlerinde görülmektedir. 

Hitit Krallarından Ammunas ile Huzziyas'tan biri döneminde M.Ö. 15. yüzyılda yer yer 

görülen isyanlar sonunda Hitit Birliğinin kuzey Suriye'deki egemenliği Mitanni Krallığının eline 

geçmiştir. Böylece, Malatya'da bu dönemde Mitanni eğemenliği altına girmiştir. Hitit Kralı 

Şuppiluliuma, M.Ö. 1450 yıllarında Fırat Nehrini geçerek bölgede yer alan Mitanni eğemenliğine 

son verilmiştir 10 Böylece Malatya'yı yeniden Hitit İmparatorluğuna kazandırmıştır. II. Mursilis, 

Muvatalli ve III. Hattusilis dönemlerinde Malatya, Hitit Merkezine bağlı kalmıştır 

M.Ö. 1116-1096 yılları arasında bir Asur vesikasına göre, Asur Kralı I. Tiglatplaser Malatya 

üzerine yürüyerek kral Allumu'yu yenmiştir. Şehir halkını rehin alarak vergiye bağlamıştır. 

M.Ö. 1200-1000 yılları arasında kavimler göçü sebebiyle Anadolu'da karanlık bir devir hüküm 

sürmüştür. Hitit İmparatorluğu, bu dönem sonunda tamamen ortadan kalkmıştır. 

Hititler'in torunları, M.Ö. 1000 yılından sonra varlıklarını şehir devletleri halinde 

sürdürmüşlerdir. Malatya, asıl önemini bu devirlerde almıştır. Hitit Devleti, bir takım küçük feodal 

krallıklardan teşekkül ediyordu. Bu derebeyliklerden birisi de Fırat Nehri'nin Malatya civarında 

yaptığı dirseğin içinde bulunduğu tahmin edilen Alşe Krallığı idi. 11 

Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle lspekçur, Darende, Gürün, 

Aslantepe'de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve siteller bulunmuştur. Heykeller ve siteller Geç 

Hitit devrinin Malatya'da ne kadar geniş çevreye yayıldığını göstermektedir. 12 

M.Ö. 1000 yıllarında Malatya, Kargamış Krallığı'na bağlı olarak varlığını sürdürmüştür. 

Gürün yakınlarında bulunan bir kitabeye göre "Sasa" adlı bir kimse Malatya Kralı olarak 

bilinmektedir. Asur Kralı II. Adad Nirari (M.Ö. 911-891) Kargamış'ı egemenliği altına alarak, 

Kargamış'ın Malatya üzerindeki hakimiyeti son bulmuştur. Asur Kralı III. Salmanassar (M.Ö. 

858-824) Hilakku üzerinden Tabal'a(Kapadokya) geçmiş burada 24 Tabal kralının takdim ettikleri 

haracı kabul etmiş ve dönüşünde Malatya üzerine yürümüş, Malatya Kralı Lalli'yi yenerek ağır 

vergi bağlamıştır. (M.Ö.835) 13 

Geç Hitit şehir devletlerinden biri olan Malatya'nın tarihini Hitit Hiyeroglif kitabelerinden, 

Asur krallarının yıllıklarından ve Urartu kitabelerinden öğrenmekteyiz. Asur vesikalarında; 

Malatya adı Milid, Melid, Milidia, Meliddu şeklinde geçmektedir. Urartu kaynaklarında Melitea, 

Hitit Hiyeroglif Kitabesinde ise "Dana başı ve ayağı", ideogramları(düşünsel veya kavramsal yazı) 

ile temsil edilmiştir. 14 

Urartu krallarından lspuinis (M.Ö. 824-816) ile oğlu Menuas (M.Ö. 816-807) zamanlarına ait 

Palu kaya kitabelerinde Milid Kralı Sulumeli'yi mağlup ettikleri kaydı vardır. Fakat Malatya 

Kralı'nın bu yeni hakimiyete kolay kolay itaat etmediği anlaşılıyor. I. Argistis (M.Ö. 789-766) 

"Tanrı Haldi'nin sayesinde Hatti memleketlerine karşı sefer ettiğini ve Tuwate'nin oğlunun 

9 

KINAL Firuzan ,Eski Anadolu Tarihi , Ankara,1962 

10 

KINAL Firuzan a.g.e 

11 

KINAL Firuzan a.g.e 

12 

BOSSERT H.Tn., Malatya heykeltıraşlık Eserlerinin Kronolojisine Dair Arşiv C.11 İstanbul 1947 

13 KINAL Firuzan a.g.e 

14 AĞALDAĞ Sabahattin a.g.e. 

3

memleketini Melitea (Malatya)'yı zaptettiğini anlatmaktadır." Malatya kralları az sonra Urartu 

hakimiyetine karşı yeniden ayaklanmış, III. Sarduri (M.Ö. 765-733) de Melitea Kralı Sahu oğlu 

Hilaruwata'yı mağlup ederek, şehrini yağma ettiği anlatılmaktadır. 15 

Urartu egemenliği, Asur kralı III. Tiglat Psaser'in tahta çakışına kadar devam etmiştir. Bu kral 

döneminde Malatya, M.Ö. 733'de yeniden Asur Krallığına haraç veren beylikler arasına girmiştir. 

M.Ö. 722 yılında Malatya Kralı Funzianu, Asur Kralı II. Sargon'a esir düşmüştür. 

Bu tarihte Asur Kralının Malatya'yı egemenliği altına aldığı, bir isyan sonunda M.Ö. 713 

yılında Malatya Kralı Tarhunaz'ı esir ettiği anlaşılmaktadır. Kralı halkı ile birlikte Asur'a, Basra'ya 

sürgün ettiği, Basra halkından bir kısmını da Malatya'ya getirerek yerleştirdiği bilinmektedir. 

Malatya'ya Asurlu bir kral atadığını ve emrine 150 savaş arabası, 1500 atlı, 20.000 yaya, 10.000 

kalkan ve mızrak taşıyıcıları verdiğini II. Sargon'un kitabelerinden anlamaktayız. Buraya atanan 

kralın adı Mutallum'dur. Bu belgeye göre Malatya şehrinin o günkü nüfus ve büyüklüğü ile önemi 

gözler önüne serilmektedir. 16 

Asur Kralı Sanherib (M.Ö. 705-681) döneminde Asur egemenliğinde olan Malatya, Asar 

Haddon (M.Ö. 681-669) zamanında Asur egemenliğinden çekilmiştir. Bundan sonra bölgede Med 

ve Perslerin hakimiyeti görülür. 

1.1.3. Medler Dönemi 

Asurbanipal'ın (M.Ö. 669-631) ölümünden sonra, Asur'un ihtişamlı devri uzun süre devam 

etmedi. Bu arada Med'ler, Keyaksar'ın (M.Ö. 625-585) idaresinde güçlü bir devlet kurmuşlardır. 

Asur egemenliğinde bulunan Babil prensliği de hürriyetine kavuşmak istiyordu. Babil prensliğinin 

başında bulunan Nabupolassar, Asur aleyhine Med kralı Keyaksar ile bir anlaşma yapmıştır. Aynı 

zamanda Kimmerler'de Med'lerle anlaşarak ittifak halinde harekete geçtiler. Bu kuvvetler, M.Ö. 

612'de büyük bir saldırı ile Asur toprakları, Medler’le Babilliler arasında paylaşıldı. Anadolu toprakları, 

Kızılırmak nehrine kadar Medler’in payına düştü. Batı Anadolu'da bulunan Lidya devleti 

Medler'in Doğu Anadolu'da ilerleyişini endişe ile takip ediyorlardı. M.Ö. 590 yılında Malatya 

civarında Fırat Nehrini geçen Med ordusu Kızılırmak nehri yakınlarına kadar olan toprakları ele 

geçirdi. Med kralı Keyaksar ile Lidya kralı Alyattes'in orduları M.Ö. 585 yılının 28 Mayıs'ında 

Kızılırmak Nehri kıyısında karşılaştılar. Savaş esnasında güneş tutulması meydana geldiğinde her 

iki taraf, bunu uğursuzluk sayarak savaşa son verdiler. Kızılırmak, iki taraf arasında sınır olarak 

kabul edildi. Böylece Malatya bölgesi Medler'in hakimiyetine geçmiş oldu. 17 

Med devleti, askeri güce dayanan militer bir devletti. İstila ettiği bölgelerde kalıcı bir yönetim 

sağlayamıyordu. İran'ın güneybatı yaylalarında yaşayan Perslerin Ahameniş soyundan gelen II. 

Kiros, Med yönetiminin içine düştüğü çelişkilerden yararlanmaya kalkıştı. Med kralı Astiyağ'ın 

(M.O. 584-550) ordularını bozguna uğrattı. Kısa sürede Kızılırmak Nehrinin doğu kıyısına kadar 

bütün Anadolu'ya egemen oldu. Böylece Malatya yöreleri de Perslerin eline geçti. 18 

1.1.4. Persler Dönemi 

Pers kralı I. Dareios (Daryus), (M.Ö. 522-485) ülkesinde düzenli bir yönetim kurmak 

amacıyla ülkeyi 127 vilayetten oluşan 23 büyük Satrab'lığa ayırdı. Malatya bölgesi, merkezi 

Kayseri (Mazaka) olan Kapadokya büyük satrablığına bağlandı. Malatya yöresinde Med ve Pers 

egemenliğini yansıtan anıt eserlere rastlanmamıştır. Bölge ekonomisinin can damarı olan Mazaka- 




18 Yurt Ansiklopedisi 7. Cilt sh.5413 

4

Malatya arasındaki yol, bu dönemde önem kazandı. Malatya; İran yaylasını Akdeniz'e bağlayan 

ulaşım yolu üzerinde sosyal ve ekonomik ilişkilerin düğümlendiği doğu ile batı arasında bir kent 

oldu. 19 

Malatya, M.Ö. 4. yüzyılda Makedonya Kralı İskender ‘in Anadolu'yu ele geçirmesinden 

sonra Perslerin idari sistemine dokunmadı. Bölgeye atadığı komutanları ile Hellenistik kültürünün 

Anadolu'ya yayılmasını sağladı. Malatya, bu dönemde Helen kültürünün etkisinde kalmıştır. 

İskender'in M.Ö. 323 yılında ölümünden sonra bu büyük İmparatorluk, onun komutanları ve 

satrabları arasında bölüşülmeye başlandı. Malatya bölgesine ilk önce, İskender'in Kapadokya 

Satrabı Evmenes sahip çıktı. Ancak, Evmenes M.Ö. 315'de komutan Antigonos'a yenildi. 

İskender'in Babil satrabı Selevkos, uzun savaşlardan sonra Antigonos'u yenince İran, Irak ve 

Güney Anadolu toprakları bu sefer onun egemenliği altına girdi. (M.Ö . 312) Büyük Selökid 

devletinin temelleri atılmış oluyordu. Selevkos'un Malatya'yı içerisine alan topraklarda da 

egemenlik kurması, ancak rakibi Lizimakhos'u M.Ö. 281 'de yenilgiye uğratmasından sonra 

gerçekleşmiştir. Selevkosların Malatya'da tahakkümleri bir yıl sürmüştür. Yöre insanının isyanı 

sonucu Selevkoslar Malatya'yı terk etmek zorunda kaldılar. Aynı zamanda Kapadokya Krallığı bölgede 

hakimiyeti ele geçirdi. Güney komşu Selökidlerle iyi geçinmeye çalışan Kapadokya yönetiminin 

Malatya bölgesindeki egemenliği daha güçlendi. 

Kapadokya Krallığı, bir süre sonra "Sofen Presleri" diye anılan ve bugünkü Harput yöresinde 

bağımsızlığını ilan eden prensIere boyun eğdi ve Malatya yöresinin yönetimini bırakmak zorunda 

kaldı. (M.Ö. 212) Böylece bölgedeki yönetim, tekrar Selevkosların eline geçmiştir. Bu yönetimden 

memnun olmayan yöre haklı, kuzeyde bulunan Pontus Kralı Farmekes'in koruması altına 

sığınmıştır. (M.Ö. 170) Malatya bölgesi uzun süre Pontus Krallığına bağlı olarak kalmıştır. 

Pontus Kralı Mitridates Evpator'un (M.Ö. 120-63), Pompeius komutasındaki Roma ordusuna 

yenilmesinden sonra bölge, merkezi Kelkit ırmağı kıyısındaki Kabira olan Roma eyaletinin sınırları 

içine alındı. (M.Ö. 66) 

1.1.5. Roma Dönemi 

Roma ordularının uğrak yeri haline gelen Malatya; kuzeyi güneye, doğuyu batıya bağlayan 

bir düğüm noktası üzerinde bulunuyordu. Fırat nehrinin doğu ile batıyı birbirinden ayırması, 

buranın önemini daha da artırmıştır. Bu bölgeye Romalılar iki Legionu (lejyon) yerleştirmişlerdir. 

Bu lejyonlardan biri Melitene'ye (Malatya) gönderilerek görevlendirilen lejyon XII. Fulminita'dır. 

Diğeri ise Samosata (Samsat-Adıyaman) gönderilen lejyon XVI. Flavia'dır. Roma'nın .30 

lejyonundan ikisini Fırat kıyısına yerleştirmesi bölgenin önemini gözler önüne sermektedir. 

Melitene'de yerleştirilen 12. lejyon doğudaki Roma'nın en önemli askeri bir üssü olmuştur. Bu 

lejyonlar bölgede asayişi sağlayarak, Karadeniz'den Zaugma'ya kadar uzanan doğu hudutlarının 

bekçisi olmuştur. Romalıların 12 Lejyonu buraya yerleştirmelerinin sebebi; buranın önemli bir yol 

kavşağında olması, Fırat'ın burada geçit vermesi, su kaynaklarının ve yiyecek depolarının bol 

olmasındandır. 12. lejyonun Malatya'da yerleştirilmesi ile Aslantepe'de bulunan şehrin yeri 

değiştirildi. Buranın 4. km. kuzeyine bugün Battalgazi ilçesi adı verilen yere kuruldu. Şehrin etrafı 

surlarla çevrildi. Şehir surları (M.S. 98-117) Traianus döneminde yapılmıştır. Traianus zamanında, 

Melitene, Part'lara 20 karşı önemli bir sınır üssü olmuş, askeri yolları geçtiği bir geçit noktası 


20 Bölgede Selevkos hakimiyetini İran’daki Parth’ların (M.Ö.240-85) hakimiyeti takip eder. Parthlar 

sınırlarını Fırat boylarına kadar genişleterek Diyarbakır’ı ikinci kez ellerine geçirdiler. Ancak M.S.226 

yıllarına kadar ellerinde tutabildiler (OKTAY Akşit,“Roma İmparatorluk Tarihi” İstanbul 1985). 

5

haline gelmiştir. 21 

Romalılar döneminde sınır şehri olma özelliğini taşıyan Melitene 'ye komşu devletler 

tarafından sürekli saldırılmıştır. Savaşlar sebebiyle yıpranan şehir surları, İmparator Constantius 

(M.S. 363) zamanında tamir ettirilerek genişletilmiştir. Bütün Roma ülkesinde olduğu gibi, 

Melitene'de de huzursuzluk ve isyanlar artmış, şehir sürekli el değiştirmiştir. Daha sonra Pers Kralı 

Sapor'u Bizans İmparatoru Valens yenerek bölgede Roma nüfuzunu yeniden sağlamıştır. 

Romalılar tarafından askeri bir karargah olarak kullanılan Malatya'da o döneme ait eserler 

tahrip olduğundan günümüze ulaşamamıştır. Ulaşabilen kültürel buluntular ve kalıntılar Malatya 

müzesinde sergilenmektedir. 

Theodosius Magnus, (M.S. 379-382), 395'te imparatorluğu oğullan Arcadius ve Honorius 

arasında bölüştürmüş. İmparatorluğunun doğusu Arcadius'a düşmüştür. Malatya, İmparatorluğun 

ikiye bölünmesinden sonra Doğu Roma (Bizans) imparatorluğu içinde kalmış, bundan sonra da 

önemini sürdürmüştür. 

1.1.6. Bizans Dönemi 

Doğu Roma yönetiminde uzun yıllar kalan Malatya, yine askeri bir üs olarak kullanılmıştır. 

Bu süre içerisinde surlar, yeniden onarılmıştır. Fulminatris lejyonu adı verilen askeri karargaha 

Bizanslılar "Likandos adını vermişlerdir. Bizans İmparatoru Akil1eon (457474) Malatya'yı İmparatorluğun 

12. Temi olarak adlandırmıştır. 532 yılında imparator Justinyanus zamanında şehir surları 

yeniden restore edilerek müstahkem hale getirilmiştir. Bunun zamanında Malatya, bir eyalet 

merkezi durumundadır. Bizanslılar, Malatya'yı Romalılardan daha çok geliştirmişlerdir. Şehrin su 

ihtiyacı, bugün olduğu gibi Derme Suyu olarak bilinen Gündüzbey su kaynaklarından karşılanmıştır. 

Yörede Gündüzbey, Yeşilyurt, Yakınca, Banazı, Bostanbaşı ve Tecde adıyla bilinen 

yerleşim merkezlerinin Bizans döneminde kurulduğu sanılmaktadır. Çünkü bahsi geçen yerlerde 

Bizanslılardan kalma mozaikli havuz ve ev kalıntılarına rastlanmaktadır. Bunlardan birisi Tecde'de 

bulunan Zirai Araştırma İstasyonu Meyve Fidanlığının bulunduğu, alanda olduğu tespit edilmiştir. 

1985 yılında sözü edilen yerde yapılan havuz çalışmaları kazısı sırasında 7 adet altın Bizans 

sikkesine rastlanmıştır. Bunlar Malatya Müzesinde sergilenmektedir. Bir diğeri ise Yukarı Banazı 

(Konak) köyünün Horata adı verilen suyun yakınında bir üzüm bağının içindeki kalıntılardır 

Öte yandan şehir içinde ve çevresinde bulunan kale kalıntılarından şehrin geniş bir alana 

yayıldığı ve Hıristiyanlaştırıldığı anlaşılmaktadır. Şehir ve çevresinde çok sayıda kilise ve manastır 

yaptırılmış, ancak bu mabetler İslam-Bizans mücadelesi sırasında tahrip edilmiştir. Müslümanlar 

tarafından yaptırılan cami ve mescitler, Bizanslarca aynı tarzda hareket edilerek yıktırılmıştır. 

Bizanslılar, Malatya'yı Sasani'lere karşı bir hudut şehri olarak kullanmışlardır. 575 yılının 

sonbahar mevsiminde Sasanilerle Bizanslılar arasında büyük bir meydan savaşı olmuş, Sasani 

imparatoru 1. Hüsrev yenilgiyi hazmedemeyerek intikam amacı ile şehri yakıp yıkmıştır. Uzun süre 

Bizanslılar ve Müslüman Araplar arasında el değiştiren Malatya, Hz Ömer zamanından itibaren 

halifelerin ülkesi ve Bizans toprakları birinden ayıran bölgeye Avasım adı verilmiştir. İslam 

coğrafyacılarından İbn-i Haykal ‘ın ifadesine göre bu avasım şehirlerinin (sınır , uç bölgelerin) en 

bakımlısı ve büyüğü Malatya’dır. Malatya’nın strateji bakımından yolların kavşağında bulunması, 

önemli dağ geçitlerinde bulunması İslamların bu şehre özel önem vermelerine sebep olmuştur. 

Anadolu'da Fırat'ın doğu kısmı Müslümanların ilk istilası sırasında ele geçirilmiştir. Emeviler 

devrinde de bu fetih tamamlanarak Anadolu'nun güney bölümü olan Adana, Ceyhan ile Fırat 

arasındaki topraklar Müslümanların kontrolüne geçmiştir. Adana bölgesinin merkezi Tarsus, Fırat 

bölgesinin merkezi Malatya olmak üzere iki hudut valiliği kurulmuştur. 


6

Anadolu'nun tamamen Türkleşmesine kadar Malatya, Bizans ve Müslüman Araplar arasında 

paylaşılamayan bir merkez konumundadır. VII. yüzyıldan itibaren sürekli Arap akıncılarının 

saldırısına uğramıştır. 1993 yılında Battalgazi ilçesinde Belediye Hamam inşaatı hafriyatı sırasında 

ele geçen 7. Mikhael Dukas (1071-1078) dönemine tarihlenen altın sikkelerden anlaşıldığı kadarıyla 

bu eserler Malatya'da Bizans döneminin sonu olarak karşımıza çıkar. 22 

1.1.7. İslam Dönemi 

Müslüman Araplar, Anadolu'ya yaptıkları seferlerle Malatya'yı birkaç defa ele geçirmişlerdir. 

İyaz bin Ganem'in Habib bin Mesleme komutasında Malatya üzerine gönderdiği Arap ordusu kenti 

aldı ise de burada fazla kalamadı. Karşı saldırıya geçen Bizanslılar kenti geri aldılar. 

Suriye valisi Muaviye, Habib bin Mesleme'yi yeniden Malatya üzerine gönderdi. 656 yılında 

kenti alan Mesleme, buraya askeri birlikler yerleştirdikten sonra yönetimi kendi atadığı bir valiye 

bıraktı. Muaviye (661-680) bu kente gelerek bir zaman kaldı ve asker sayısını artırdı. Kenti 

İslamlaştırmak gayesiyle Irak ve Suriye'den Müslüman halkın bir kısmım Malatya'ya getirerek 

yerleştirdi. Bu dönemde Malatya bizanslılara karşı yapılan yaz seferlerinin üssü durumuna 

getirilmiştir. 

Hz. Ali ile Muaviye taraftarları arasındaki mücadeleler zamanında müslümanlar, Anadolu 

seferlerini ihmal etmiş, Emevilerin hilafeti ellerine geçirdikten sonra Hz. Ali tarafından Abdullah 

İbn-i Zübeyr’in isyanı üzerine Malatya’ya yerleştirilen halk şehri terk etmiştir. Bu fırsattan yararlanan 

Bizanslılar Müslüman halkın ve askerlerin çekilmiş olduğunu görerek Malatya'yı yeniden 

zapt ettiler. Şehrin kalesini yıkıp, Müslüman halkı kılıçtan geçirdiler. Şehre Rum, Ermeni , 

Aramice konuşan ve kendilerine Nebatiler denilen halkı yerleştirmişlerdir. 23 

Emeviler döneminde Halife Ömer bin Abdülaziz (717-720) kaçmakta olan Darende halkını 

Malatya'ya yerleştirdi. Cavana bin El Haras'ı buraya vali olarak atadı. 740-41 yılında Askivaş 

komutasındaki Bizans Ordusu Malatya üzerine yürüdü. Kuşatma sırasında halk, kent kapılarını 

kapayarak Halife Hişam'dan (724-743) yardım istedi. Bunun üzerine Bizanslılar çekildilerse de 

Halife Hişam Malatya'ya geldi, şehir onarılıncaya kadar buradan ayrılmadı 

Şehre vali olarak atanan Melih İbn-i Sebeb ve yanında seferlerde bulunan Abdullah El Battal 

Bizanslıların elinde bulunan Synada şehrini kuşatmışlardır. İslam orduları Pelezaium adı verilen 

yerde ağır bir yenilgiye uğramışlardır. Bu savaştan üç sene sonra 740 tarihinde Abdullah El Battal, 

Eskişehir yakınlarında Akronion önünde yapılan savaşta şehit düşmüştür. Aynı tarihte Malatya'da 

Bizans Arap çatışmalarında Battalgazi'nin silah arkadaşı Abdulvahap'ın da şehit düştüğü sanılmaktadır. 

755 tarihinde Bizans İmparatoru V. Konstantinos tarafından yakılıp yıkılan Malatya, aynı 

tarihte Salih bin Ali bin Abdullah komutasında saldırıya geçen İslam ordusu, V. Konstantinos 

komutasındaki Bizans ordusunu yenerek şehri yeniden ele geçirmişlerdir. Abbasi Halifesi El 

Mansur (754-775), yeğeni İmam Abdulvahap bin İbrahim'i Malatya valiliğine atadı. Vali, 757 

yılında Hasan bin Kahtaba komutasındaki kuvveti ile gelerek Malatya'yı yeniden onarttı. Onarımı 

tamamlanan Malatya'ya 4.000 kişilik kuvvet bırakarak buradan ayrıldı. 

Halife Harun El Reşit (786-809) döneminde Malatya'ya karşı yapılan bir Bizans saldırısı 

püskürtülmüş ve şehir tahkim edilmiştir. 

Halife el Memun döneminde (813-833) oğlu Abbas Malatya'yı üs durumuna getirerek 

Bizanslılar üzerine saldırılar düzenledi. Bizans İmparatoru Theophilos, 837 yılında Doğanşehir ve 

Malatya üzerine saldırıya geçerek yöreyi yakıp yıktı. 838 yılında Halife El Mutasım'ın (833-842), 

22 YİĞİT Baki , Arkeoloji ve Sanat Dergisi Sayı 67,1995 

23 OĞUZ Mevlüt a.g.e. 

7

Ebu Said Muhammed bin Yusuf komutasında Bizanslılara karşı çıkardığı Arap ordusu başarılı 

olamadı. Türk Asıllı Afşin ve Arap asıllı Abdullah bin Mervan El Akta komutasındaki İslam 

ordusu Malatya halkının da yardımıyla Bizans ordusunu bozguna uğrattı. Ancak 841 yılında Bizans 

orduları, şehri yeniden ele geçirdiler. 9. yüzyılın ortalarına doğru Malatya'nın batı ve kuzey 

yörelerinde yerleşmiş bulunan Pavlikiyenler Bizanslılara karşı ayaklandıklarından Malatya Valisi 

Ömer bin Abdullah bin El Akta onları destekledi. 863 yılında Anadolu içlerine bir sefer düzenledi. 

3. Michael (842-867) Petronas komutasındaki Bizans ordularınca ağır yenilgiye uğratıldı. Komutan 

Ömer bin Abdullah El Akta 24 bu savaşta şehit düşmüştür. 

I. Basileios (867-886) zamanında Bizans ordusu Darende ve Doğanşehir'i alarak, buraları 

yakıp yıktılarsa da Malatya'yı ele geçiremediler. Bizanslılar, kuşatma sırasında ağır kayıplar 

verdiler. İmparator esir olmaktan zor kurtuldu. 917 yılında Arap komutanı Munis El Muzaffer 

Malatya'dan İç Anadolu üzerine bir sefer düzenledi. Bu seferi 923 yılında Muhammed bin Nasır, 

yaz ve kış seferlerinden başarı kazanması üzerine Bizanslılar 926-927 yıllarında Kurkuas 

komutasındaki bir ordu ile karşı saldırıya geçtiler ve Malatya yöresini yağmaladılar. Malatya valisi 

oğlu Ebu Hafs ile komutanı Ebul Aşaş'ı Kurkuas'a göndererek Bizans egemenliğini kabul etti. 

Musul Hamdani emiri Nasr üd- Devle El Hasan 'nın (929-962) amcası Said üd-Devle 

Malatya'ya sefer düzenleyerek şehri Bizanslılardan geri aldı. 934 yılında, Kurkuas, Malatya'yı 

yeniden alarak surların tümünü yıktırıp, kenti savunmasız bıraktı. 

Bunu izleyen yıllarda Hamdani Su1tanı Seyf üd-Devle Ali (945-967) birkaç defa Malatya'yı 

istila etti. 961-962 yılında komutanlarından Naca, Bizanslılarla çarpışarak 18 gün boyunca şehri 

yağmalayıp, yakıp yıktırdı. 

Bizans İmparatoru II. Nikephor Focas, (963-969) Güneydoğu Anadolu ve Suriye'yi ele 

geçirdikten sonra savunmasız durumdaki Malatya'yı yeniden oturulur duruma getirmeye çalıştı. 

Suriye Yakubileri'ne 25 haber salarak Malatya'ya gelip yerleşmelerini istedi. 970 yılında 

Yakubilerden büyük bir kısmı Malatya yöresine yerleşerek, Bizans egemenliği altında hayatlarını 

sürdürmeye başladılar. 26 

1.1.8. Selçuklular Dönemi 

11. yüzyılda Türkler akın akın Anadolu'ya yöneldiler. Malazgirt zaferinden önce Malatya 

1057 yılında Türklerin eline geçti ise de Bizanslılar kenti geri aldılar. I. İsaakios Comnenos (1057- 

1059) döneminde Türkler Malatya'yı ele geçirip halkını tutsak ettiler. Kenti tekrar ele geçiren 

Konstantinos Ducas (1059-1067), (1060-61) yıllarında Malatya'nın sur ve hendeklerini yeniden 

yaptırdı. Ne var ki kent 1064 ve 1066'da kısa süreli de olsa Türklerin eline geçmesine engel 

olamadı. Ancak kuşatma için gerekli silahları olmayan Türkler, düzenli Bizans ordularıyla başa 

çıkamayarak almış oldukları toprakları bırakıp, geriye çekilrnek zorunda kalıyorlardı. 

Bu sırada Ortodoks Bizanslılarla Gragoryen ermenileri arasındaki anlaşmazlık devam etmekteydi. 

Bizanslılar, 11. yüzyılın başlarında Doğu Anadolu'yu istila ederek, buradaki Ermenileri 

Fırat yöresine sürdürmüşlerdi. Aynı yüzyılda başlayan Türk akınları yüzünden Ermeniler, 

güneybatıya doğru inip Malatya, Maraş ve Urfa bölgesinde toplandılar. Ermeniler, kendilerine 

zorla Ortodoksluğu kabul ettirmeye çalışan Bizanslılara düşmandılar. Bu yüzden Anadolu'nun 

24 Emir ömer bin Abdullah ibni Mervan-üI Akta : Malatya'nın ortaçağ tarihi üzerinde isim yapmış değerli bir emir'dir. 

Battal Gazi Destanlarındaki Malatya emirliği ve Bizans 'lılarla olan mücadelesi ile meşhurdur. Battalgazi ilçesinde 

(Eskimalatya) ismine izafeten yapılmış bir türbe ve mescidi vardır. Bu mescidin bulunduğu mahalle “Emir Ömer 

Mahallesi” ismini taşır. Hatırası Ma1atya'lılarca saygı ile anılır. 

25 Yakubilik ; Yakub Barados tarafından öncülüğü yapılan ve tek Allah nazariyesinin savunulduğu Doğu Hiristiyan 

Mesheplerinden biri. Kaynak www.kultur.gov.tr 


8

Türklere karşı savunulmasında Bizanslılara yardımcı olamadılar. 1071 yılında Bizans İmparatoru 

N. Romanos Diogenes (1068-1071), Türkleri Anadolu'dan atmak için büyük bir sefer düzenledi. 

Malazgirt’ te savaş alanını topluca terk eden Ermeniler, Balkanlarda Bizans Ordusuna dahil edilmiş 

olan Uz ve Peçenek Türkleri'nin AIparslan safına geçmesiyle Bizanslılar'ın büyük bir bozguna 

uğramalarına sebep oldular. 

Bu zaferle Bizanslılar'ın son direnme güçlerini kıran Türkler, hızla Anadolu içlerine akmaya 

başladılar. Kendi aralarında başlayan saltanat kavgalarında Kutalmışoğlu Süleyman Şah kendilerine 

vilayetler verilmediği için isyan eden şehzadeler ve başka beyler de kendi boylarıyla 

Anadolu’da bir yurt tutmaya çalışıyorlardı. 1072 yılında Alparslan'ın ölümü üzerine oğlu Melikşah 

(1072-1092) tahta geçti. Ama amcası Kavurd onun sultanlığını tanımadı. Kavurd'un başlattığı 

ayaklanmayı bastıramayacağını anlayan Malikşah, bu sırada Anadolu'nun fethiyle uğraşan Artuk 

Bey'i yardıma çağırdı. 

Artuk Bey, 1073 yılında Anadolu'dan Melikşah'a yardım etmek amacıyla ayrıldı. Bu arada 

saltanat iddiasıyla Alparslan'a karşı ayaklanmış olan Kutalmışoğulları'ndan Süleyman Şah ile 

kardeşi Mansur, Konya'dan İznik'e kadar olan bölgeyi ele geçirerek 1075 yılında merkezi İznik 

olmak üzere Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurarak bağımsızlığını ilan etti. 

Akın akın gelen Türk göçlerinin Batı ve Orta Anadolu'da toplanmalarından yararlanan, 

Ermeniler, doğuda birtakım prenslikler kurdular. Bizanslılar'ın Malatya-Antakya hattını Türklere 

karşı korumakla görevlendirdikleri Ermeni komutanı Filaretos, Malazgirt savaşından sonra kendi 

hesabına hareket etmeye başladı. Frank komutanı Raimbaut ve askerleri ile Toroslar'daki Ermeniler 

onun yönetimi altında birleştiler. Böylece güçlenen Filaretos, 1074 yılında Bizans imparatoru 7. 

Michael Ducas'ın Antakya valiliğine atadığı komutan İzak'ı bozguna uğratmaya muvaffak oldu. 

Daha sonra Muş, Siirt yörelerinde Bizanslılar'a bağlı kalan Ermeni Prensi Thomig ile çatışmaya 

girişti. Bu savaşlar sırasında Raimbaut öldü ise de Thomig'i saf dışı bırakmayı başardı. 1077 

yılında Urfa'yı Bizans valisi Leon'un elinden aldığı gibi, Malatya'da yerleşen Ortodoks Ermeni 

Gabriel'i de kendisine bağladı. Selçuklulardan çekinen Filaretos, karısını Bağdat'a göndererek 

Melikşah'dan sağladığı bir fermanla Malatya'da hakimiyetini perçinledi. Fırat boylarında ortaya 

çıkan Ermeni Vasag'ı da 1079'da öldürten Filaretos, ardından Antakya'daki Rumlar'ı ortadan kaldırdı. 

Böylece; Malatya, Maraş, Antakya ve Urfa yörelerini içine alan oldukça büyük bir prenslik 

kurdu. Bu sırada Anadolu Selçukluları güçlenmiş, sınırlarını genişletmeye başlamışlardı. Bu 

durumdan kaygı duyan Filaretos, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah ile kurmuş olduğu dostluğu 

devam etmekteydi. Süleyman Şah da, bu dostluğa karşı 1082 yılında doğu seferine çıkarak Kilikya 

yöresini kendisine bağladı. 1085 yılında Antakya seferine çıktığında Danişmendli Beyi Melik 

Danişmend Gazi, Malatya üzerine yürüdü, ama kenti alamadı. Filaretos, Melikşah'ın desteğini 

almak umuduyla Rey'e gitti. Bu gidişten bir sonuç elde edemedi ve kısa bir süre sonra Maraş'ta 

öldü. 

Süleyman Şah'ın 5 Haziran 1086 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın komutanlarından 

Tutuş tarafından öldürülmesi üzerine oğulları Kılıç Arslan ve Kulan Arslan'ın esir 

edilmeleri Anadolu Selçukluları'nı büyük bir sarsıntıya uğrattı. Süleyman Şah bu sefere çıkarken 

yerine komutanlarından Ebu'l Kasım'ı bırakmıştı. Bu suretle devletin çökmesini engelledi. 

1092 yılında Melikşah'ın ölümü üzerine İran'dan kaçan I. Kılıç Arslan İznik'e döndü. Onun 

yönetiminde Anadolu Selçukluları tekrar kısa sürede toparlandılar. Melik Danişmend Gazi ise 

Malatya'yı ele geçirmek için plan yapıyordu. I. Kılıç Arslan'ın kardeşi Kulan Arslan (Davud) 

Malatya'yı kuşattığında Melik Danişmend Gazi'nin de şehirde gözü olmasından dolayı oraya 

girerek Anadolu Selçukluları ile Ermeni Gabriel'i uzlaştırdı. Danişmendliler, Malatya üzerine 

saldırmak için uygun bir ortam beklerken, 1. Kılıç Arslan 1095 yılında Malatya'yı kuşattı. Anadolu 

Selçukluları Malatya'yı Danişmendlilerden önce ele geçirmek için kuşatmayı yoğunlaştırdılar. 

Şehrin Ermeni ve Süryani halkı teslim olma yanlısı idi. 1. Kılıç Arslan, bazı ayrıcalıklar 

9

tanıyacaklarına söz vererek Süryani patriğinin desteğini aldı ise de Gabriel onu öldürttü. Bunun 

üzerine, Anadolu Selçukluları kenti savaşla almaya karar verdiler. Bu sırada, 1. Haçlı seferinin 

başlaması 1. Kılıç Arslan'ın kuşatmadan vazgeçmesine sebep oldu. 

1. Haçlı seferi sarsıntısı geçtikten sonra, Anadolu Selçukluları ve Danişmendliler 

toparlandılar. I. Kılıç Arslan Bizanslılar'la uğraşırken, Melik Danişmend Gazi 1098 yılında 

Malatya üzerine yürüdü, şehir surlarının kuvvetli olması nedeniyle kuşatma uzun sürdü. 

Danişmendliler şehrin çevre ile bağlantısını keserek, üç yıl beklediler. Muhasaraya yaz aylarında 

devam edip, kışları tekrar Sivas'a dönüyorlardı. Uzun müddet dayanamayacağını anlayan Gabriel, 

Antakya Prensi Bohemond'a elçiler göndererek bir anlaşma sonunda, şehri ve güzelliği ile meşhur 

olan kızı Morfia'yı kendisine vermeyi teklif etti. Bunun üzerine Haçlılar hemen harekete geçtiler. 

Önce bunları sevinçle karşılayan Malatya'daki Ermeni Halk, Haçlıların yaptıkları yağma ve 

zulümler yüzünden, Danişmendlilerden yana olmaya başladı. Melik Danişmed Gazi, Ermenilerin 

yardımı ile Haçlılar'ı Malatya önlerinde pusuya düşürerek bozguna uğrattı. Başta ünlü Haçlı Kontu 

Bhomod ve Richard gibi frank komutanları esir alındı (M.S.1100), 

Niksar'da hapsedilen tutsakları kurtarmak için Avrupa'da yeni bir haçlı seferi düzenlendi. 

Bunun üzerine, Danişmendliler Malatya'yı kuşatmaktan vazgeçtiler. Gabriel de Urfa kontu 

Bautounin'i Malatya'ya çağırarak himayesine girdi. 1101 yılında Anadolu'ya gelen Haçlı ordularını 

Anadolu Selçuklu ve Danişmendli kuvvetleri yok ettiler. Melik Danişmed Gazi, yeniden Malatya'yı 

kuşattı. Şehir kuşatılınca büyük bir kıtlık başladı. Gabriel ve Rumlar, Süryani ve Ermenilerden 

şüphelendikleri için, onlara zulüm ederek ve mallarına el koyarak bir çoğunu da öldürdüler. 

Süryani halk Malatya Metropoliti Barsabuni'yi Gabriel'e gönderip, onu barışa yaklaştırmak 

istedi. Bunu kendisine karşı bir tertip zanneden Gabriel Barsabuni ile birlikte birçok ileri gelenleri 

öldürünce, askerler ve halk gazaba gelerek ihanete mecbur oldular. Şehrin kapılarım Danişmendlilere 

açarak askerlerin şehre girmesini sağladılar. 

Melik Danişment Gazi askerlerin şevkini arttırmak amacıyla, şehrin zenginliklerinden 

kendilerine pay verileceğini söyledi. Şehir alınınca ganimetler dağıtıldı. Bununla beraber kimseye 

dokunmayarak, halkın evlerine ve işlerine dönmelerini sağladı. Bundan başka ülkesinden buğday, 

öküz gibi zirai ihtiyaç maddeleri getirterek halka dağıttırdı. 

Zindanlarda bulunan insanları hürriyetine kavuşturdu. Gabriel ve ailesi, onun zulmüne uğrayan 

yerli Hıristiyanlar tarafından işkence ile öldürüldü. Malatya, Danişmend Gazi Ahmet zamanında 

bir saadet ve bolluk ülkesi oldu. I. Kı1ıç Arslan tarafından kuşatılan ancak, Haçlılar'ın İznik'i 

kuşatmaları haberi üzerine bırakılan Malatya, artık Danişmend Gazi'nin fethi ile (18 Eylül 

1101) Türk beldesi olmuş, daha sonra da Selçuklular ve Danişlmendliler idaresinde kalmıştır. 

Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan, öteden beri almak istediği Malatya'nın 

Danişmendlilerin eline geçmesini iyi karşılamadı. Melik Danişmend Gazi, Niksar'da tutuklu Haçlı 

komutanlarını fidye karşılığında serbest bırakınca, Anadolu Selçukluları ile Danişmendliler'in arası 

açıldı. I. Kılıç Arslan 1103 yılında Danişmendliler üzerine yürüdü. Maraş yöresindeki savaşta I. 

Kılıç Arslan üstün geldi. Melik Danişmend Gazi'nin 1105 yılında ölümünden sonra Anadolu 

Selçukluları Malatya'yı kuşattılar. Kenti elinde tutan Melik Danişmend Gazi'nin oğlu Yağısıyan 

fazla dayanamayacağını anlayınca kenti Anadolu Selçukluları'na teslim etti. Büyük Selçuklu 

Sultanı Mehmet Tapar (1105-1118), Anadolu Selçuklularının büyük ilerleyişini kaygı ile izliyordu. 

Musul, iki devlet arasında savaş çıkmasına sebep oldu. Büyük Selçuklu Sultam, Musul valiliğini 

Çökermiş'in elinden alıp, Çavlı'ya vermişti. Çavlı, Çökermiş'i öldürünce Musul halkı onun çocuk 

yaştaki oğlu Zengi'yi vali yaptı. Çavlı Musu1'u kuşattığında kent halkı, Malatya'da bulunan I. Kılıç 

Arslan'a haber göndererek yardım istedi. I. Kılıç Arslan, Çavlı'yı Nusaybin'de yendi ve Musu1'a 

geldi. Kentin valiliğine oğlu Şahinşah'ı, komutanlığına da Bozumuş Bahadır'ı atadıktan sonra, yeni 

güçlerle Musul üzerine yürüyen Çavlı'yı karşılamaya hazırlandı. Savaşta çavlı üstün geldi. I. Kılıç 

10

Arslan da öldürüldü. (1107) Musu1'u alan çavlı, Selçuklu şehzadesi Şahinşah'ı esir ederek İran'a 

götürdü. Bozurnuş Bahadır, I. Kılıç Arslan'ın küçük oğlu Tuğrul Arslan'ı Malatya'ya getirerek 

Sultan ilan etti. Konya ve yöresinin yönetimini de Hasan bey üst1endi. 1110 yılında İran'dan 

kaçan Şahinşah, Konya'ya gelerek tahta çıkıp Selçuklu 'ların yeniden toparlanmasını sağladı. 

1115 yılında, Büyük Selçuklu Sultanı Mehmet Tapar, Porsuk komutasındaki bir orduyu 

Anadolu üzerine gönderdi. Artuklu beyi Necmeddin İl Gazi ve Malatya Sultanı Tuğrul Arslan ve 

Atabek'i Belek Porsuk'u yenerek geri çekilmeye zorladılar. 

Bu arada Anadolu Selçukluları arasında taht kavgaları başlamıştı. Şahinşah'ın kardeşi Mesut, 

kayınbabası Danişmendli Emir Gazi Gümüştekin'in yardımıyla 1116 yılında, Anadolu Selçuklu 

tahtını ele geçirdi. Bu sırada, Artuklular ile Malatya Selçukluları, Franklara karşı savaşıyorlardı. 

Bunu fırsat bilen Mengücük beyi İshak (1118-1142) Malatya Sultanı Tuğrul Arslan'a ait Harput 

havalisine 1118 yılında bir akın yaptı. Bunun üzerine, 1119 yılında Tuğrul Arslan'ın Atabey'i 

olarak bu bölgeyi idare eden Belek, Mengücüklü beyliği üzerine yürüyerek Kemah bölgesini ele 

geçirdi. Trabzon Rum dükası Konstantin Gabras'ın yardımını sağlayan Mengücük beyi İshak geri 

döndüğünde, Tuğrul Arslan ve Atabeyi Belek, Danişmedli Emir Gazi Gümüştekin ile onlara karşı 

bir ittifak yaptılar. Gümüşhane'ye balı Şiran havalisinde (1120) yapılan savaşta Konstantin Gabras 

ile Mengücük beyi İshak yenilerek esir düştüler. Emir Gazi Gümüştekin esirleri, Tuğrul Arslan ve 

Belek'e danışmadan serbest bıraktığından, Danişmendliler ile Selçuklular'ın arası açıldı. 

1122 yılında Artuklu Beyi Necmeddin İl Gazi öldü. Yerine oğlu Hüsameddin Timurtaş geçti 

ise de ülkenin asıl yönetimi Malatya Sultanı Tuğrul beyin Atabey'i Belek'in elinde idi. Belek'in 

gücünden çekinen, Danişmedli Emir Gazi Gümüştekin, Malatya Sultanı Tuğrul Arslan üzerine 

yürümeyi göze alamıyordu. Ancak, Belek'in 1124 yılında ölümünden sonra, Danişmendli Emir 

Gazi Gümüştekin Anadolu Selçuklu sultanı I. Mesud ile Malatya üzerine yürüdü. Yöre bütünüyle 

işgal edildi ise de Malatya teslim olmadı. Gümüştekin oğlu Muhammed'e kuşatmaya devam 

etmesini söyleyerek geri döndü. Muhammed, Malatya yakınlarında Samanköy 'e yerleşerek kenti 

altı ayın üzerinde kuşatma altında tuttu. Malatya'da kıtlık baş göstermesi üzerine, Tuğrul Arslan 

Haçlılardan yardım istedi. Bu sırada Halep'i almaya çalışan Haçlılar, yardımda geç kaldılar. Tuğrul 

Arslan annesini de yanına alarak Minşar kalesine çekildi. Malatya'yı, yöreye gelmiş olan 

Gümüştekin'e teslim etti. (1124) 

Anadolu Selçuklu Sultanı I. Mesud, kardeşi Tuğrul Arslan'ı böylece saf dışı bıraktıktan sonra 

Malatya'yı Emir Gazi'ye terk etti. 

Ancak, Ankara, Kastamonu yörelerine hakim olan kardeşi Melik Arap, babasına ait olan 

beldenin Danişmendliler'e verilmesine kızdı ya da bunu bahane ederek topladığı kuvveti ile 1126 

yılında I. Mesud 'un üzerine yürüdü. Emir Gazi Gümüştekin, o sırada Artuklular'la uğraştığından, 

Sultan I. Mesud yenildi. Bizans Imparatoru II. Yuannis Komnenos'dan yardım alarak geri dönen I. 

Mesud kayınbabası Emir Gazi Gümüştekin ile birleşip Melik Arap üzerine yürüyerek onu yendiler. 

Böylece Anadolu Selçuklu taht kavgaları sona ermiş oldu. 

1134 yılında Danişmend Gazi Gümüştekin öldüğünde, tahta büyük oğlu Melik Muhammed 

geçti ise de, kardeşleri Ayn Ud Devle ile Yağan onun sultanlığını tanımadılar. Melik Muhammed 

1135 yılında Yağan'ı öldürttü, Ayn Ud Devle Malatya'ya kaçtı fakat burada tutunamadı. Melik 

Muhammed, 1143 yılında öldüğünde, Zunnun, Yunus ve İbrahim adlarındaki oğulları arasında taht 

kavgaları çıktı. Bu kavgalara Melik Muhammed' in kardeşleri Yağıbasan ile Ayn Ud Devle de 

karıştılar. 

Daha önce Malatya'dan ayrılmak zorunda kalan oğlu Ayn Ud Devle, Minsar kalesi beyi 

Yunus ile birleşerek geri döndü. Kent halkı kendisini hükümdar olarak tanıdı. I. Mesud ise 

Zunnun'u destekliyordu. Sultan ı. Mesud, Yağıbasan'ı yendikten sonra 1143'te Malatya'yı kuşattı. 

Kuşatma, Bizanslılar'ın saldırıya geçmesi üzerine kaldırıldı. 1144 yılında, şehri ikinci defa kuşatan 

11

I. Mesud, Bizans İmparatoru I. Manuel Komnenos'un saldırması üzerine kenti yine alamadı. 

Ayn Ud Devle 1152 yılında ölünce yerine çocuk yaştaki oğlu Zulkarneyn geçti. Sivas'ta 

hüküm süren Yağıbasan, Zulkarneyn ile I. Mesud'a karşı ittifak yaptılar. Selçuklular'ın Sivas'a 

yürümesi üzerine, bağışlanması için ricada bulundu. Yağıbasan'ı böylece saf dışı bırakan I.Mesud, 

Malatya üzerine yürüdü, direnemeyeceğini anlayan Zulkarney, Selçuklu egemenliğini tanıdı. 

1155 yılında I. Mesud ölünce, yerine oğlu II. Kılıç Arslan geçti. Sivas Emiri Yağıbasan, 

Kayseri Emiri Zunnun ile Malatya Emiri Zulkarneyn, onun sultanlığını tanımadılar. Selçuklu tahtına, 

Ankara-Çankırı emiri Şahinşah'ı geçirmek için ayaklanan ittifak güçlerine yenilen II. Kılıç 

Arslan, yardım almak umuduyla Bizanslılara sığındı (1162) Bizanslılardan aldığı yardımla geri 

dönen II. Kılıç Arslan, Artuklu Kara Arslan, Mardin Emiri Necmeddin Alp'i, Dilmaçoğlu beyi 

Fahrettin Devlet Şah da ona katıldılar. II. Kılıç Arslan batıdan, öbürleri doğudan saldırıya geçince, 

Yağıbasan kaçmak. zorunda kaldı. (1163) II. Kılıç Arslan, bundan sonra Malatya'yı ele geçirmeye 

çalıştı. Malatya Emiri Zulkarneyn (1162) de ölmüş, yerine oğlu Melik Nesrettin Muhammed 

geçmişti. Ancak kardeşi Feridun onu tahttan indirdi. Nasrettin Muhammed de II. Kılıç Arslan'a 

sığındı. 

Anadolu Selçukluları bu karışık ortamdan yararlanarak 1171 yılında Malatya'yı kuşattılar. 

Fazla direnemeyeceğini anlayan Ferudun kentten ayrılarak, II. Kılıç Arslan'ın rakibi atabey 

Nureddin Mahmut'un yanına sığında. Nureddin Mahmud, Anadolu Selçuklularına karşı savaşı 

hazırlandığından, 2. Kılıç Arslan kuşatmadan vazgeçti. Malatya yöresinden 12.000 kişiyi sürgün 

ederek Kayseri'ye döndü. Nureddin Mahmut 1174 yılında ölünce, Anadolu Selçuklularının yanında 

bulunan Melik Nesreddin Muhammed gizlice Malatya'ya girdi. Kardeşi Feridun'u öldürdükten 

sonra kente hakim oldu. (15 Şubat 1175) Oteden beri Malatya'yı almak isteyen Anadolu 

Selçukluları 1178 yılında kenti kuşatınca Nasriddin Muhammed Harput ‘a kaçtı ve Malatya 

Anadolu Selçuklularının eline geçti. 

II. Kılıç Arslan (1186) yılında ülkesini, yaşlandığı için sağlığında onbir oğlu arasında 

paylaştırdı. Malatya, Muizeddin Kayserşah'ın payına düştü. Kısa bir süre sonra kardeşler arasında 

taht kavgaları başladı. Sivas Emiri Kutbeddin Melikşah, Konya'yı ele geçirip, kendisini veliaht ilan 

ettirdi ve öbür kardeşlerini saf dışı bırakmaya çalıştı. Baskıdan bıkan Malatya Emiri Muizeddin 

Kayserşah, 1191 yılında Selahaddin Eyyubi'ye sığındı. Onun desteğini sağladıktan sonra 

Malatya'ya dönebildi. Kutbeddin Melikşah bu defa Kayseri Erniri Nureddin Sultanşah'ı safdışı 

etmeye karar vermiş, II. Kılıç Arslan'ı da kendisine katılmaya zorlamıştı. Kayseri'nin kuşatılması 

sırasında, Kutbeddin Melikşah'ın baskılarından bıkan II.Kılıçaslan Nureddin Sultan Şah'ın yanına 

kaçtı. Bunun üzerine Kutbeddin Melikşah geri dönerek Konya'da Sultanlığını ilan etti. II. Kılıç 

Arslan, Nureddin Sultan Şah'ın saltanat hırsı ile yaptığı baskılar yüzünden, Uluborlu Emiri 

Gıyaseddin Keyhüsrev'in yanına gitti. Onu kendisine veliaht yaparak Konya'yı ele geçirdi. II. Kılıç 

Arslan, 1192 yılında öldüğünde yerine I. Gıyaseddin Keyhüsrev geçti. Ancak, 1196 yılında Konya'yı 

alan Tokat Emiri Süleyman Şah, Anadolu tahtına çıktı, I. Gıyaseddin Keyhüsrev de 

Bizanslılardan yardım almak üzere İstanbul'a gitti. II. Süleyman Şah, ülkede birliği sağlamaya 

çalıştı. 1200 yılında Malatya'yı ele geçirdi. Malatya Emiri Muizeddin Kayserşah, Eyyubilere 

sığınmak zorunda kaldı. 

1205 yılında, II. Süleymanşah öldüğünde yerine çocuk yaştaki oğlu III. İzzettin Kılıç Arslan 

geçti. 1196 yılında tahtı II. Süleymanşah'a kaptıran 1. Gıyaseddin Keyhüsrev geri dönerek 

Konya'yı aldı ve Sultanlığını ilan etti. Oğullarından İzzettin Keykavus'u Malatya'ya Alaaddin 

Keykubat'ı Tokat'a, Celaleddin Keyferudun'u Koyulhisar'a Emir olarak atadı. 

Gıyaseddin'in 1211 yılında ölümünden sonra yerine büyük oğlu Malatya emiri İzzettin 

Keykavus geçti. Kardeşi Alaaddin Keykubad onun Sultanlığını tanımayarak, ayaklandı, sonuçta 

yenildi. Malatya civarında bulunan Masara (Minşar) ve bilahare de Kezirpert kalesine hapsedildi. I. 

İzzettin Keykavus'un 1220 yılında ölümünden sonra yerine, I. Alaaddin Keykubat geçirildi. 

12

Keykubad, Malatya şehir surlarını onartarak, kentin savunma gücünü arttırdı. Şehri imar eden 

Keykubad'ın en önemli eserlerinden biri de 1224 yılında yapılan ve Anadolu Büyük Selçuklu 

Mimari geleneğini temsil eden tek eser Malatya Ulu Camii (Eski Malatya-Battalgazi) dir. 

Keykubad, Fırat boylarında 1226 yılında yeni fetihlere girişti. Adıyaman, Kahta ve 

Çemişgezek kaleleri sultana tabi olmuştur. Kış yaklaştığında, Malatya'dan ayrılarak Antalya'ya 

hareket etmiştir. Alaaddin Keykubat yerine İzzettin Kılıç Arslan'ın geçmesini istiyordu. Ancak, 

1237 yılında öldüğünde, dönemin veziri Sadettin Köpek, hile ile II.Gıyaseddin Keyhüsrev'i başa 

geçirdi. 

Anadolu Selçuklularının hizmetinde bulunan Harzemşahlı beyler, bu durumu 

kabullenemediler. II. Gıyaseddin, Harzem beylerinin ve askerlerinin başında bulunan Kayırhan'ı 

hapsettirdi. Kayırhan'ın hapiste ölümü üzerine Harzernşahlılar, batı ve orta Anadoluyu terk ederek, 

Malatya'ya doğru hareket ettiler. Masara veya Arapgir yolundan Fırat Nehrini geçtiler, yol üzerinde 

bulunan bütün vilayetleri yağma ettiler. 

Bu durumda telaşa düşen II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Kemalettin Kamyar'ı merkez ordusunun 

komutanlığına tayin edip, Harzemleri geri döndürmek maksadıyla gönderdi. Kemalettin Kamyar 

Malatya'ya geldiğinde vilayetin subaşısı olan Seyf Üd Devle Er Tokuş'u onları takiben Harput'a 

yolladı. O da Harput Subaşısı Seyfettin Bayram ile birlikte Harzemlilerin de anlaşmaya 

yanaşmamaları sonucu savaş başladı. Onlar Seyfeddin Bayram'ı bazı askerleri ile öldürdüler, Seyf 

Üd Devle Er Tokuş'u da esir ettiler. Yöre büyük zararlar gördü. Moğol istilasının yaklaştığı sırada 

Harzemşahları kaybetmek, devletin direnme gücünü büyük ölçüde azalttı. 1240 yılında Baba 

İshak'ın emri üzerine Türkmenler, sığır, koyun ve diğer mallarını satıp silah satın aldılar; cihad 

ilanı Türk kabile ve obaları arasında yayılınca, Türkmenler her köşeden karıncalar gibi İsyan'a 

başladılar, kısa sürede bu isyan büyüyüp genişledi. . 

Malatya Subaşısı Muzaffereddin Alişir, ayaklanmayı bastırmaya çalıştıysa da büyük kayıplar 

vererek bozguna uğradı. Malatya'ya dönen Muzaffereddin Alişir, yeniden asker toplayarak 

ayaklananların üzerlerine yürüdü, fakat yenilerek geri çekilmek zorunda kaldı. Devlet bu 

. 27 

ayaklanmayı güçlükle önleyebildi 

Selçukluların bu durumunu gören Moğollar, kararsızlarından sıyrılıp, Anadoluya saldırıya 

geçtiler. 1243 yılındaki Kösedağ Savaşında Selçuklular yenilgiye uğrayınca, Sultan II.Gıyaseddin 

Keyhüsrev, Tokat'a kaçtı. Kösedağ bozgunu üzerine, Malatya subaşısı Reşideddin, yanına adamlarını 

ve değerli eşyalarını alarak Malatya'yı terk etti. Yöneticisiz kalan Malatya'da Müslüman ve 

Hiristiyan halk, anlaşıp kent surlarına ve kapılarına muhafızlar görevlendirerek Malatya 'yı dış 

saldırılardan korudular. Ancak, Moğol isti1ası ürünlerin toplanmasına engel olmakta idi. 

Moğollarla anlaşma yapıldı ve kentin subaşısı Reşideddin geri döndü. Bu sırada Yasavur Noyan 

komutasındaki bir Moğol ordusu, Halep'ten sonra Malatya önlerine geldi. 

Moğollar surların dışında kalan halkı öldürüp, ürünleri yaktılar. Subaşı Reşideddin, kent 

halkından 40.000 Altın toplayarak Moğollar'a verdi ve onların Azerbaycan'a dönmelerini sağladı. 

Moğolların ayaklanmasından sonra Malatya'da kıtlıkla birlikte veba salgını baş gösterdi. 

1256 yılında Baycu Noyan, Anadolu seferine çıktı. II. İzzettin Keykavus'un Bizanslılara 

sığınması üzerine, 4. Kılıç Arslan Anadolu Selçuklu tahtında rakipsiz kaldı. 1257 yılında Baycu 

Noyan'ın Azerbeycan'a gitmesinden sonra geri dönen II. İzzettin Keykavus tahtı ele geçirdi. II. 

İzzettin Keykavus, Şerafettin Ahmed'i Malatya'ya gönderdi. Moğollara yenilmesi üzerine yerine, 

cüssesi küçük zekası ve cesareti yüksek Ali Bahadır'ı Malatya'ya gönderdi. Büyük bir kıtlık geçiren 

ve buğdayın bir yükü 120 dirheme satılan Malatya'da halk Ali Bahadır'ı iyi karşılayarak, Sultan 

İzettin'in hakimiyetini kabul ettiler. Onun otoritesi ile yollar açıldı ve kıtlığa son verildi. Ancak, 

27 Yurt Ansiklopedisi 7. Cilt 

13

Baycu Noyan, Malatya üzerine yürüyünce, Ali Bahadır Kahta'ya kaçtı. Baycu Malatyalılara Kılıç 

Arslan'ın saltanatını tanımaları için yemin ettirdi ve şehrin altınlarını toplayarak, Bağdat 

muharasına giderken, Kılıç Arslan'ın emirlerinden Fahrettin Ayaz'ı Malatya valiliğine tayin etti. 

Baycu, 1258 yılında Anadolu'dan ayrılınca, Ali Bahadır Malatya önlerine geldi. Ettikleri yemine 

bağlı kalan Malatya halkı, Moğol istilasından da korktuğu için kentin kapılarını kapalı tuttular. 

Ancak, baş gösteren açlık yüzünden açmak zorunda kaldılar. 

Ali Bahadır, Kılıç Arslan yanlısı Fahrettin Ayaz ile iğdiş başı Muin'i öldürttü. Ali Bahadır 

Moğollar'ın ilerlediğini öğrenince Malatya'yı terk edip, Sultan İzzettin'in yanına döndü. 

Ülke karışıklıklar içinde bunalmıştı. Moğol baskısı giderek artıyor, Anadolu'daki Türkmen 

boyları da fırsat buldukça ayaklanıyorlardı. İlhanlı hanı, Ocayto, Anadolu üzerindeki İlhanlı 

egemenliğinin çökmekte olduğunu görünce 1314 yılında Emir Çoban'ı Naib tayin eylemişti. 

Olcayto için Haraç toplayan Mardu ve Cemaleddin, Malatya halkına sürekli baskı uyguladılar. 

Tecavüze uğrayan Malatya 'lılar bu mülkün 170 yıldan beri kendilerine ait olduğunu, Selçuklu 

sultanlarının verdiği beratların ellerinde bulunduğunu söyleyerek acı acı yakınıyorlardı. 

Halep Memlük Emiri Seyfettin Tengiz, ordu ile Malatya'ya varınca Cemalettin Hızır, kentin 

ileri gelenleri ile birlikte onu karşıladı ve bağışlanmaları dileğinde bulundular. Seyfettin Tengiz 

tarafından affedilen Malatya halkı askerlerin şehri yağmalamalarına müsaade etmemek için kapıya 

bırakılan muhafızları dinlemeyerek şehre girdiler. 

Selçuklular devrinde Malatya, sanayi ve ticareti ileri, zengin bir şehirdi. Burada kumaş 

dokuyan tezgah miktarı 12.000 ile 19.000 arasındaydı. İşte Memlük askerleri bu zengin şehri 

yağmalamaya başladılar. Müslüman Hiristiyan farkı gözetmeksizin kıymetli eşyalarını alarak esir 

ettiler. Bununla beraber dönüşte müslüman esirleri serbest bıraktılar. Memlükler kentten 

ayrıldıktan sonra Emir Çoban, Malatya'ya gelip düzeni sağladı. Yakılıp yıkılan yapıların 

onarılmasını emretti. Malatya'nın müdafaası için de 2000 süvari bıraktıktan sonra, 1315 te Tebriz'e 

dündü. 1318 tarihinden sonra da Anadolu Selçuklu Devleti tarihe karıştı. 

1.1.9. Beylikler Dönemi 

1317 yılında, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır döneminde, Emir Çoban büyük güç 

kazandı. Oğlu Timurtaş'ı Anadolu valiliğine atadı. 1327'de Emir Çoban'ın ölümü ile Timurtaş 

yerine vekil olarak Alaaddin Eratna Bey'i bırakarak Memlüklüler'e sığındı. Eratna Bey, 1338 

yılında Memlüklülerin egemenliğini tanıdıysa da 1340 yılında bağımsızlığını ilan etti. 

Bu sırada, Elbistan ve Maraş yöresinde büyük kitleler halinde toplanmış olan, Oğuzların 

Bozok kolundan Dulkadir Türkmenleri, 1339 yılında Memlük1üler'e bağlı olarak Dulkadir 

Beyliği'ni kurdular. Zeynettin Karacabey, 1340 yılında Memlük1ü Sultanı Melik Nasriddin 

Muhammed tarafından, Türkmen beyliğine ve Elbistan valiliğine atandı. 1348 yılında 

Memlüklülere isyan eden Zeyneddin, Melik Zahir unvanını alarak bağımsızlığını ilan etti. 

Memlüklüler'in üzerine yürümesiyle Karacabey, Eratna beyi Mehmet Bey'e sığındı, Mehmet bey 

de onu Memlüklülere teslim etti. Karacabey'in yerine Elbistan valiliğine atanan Halil bey kısa 

sürede Malatya, Maraş ve Harput'u ele geçirdi. Dulkadiroğulları'nın güçlenmesinden kaygı duyan 

Memlük Sultanı Seyfettin Berkuk, 1386 yılında beyliğin başına Sülibey'i geçirdi. 

Kadı Burhanettin'in 1398 yılında Akkoyunlu Karayülük Osmanbey tarafından öldürülmesinden 

sonra Yıldırım Bayezit, Malatya ve Elbistan'ı ele geçirmeyi planladı. Memlük sultanı 

Berkuk'un ölümü ile yerine geçen Ferec'in küçük yaşta olması ve devlet adamları arasında çıkan 

anlaşmazlıklar Yıldırım Beyazıt'a aradığı. fırsatı verdi. Memlüklüler'den, Malatya'nın kendisine 

verilmesini isteyen Beyazıt, isteği reddedilince 1399 yılında şehri kuşatarak Malatya'yı ele geçirdi. 

Darende de bu tarihte Osmanlılar tarafından alındı. Beyliğin başına Nasıreddin Mehmet bey 

geçirildi. 

14

Bu sırada, Anadolu'da Timur istiası başlamıştı. Timur'a karşı bazı düşmanca davranışlarda 

bulunan Nasıreddin Mehmet, Memlüklülere bağlılığını gösterdi. Ancak, 1401 yılında Timur'un 

Malatya'yı yakıp yıkması üzerine Timur'un egemenliğini kabul etti. Memlüklüler'le anlaşarak 

Timur'a karşı birlikte hareket etmek istediyse de Malatya'yı ele geçiren Osmanlılara kızgın olan 

Memlüklüler teklifi kabul etmediler. 1402 Ankara savaşında Osmanlıların yenilmesi üzerine, Anadolu'da 

beylikler yeniden canlanmaya başladı. Daha sonra Dulkadiroğulları beyliği yüzünden 

Memlüklülerle Osmanlılar arasında sürekli çatışmalar oldu. Hersek Zade Ahmet Paşa ile Hadım 

Ali Paşanın komutasındaki Osmanlı ordusunun Memlüklüler'e yenilmesi üzerine, Dulkadiroğlu Ala 

Üd-Devle (1479-1515) Osmanlılara karşı düşmanca bir tutum içerisine girdi. Çaldıran Savaşı'ndan 

sonra (1515) Yavuz Sultan Selim, Sadrazam Hadım Sinan Paşa'yı Dulkadir beyliği üzerine 

gönderdi. Dulkadir beyi Ala Üd Devle, Turna Dağı Savaşı'nda yenilerek dört oğlu ile birlikte 

öldürüldü. Beyliğin başına Şahsuvar Bey'in oğlu Ali Bey, Osmanlı Hükümdarı adına hutbe 

okutmak ve para bastırmak şartıyla geçirildi. Böylelikle 1515 yılından itibaren Malatya, Osmanlı 

hakimiyetine geçmiş oldu. Şahsuvar oğlu Ali Bey'in 1521 yılında ölümünden sonra 

Dulkadiroğulları'nın toprakları Beylerbeyliği olarak Osmanlı topraklarına katıldı. 28 

1.1.10. Osmanlılar Dönemi 

Malatya, 1515 yılından itibaren Osmanlı yönetimi altında huzur içerisinde yaşadı. 1577 

yılında Suriye'de, Şam Diyade adlı Türkmen aşiretinden Şah İsmail olduğunu iddia eden bir kişi 

ayaklandı. Malatya yöresindeki Türkmenlerin de ona katılmasıyla sayıları 50.000'i aşan asiler, 

Kırşehir yöresine kadar ilerlediler. Osmanlı Devleti bu ayaklanmayı güçlükle bastırdı. 1582 

yılından sonra İran'la yapılan savaşlar Anadolu'da karışıklıkları daha da arttırdı. Malatya ve Sivas 

yöresinde ayaklanan Kiziroğlu Mustafa, adamlarıyla buraları haraca bağladı. Onun ölümünden 

sonra adamları, Malatya'dan Niğde'ye kadar yayılarak ayaklanmalarını sürdürdüler. 1582 yılında, 

İran'la yapılan anlaşma sonrasında Anadolu askerlerinin büyük bölümü yurtlarına döndü. Osmanlı 

Devleti bundan sonra Calalileri (asileri) cezalandırma yoluna gitti. Malatya yöresindeki asilerin bir 

kısmı yakalanarak cezalandırıldı. Geri kalanlar ise ayaklanmalarını sürdürdüler. 

1596 yılında Kiziroğlu Mustafa'nın adamlarından Kelp İlyas oğlu Ali, Malatya'da idi. Onun 

ve ünlü asilerden Karayazıcı'nın merkezi yönetimle olan çatışmaları, Malatya yöresine büyük 

zararlar verdi. 

Sivas beylerbeyi Alacaatlı Ahmet Paşa, halka zulümkâr davrandı. Emri altındaki askerler her 

yeri yağmaladılar. Arapgir kadısı Taret Efendi'nin İstanbul'a gönderdiği 1603 tarihli mektuplar bu 

durumu açıkça ortaya koymaktadır. Bunlara göre Malatyalı Zeynel Bey, Arapgir sancağının 

Alacaatlı Ahmet Paşa tarafından kendisine verildiğini ileri sürerek, 600 askerle Arapgir'e gelmişti. 

Kasaba halkı bunları kabul etmemiş, çıkan çatışmada asiler, halktan 200 kişiyi öldürmüşlerdir. Bu 

sırada yine Alacaatlı Ahmet Paşan'nın adamlarından Kayserili Bali Ağa, müfettişlik taslayarak 

Arapgir'e geldi, Malatya'lı Zeynel Beyle birleşerek kasabayı haraca bağladı. Arapgir'de 40 gün 

kalan asiler 300'den fazla evi yıkıp, yakacak olarak kullandılar. Zeynel Bey'in ayrılmasından sonra, 

Arapgir bu defa da Gerger'de oturan Başı Büyük Hamza Bey ile Kethudasının saldırısına uğradı. 

Başıbüyük oğlu Hamza bey, 700 zorba ile kasabayı basıp halktan 100 kişiyi öldürdü, Arapgir halkı 

evlerini bırakıp dağlara kaçmak zorunda kaldı. Kasabada üç aydan fazla kalan Hamza Bey, her yeri 

yağmalayarak yöre köylerinden topladığı 40.000 hayvanı Gerger'e gönderdi. Dağlara kaçan halkın 

bir bölümünü de yakalatarak soydu. 

Bu dönemden sonra Malatya'da yer yer ayaklanmalar olduysa da Osmanlı'ya bağlı olarak 

huzurlu bir yönetim oluşturulmuştur. 

28 UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı Prof.Dr, Anadolu Beylikleri ve Ak Koyunlu-Kara Koyunlu Devletleri 

Ank.1937 

15

XIX. yüzyılın başlarında, Malatya kenti harap bir durumdaydı. Yılın yaklaşık 4/3'ünü 

bağlarda geçiren halk, bu yörelerde yerleşme eğilimindeydi. Kent de bu sebepten dolayı gelişemiyordu. 

1835 yılında Malatya'dan geçen J. Brand, kentin sürekli eşkiya saldırısına uğradığını 

sıkça görülen salgın hastalıklardan zarar gördüğünü belirtmektedir. 

1838 yılında, Osmanlı ordusu komutanı Hafız Paşa, karargahını Harput Mezra'dan Malatya'ya 

taşıyınca, Eski Malatya (Battalgazi) tamamen terk edilmeye başlandı. Askerlerini barındıracağı ev 

bulamayan Hafız Paşa, bağlara göçen halkın evlerine el koydu. Ordu, 1838-1839 kışını Malatya'da 

geçirince kent halkı bağlara sığınmak zorunda kaldı. Bağların bulunduğu Asbuzu yöresi (bugünkü) 

Malatya olarak gelişmeye başladı. Ordu Nizip Savaşı için Eski Malatya'dan ayrıldıktan sonra, halk 

harap olmuş evlerine dönmedi. Malatya'dan geçen İngiliz gezgin, W. F. Ainsworth, askerlerin 

ayrıldığı kentte, yıkık 500 ev bulunduğunu yazmaktadır. Charles Texier de, kervansarayların ıssız, 

evlerin perişan olduğunu belirttikten sonra Eski Malatya'nın yakında kent olmaktan çıkacağını 

belirtmektedir. 

Yeni Malatya'nın kurulduğu Asbuzu yöresi, sulu bahçeler ve bağlardan oluşmaktadır. Ayrıca 

bağ ve çevrelerinde ufak yerleşim yerleri de bulunmaktaydı. Zamanla dış mahalleler Asbuzu ile 

birleşti. Malatya XIX. yüzyıl boyunca küçük bir kent olarak kalmış, asıl gelişmesi Cumhuriyet 

döneminde olmuştur. 

1521 yılında Maraş (Dulkadiriye) eyaleti kurulduğunda Malatya bu eyalete bağlı bir sancaktı. 

Ayn-ı Ali Efendi'nin Kavanın-i Al-i Osman risalesine göre, 1609 yılında Maraş eyaleti sancakları 

arasında Malatya da bulunmakta idi. Bu durum uzun süre değişmemiştir. Başbakanlık Arşivi, 

Maliyeden müdevver 9.590 nolu deftere göre, 1777-1787 yıllarında Malatya Rakka (Suriye Şehri) 

eyaletine bağlıydı. Bu tarihte Malatya Sancağının kazaları şunlardı: Kahta, Taşabad, Şuuremaa 

Bucak, Gerger, Besni, Maşra, Hısınmansur, Samsat, Dostibirke, bu dönemde Arapgir, Sivas eyaletine 

bağlı bir sancaktı. Darende ise Sivas eyaletine bağlı, Divriği sancağının kazası idi. 

Malatya'da 1518-1530-1560 yıllarında üç defa sayım yapılmıştır. 1530 yılında kent nüfusu 

7300 kadardı. 1560 yılında ise 8700'ü bulmuştur. XVI. Yüzyıl ortalarında Malatya'da 32 mahalle 

vardı. 

Malatya yöresi, Osmanlıların klasik döneminde, Maraş eyaletine bağlı bir Liva (Sancak) idi. 

1831 yılındaki idari değişiklikle, Malatya Liva'sı, Maraş Merkez Liva, Samsat ve Gerger 

Liva'larıyla birlikte Maraş eyaleti sınırları içinde yer almakta idi. . 

1847 yılındaki idari ,bölünmede Malatya Livasının bu defa Harput eyaletine bağlandığı 

görülmektedir. Malatya'nın yanı sıra, Harput eyaletinin diğer Livaları Merkez Liva, Arapgir ve 

Besni'dir. 

1867 yılındaki vilayet nizamnamesi ile, Malatya Liva olmaktan çıkıyor ve kaza'ya 

dönüşüyordu. Bu dönemde Malatya kazası, Diyarbakır vilayetinin Mamuret-ül Aziz sancağına 

bağlı kazası idi. 

1877 yılındaki Devlet Salnamesi, Malatya'nın, Diyarbakır vilayetine bağlı bir sancak 

olduğunu kaydetmektedir. Bu dönemde, Malatya sancağımın kazaları, sırasıyla, Akçadağ, Besni, 

Hısınmansur ve Kahta idi. Arapgir kazası ise Mumuretül Aziz'e bağlı idi. 

1892 yılındaki Devlet Salnamesi, Malatya sancağının Diyarbakır vilayetinden alınarak, 

Mamuret-ül Aziz vilayetine verildiğini belirtmektedir. Bu dönemde, Malatya sancağının kazaları, 

1877 yılındaki durumlarım muhafaza etmekte idi. Cuinet 29 , Malatya Sancağının 1891 yılında 5 

kazası, 9 nahiyesi ve toplam 1240 köyü olduğunu yazmaktadır. 

1918 yılında Malatya sancağı, 1892 yılındaki durumunu korudu. Bugün Malatya'ya bağlı olan 

29 Fransız coğrafyacı gezgin 

16

Darende kazası ise 1867 yılından sonra Sivas Merkez Sancağı'na bağlıydı. Osmanlı dönemin'in 

sonunda Müstakil Mutasarrıflık olan Malatya bu durumunu 1924 yılına kadar sürdürmüştür. 

1881-1893 yılları arasında Malatya Merkez Kazası'nın 133. 244 kişi nüfusu vardı. Cuinet 1892 

yılında Malatya sancağının toplam nüfusunun 216.280 olduğunu belirtmektedir. 

Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi ile ) il olan Malatya, yabancı 

işgaline uğramayan, nadir kentlerinden biridir. Malatya Ali Galip olarak bilinen ve Mustafa 

Kemal'in tutuklanmasını amaçlayan olayın dışında önemli bir hadiseye şahit olmamıştır. Malatya, 

Mondoros Mütarekesi döneminde, Karargahı Diyarbakır olan 13. Kolordu'nun denetimi altında idi. 

Kolorduya bağlı 12. Süvari ve Topçu alayının karargahları buradaydı. Yöre halkının siyasi 

eğilimlerini aşiret ilişkileri belirliyordu. 1919 yılında merkezi İstanbul'da olan Kürt Teali 

Cemiyetinin, Elazığ şubesi aracılığıyla Malatya yöresinde de yoğun çatışmaları vardı. Bu cemiyet 

1919 yılının Ağustos ve Eylül aylarında Malatya, Mutasarrıfı Bedirhanlı Halil Rahmi Bey ve 

İngilizler 'in Musul'daki siyaset temsilcisi Nowill'in yardım ve gayretleri ile bir ayaklanma için 

yoğun çaba harcıyorlardı. Bu çalışmaları, Harbiye ve Dahiliye nezaretlerine bildiren birlik 

komutanları gerekli tedbirlerin alınmasını isteyerek ve kendileri de üzerlerine düşen görevleri 

yaparak tehlikeyi bertaraf etmişlerdir. 

1.1.10.1. Ali Galip Olayı 

Mustafa Kemal'in 1919 yılında Anadolu'ya geçmesiyle başlayan, Erzurum Kongresi sonrasında 

daha da yoğunluk kazanan direniş hareketleri, İstanbul Hükümeti'ni kaygılandırıyordu. 

Damat Ferit Paşa hükümeti tedbir olsun diye Mustafa Kemal'i görevden almış, netice alamayınca 

da tutuklanarak İstanbul'a getirilmesini kararlaştırmıştı. 

Mustafa Kemal'i tutuklama görevi Mamüret ül- Aziz (Elazığ) valiliğine atanan Ali Galip'e 

verildi. Ali Galip ilk zamanlarda, bu görevi yerine getirmedi. 1919 Eylül'ünde Mustafa Kemal ve 

Ali Galip aynı günlerde Sivas'a geldiler. Yapılan görüşmede Ali Galip, Mustafa Kemal ile aynı 

görüşleri paylaştığını söyleyerek Sivas'tan ayrılıp Elazığ'a geldi. Burada 1 ve 2 Eylül 1919'da Dahiliye 

Nezareti'yle birkaç telgraf görüşmesi yaptı ve Mustafa Kemal'i yakalama görevini yeniden 

üstlendi. Arkasından Besni'deki bazı soyguncuları yakalamak bahanesiyle Malatya'ya geldi. 6 ve 8 

Eylül 1919'da Ali Galip'le Dahiliye Nezareti arasında yeni görüşmeler oldu. Bu görüşmelerde, Ali 

Galip'in birkaç yüz silahlı ile Sivas'a gitmesi, Sivas kongresini basarak dağıtması, Mustafa Kemal 

ve arkadaşlarının da tutuklanması kararlaştırıldı. Malatya'daki telgraf memurları bu haberleşmenin 

bir örneğini Sivas'a, Mustafa Kemal'e göndermeleriyle, hazırlanan bu plan ortaya çıktı. 

Toplantı halinde olan Sivas Kongresi, olağanüstü bir oturumla, Ali Galip'in zaman geçirilmeden 

tutuklanmasını ve İstanbul Hükümeti'ne sert bir protesto telgrafı çekilmesini kararlaştırdı. Sivas 

Kongresi'nde alınan karar üzerine, Malatya'daki 12. Süvari alayının komutanı Kemal Bey harekete 

geçerek, Malatya Mutasarrıfı'nın evini kuşatarak Mutasarrıf ve Ali Galip'i yakalamak istedi. Alınan 

bu tedbiri önceden öğrenen Mutasarrıf Halil Rahmi Bey, Ali Galip ve İngiliz Ajan binbaşı Nowill 

şehirden kaçıp Kahta'ya gittiler. Oradan da Urfa ve Halep'e kaçtılar. Bu suretle Mustafa Kemal'i 

yakalama girişimi sonuçsuz kaldı. 

Sivas Kongresi'nde alınan karar uyarınca Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin 

Malatya ve kazalarında da birer şubesi açıldı. Bu çalışmaların başında belediye başkanı Abdullah 

Efendi,Ulemadan Abdurrahman ve Keşaf Efendiler,Eşraftan da Mehmet ve Lütfi Efendiler vardı. 30 


17

1.1.11. Cumhuriyet Dönemi 

Uzun süren savaşların yorduğu, maddi ve beşeri kayıpların had safhaya ulaştığı ve umutların 

tükenmek üzere olduğu bir anda , bu ulusun tarihte bir çok kere yaptığı gibi , tüm ulus kenetlenmiş 

ve Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde silkinerek, işgalciler tarafından kendisine biçilen kefeni 

yırtmış ve modern Türkiye Cumhuriyetini kurmuştur. Kayıtsız ve şartsız Halk Egemenliği ile 

taçlandırılan bu yeni dönem savaşın yaralarının sarılması, hızlı bir ekonomik kalkınma ve muasır 

medeniyet çizgisini aşmak için yoğun çabaların yaşandığı bir dönem olmuştur. Sosyal, siyasal ve 

ekonomik alanda yapılan reformlar,tarihten gelen “doğru” olanı çabuk özümseme yetisi ile halk 

tarafından özümsenmiş ve adeta toplumsal bir dönüşüm başarılmıştır. 

Bu süreçte Malatya‘da sosyal ve ekonomik alanda büyük gelişim göstermiştir. Cumhuriyetin 

ilk yıllarında benimsenen devlet eliyle kalkınma sürecinde Malatya ‘da yapılan kamu yatırımları 

Malatya ilinde sanayinin önünü açmış ve sanayicilere ufuk kazandırmıştır. 

Cumhuriyetle birlikte (20 Nisan 1924 Anayasası 89. maddesi) il olan Malatya, yabancı 

işgaline uğramayan, nadir kentlerinden biridir. 

Mustafa Kemal Atatürk'ün, Cumhuriyetin ilanından sonra yurt çapında başlatılan ekonomik 

kalkınma faaliyetlerinin gelişimini incelemek üzere gittiği yerler arasında Malatya da 

bulunmaktadır. 

Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele yıllarında ekonomik durumu sarsılmış olan 

Malatya'nın demiryoluna bağlanmış olması ticari kapasitesini artırmıştır. 1939 yılında Malatya Bez 

Fabrikası ve Tütün Fabrikası kurulmuştur. Bu sanayileşme çabaları sonraki yıllarda gelişerek 

devam etmiş,Malatya Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye'nin kalkınma çabalarına paralel bir 

gelişme seyri göstermiştir. İftiharla belirtmek gerekmektedir ki; Malatya'da yetişen İsmet İnönü ve 

Turgut Özal gibi iki önemli şahsiyet cumhurbaşkanlığı makamına kadar gelebilmiş ve Türkiye 

Cumhuriyeti ‘nin çağdaş vizyonunda belirleyici olmuşlardır. 

Atatürk'ün en yakın silah arkadaşı olan İsmet İnönü, Cumhuriyetinizin kuruluş yıllarında 

önemli görevler üstlenmiştir. Ayrıca çok partili demokratik hayata geçişimizin mimarıdır. 

Diğer cumhurbaşkanımız Turgut Özal, sosyal ve ekonomik alanda bir düşünce devrimi 

yaparak; Türkiye’nin çağdaşlaşma sürecinde sıçrama yaratmış ve çağdaş ekonomik modelin 

uygulanması sonucu değişen çağa ayak uydurabilen Türkiye'nin uluslararası platformda yer ve rol 

almasını sağlamıştır. 

Tüm topluma mal olmuş bu mümtaz şahsiyetlere duyulan sevgi ve şükran duyguları tüm 

yurtta olduğu gibi Malatya’nın da her köşesine sinmiş olup, aziz hatıraları yaşatılmaktadır. 

1.1.11.1. Atatürk’ün Malatya’ya Gelişleri 

Büyük Önder Atatürk, Ege Vapuru ile 12 Şubat 1931 günü Mersin ilimize gelmiş, aynı gün saat 

18.00'de özel treni ile yeni hizmete açılan Fevzipaşa- Malatya demiryolunu takip ederek 

Malatya'ya gelmek üzere harekete geçmiştir. 13 Şubat 1931 günü saat 17.30'da Malatya garına 

gelen Atatürk, burada büyük bir törenle karşılanmış, halk büyük bir sevgi ve saygıyla bağrına 

basmıştır. O gün ilimizin büyük caddeleri ve resmi daireler bayraklarla donatılarak şükranlarını 

ifade etmişlerdir. 

Mustafa Kemal, trenden indikten sonra hem Malatya halkını görmekten duyduğu memnuniyeti 

ifade etmek, hem de demiryollarının önemini belirtmek üzere o dönemin başbakanı İsmet İnönü'ye 

çekilmek üzere Malatya valisi sayın Mehmet Tevfik beye bir telgraf vermiştir.Atatürk telgrafında 

şöyle diyordu; 

18

"Başvekil İsmet Paşa Hazretlerine, 

Yeni yapılan tren yolu ile Malatya'ya vardığım bu günde size takip ettiğiniz pek isabetli imar 

faaliyetlerinden dolayı, bir daha tebrik ve takdirlerimi arz ederim efendim. 

Malatya - 13 Şubat 1931 

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal" 

Tren garından ayrılan Atatürk, otomobile binmedi, İstasyon virajına kadar Malatya halkı ile 

birlikte yaya yürüdü. Daha sonra yeni açılan Atatürk caddesini otomobili ile geçerek, bugünkü 

"Atatürk Evi ve Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü" binası olarak kullanılan o günkü adı ile "Türk 

Ocağı" binasına geldi. Atatürk, burada halka hitaben yaptığı konuşmada şunları söyledi; 

"Malatya'yı görmek, Malatya'lılarla daha çok görüşmek için bu kadar zaman yeterli değildir.İleride 

daha uygun bir zamanda belki Başvekil İsmet Paşa ile gelip, sizlerle görüşmek fırsatını bulurum." 

Malatya Belediye Başkanı Mustafa Naim (Karaköylü), Atatürk'e hiç olmazsa Malatya'da 

birkaç gün kalmasını arz edince; 

Atatürk demiryollarının önemini belirten şu konuşmayı yaptı: 

"Arkadaşlar, önemli bir ilimizin merkezine bizi getiren, demiryolu olmuştur. Bugüne kadar 

bu önemli ve feyizli Malatya'ya gelmek isteyenler, bu medeni vasıtanın bulunmamasından dolayı 

isteklerine kolaylıkla muvaffak olamamışlardır. Yeni eser bu genel isteği tatmin edecektir, 

ümidindeyim.Türkiye Hükümeti'nin tespit ettiği projeler dahilinde belirli zamanlar içinde, vatanın 

bütün bölgeleri çelik raylarla birbirine bağlanacaktır. Bütün vatan bir demir kitle haline gelecektir. 

Demiryolları memleketin tüfekten, toptan daha önemli bir koruma silahıdır. Demiryollarını 

kullanacak olan Türk Milleti doğuşundaki ilk sanatkarlığının, demirciliğinin eserini göstermiş 

olmakla övünecektir. " 

"Demiryolları, Türk Milletinin refah ve medeniyet yollarıdır" 

Geceyi Malatya'da geçiren Atatürk, 14 Şubat 1931 günü Adana'ya gitmek üzere özel treni ile 

Malatya'dan hareket etmiştir. 

12 Kasım 1937 günü Ankara'dan özel treni ile hareket eden Atatürk, 13 Kasım 1937 günü 

saat 9.40'da Sivas'a geldi. Aynı gün saat 11.10'da yeni açılan Sivas Malatya demiryolu ile 

Malatya'ya gelmek üzere Sivas'tan hareket etti. 

14 Kasım 1937 günü saat 13:00’de Malatya'ya ikinci defa gelen Atatürk, tren garında 

Malatya Valisi sayın İ. Ethem Akıncı, Belediye Başkanı Sayın Teyfik Temelli, milletvekilleri, 

askeri yetkililer, öğrenciler, izciler ve Malatya halkı tarafından parlak bir törenle karşılandı. Bu 

karşılama töreni sırasında 21 pare top atışı yapılarak Atatürk'e olan saygı ifade edildi. 

Malatya garından şehre hareket eden Atatürk, 25 Mayıs 1937 günü temeli atılan ve inşaatına 

devam edilen Malatya Bez Fabrikası inşaat alanına uğramış, ilgililerden bilgi almış, biran önce 

bitirilmesi talimatını verdikten sonra İş Bankası Genel Müdürü Muzaffer Eriş'le görüşerek, 

Malatya'nın sınai kalkınması ile ilgili bir rapor hazırlayıp kendisine vermelerini söylemiştir. 

Buradan doğruca, inşa halindeki Malatya Devlet Hastanesi'ne gidilmiş, gereken bilgi alındıktan ve 

gerekli talimatları verdikten sonra Halk Evi'ne gelinmiştir. 

Burada kısa bir süre kalan Atatürk ve yanındaki heyet, kendilerini görmek için toplanan 

halkın alkışları arasında otomobillere binerek istasyona gelmişler, saat 14.00'ü biraz geçe "Yaşasın 

Atatürk'ümüz" sedaları ve alkışları arasında özel treniyle Diyarbakır'a hareket etmişlerdir. 31 

31 Kaynak: Celal YALVAÇ Araştırmacı Yazar 

19

1.1.12.Malatya Adının Aslı 

Malatya, kuruluş ve isim itibariyle başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe 

uğramadan gelen Anadolu şehirlerinden birisidir. Kültepe vesikalarında "Melita" şeklinde görülen 

Malatya'dan Hitit vesikalarında "Maldia" olarak bahsedilmektedir. Asur lmparatorluk devri 

vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında 

ise Melitea denilmektedir. Malatya kelimesinin Hititçe "bal" anlamana gelen "Melid"den türediği 

anlaşılmaktadır. Hitit hiyeroglif kitabelerinde Malatya şehri, bir öküz başı ve ayağı ile ifade edilmektedir. 

32 

Eski çağ coğrafyacılarından Strabon (M.Ö. 58- M.S. 21) Malatya'yı sürekli "Melitene" adı ile 

zikretmiştir. Kesin olarak yerini vermediği geniş bir alan içerisinde "Kataonia" ile Fırat Nehri 

arasında Kommagene sınırında Kapadokya Krallığı'nın (M.Ö. 280-212) on Valiliğinden birisi 

olarak gösterir. Ona göre Melitene, Sophene (takriben bugünkü Elazığ ile Fırat Nehri arasındaki 

bölgeyi ifade eder) nin karşısında kurulmuş bir eyalet olduğu kadar kentleri bulunmayan bir 

bölgenin adıdır. Strabon'a göre bu yöre; zeytin-üzüm ve meyva ağaçlarıy1a bezenmiş, 

Kapadokya'da bir benzeri bulunmayan tek yerdir. 

Pline'ye dayanarak Malatya'nın Asur kraliçesi Semiramis tarafından "Meliten" adıyla 

kurulduğunu kayıt eder. Bu bilgi, daha sonraki çalışmalarda aynen doğrulanmıştır. 

Gelişen Maldia-Melite ne (Malatya), Kalkomik çağdan beri iskan görmüş ve bugünkü 

Aslantapede 27 kültür katı bırakmıştır. Buradan 4 km. kuzeyde yer alan Battalgazi'ye M.S. 79-81 

yıllarında Roma kralı Titus zamanında lejyon karargah olarak taşınmıştır. Yine şehre bu dönemde 

de Melitene adı verilmiştir. Artık bundan böyle bir şehir adı olarak bu isim kullanılmaya 

başlanacaktır. Roma şehir surları bu dönemde yapılmaya başlamıştır. Burası Roma devrinde, 

Hudutlarının korunması, coğrafi konumu ve jeopolitik önemi dikkate alınarak mühim bir merkez 

olarak muhafaza edilmekteydi. Bizans döneminde de bu değerini siyasi iktisadi bakımdan da 

korumuştur. 33 

Bizans-Arap mücadelesi sonucunda şehir İslam hakimiyetine geçmiştir. (M.S. 659) Bizans 

kaynaklarında da Melitene şeklinde kullanılan Malatya şehir adı, Araplar tarafından, kadim şekline 

yakın bir imla ile "Malatiyye" adıyla anılmaya başlanacaktır. Araplar, "Sugür EI-Cezeriye "nin 

merkezi haline getirdikleri bu şehri aynı zamanda bölgenin en büyük ve mamur bir beldesi 

yapmışlardır. Abbaslerden Harun Reşit döneminde (M.S. 786-809) "EI-Avasım" adıyla oluşturulan 

müstakil bir idari bölgenin merkezi olma hüviyetini kazanır. Böylece Malatya, İstanbul'a kadar 

uzanan Rum kazalarının hareket üssü olma özelliğini de taşır. Bu merkezin bir diğer özelliği ise 

Tarsus, Adana, Maraş şehirleri gibi Horasan'dan nakledilen Türkler'in önemli bir yerleşim yeri 

durumuna gelmiş olmasıdır. Malatya'ya çok eski zamanlardan beri çeşitli sebeplere bağlı olarak 

Türk yerleşiminin olduğu bilmekteyiz. Bu bölgede Türk varlığı, Arap - Bizans mücadeleleri 

sırasında ortaya çıkmıştır. Türkler, bu güzel ve önemli beldenin adını değiştirmeyerek Araplardan 

aldıkları Malatya şekliyle günümüze taşımışlardır. 11. yüzyıl başlarından itibaren Anadolu bir Türk 

yurdu haline gelmeye başlamıştır. Bu bölge de Türk-Bizans mücadelelerinin odaklaştığı şehirlerden 

biri olmuştur. 1056-1101 yılları arasında birkaç defa el değiştirmiştir. 1101 yılında 

Danişmenli Melik Muhammed Gazi'nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek 

üzere Türk Beldesi haline getirilmiştir. Selçuklular döneminde "Vilayet-i Malatya" olarak anılan 

şehir, bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak "Dar-ul Rifa" (Saadet, mutluluk yeri) olarak anılmıştır. 

Memlüklü devleti kaynaklarında, DulkadirIiler ve diğer Türkmenlerle meskun olan Malatya 


33 GÖĞEBAKAN Göknur, Malatya Kültür Dergisi, Sayı1,1994 

20

ve havalisi için "İklim AI-Ozaria (Üzeyir Ülkesi) lakabı kullanılmıştır. 

Osmanlılar döneminde aynı adla anılan şehirde , daha önce belirtildiği gibi, 1838 yılında 

Osmanlı ordusu ikamet ederek kışlamıştır. Yöre insanı Aspuzu bağları olarak bilinen yazlığa göç 

etmiş, orada yerleşerek bugünkü şehir oluşmuştur. Malatya, günümüze modern bir yapılanma ile 

gelirken asıl tarih çekirdeğini oluşturan Battalgazi (Eski Malatya), yöre insanının deyimi ile "Aşağı 

Şeher”, bugün turistik bir ilçe olarak varlığını sürdürmektedir. Bu bilgiler ışığında Malatya, isim 

olarak fazla bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir. 

1.1.13.Battal Gazi Destanı 

Destanlar, tarihin bir şey söylemediği tarihsel dönemlerin ışık tutan yegane kaynaklardır. 

Destanlar adeta milletlerin masallaştırdıkları tarihleri olup, yaşanan sosyal olayların bıraktığı izler 

zaman içerisinde, halkın muhayyilesi ile yoğrula yoğrula şekillenir. Zaman ve mekan bakımından 

değişikliğe uğrasa da toplum hayatında yaşananlara ait izleri hep muhafaza ederler. Destanlar 

ortaya çıktıkları dönemde halk değerleri içerisinde önemli yere sahip; meziyetleri(yiğitlik, mertlik) 

öne çıkararak , özellikle milletlerin tarihlerindeki “yeni Kuruluş” dönemlerinde hasımlarla yapılan 

mücadelelerde halkın birbiri ile ve vatanları ile kenetlenmelerine hizmet ederler. 

Battal Gazi ve Destanı da bu bağlamda yani Anadolu ‘nun Türkleştirilmesi ve 

Müslümanlaştırılması döneminde Bizans’lılarla yapılan mücadelelerin ortaya çıkardığı kahraman 

ve bu kahramanın yiğitliğini anlatan hikayesidir. 

Anadolu’ya Türk akınları 359 yılında Hun akınları ile başlamıştır. VII. Yüzyıl başlarında 

İslamiyetin doğuşu ile birlikte güçlenen İslam devleti Anadolu’ya akınlar yapmaya başlamış, 

Abbasiler döneminde İslamı seçen Türklerden oluşturulan İslam ordularının Anadolu akınları VIII. 

Yüzyılın ikinci yarısından itibaren yoğunlaşarak devam etmiştir. 

1071 yılına gelinceye kadar Anadolu ‘nun doğu sınırları Müslümanlarla Bizanslılar arasınsa 

sık sık el değiştiren bölgeler olagelmiştir. Özellikle Tarsus-Malatya doğrultusunda çizilecek hattın 

kuzey ve güneyi büyük ölçüde devamlı mücadele sahası olan bir bölge idi. 34 İşte Battal Gazi destanı 

bu tarihsel bağlamda doğmuştur. 

Arap ve Türk edebiyatında özellikle halk romanlarındaki yiğit ve cengâver Battal Gazi ile 

eski adıyla Akroinon yeni adıyla Seyitgazi kasabasında büyük bir külliyenin içerisinde yatan 

Abdullah El Battal’ın aynı kişi olup olmadıkları kesin olarak bilinememekle beraber ; Bu büyük 

destan kahramanının yaşayıp yaşamadığı hakkında her hangi bir münakaşaya lüzum görmüyoruz, 

zîra hem matbuatta, hem halk şiirinde hem de halk geleneğinde Battal Gazi yaşamış ve 

yaşamaktadır. 35 

Seyyit Battal Gazi'nin yaşadığı hakkında en küçük bir şüphemiz yoktur. Ancak maceralarının 

bütünü doğru mudur? Bu soruya şöyle cevap vermekle yetineceğiz: Seyyit Battal Gazi, halk 

hikayelerinde ve yazarların çeşitli eserlerinde «Fevkal beşer» dediğimiz olağan üstü yetenek ve 

gücü ile tanıtılmış ve yakınlığı olan bütün olaylar O'na mal edilmiştir. Gerek manevi, gerekse 

maddi yönden O'nun varlığı büyüklüğü ortaya koyulmağa çalışılmıştır. 36 

34 

ŞEKER Mehmet Prof.Dr.,Anadolu’nun Türk Vatanı Haline Gelmesi, Tükler Ansiklopedisi 6. Cilt. 

Sh.270, Ankara,2002 

35 

KÖKSAL Hasan Dr.,Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, Kültür Bakanlığı Yayını,1984 Ankara, sh.37 

36 KÖKSAL Hasan a.g.e. 

21

1.1.13.1. Battal Gazi Destanının (Battal namenin) Özeti 

Bir gün Hz. Muhammed ashabiyle otururken vahy gelmediğinden bahisle güzel 

mevzulardan konuşulmasını ister. Ashabdan Abdülvehhab, Rum vilayetinden bahseder. O anda 

gelen vahyde bu vilayetin iki yüzyıl sonra Cafer adında bir yiğit tarafından Müslüman edileceği 

bildirilir. Hüseyin Gazi, peygamber soyundan bir kişidir. Malatya'ya yerleşmiştir. Malatya'nın önde 

gelen kişilerindendir. Bir oğlu vardır ve adı Cafer'dir. 

Hüseyin Gazi, bir av esnasında Rum beylerinden Mihriyayil tarafından hile ile öldürülür. Cafer 

genç bir delikanlı iken babasının katillerini öldürür ve Serasker olur. Bundan sonra Kayser 

ordularıyla yapılan iki savaşta Cafer üstün başarılar gösterir ve Malatya beylerinin güvenini 

kazanır.Kayser, Ahmer komutasındaki bir başka orduyu Malatya üzerine gönderir. Cafer, Ahmer'le 

yaptığı ferdi mücadeleyi kazanır. Bunun üzerıne Ahmer, müslüman olur. Kendisine Cafer 

tarafından «AHMET» ismi verilir. Ahmet de Cafer' e «Battal» ismini verir 37. 

Bu andan itibaren Battal Gazi Bizanslılarla girdiği sayısız savaşta gösterdiği kahramanlıklar 

destansı bir dille anlatılır. 

Artık Anadolu’da müslümanlar açısından Bizans tehlikesi bertaraf edilmiş Battal Gazi de 

Medine’ye yerleşmiştir. Ancak Battal Gaziden aman dilemiş Kayser Kanatur, Battala verdiği sözü 

unutur ve Malatya üzerine ordu gönderir. Ordu şehri yakıp yıkar Battal durumu işitince topladığı 

ordu ile Kayser‘le savaşır. Kayser Nesih kalesine saklanır. Battal kaleyi kuşatır. Kale duvarının 

dibinde dinlenmek amacıyla uzanır ve uyur.Kaleden Battalın uyuduğunu gören Kayser‘in kızı O’na 

aşık olur. Gelmekte olan Bizans ordusundan haberdar etmek için bir not yazar ve bu notu taşa 

sararak O’na atar.Uyandırmak için âşığı tarafından atılan taş Battalın başına değer ve Battal’ı 

öldürür. Prenses Battalın öldüğünü görünce kederinden kendi hançeri ile kendini öldürür. 

37 KÖKSAL Hasan a.g.e. 

22

1.2. İLİN COĞRAFİK VE JEOLOJİK YAPISI 

1.2.1 Genel Konumu 

Malatya İli, Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Fırat Havzası'nın Yukarı Fırat bölümünde yer alır. 

Hatay-Maraş çöküntü oluğunun kuzey ucunda; Tohma, Fırat ve Kuruçay vadileri ile bunları 

çevreleyen dağlar ve platolar üzerine yayılan il topraklarının yüzölçümü 12.412 km ²'dir. Sultan 

Suyu ve Sürgü Çayı vadileriyle Akdeniz'e,Tohma Vadisi'yle İç Anadolu'ya, Fırat Vadisi'yle Doğu 

Anadolu'ya açılan il alanı, bu üç bölge arasında bir geçiş bölgesi oluşturur. 

37° 54' ve 39° 03' kuzey enlemleri ile 38° 45' ve 39° 08' doğu boylamları arasında kalan 

Malatya'da, il merkezinin yükseltisi 900 metredir. İl alanını, yönetsel bakımdan, doğudan Elazığ'ın 

Sivrice, Baskil, Keban ve Ağın, kuzeyden Erzincan'ın Kemaliye, kuzey ve kuzeybatıdan Sivas'ın 

Divriği, Kangal, batıdan Maraş'ın Elbistan, Pazarcık ve Sivas'ın Gürün, güneyden Adıyaman'ın 

Gölbaşı, Besni, Merkez, Kahta ve Gerger, güneydoğudan Diyarbakır'ın Çüngüş ilçeleri 

çevrelemektedir. 

İl en yakın komşusu olan Elazığ’a 101 Km, en uzak komşusu Erzincan’a 364 Km 

mesafededir Malatya İlimizin komşu illere olan uzaklıkları; 

Malatya-Elazığ 101 Km. 

Malatya-Diyarbakır 252 Km. 

Malatya-Adıyaman 185 Km. 

Malatya-Kahramanmaraş 223 Km. 

Malatya-Sivas 247 Km. 

Malatya-Erzincan 364 Km. 

İl alanı yeryüzü şekilleri bakımından, kuzeyden Yama Dağı ve Yama Platoları batı ve güney 

batıdan Nurhak Dağları ve uzantıları, güneyden Malatya Torosları, doğudan Fırat Vadisi'yle 

kuşatılmıştır. 

1.2.2. Malatya İlinin Coğrafik Yapısı 

Malatya ili alanı, Fırat Havzası üzerinde yer alır. Yukarı Fırat bölümünde Malatya Havzası 

olarak adlandırılan yöre, Güneydoğu Toroslar 'ın güney ve kuzey sıraları ile bu dağlar arasına 

sıkışmış çöküntü oluklarından oluşur. 

Yer yer düzenli sıralar oluşturan dağlar, tabanında Malatya Ovası'nın bulunduğu büyük 

çöküntü alanını güneyden, batıdan ve kuzeyden kuşatır. Çöküntü alanının su bölüm çizgilerinde 

yükseltileri 1.000 metrenin,üzerinde olan ve geniş alanlar kaplayan platolar, merkeze doğru alçalır. 

Bu yüksek yapıyı batı ve kuzeybatı yönünde Tohma ve Kuruçay vadileri, güneybatı yönünde Sultan 

Suyu Vadisi çeşitli parçalara ayırır. Platolar, vadi yamaçlarında oldukça düzenli diziler 

oluşturan taraçalar ile son bulur. 

İl topraklarında, hemen hemen tüm yeryüzü şekillerine rastlanmakla birlikte, plato ve dağlar 

ağırlıklıdır. Daha sonra ovalar ve vadiler gelmektedir. 

1.2.2.1 Malatya İlinin Dağları 

İl alanının büyük bölümü dağlarla kaplıdır. III. Zaman'daki Alp Kıvrımlaşması sırasında 

şekillenen Güneydoğu Toroslar'ın kolları, ilin güneyini doğu-batı yönünde baştanbaşa kaplar. 

Güneyde daha düzenli sıralar oluşturan bu dağlar batı ve kuzeyde önemli ölçüde aşınarak platolara 

dönüşmüştür. Bu sarp ve yüksek yapı, ya doğrudan ya da Tohma Suyu aracılığıyla Fırat'a katılan 

Çok sayıda akarsuyla sıkça parçalanmıştır. Malatya, vadileriyle çevre illere bağlanmaktadır. 

Önemli karayolları ve demiryolları bu vadilerden geçer. İl alanında önemli bir yer kaplayan ve 

genellikle çıplak olan bu dağların en önemlileri şunlardır: 

23

1.2.2.1.1 Malatya Dağları (Malatya Torosları) 

Güney Doğu Torosları Gaziantep Gölbaşının kuzeyinde yer alan Kapıdere boğazından 

sonra çeşitli kollara ayrılır. Dağ kütlesinin güney kolunu oluşturan ve batı-doğu yönünde uzanan 

Besni, Adıyaman ve Kahta ile Malatya Ovasını dolduran dağlara Malatya Dağları adı verilir. 

Yüksek ve çok dalgalı olan Malatya Dağları, çeşitli yönlerde inen akarsularla parçalanmıştır. Bu 

sebeple Malatya Dağlarında önemli düzlükler yoktur. Doğanşehir ovasının doğusunda düzenli 

sıralar oluşturmaya başlayan bu dağlar, Fırat Vadisine kadar zaman zaman genişleyerek, zaman 

zaman da daralarak uzanır. Malatya Dağları üzerindeki en önemli doruklar, batıdan doğuya doğru 

2.100 metre yükseltili Korudağ, 2.424 metre yükseltili Karakaya Tepe, 2.006 metre yükseltili 

Becbel Tepe, 2.545. metre yükseltili ŞilIan Tepe (Bey Dağı), 2.150 metre yükseltili Kelle Tepe ve 

2.306 metre yükseltili Gayrık Tepe'dir. ŞilIan Tepe (Bey Dağı), aynı zamanda Malatya'nın da en 

yüksek noktasıdır. 

Malatya Torosları'nın doğu ve kuzeydoğusu genellikle çıplaktır. Güneye bakan yamaçlarında 

kimi derin vadilerle ardıç ormanlarına rastlanmaktadır. Batı kesimlerinde ise, Doğu Anadolu'da 

hemen hemen ortadan kalkmakta olan öbür ibreli ağaçlar vardır. Dağların doruklara yakın 

bölümleri, yer yer sönükleşmiş ve düzleşmiştir. Buralarda otu ve suyu bol yaylalar vardır. Malatya 

Torosları'nın il alanında kalan kesimleri Doğu Anadolu'ya açık olduğundan kışları soğuk,yazları 

serin geçmektedir. Dağların yapısında karstik oluşumlar egemen olduğundan, yüzey suları hızla 

emilmekte ve daha düşük yükseltilerde kaynak şeklinde yeniden yüzeye çıkmaktadır. 

1.2.2.1.2 Nurhak Dağları 

Sultan Suyu Vadisi'nin batısından ve Maraş topraklarından il alanına sokulan Nurhak 

Dağları; Güneydoğu Toroslar'ın kuzeye açılan kolunu oluşturur. Vadiye koşut olarak kuzeydoğu 

yönünde uzanan bu dağlar, Tohma Suyu Vadisi'yle kesilir. Aynı zamanda, batıya ve kuzeybatıya 

doğru açılarak, Tohma Suyu' nun il alanı içinde kalan kollarının su bölüm çizgisini oluşturacak 

şekilde, bu akarsuyun havzasını batıdan kuşatır. Pek düzenli bir sıra oluşturmayan ve yer yer tek 

dağlar şeklinde yükselen bu kütle üzerindeki en önemli doruklar şunlardır: 2.428 metre yükseltili 

Derbent Dağı, 2.140 metre yükseltili Kepez Dağı, 2.013 metre yükseltili Akçadağ ve 1.922 metre 

yükseltili Kuşkaya Tepe. 

Malatya Ovası, Tohma Vadisi, Darende ve Doğanşehir arasını bütünüyle kaplayan Nurhak 

Dağları ve uzantıları, yeryüzü şekilleri bakımından Malatya Torosları'ndan hayli farklıdır. Malatya 

ve Doğanşehir ovalarıyla, Tohma ve Sultan Suyu vadilerine göre yaklaşık 500 metre yükseklikte 

çok dalgalı bir yeryüzü şekli oluşturan bu dağlar genellikle volkanik kökenlidir. Bu nedenle 

görüntüleri karadır. Bu dağlardan kaynaklanan akarsular, doğuda Sultan Suyu'na doğru akarak 

derin vadiler oluştururlar. Yükselti çoğunlukla 2.000 metrenin altındadır ve şekilleri genellikle 

yuvarlaktır. Ama eteklerde kimi kesimler dik ve sarptır. Bu dağlar arasında önemli bir ova 

olmadığından nüfus da seyrektir. Köyler çok geniş alanlara yayılan ve aşınım sonucu oluşmuş 

küçük düzlüklerin yanına kurulmuş mezralar durumundadır. Yapı miyosen kalkerlerden oluştuğundan 

toprak tabakası ince ve az otludur. Yüzey suları kısa zamanda emildiğinden, 

yararlanılabilir su kaynakları da azdır. 

1.2.2.1.3 Akçababa Dağları 

Tohma Suyu Vadisi ile Kuruçay Vadisi arasını dolduran bu dağlar, Nurhak Dağları'nın 

kuzeydoğuya doğru sokulan uzantıları durumundadır. Pek yüksek olmayan Akçababa Dağları, 

kuzeybatı yönünde yayılarak geniş bir alanı kaplar. Genellikle çıplak olan ve pek düzenli sıralar 

oluşturmayan Akçababa Dağları üzerindeki önemli doruklar, güneybatıdan kuzeydoğuya doğru, 

1.734 metre yükseltili Kuyucakbaşı Tepe, 2.164 metre yükseltili Akçababaçlı Tepe, 1.857 metre 

yükseltili Alibaba Tepe ve 2.052 metre yükseltili Leylek Dağı'dır. Yöre, Doğu Anadolu'ya açık 

24

olduğundan buralarda iklim çok soğuktur. Ayrıca, yararlanılabilir toprak katının önemli bir bölümü 

aşınımlarla yitmiş ve doğal örtüyü besleyemez duruma gelmiştir. Bu nedenle, yöredeki yaylalarda 

otlaklar da pek zengin değildir. 

1.2.2.1.4 Yama Dağı 

Ana çatısı Sivas il alanında kalan Yama Dağı kütlesi, güneye ve güneydoğuya doğru açılarak, 

Malatya'nın kuzeyini bütünüyle kaplar. Batıda Kuruçay Vadisi'ne, güneydoğuda Fırat Vadisi'ne 

dek uzanan Yama Dağı ve uzantıları, genellikle volkanik yapılıdır. Yükseltisi genellikle 1.500 

metrenin üzerindedir. Volkanik hareketler sonucu çıkan lavlar, boşlukları doldurduğundan yüksek 

kesimlerde yeryüzü şekilleri çok dalgalı değildir. Bu dağlar, geniş, toplu ve yüksek bir kabartı 

oluşturmaktadır. Önemli doruklar dışında bu kesim genellikle bir plato görünümündedir ve kalın 

bir toprak tabakasıyla örtülüdür. Bu yüksek yaylalar, Erzurum yaylalarını andırır. Zengin çayırlarla 

kaplı olup suyu boldur. 

Bu sıranın en önemli yükseltileri, Arguvan'ın batısında 1.516 metre yükseltili Doyuran Tepe, 

Kozdere'nin doğusunda 2.310 metre yükseltili Hasbek Tepe ve Arapkir'in batısında 2.402 metre 

yükseltili Göl Dağı'dır. 

1.2.2.2 Platolar 

Malatya il alanında platolar çok geniş yer tutar. Genellikle kalker yapılı olan dağlar hızla 

aşınarak orta ve yüksek platolara dönüşmüştür. Yine, volkanik hareketler sonucu çıkan lavlar, 

dalgalı yapıyı düzleştirerek geniş düzlüklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. İl hayvancılığının 

gelişmesinde önemli rolleri olan platolar üç grupta incelenebilir: Güney Platoları, Batı Platoları ve 

Kuzey Platoları. 

1.2.2.2.1 Güney Platoları 

Malatya Torosları üzerinde sıralanan platolardır. Burada dağlar yüksek ve düzenli sıralar 

oluşturduğundan yüksek kesimlerde platolara rastlanmaz. Ancak, bu geniş sıranın güney, kuzey ve 

batı yamaçlarında çeşitli yükseltilerde alt alta ya da yan yana dizilmiş platolar vardır. Bu platoların 

büyük çoğunluğu, daha yükseklerde emilen suların yeniden yüzeye çıkması nedeniyle, su 

kaynakları bakımından zengindir. çayır otları bakımından da zengin olan güney yaylalarına, hem 

Adıyaman hem de Malatya yörelerinden sürüler çıkarılmakta ve yaz boyunca otlatılmaktadır. Kış 

aylarında soğuklar artınca sürüler, Malatya Ovası çevresindeki yarı ova niteliği taşıyan düzlüklere 

indirilir. İl hayvancılığı açısından çok önemli olan bu platoların başlıcaları Mandal ve Elemendik 

yayIalarıdır 

1.2.2.2.2 Batı Platoları 

Bunlar güney platolarına göre daha düşük yükseltilidir. Yükselti genellikle 1.500 metrenin 

üzerine çıkmaz. Yörede dağlar düzenli sıralar oluşturmayan tek tek kütleler durumundadır. Jeolojik 

yapısında volkanik kayaçlar egemendir ve Tohma Suyu'yla ve kollarınca sık bir şekilde 

parçalanmıştır. Oldukça derin vadiler arasında sıralanan platolar, genellikle kuru ve çıplaktır. 

Aygörmez ve Kepez dağlarından Tohma Vadisi'ne, Akçababa Dağları'ndan Tohma ve Kuruçay 

vadilerine doğru yükselti yitirerek sıralanan bu platolar yüzyıllar süren tahripler sonucu 

çıplaklaşmış ve şiddetle aşınmıştır. Aşanımla , yararlanılabilir toprak katı incelmiş, yer yer ana 

kaya açığa çıkmıştır. Ancak, düşük yükseltilerde yer alan platolarda toprak tabakası kalındır ve 

zengin sayılabilecek otları vardır. Bölge halkının temel uğraşı hayvancılık olduğundan, verimsiz 

olmalarına karşın bu platolar büyük önem kazanmaktadır. Başlıcaları Akçadağ çevresindeki Büyük 

Kuruca ve Küçük platolarıdır. 

25

1.2.2.2.3 Kuzey Platoları 

Malatya'nın en önemli platoları bunlardır.Yama Dağı'nın eteklerinde sıralanan ve Yama 

Platoları adıyla anılan yüksek düzlükler, il alanında Fırat Vadisi'ne sokulur. Sivas sınırına yakın 

kesimlerde yeryüzü şekilleri daha yalındır.Buralardaki platolar, bu yapı nedeniyle, daha geniş ve 

düzdür. Fırat vadisine yaklaşıldıkça , sarp-dağlık bir yapı ortaya çıkmaktadır. Buralardaki platolar, 

daha küçük veya farklı yükselti basamaklarına dizilmiş taraçalı bir yapıdadır. Kuzey platolarında 

etkili toprak derinliği fazladır ve bu kesimler 

zengin çayır otlarıyla kaplıdır. Su kaynakları da hayli zengin olan bu yaylalar, Erzurum yaylalarına 

benzer. Büyük çoğunluğunun yükseltisi 1.500 metrenin üzerinde olan bu yaylalara yazın sürüler 

çıkarılarak otlatılır. Kış aylarında sürüler, Fırat Vadisi'ne indirilir. Yörenin en önemli yaylası 

sarıçiçek Yaylası'dır. 

1.2.2.3.Malatya İlinin Vadi ve Ovaları 

Malatya il alanında kalkerli yapı egemen olduğundan vadilerin önemi büyüktür. İldeki 

bütün vadiler Fırat Ana Vadisi'ne açılmaktadır. Bunlardan özellikle Tohma Vadisi, yan vadileriyle 

birlikte geniş bir ağ oluşturur. Bu vadilerin tabanları, Fırat Vadisi'ne yaklaştıkça genişler ve ilin 

önemli ovaları ortaya çıkar. Bu vadilerin büyük bir bölümü günümüzde Karakaya baraj gölü 

alanında kalmıştır. Öbür vadiler de, yer yer genişleyerek çeşitli yükselti basamaklarında sıralanan 

büyüklü küçüklü düzlükler oluşturur. Bu yüksek düzlükler, Doğu Anadolu'nun yüksek ovalarının 

iklim özelliklerini taşır: Kışlar uzun ve sert, yazlar serin ve kısadır. Bu nedenle,hayvancılıkla 

buğday arpa üretimi ve meyvecilik dışında öbür tarımsal etkinliklere k elverişli değildir. 

1.2.2.3.1 Fırat Vadisi 

Türkiye'nin en önemli vadilerinden birisidir. Çok derin ve sarp olan Fırat Vadisi, keskin 

dirsekler çizerek uzanır ve Malatya il alanına girmeden Tunceli ve Elazığ yörelerini birbirinden 

ayırır. Keban'dan sonra vadi daha da sarplaşır. Bu yapı Malatya topraklarında Söğütlü Çayı 

Vadisi'yle birleşene dek sürer. Bundan sonra vadi genişlemeye başlar genişleyen vadi tabanında 

ovalar oluşmamıştır. 

Göl Dağı ve Sançiçek Yaylası hizasından sonra, yapı birden değişir. Fırat Vadisi'ne doğru eğimli 

geniş oluklar ortaya çıkar. Bunlar Tohma ve Kuruçay vadileridir. 

Fırat Vadisinin bu yapısı, Malatya Torosları'nın doğu ucuna dek sürer. Burada, vadi yeniden 

daralır ve 100 km 'den uzun bir boğaza dönüşür. Kömürcü Boğazı adıyla anılan bu boğazdan sonra 

vadi il toprakları dışında sürer. Günümüzde Fırat vadisi Karakaya Baraj gölü sahası içerinde kalmış 

ve yan vadilerle beraber çok girintili ve çıkıntılı bir kıyı yaratmıştır. 

1.2.2.3.2 Tohma Vadisi 

Sivas topraklarından iki kol halinde başlayan Tohma Vadisi. Fırat Vadisi'ne doğru geniş bir 

oluk oluşturur. Darende yanında bu kollar genişlemeye başlar ve İlçe'nin doğusunda birleşir. Vadilerin 

birleşme yerinde geniş bir düzlük oluşur. Mığdı Düzü adıyla anılan bu yüksek ovadan sonra 

vadi, biraz daralarak doğu yönünde uzanır. Sonra güneyden gelen Sultan Suyu Vadisi'yle birleşerek 

birden genişler ve Ana Fırat Vadisi'ne açılır. Genişleyen vadi tabanında, ilin en önemli düzlüklerinden 

Malatya ve Doğanşehir ovalarıyla Erhaçdüzü ve Yazıhandüzü sıralanmaktadır. 

1.2.2.3.3 Malatya Ovası 

Tektonik bir çukurluk olan bu ova Tohma, Sultansuyu, Akçadağ ve Fırat Vadileri arasında 

kalan çok geniş alanı kaplar. Ortalama yükseltisi 700-1000 m. olan bu geniş düzlük, kademe 

kademe yükselen ve 1500 metreye çıkan platolarla, yüksek dağlarla çevrilidir. Ovanın yüz ölçümü 

26

380 km2’yi bulur. Batı-Doğu yönünde uzanan Malatya ovası bir çöküntü alanıdır.Akarsuların 

alüvyonları ile dolması sonucu oluşmuştur. 

Malatya ovası, kalın bir toprak tabakası ile kaplı olup, verimlidir. Çok geçirgen olduğundan 

su tutmaz ve çabuk kurur. Bu, nedenle tarımsal üretim açısından sulama son derece önemlidir. 

Malatya Ovası’nda kayısı, elma, armut gibi meyveler yetiştirilir. 1975’de Tohma üzerine yapılan 

Medik Barajı, Sultansuyu ve Beylerderesi‘den yararlanılarak bazı alanlar sulamaya açılmıştır. 

1.2.2.3.4 Doğanşehir Ovası 

Tohma vadisine güneyden açılan Sultansuyu vadisinin her iki yanına sıralanmış,küçüklü 

büyüklü düzlüklerin tümüne birden Doğanşehir Ovası adı verilmektedir. Malatya’dan Maraş’a 

uzanan çöküntü alanının Tohma Vadisine doğru eğimli bölümünde yer alan Doğanşehir Ovası, 

Malatya ovasına göre daha yüksek ve dalgalıdır.Ova Suçatı’ndan sonra Doğanşehir’e doğru 

daralmaya başlar ve ilçe merkezinden yükselti 1250 metreye ulaşır. Sultansuyu ve kolları ovadan 

pek derin olmayan yataklarda akar. Yer yer küçük tepeler bulunmaktadır. Ova Malatya ovasına 

göre daha yüksek olduğundan kışlar biraz daha soğuk ve yazlar serindir. 

1.2.2.3.5 Kale (İzollu) Ovası 

Malatya Ovasının doğusundan Fırat Irmağı'nın dar ve derin bir koridor oluşturduğu 

Kömürhan Köprüsü Boğazı'na kadar uzanan kesimdeki irili ufaklı düzlüklere Kale (İzollu) Ovası 

denir. Malatya-Elazığ karayolunun 30. kilometresindeki yöreler de Kale Ovası olarak bilinir. 

Bunlar Malatya dağlarından başlayarak ve kuzeydoğu yönünde uzanarak Fırat Vadisine açılan 

vadilerin tabanlarının genişlemesiyle ve Tohma ile Ana Fırat vadilerinin birleşmesiyle oluşmuş 

taraçalı düzlükler durumundadır. Kale ovaları Malatya ovasına göre daha düşük yükseltili ve 

korunaklıdır.Yazları sıcak ve kurak, kışları ise oldukça ılıman geçer. Bu ılımanlık nedeniyle 

Karakaya Barajı Göl Alanı oluşmadan önce ovanın Fırat Nehri'ne yakın kısımlarında pamuk ekimi 

yapılmakta idi.Bu ovada çok sayıda kayısı ağacı bulunmaktadır. Buranın büyük bir kısmının 1986 

yılında Karakaya Baraj Gölü'nün suları altında kalmasına rağmen, Malatya ilinin sebze ihtiyacının 

büyük çoğunluğu yine bu bölümden karşılanır. Son dönemlerde, kayısının değer kazanmasından 

sonra geniş çapta kayısı ağacı dikimine ağırlık verilmiştir. İldeki tüm vadiler Fırat Nehri'nin 

yatağına yaklaştıkça tabanları genişler ve ovalar böylelikle ortaya çıkar. Vadilerin bir kısmı 

Karakaya Baraj Gölü'nün altında kalmıştır. Ilıman iklimi nedeni ile kayısı yetiştiriciliği başta 

olmak üzere, meyvecilik ve sebzecilik geniş çapta yapılmaktadır. Bazı köylerde sera tarımı üretimi 

de yapılmaktadır. 

1.2.2.3.6 Erhaç Düzü ile Arga ve Ören Yazıları 

Malatya ovasının batıya doğru uzantıları durumunda olan bu düzlükler yer yer dalgalı 

ovalardır. Sultansuyu vadisi ile Tohma Vadisi arasında kalan üçgen biçiminde alanı dolduran bu 

düzlüklerin yükseltisi, Malatya Ovasına göre daha fazladır. 

1.2.2.3.7 Mandıra, Tafta ve Milli Yazıları 

Bu yarı ova nitelikli alanlardan Mandıra düzü, Sultansuyu ile Beylerderesi arasında; 

diğerleri ise, Beylerderesi doğusunda kalmaktadır. Malatya ovasının güney uzantıları durumunda ki 

bu alanlar, daha yüksek ve daha dalgalıdır. 

1.2.2.3.8 Mığdı Ovası 

Ayvalı; Tohma ile Hacılar Tohması vadilerin birleşme noktasında yer alır. Darende 

ilçesinin doğusunda ve güneydoğusunda geniş bir alanı kaplayan ovanın yüz ölçümü yaklaşık 50 

km 2 ’dir. Ovanın orta kesimleri düzdür.Kenarlara doğru yükselti artar ve dalgalı yapı ortaya 

27

çıkar.Genişleyen vadi tabanın akarsuların taşıdığı alüvyonlarla oluşan toprağı verimlidir. Geniş bir 

oluk durumundaki Tohma Vadisi araçılığı ile Malatya Ovasına açıldığından iklimi sert değildir. 

1.2.2.3.9 Kuruçay Vadisi 

Yama Dağının batı eteklerinden başlayan vadi, başlangıç kesimlerinde pek derin değildir. 

Burada Tohma Vadisi'nde sıkça rastlanan sarp ve dar boğazlar yoktur. Bunun başlıca nedeni, 

yöredeki aşınarak yuvarlaklaşmış yeryüzü şekilleridir. Ayrıca, vadiyi açan akarsuyun havzası 

küçük ve akıttığı su miktarı da azdır. Yine de, Kuruçay Vadisi, orta bölümünde biraz daralır daha 

sonra tabanı genişleyerek Tohma ve Fırat vadileri ile birleşir. Kuruçay Vadisi'nde, Çapıtlı Yazısı 

ile Yazıhandüzü dışında ovalık alan yoktur. 

1.2.2.3.10 Çapıtlı Yazısı 

Kuruçay Vadisinde, Hasan Çelebi yöresini kaplayan düzlüğe Çapıtlı Yazısı denir. Akgedik 

diplerinden Hasan Çelebi’ye doğru bu yüksek ovanın boyu 20 km yi geçer. Genişliği 10 km ye 

ulaşır. Ova genellikle düz olmakla beraber yer yer hafif dalgalı bir yapıdadır. Sulanabilen 

kesimlerinde bitki çeşitliliği vardır. 

1.2.2.3.11 Yazıhan Düzü 

Bu ova Tohma ve Kuruçay Vadilerinin Fırat’a açıldığı noktada yer alır. Malatya Ovasından 

Tohma suyu ile ayrılır. Tohma suyunun kuzeyinde kalan ve Kuruçay Vadi tabanını kapsayan alanın 

bütününe Yazıhan Düzü denilmektedir. 

1.2.2.3.12 Söğütlü Çay Vadisi 

Göl Dağı'nın güney yamaçlarından başlayan bu vadi pek uzun değildir. Önce güneye sonra 

güneydoğuya uzanarak Fırat'a açılmaktadır. Vadi yer yer genişleyerek, büyük olmasa da tarımsal 

açıdan önemli ovacıklar yaratmaktadır. Bunların başlıcaları Diştrik ve Arguvan yazılarıdır. 

Diştrik Yazısı : Söğütlü Çay Vadisi'nde Taşdelen (Mutmur) Bucağı çevresinde yayılan düzlüğe 

Diştrik Yazısı denmektedir. Küçük bir ovadır. Uzunluğu ve genişliği 15 km'ye ulaşan ova, yer yer 

dalgalı ve taşlıktır. Kuru ve çıplak olmasına karşın ot örtüsü zengindir. 

Arguvan Yazısı: Söğütlü Çay Vadisi, Arguvan Yazısında genişler. Burada uzanan düzlüğe 

Arguvan Yazısı adı verilmektedir. Genellikle kuru ve çıplak olan bu ovada, bazı tahıl türleri 

üretimi ile hayvancılık önemlidir. 

1.2.2.3.13 Sürgü Vadisi 

Göksu Vadisinin başlangıç bölümünü oluşturan bu vadi Karakaya tepenin güney 

yamaçlarından başlamakta, 20-30 km. aynı yönde uzandıktan sonra, önce batıya sonra güneye ve 

güneydoğuya doğru genişçe bir yay çizerek il dışına çıkmaktadır. Daha sonra Göksu Vadisi adı 

altında Adıyaman topraklarını geçip Fırat Vadisine açılmaktadır. Vadide ilin tarım bakımından 

önemli olan Sürgü Ovası yer almaktadır. 

1.2.2.3.14 Sürgü Ovası 

Malatya çöküntü alanının Güneybatı ucunda yüksek bir ovadır. Genişleyen vadi oluğunun 

akarsuların taşıdığı alüvyonlarla dolması sonucu oluşan topraklar çok verimlidir. Sürgü Çayı 

üzerinde kurulan Sürgü Barajından sulanmaktadır. Malatya ovasına göre biraz daha yüksekte 

kaldığından kışlar biraz daha sert geçmektedir. 

28

1.2.2.4.Yer altı Su Kaynakları 

1.2.2.4.1.Horata Pınarı 

Malatya il merkezinin 7-8 km güneyindedir. Kratese yaşlı fliş içerisindeki kireçtaşı 

seviyelerinden çıkar. Suyun çıktığı yer doğal güzellikleri ile halkın uğrak yeri olan bir mesire 

alanıdır. Suyun içimi güzel ve çok soğuktur. İçme suyu olarak da kullanılan Horata pınarının suyu 

aynı zamanda sulama suyu olarak kullanılmaktadır. 

1.2.2.4.2.Elemendik Kaynakları 

Malatya-Kayseri yolunun 18. km’sinde yol kenarındadır. Permiyen mermerleri ile 

pliokuaterner çakıl taşlarının faylı kontağından boşalmaktadır. Yöre halkı tarafından sulama suyu 

olarak kullanılmaktadır. 

1.2.2.4.3.Davullu Kaynakları 

Beylerderesi içerisinde Yeşilyurt’un kuzeyinde Eosen kireçtaşları içerisinden 

boşalır.Kaynaktan boşalan su Beylerderesine katılır ve Şahnahan Regülatyörü ile Malatya ovasının 

sulamasına verilir. 

1.2.2.4.4.Beylerderesi Kaynakları 

Malatya-Kayseri karayolunun 10. km’sindeki Beylerderesi köprüsünün altından Tohma 

çayına kadar yer altı suyu tablasının topografyayla kesişmesi nedeniyle irili ufaklı kaynaklardan 

oluşmuştur. 

1.2.2.5. Akarsular 

Malatya, akarsu ve diğer su kaynakları bakımından çoğu illerimize göre daha zengindir. 

İçinde yer aldığı Fırat Havzası, Türkiye'nin en büyük havzasıdır. Su toplama alanı 127.000 km² 

olan bu havzanın yıllık ortalama su hacmi 28 milyar m 3 ’ü aşmaktadır. Malatya, Tohma ve 

Tohma'nın kolları olan akarsular ile sulanmaktadır. Bütün bu akarsular Tohma koluyla Fırat 

Nehri'ne dökülür. 

1.2.2.5.1. Tohma Çayı 

Fırat nehrinin kollarından olan Tohma Çayı Malatya'nın doğu sınırını oluşturan ,Fırat 

nehrinden sonra en büyük çayı olup, 52,5 km’dir. Yaz ve kış ayları boyunca suyu boldur. İki 

koldan oluşmaktadır. En uzun kolu Uzunyayla'dan doğan Yukarı Tohma'dır. Diğer bir kolu Tahtalı 

Dağları'ndan doğan Hacılar Tohması’dır. Bu iki büyük kol Mığdı Düzü'nde birleşip dar ve uzun 

Şuğul boğazından kurtulduğu yerde Medik barajı bulunmaktadır. Ovayı doğu ve batı yönünden 

geçen Tohma'ya, kuzeyden Halavun çayı ile Ebreme çayı; güneyden Dipsiz çay, Sultansuyu, 

Beyler deresi, Horata çayı, Orduzu çayı karışmaktadır. Bu kollardan gelen su ile büyüyen Tohma 

Çayı Fırat Nehri’ne dökülür. 

1.2.2.5.2. Fırat Nehri 

Keban barajından çıkan nehir Malatya’nın Elazığ sınırını oluşturacak şekilde güneybatıdan 

güneydoğuya doğru genişce bir yay çizerek akar idi. Önce Kuru Çay’ı sonra Tohma Çayı’nı alarak 

ve zaman zaman kollara ayrılarak adacıklar oluştururdu. Nehir kömürhan mevkiinde Doğu 

Anadolu’nun en uzun ve en derinboğazı olan Kömürhan geçerek Malatya Diyarbakır il sınırını 

oluşturmaktadır. Nehir üzerine Diyarbakır’ın Çüngüş ilçesi yakınlarında Karakaya Barajı'nın 

yapılmasından sonra yatağı genişleyerek bir göl haline gelmiştir. 

29

1.2.2.5.3. Kuruçay 

Yama dağı kütlesinin batısında doğan kuruçay Hekimhan ve Hasançelebi’yi geçtikten sonra 

Fırat nehrine ( Karakaya Baraj Gölü'ne) karışır. Yaz aylarında genellikle kuruduğu için Kuruçay 

adını almıştır. 

1.2.2.5.4.Sultansuyu 

Doğanşehir ilçesinin batı sınırlarından doğar. Doğanşehir Ovası'ndan geçerek kuzeye doğru 

akar. Kuzeyde Tohma Suyu'na karışır. Bu su üzerinde Sultansuyu Barajı inşa edilmiştir. 

1.2.2.5.5.Beyler Deresi 

İlk kollarını Pınarbaşı, Beydağları diplerinden alır. Önemli bir kolu Derme Suyu' dur. Bu 

kol, ilimizin kuzeyinde dar bir boğazdan, yıkık bir Bizans kilisesinin bulunduğu yerden doğar. İl 

merkezine 8 km uzaklıkta bulunan Yeşilyurt'tan Battalgazi ilçesine doğru akar. Büyük bir alanın 

sulanmasını sağlar. 

1.2.2.5.6.Sürgü Çayı 

İlin güneybatı ucunu oluşturan sürgü yöresinin sularını toplayan bu çay , Malatya 

Toroslarının batı kesimlerinde yer alan Karakaya tepesinin Güney yamaçlarından doğar Sürgü çayı 

Göksu ırmağının önemli bir koludur. Sürgü kasabasından sonra Kapıde’ye dek batı yönünde akan 

çay , sonra güneye döner ve göksü ırmağı ile birleşir. Yaz kış suyu bol olan çay üzerinde sürgü 

barajı kurulmuştur. 

1.2.2.6.Göller ve Göletler 

İlde önemli doğal göl bulunmamakla beraber,dağlık kesimlerden akan suların kaynak 

alanlarında ve düşük yükseltili plato basamaklarında yüzeye çıkan suların oluşturduğu küçük göller 

vardır. Bunlar dışında sulama amaçlı 5 gölet vardır. Bunlardan Orduzu Sulama Göleti, Orduzu 

Zorbalı Sulama Göleti ve Hançayı II Sulama Göleti Malatya merkezinde ; İsaköy Sulama Göleti 

Arguvan ilçesinde;bir sulama Göleti de Darende ilçesinde bulunmaktadır. Malatya ilinde Medik, 

Polat, Sultansuyu ve Sürgü barajı olmak üzere 4 adet baraj bulunmaktadır. Bu barajlara ilişkin 

olarak hazırlanan tablo aşağıda sunulmuştur 

Tablo 1 Barajlar 

Bulunduğu İlçe Amacı 

Üzerine 

Kurulduğu 

Akarsu Tipi 

30 

Maksimum 

Göl Hacmi 

(m3) 

MEDİK YAZIHAN SULAMA+ELEK TOHMA ÇAYI TOPRAK DOLGU 28.000.000 

POLAT DOĞANŞEHİR SULAMA FINDIK ÇAYI ZONLU TOPRAK DOLGU 13.600.000 

SULTANSUYU AKÇADAĞ SULAMA SULTANSUYU ÇAYI TOPRAK DOLGU 53.300.000 

SÜRGÜ BARAJI DOĞANŞEHİR SULAMA+TAŞ.KOR. SÜRGÜ ÇAYI TOPRAK DOLGU 70.680.000 

Kaynak DSİ 

Fırat nehri üzerinde kurulmuş Karakaya baraj gölünün 150.875.583 m²’lik bölümü Malatya 

ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Karakaya baraj gölü su ürünleri açısından zengin 

sayılabilecek durumda olup, gölde başlıca sazan, turna ve aynalı sazan balık türleri yaşamaktadır. 

Karakaya baraj gölü gerek çevresinde ve gölde barındırdığı canlı türleri ve gerekse doğal güzelliği 

ile azımsanmayacak turizm potansiyeline sahiptir.

1.2.3. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 

Malatya İli ve çevresinde görülen birimler, yaşlıdan gence doğru; KarboniferTriyas yaşlı 

şist ve mermerlerden oluşan Malatya metamorfitleri,koniasiyen-Santoniyen yaşlı garbo, granit, 

granodiyorit, diyorit, monzonit ve tonolitten oluşan Baskil mağmatitleri, senoniyen yaşlı tabanda 

çakıl taşı ve üzerine uyumlu olarak gelen killi kireç taşı marn ardalanmasından oluşan Gündüzbey 

Formasyonu, Paleosen yaşlı çakıl taşı,yumrulu kireç taşı ve çamur taşlarından oluşan Bent 

formasyonu, Eosen yaşlı tabanda çakıltaşı ve üzerine uyumlu olarak gelen kumtaşı-marn-killi kireç 

taşı ardalanmasından oluşan Yeşilyurt formasyonu, Alt Miyosen yaşlı Akyar kireçtaşı, orta 

miyosen-Pliyosen yaşlı kiltaşı, silttaşı, marn, çamurtaşı, ardalanmasından oluşan Orta miyosen- 

Pliyosen yaşlı Beylerderesi Formasyonu, Kuvaterner yaşlı yamaç molozlu ve alüvyon yer alır. 

Malatya il alanı Alp kıvrımlaşması esnasında şekillenmiştir. Daha sonra III. Zamanın 

sonları ile IV.zamanın başlarında ortaya çıkan tektonik hareketler sonucu oluşan kırılmalarla bazı 

kesimleri yükselmiş, bazı kesimleri de çökmüştür. İl alanında çok şiddetli bir aşınma olmuş, 

çöküntü alanları alüvyonel malzemeler tarafından doldurulmuştur. Başta Malatya Ovası olmak 

üzere ilin diğer ovaları bu gelişmeler sonucu ortaya çıkmıştır. 

Malatya topraklarında IV. Zamanın başlarında volkanik hareketler yoğunlaşmış, yüzeye 

çıkan lavlar çevreye yayılarak çukur yerleri doldurmuş ve yüksek plato düzlükleri oluşturmuştur. 

Bu nedenle il alanında III. Zaman yaşlı kalkerler ve konglomeralarla volkanik tüfler çok 

yaygındır. Malatya Ovası, yükseltileri 1500 metreyi aşan dağ sıraları ve platolarla çevrili geniş bir 

çöküntü alanıdır. Yükseltisi 915-950 metre arasında değişen bu çöküntü alanının kuzeyi beyaz ve 

yeşil marnlarla kaplıdır. Bu oluşumların üzerinde kuzeye eğimli göl kalkerleri yer alır. Ovanın 

kuzeydoğusunda ise kuzeybatı yönüne doğru uzanan andezit lavları ile tabakalanmış beyaz ve yeşil 

marnlar göze çarpmaktadır. Çöküntü alanının güneyi, III. Zaman eosen kalker serileriyle örtülüdür. 

Kuzeye doğru eğimli bu yapı, il merkezinin güneyinde mikaşistlerle tabakalanmış, mermerleşmiş 

kalkerlere dönüşür. İl merkezi ile Malatya Torosları ve Fırat Vadisi arasındaki alanda, IV. 

Zaman'da taşınarak oluşmuş eski alüvyonların altında III. Zaman yaşlı gabro ve granodiyoritler 

uzanmaktadır. 

İl alanının güneybatı ve batısında III. Zaman neojen kalkerleri egemen durumdadır. 50-60 

metre kalınlıkta yatay tabakalar oluşturan aynı yaştaki konglomeralar, Tohma, Sultansuyu ve 

Kuruçay vadilerine doğru sokulurlar. 

Karstik alanlarda (Kolay eriyebilen kayaların kimyasal yolla erimesi ve tekrar çökelmesi 

ile oluşan yer şekilleridir.) Kırmızı Rekli Akdeniz toprakları görülür.Malatya ovasından 

Beydağlarına doğru yağışın artışı ve sıcaklığın düşmesine bağlı olarak kırmızı toprakların kimyasal 

özellikleri değişmektedir. Ova tabanlarında genel olarak kestane ve kahve renkli topraklar 

görülmektedir. 

31

1.3. İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ 

1.3.1.İklimi 

Dünyanın her herhangi bir yerinde veya bölgesinde uzun dönemde hüküm süren 

meteorolojik değişkenlerin ortalama ve uç değerlerinin oluşturduğu meteorolojik çevrenin bütüne 

iklim denmektedir. 

Malatya ilinin bulunduğu doğu Anadolu coğrafî bölgesine tekabül eden karasal 

bölge,yüksek olması ve karasal koşulların artmasından dolayı diğer bölgelerden ayrılır. İran-Turan 

Fitocoğrafya (Bitki Coğrafyası) Bölgesinde kalan Doğu Anadolu, ülkemizde de karasal etkilerin en 

fazla hissedildiği bölge durumundadır. Nitekim bölge, yazın havadaki nemin düşük olması ve 

doğrudan güneş ışınımı alması ile fazla ısınır, buna karşılık kışın da özellikle kar örtüsü altında 

fazla miktarda yansıyan yer ışınımından dolayı aşırı derecede soğuk olur. 38 

Malatya’nın iklim yapısı umumiyetle kış mevsiminde Sibirya üzerinde teşekkül ederek 

Doğu Anadolu üzerinden sarkan kuru ve soğuk karakterli yüksek basınç akımları ile Balkanlar 

üzerinden gelen kısa süre ile etki eden soğuk ve rutubetli hava akımlarının etkisi altında 

kalmaktadır. Yaz aylarında, Basra üzerinden teşekkül eden ve Güney Doğu Anadolu üzerinden 

sokulan kuru ve sıcak karakterli alçak basınç akımları (özellikle ilkbahar mevsiminde olmak üzere) 

zaman zaman da Akdeniz üzerinden gelen ılık ve nemli karakterdeki alçak basınç akımlarının 

etkisi görülmektedir. 

Bu etkiler nedeni ile kış aylarında zaman zaman Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuru ve soğuk ; 

yaz aylarında ise Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuru ve sıcak ; özellikle ilkbahar aylarında ise 

zaman zaman Akdeniz Bölgesi'nin ılık ve rutubetli iklim özelliklerini görmek mümkündür. 

Genel olarak Malatya, kışları sert ve sürekli, yazları sıcak yağışları az, karasal bir iklim tipi 

gösteriyorsa da Akdeniz iklimi özelliklerini yer yer görmekteyiz. Malatya’nın iklimi karasal iklim 

ile Akdeniz iklimi arasında mikroklimadır. Malatya Bölgesi Güney Doğu Anadolu karasal-Akdeniz 

yağış rejimi ile doğu Anadolu karasal-iç bölge yağış rejimi arasında bir geçiş alanıdır. 

Bölgede bulunan yükseltilerin ilin iklimi üzerindeki etkisi fazladır. Bu yükseltiler gerek 

sıcak ve soğuk hava hareketleri ile bölge yağışını etkilemektedir. Yıllık yağışın %95’i kış, ilkbahar 

ve sonbahar aylarında yağmaktadır. Yaz aylarında çok az almaktadır. Malatya’nın uzun dönem(40 

yıl) yağış ortalaması 382,6 mm düzeyinde olup on yıllık ortalama ise 359,9 mm düzeyindedir. İlin 

en fazla yağış alan bölgesi Argo-ekolojik Alt Bölgesidir. En az yağış alan bölge ise 4. alt 

bölgedir.(Bakınız Tablo 4) 

İlde kar yağışı genel olarak Aralık –Şubat dönemine rastlamakta olup, karla kaplı ortalama 

gün sayısı 17,4 düzeyindedir. Malatya ilinin güneyinde yer alan Beydağlarının kalkerli kayaçlardan 

oluşması nedeni ile üzerine düşen yağışı derinlere geçirmekte ve yer altı sularını beslemektedir. Bu 

nedenle kütlenin kuzey yamaçlarında pek çok kaynak bulunmaktadır. Malatya il merkezinin içme 

suyu Yeşilyurt İlçesi Gündüzbey Kasabasındaki büyük bir yer altı kaynağından alınmaktadır 

Malatya ilinin uzun dönem (40 yıllık) ortalama sıcaklığı 13,7 °C düzeyinde olup,10 yıllık 

sıcaklık ortalaması ise 14.2 °C düzeyindedir. Gündüz ve gece arasındaki ısı farkları genellikle ilk 

bahar ve son bahar aylarında artmaktadır. 

Malatya ilinin kış ve yaz aylarına ait ortalama sıcaklık düzeylerinde büyük farklar 

olmaktadır. Aralık,Ocak ve Şubat aylarında 1,6 °C ile 2,6 °C arasında seyreden ortalama sıcaklık 

Mart ayından itibaren artış göstererek, Nisan ayından itibaren 10 °C ‘yi aşmakta ve Temmuz - 

Ağustos aylarında ortalama 28 °C düzeyi ile zirve yapmaktadır. İldeki donlu günler(Hava 

sıcaklığının günün her hangi bir saatinde 0 °C’nin altına düştüğü günler.) Kasım – Nisan dönemine 

rastlamaktadır. Donlu günlerin başlama ve bitiş tarihleri yıllar itibariyle salınım göstermekte ; 

38 ATALAY İbrahim Prof.Dr.,Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri,Sh. 160 İzmir 2002 

32

donlu günlerin erken başlaması hasadı geciken ürünlere , gecikmesi ise ilkbaharda erken uyanan 

bitkilere zarar vererek tarımsal ürün kayıplarına neden olmaktadır. 

Genel olarak ilin ortalama rüzgar hızı(on yıllık ortalama rüzgar hızı 1,8 m/sec.) düşük olup, 

hakim rüzgar(uzun yıllar ortalaması 40+ yıl olarak) Güney, Güneybatı (SSW)yönünden 

esmektedir. İlin ortalama güneşlenme süresi mevsimler itibariyle büyük dalgalanma 

göstermektedir.Kasım ayından itibaren 5 saatin altına düşen ortalama güneşlenme süresi Mart 

ayından itibaren artarak temmuz ayında yaklaşık olarak 13 saate ulaşır. Malatya güneşlenme 

bakımından şanslı bir konumdadır. 

Malatya ovasını da içeren çöküntü alanında son yıllarda yapılan Karakaya ve diğer baraj 

göllerinin etkisiyle, iklim yumuşayarak zaman zaman Akdeniz iklimi özellikleri ağır basmaktadır. 

Tablo 2 Malatya Meteorolojik Değerler Tablosu ,1994-2003 yılları arası (10 Yıllık ) 

PARAMETRELER Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ort. 

Yağış Toplamı 

(Kg/m) 

Ortalama Sıc. 

(C°) 

Max.Sıc.Ort 

. ( C°) 

Min.Sıc.Ort. 

( C°) 

36,9 38,9 53,5 58,9 38,9 10,8 3,4 2,0 7,8 35,7 31,8 41,3 359,9 

1,6 2,5 7,4 12,9 18,7 23,5 27,9 27,2 22,4 15,8 8,1 2,6 14,2 

5,2 7,0 12,2 18,3 24,8 29,9 34,4 33,7 29,0 21,8 13,2 6,5 19,7 

-1,4 -1,5 2,1 7,3 12,1 16,5 20,3 19,9 15,4 10,3 3,7 -0,5 8,7 

Nisbi Nem (%) 71,7 65,4 59,1 55,6 48,5 38,0 31,9 32,6 38,6 53,1 64,8 74,4 52,8 

Buhar Basıncı 

(hPa) 

Güneşlenme 

Süresi 

Güneşlenme 

(call cm².dk) 

Ort. Donlu 

Günler Sayısı 

Karla Örtülü 

Günler Say. 

Ort.Sisli 

Günler Sayısı 

Ort. Basınç 

(mahalli) (mb) 

Rüzgar Hızı 

(m/sec.) 

5,1 4,9 5,8 8,1 10,1 10,6 11,6 11,4 10,1 9,2 7,1 5,4 8,3 

3,6 5,4 6,0 7,1 9,2 11,2 12,3 11,9 10,1 7,6 5,5 2,9 7,8 

168,44 258,60 365,77 422,17 533,41 598,22 599,11 551,62 452,26 313,75 207,58 138,28 384,10 

16,4 17,2 8,0 0,6 - - - - - - 4,8 15,2 62,2 

4,9 5,4 2,3 - - - - - - - 1,5 3,3 17,4 

1,7 0,7 0,2 0,1 - - - - - 0,2 0,1 1,6 4,6 

910,4 909,2 906,6 906,0 906,3 904,7 901,5 902,8 906,1 909,7 911,4 911,6 

1,3 1,6 2,0 2,1 1,9 2,3 2,1 2,0 1,8 1,5 1,4 1,2 1,8 

Rüzgar Yönü ENE ENE ENE ENE SSW WNW WNW SSE SSE ENE SSW ENE ENE 

Kaynak DMİ Malatya Bölge Müdürlüğü 

1.3.2.İlin Bitki Örtüsü 

İran-Turan flora bölgesi içerisinde kalan Doğu Anadolu Bölgesi ülkemizin karasal etkilerin 

en fazla hissedildiği alanların başında gelir.Bununla birlikte lokal ölçekte bazı bölgelerde 

karasallığın etkisi azalmaktadır. Malatya ili bu karasallığın azaldığı bölgelerdendir.Malatya ilinin 

bitki örtüsü yarı kurak iklim şartlarına uygun step vejetasyonudur. 

Malatya ovasında kumlu, çakıllı , killi neojen, pliyo-kuvaterner depoları üzerinde 

(Bromus,Stipa,Astragalus, papaver,Thymus, Euphorbia, Fescuta gibi) otsu türler hemen hemen her 

33 

907,2

tarafta görülür. Havzanın kurak kesimlerini oluşturan Fırat nehri kenarlarında kurakçıl karakterde 

seyrek ve cılız otsu bitkiler yer alır. 39 

Bölgede ilk baharda yeşeren ve çiçek açan , yaz ortalarından itibaren ise kuruyarak 

tohumlarını saçan mevsimlik otsu bitkileri görmekteyiz. Bu dönemde bölgede dağlar boz, ovalar 

ise sarı renge bürünmektedir. Tarım dışı alanlarda doğal bitki örtüsü büyük ölçüde korunmuş 

olup,bu kesimlerin hakim bitki örtüsü sütleğen, ada çayı, kekik ve benzeri otlar ve yastık şekilli 

dikenli türlerdir. Bunun yanında alıç, badem , böğürtlen, kuşburnu gibi, gülgiller familyasına ait 

dikenli kısa boylu çalı ve ağaçlıklar yer almaktadır. 

Malatya yöresinde yayılış gösteren bitkiler arasında Endemik(özgün, belli bir yöreye has 

bitki) olan 132 tür (134 taxon 40 ) tesbit edilmiştir. 41 

Malatya ilinin bitki çeşitliliği bakımından zengin sayılabilecek bir ürün desenine sahip 

olmakla beraber bitki örtüsü varlığı bakımından yoksuldur. Eskiden il alanının önemli bir bölümü 

ormanlarla kaplı iken tahripler sonucunda bu örtü yok olmuştur. Doğal koşullar ormanların kendi 

kendisini yenilemesine elverişli olmaması nedeni ile yer yer bozkırlar oluşmuştur. Bu nedenle il 

alanı içerisinde orman ve fundalıklar önemli bir oran teşkil etmemektedir. Çoğunluğu Pütürge 

ilçesinde ve bir kısmı da Akçadağ ilçesinin kuzeyinde yer alan ormanlarda başlıca ağaç türü 

meşedir.Meşe ormanlarının içinde yer yer dişbudak ağacının hakim olduğu kısımlarda 

bulunmaktadır. İlin toplam arazisinin yaklaşık 1.491,28 Km² si orman ve fundalıklardan 

oluşmaktadır. 

Malatya Torosları üzerinde yer alan platolar ile Malatya Ovası'na yakın kesimlerde yer alan yarı 

ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otlarıyla kaplıdır.İl alanının güneybatısını ve batısını kuşatan 

dağlar ve platolarda, doğal bitki örtüsü hemen hemen ortadan kalkmıştır. Daha çok meşelerden 

oluşan çok bozuk nitelikli orman kalıntılarından başka canlı örtüye rastlanmaz. Bu örtüye yer yer 

yabanıl meyve ağaçları ile kaynak ve vadi boylarında söğüt ve kavaklar katılmaktadır. Bitkisel 

üretim yapılan kesimlerde yapılan meyvecilik, doğal örtüye göre daha yaygındır. 

Malatya'nın kuzeyini kaplayan dağlar ise, doğal örtü bakımından, Pötürge ve Doğanşehir 

yöreleri kadar olmasa da, batıya göre daha zengin sayılır. Bu yörelerde. çoğu bozuk nitelikli olmak 

üzere, meşenin çoğunlukta olduğu yapraklı ormanlar vardır. Bu kesimdeki kalın bir toprak tabakası 

ile örtülü platolar. çayır otlarınca zengindir. Bu örtüye vadi boylarında yabanıl meyve ağaçları. 

söğütlük ve kavaklıklar eklenir. 

İl arazisinin 5.804,23 Km²’si çayır ve meralar; 861,99 Km²’si(toplam arazinin %6,94’ü) ise 

Kültür dışı alan(Taşlık, kayalık alan , su satıhları) ve kalan 4.254,5 Km²’si ise tarım arazisinden 

oluşmaktadır. 

Tablo 3 İlin Arazi Yapısı 

ARAZİNİN KAREKTERİ ALAN KM² TOPLAM ALAN KM² Oran % 

Kültür Sulanan arazi 1.733,89 

(Tarım ) Sulanabilir arazi 2.185,57 4.254,50 34,28 

Alanı Susuz arazi 335,04 

Tarım Dışı Çayır ve meralar 5.804,23 7.295,51 58,78 

Alan Orman ve fundalıklar 1.491,28 

Kültür Taşlık kayalık alan 589,10 

Dışı 

Su satıhları 180,22 861,99 6,94 

Alan Yerleşim alanları 92,67 

TOPLAM 12.412,00 100,00 

Kaynak :Tarım İl Müdürlüğü 

39 ATALAY İbrahim Prof.Dr.,a.g.e.,Sh 169 

40 Taxon: Bitki sistematiğinde yer alan bitki sınıfları 

41 Çevre ve Orman İl Müdürlüğü , Çevre Durum Raporu 2004 

34

1.3.3.Agro-ekolojik Alt Bölgeler 

Argo-ekolojik alt bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi 

uygunluğu bakımından benzer olan özelliklere sahip alanlara bölünmesini ifade eder. 

Argo-ekolojik alt bölgelerin belirlenmesinde belirleyici değişkenler sosyoekonomik 

gelişmişlik derecesi, iklim, toprak yapısı ve arazi örtüsüdür. Bu bağlamda ilimiz, 4 argo-ekolojik 

alt bölgeye ayrılmaktadır. Malatya’nın ilçeleri itibariyle Arapgir,Doğanşehir,Kuluncak ilçeleri I. 

Alt Bölgeyi ; Arguvan,Hekimhan, Pütürge ilçeleri 2. Alt Bölgeyi; Merkez, Akçadağ, Darende, 

Yeşilyurt ilçeleri 3. Alt bölgeyi ve Battalgazi,Doğanyol,Kale, Yazıhan ilçeleri ise 4. Alt Bölgeyi 

oluşturmaktadır. Bu alt bölgelerin karakteristikleri Tablo 4’ de görülmektedir. 

Tablo 4 Malatya İli Argo-ekolojik Alt Bölgeleri 

Toplam Şubat Temmuz Yıllık 

Alan 

Yağış 

Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılım 

( 42 Alt 

Bölgeler 

) 

Ha C O C O Mm 1. 2. 3. 4. 5.-8. 

1.Alt Bölge %17,5 2,5- 30-31

1.4. İDARİ YAPI 

1.4.1. Cumhuriyet Öncesi İdari Yapı 

Malatya ilinin idari yapısını incelerken öncelikle , Malatya’nın ” il (vilayet) ” oluncaya 

kadar geçirdiği evreleri gözden geçirmekte yarar görmekteyiz. Konuya ilişkin olarak bakılabilecek 

en doğru kaynak ise Osmanlı dönemine ait Devlet Salnameleridir(Devlet Yıllığı) . 

Osmanlı döneminde ilk Devlet Salnamesi (Devlet Yıllığı) Hicri 1263 (Miladi 1847) yılında 

yayınlanmış ve Hicri .1326 (Miladi 1908) yılına kadar yıl atlamadan düzenli olarak çıkmıştır. 

Bundan sonra sene-i maliye (Bütçe Yılı esas alınarak) kabul edilerek Hicri 1326-1327 (Miladi 

1910-1911), Hicri 1328 (Miladi 1912) ve Hicri 1333-1334 (Miladi.1917-1918) yıllarında dört adet 

daha yayınlanmıştır. Devlet Salnameleri’nin yanı sıra konuya ışık tutabilecek il salnameleri de 

mevcut olup, Diyarbekir Salnameleri (Diyarbakır Yıllığı) ve Ma’mûret’ül-Aziz Salnamelerinde 

(Elazığ Yıllığı) Malatya Sancağından (o tarihte kendilerine bağlı bir sancak olduğundan) detaylıca 

bahsedilmektedir. Ancak, adı geçen salnameler Devlet Salnameleri gibi yıl atlamadan, muntazam 

çıkmamışlardır. Bu nedenle Malatya ile ilgili cumhuriyet öncesi idari durum incelenirken daha çok 

Osmanlı devlet Salnameleri’nden yararlanılmıştır. 

Hemen hemen bütün kaynaklarda, Malatya’nın 1831 yılında Maraş eyaletine bağlı bir liva 

olduğu belirtilmektedir. Bu tarihten sonra ise Malatya’nın Osmanlı idari yapılanmasındaki yerini 

kronolojik olarak inceleyelim; 

• Hicri 1263 (Miladi 1847) tarihli Devlet Salnamesi’nde Malatya, Harburut eyaletine 

bağlı elviye. 43 

• Hicri 1266 (Miladi.1849-1850) 44 tarihli Devlet Salnamesi’nde Malatya, Harburut 

eyaletine bağlı bir livâ. 

• Hicri 1267, 1268, 1269, 1270 (Miladi .1850-1851, 1851-1852, 1852-1853, 1853- 

1854) tarihli Devlet Salnameleri’nde Malatya, Harburut eyaletine bağlı bir livâ. 

• Hicri 1271 (Miladi 1854-1855) Devlet Salnamesi’nde Malatya, Harburut eyaletinin, 

Harput livasına bağlı bir kaza. 

• Hicri 1272 (Miladi 1855-1856) devlet Salnamesi’nde Malatya, Harburut eyaletinde, 

“ Liva-i Harburut Maâ Malatya” diye görünüyor.Bunun anlamı Harburut livası ile 

beraber Malatya’dır. 

• Hicri 1279 (Miladi 1862-1863) Devlet Salnamesi’nde de durum aynı. Değişen bir 

şey yok. 

• Hicri 1283 (Miladi 1866-1867) Devlet Salnamesi’nde Harburut eyaletinin Harburut 

livasına bağlı kaza. 

• Hicri 1285 (Miladi 1868-1869) Devlet Salnamesi’nde Malatya, Diyarbekir vilayeti, 

Ma’mûret’ül-Aziz sancağına bağlı kaza. 

• Hicri 1287 (Miladi 1870-1871) Diyarbekir Salnamesi’nde Malatya Diyarbekir 

vilayetine bağlı livâ. 

• Hicri 1290 (Miladi 1873-1874) Devlet Salnamesi’nde Malatya, Diyarbekir 

vilayetine bağlı sancak (Kazaları: Hısn-ı mansur (Adıyaman), Palu) 

43 

Elviye , Livanın çoğuludur. Liva ve Sancak ise aynı anlama gelmektedir.Sancak: İl ve ilçe arasında kalan yönetim 

birimi 

44 

Bazı hicri yılların karşılığı, miladi olarak iki tarihli olarak verilmektedir. Nedeni bu durumdaki hicri yılın, başladığı 

miladi yılda bitmeyip, onu izleyen yıla sarkmasından dolayıdır. Örneğin burada, h.1266 yılı , 17 kasım 1849’da 

başlayıp, 5 Kasım 1850’de bitmektedir. Malatya 1830-1919, Adnan IŞIK, Shf. 460,461,462 

36

• Hicri 1291 (Miladi 1874-1875) Devlet Salnamesi’nde Malatya Diyarbekir 

vilayetine bağlı sancak. (Kazaları: Akçadağ, Behisni (Besni), Hısn-ı mansur 

(Adıyaman), Kahta) 

• Hicri 1298 (Miladi 1881) Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 36. Defa Malatya 

Diyarbekir vilayetine bağlı bir elviye. 

• Hicri 1299,1300 ve 1301 (Miladi 1881-1882, 1882-1883, 1883-1884) Devlet 

Salnameleri’nde, her ne kadar Malatya, Diyarbekir vilayetine bağlı sancak olarak 

görünüyor ise de, Hicri 1302 (1884-1885) Devlet Salnamesi’nin 546.shf’de, 

Malatya sancağı “99 senesi Mart’ından (Miladi 1883) itibaren, Ma’mûret’ül-Aziz 

vilayetine nakil olunmuştur” denilmektedir. Yani Malatya artık, Ma’mûret’ül-Aziz 

vilayetine bağlı bir sancaktır. 

Bu tarihten itibaren yayınlanan Devlet Salnameleri’nde ve sene-i maliye(Bütçe Yılı) olarak 1333- 

1334 (Miladi 1917-1918) yılına ait son Devlet Salnamesi’nde Malatya, Ma’mûret’ül-Aziz (Elazığ) 

vilayetine bağlı sancak durumundadır. 

Malatya’nın Ma’mûret’ül-Aziz’den (Elazığ’dan) ayrılarak il olmak isteği ahali arasında 

kendine yer bulmaya başlamış ve bu yoldaki girişimler 1909-1915 yıllarında sürmüş ancak Malatya 

il olmak için Cumhuriyeti beklemek zorunda kalmıştır. 

1.4.1.1 Nüfus ve İdari Yapılanma 

Malatya ilinin tarih boyunca geçirdiği mülki (idari) yapısı Devlet Salnameleri’nden 

hareketle edinilen bilgilerle önceki bölümde açıklanmıştı. Söz konusu salnamelerde ilin ilgili 

dönemindeki kazaları, köyleri, mahalleleri ve nüfusu hakkında da bilgiler mevcuttur. Buna göre 

1871-1872 yıllarında Malatya kazasının toplam nüfusu 19.485’tir. Diyarbekir Salnamesi ve 

Ma’mûret’ül-Aziz Salnameleri’nden alınan bilgilerine göre Malatya kazasının nüfusu, nüfusun 

yerleşim yerlerine göre dağılımı ve tabiiyetlerine ilişkin bilgiler de verilmektedir (Bakınız Tablo 5 

ve Tablo 6) . 

Tablo 5 Hicri 1288 (Miladi 1871-1872) Diyarbakır Salnamesi’nden Malatya kazasına ait nüfus 

bilgileri . 

Kura-i 

Mevcude 

Hene ve mahalle 

Nüfus-u Zükür(Erkek 

Nüfus) 

45 Mahalle Hane 

Gayr-i 

Müslim Müslim Yekün 

Nefs-i Kaza-i Malatya 

- 44 2967 3025 5883 8908 

İzolu Nahiyesi 10 - 359 - 1253 1253 

Balyan Nahiyesi 11 - 387 - 1281 1281 

Cubaş Nahiyesi 66 - 2417 - 8043 8043 

Yekûn-u Kaza-i Malatya 87 44 6130 3025 16460 19485 

Kaynak : Adnan IŞIK ,”Malatya 1830-1919”, Not: Rakamlara Kadın nüfus dahil edilmemiştir. 

45 Kura-ı Mevcude: Mevcut komşu köyler, bağlısı 

37

Tablo 6 Hicri 1301 (Miladi 1883-1884) Mamûret’ül-Aziz Salnamesi’nden Malatya Sancağı ve 

kazalarına ait nüfus bilgileri 

Yekün Müslim 

Gayri 

Müslim Hane 

Malatya Kazası 22876 19264 3612 10032 

Hısn-ı mansur kazası 12860 11505 1355 6176 

Behisni Kazası 16013 15265 748 8320 

Akçadağ Kazası 12913 12704 209 4961 

Kâhta Kazası 13139 12451 688 6700 

Kaynak : Malatya 1830-1919. Adnan IŞIK 

1.4.2. Cumhuriyet Sonrası İdari Yapı 

Cumhuriyet döneminde Anayasanın 89. Maddesi ile 20 Nisan 1924 tarihinde il olan 

Malatya’nın bu yıllarda sınırları daha geniş olmasına rağmen 1934 yılında Kemaliye ilçesinin, 

1954 yılında ise Adıyaman, Kahta ve Besni’nin Malatya’dan ayrılmasıyla il sınırı bugünkü 

durumunu almıştır. 

Malatya ilinde merkez ilçe dahil 14 ilçe, 10 Bucak, 54 Belediye (biri merkez, 13’ü ilçe ve 

40’ı kasaba belediyesi)(Detaylı bilgi için bakınız Ek 3), 497 Köy(Detaylı bilgi için bakınız Ek 4), 

825 Mezra-Oba ve 326 Mahalle bulunmaktadır. 

İlçe ve Köylerin genel olarak yerleşme durumu, mahalle, mezra, oba ve bağlılarının 

durumları aşağıdaki gibidir. 

Tablo 7 İlin Bu Günkü İdari Yapısı 

İlçe Bucak Belediye Köy Mezra-Oba Mahalle 

Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı 

Merkez 1 10 43 73 118 

Akçadağ 2 4 70 158 13 

Arapgir 1 1 42 31 21 

Arguvan 1 1 46 72 4 

Battalgazi - 3 12 21 16 

Darende 1 7 44 20 45 

Doğanşehir 1 7 29 62 20 

Doğanyol - 2 13 24 4 

Hekimhan 2 6 50 58 30 

Kale - 1 19 40 9 

Kuluncak - 2 20 20 11 

Pütürge 1 3 62 148 15 

Yazıhan - 3 27 59 7 

Yeşilyurt - 4 20 39 13 

Toplam 

Kaynak : İPKM 

10 54 497 825 326 

12.412. km²’lik il yüzölçümünün; %14.86’ni Hekimhan, %10.92’ni Darende, %10.39’nu 

Doğanşehir, %9.61’ni Akçadağ, %9.51’ni Pütürge, %8.35’ni Arguvan, %7.80’nu Merkez İlçe, 

%7.70’ni Arapgir, %5.37’ni Yeşilyurt, %5.35’nü Kuluncak, %4.98’ni Yazıhan, %1.88’ni 

Doğanyol, %1.72’ni Battalgazi ve %1.55’ni Kale ilçeleri kaplamaktadır. 

38

Şekil 1 İlçelerin il yüzölçümü içerisindeki payları 

Kaynaklar:İPKM 

YAZIHAN 

4,98% 

PÜTÜRGE 

9,51% 

KULUNCAK 

5,35% 

KALE 

1,55% 

HEKİMHAN 

14,86% 

1.4.2.1. İlçeler 

DOĞANYOL 

1,88% 

YEŞİLYURT 

5,37% 

DOĞANŞEHİR 

10,39% 

MERKEZ 

7,80% 

39 

DARENDE 

10,92% 

AKÇADAĞ 

9,61% 

ARAPGİR 

7,70% 

ARGUVAN 

8,35% 

BATTALGAZİ 

1,72% 

1.4.2.1.1. Merkez İlçe 

1838 yılında Osmanlı ordusu komutanı Hafız Paşa, karargahını Harput’tan Malatya’ya 

taşıyarak , Eski Malatya (Battalgazi)’ya yerleşmiştir. Bunun üzerine Malatya halkı (eski Malatya) 

şehirden ayrılarak şimdiki şehrin yerinde bulunan bağlara taşınmaya başlamıştır.Askerlerini 

barındıracak ev bulamayan Hafız Paşa, Bağlara göçen halkın evlerine el koymuş ve askerlerini 

yerleştirmiştir. Ordu 1838-1839 kışını Malatya’da geçirmiştir. Ordu Nizip savaşı için Eski 

Malatya’dan ayrıldıktan sonra ise halk harap olmuş evlerine geri dönmemiş ve bağların bulunduğu 

Aspuzu yöresi bugünkü Malatya olarak gelişmeye başlamıştır. 

İlçe topraklarını oluşturan Malatya ovası, ilin en önemli düzlüğüdür.Fırat nehrinin 

kollarından olan tohma ile ona karışan irili ufaklı akarsular ovayı sulamaktadır. Ovada tarım, 

yaylalarda hayvancılık gelişmiştir. İldeki sanayi kuruluşlarının hemen hemen tümü merkez ilçede 

toplanmıştır. Böylece Malatya bölgenin canlı bir sanayi, ticaret ve tarım kentidir. 

Tablo 8 İdari Yapı ,Merkez İlçe 

Bucak Sayısı 1 

Belediye Sayısı 10 

Köy Sayısı 43 

Mezra-Oba Sayısı 73 

Mahalle Sayısı 118 

Kaynak:İPKM

Tablo 9 Nüfus Yapısı , Merkez İlçe ,2000 

İlçe Toplam Nüfusu 457.566 

Şehir Nüfusu 381.081 

Köy Nüfusu 76.485 

Yıllık Nüfus Artış Hızı (Binde) 

Şehir 34.30 

Köy 24.61 

Toplam 32.61 

İlçenin Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 

İlçenin Yüzölçümü (Km²) 968 

Nüfus Yoğunluğu (Kişi/Km²) 473 

Kaynak:İPKM 

Tablo 10 Eğitim Durumu,Merkez İlçe 

OKUL TÜRÜ OKUL SAYISI 

İlköğretim 162 

Genel Lise 23 

Meslek Lisesi 10 

Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 3 (Malatya , Sümer ve Fen Lisesi) 

Taşıma Yapılan Merkez Okul Sayısı 13 

Taşınan Okul Sayısı 68 

Özel Okullar 10 

Dershane 28 

Özel Motorlu.T.S.K. 14 

ÖĞR.ETÜT EĞT. MRK. 3 

Muhtelif Kurslar (Bilgisayar,Yab.Dil. Vs.) 11 

Kaynak :İl Milli Eğitim Müdürlüğü,İnönü Ün. Ocak-2004 Brifingi 

25 Mart 1975 tarihinde kurulan Üniversite 1976-1977 Eğitim-Öğretim Yılı’nda eğitime 

başlamıştır. Yerleşke alanı 7.000 dönüm büyüklüğünde olan İnönü Üniversitesi, Elazığ Yolu 

12.km’de 309 nolu karayolu üzerinde kurulmuştur. Fakülte ve Yüksekokulların bazıları, idari 

birimler ve sosyal tesislerin önemli kısmı ile Turgut Özal Tıp Merkezi üniversite yerleşkesindedir. 

Adıyaman Fen-Edebiyat Fakültesi, Adıyaman Sağlık Yüksekokulu, Adıyaman Meslek 

Yüksekokulu Adıyaman’da bulunan yerleşkededir. Malatya Meslek Yüksekokulu Malatya içindeki 

kendi binalarında hizmet vermektedir. Malatya-Ankara karayolu üzerinde bulunan Yakınca Meslek 

Yüksekokulu şehir merkezine 7 km, üniversite yerleşkesine 19 km uzaklıktadır. Arapgir Meslek 

Yüksekokulu ve Sürgü Meslek Yüksekokulu ise ilçe merkezlerinde kendi binasında eğitim 

hizmetini sürdürmektedir. 

Üniversiteye bağlı olarak eğitim-öğretime açık olan 10 Fakülte, 2 Yüksekokul, 12 Meslek 

Yüksekokulu ile 50 Anabilim Dalı bulunan 3 Enstitü bulunmaktadır.Ayrıca Rektörlüğe bağlı 5 

bölüm ile 8 Araştırma ve Uygulama Merkezi, çalışmalarını sürdürmektedir. 

40

1.4.2.1.2.Akçadağ 

Tarihi 

Akçadağ ve yöresinde ilk yerleşim M.Ö 111’de eski Tunç devrinde başlamış ve Hitit, Geç 

Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam etmiştir. Bu devirlerin yörede yaşandığı, Akçadağ ilçe 

merkezinde yer alan Akçadağ Höyük ve Akçadağ kasabasında yer alan Ören Höyük ve Akçadağ 

Ören kasabası yolu üzerinde bulunan İkinciler Höyükte yapılan yüzey çalışmalarıyla belirlenmiştir. 

Yerleşim, Osmanlı döneminde de devam etmiş ve 1850 yılına kadar Levent bucağına bağlı olan 

ilçe 1858 yılında şimdiki ilçe merkezi olan Arga’da kurulmaya başlanmıştır. Son olarak, 1877 

yılındaki devlet salnamesi ile eski adı Arga olan Akçadağ Malatya sancağının kazası olmuştur. İlçe 

Osmanlı döneminde yerini koruyarak Sultan Hamid’in Doğu Anadolu’da meydana getirdiği 

Hamidiye Alayları çerçevesinde Osmanlı ordusuna at ve zahire yetiştirmiştir. Cumhuriyet 

döneminde Malatya’ya bağlı ilçe merkezi olan Akçadağ’ın demiryolu ve karayoluna kavuşması ile 

ekonomik gelişmesi hızlanmıştır. Hekimhan ve Doğanşehir ilçeleri Akçadağ’a bağlı birer köy ve 

bucak merkezi iken 1921 yılında Hekimhan, 1944 yılında da Doğanşehir ilçeden ayrılarak kendi 

başlarına birer ilçe olmuşlardır. 

Coğrafi Yapısı ve Yeryüzü Şekilleri 

Akçadağ ilçesi Malatya il merkezinin batısında ve il merkezine 38km uzaklıktadır. İlçenin 

doğusunda Malatya merkez ilçesi ve Yeşilyurt, güneyinde Doğanşehir ilçesi, batısında 

Kahramanmaraş iline bağlı Elbistan ilçesi, kuzeyinde ise Yazıhan, Darende ve Hekimhan ilçeleri 

bulunmaktadır. Yüzölçümü 1.193 km² olan ilçenin denizden yüksekliği 925 metredir. Arazi yapısı 

engebeli olan ilçenin ortasından geçen Sultansuyu boyunca uzanan Akçadağ ovası, Yazıhan ovası 

ile birleşir. Doğusundaki dağlar dik yamaçlı olup, Malatya dağları olarak adlandırılırlar. Bu 

sıradağlar üzerinde Karadağ, Korugül dağı, Övelek dağı, Kartaltepe, Derbent ve Keklice gibi 

önemli dağlar yer alır. 

İklim ve Bitki Örtüsü 

Genellikle karasal iklim şartları hakimdir. Yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve yağışlı 

geçmektedir.Meşenin çoğunlukta olduğu dağlarda bozuk nitelikteki korular ve fundalık, ova ve 

düzlüklerde ise çayırlar yer almaktadır. 

Sosyal Yapı 

İlçe ova ve dağlık bir alanda kurulmuştur. Çiftçiliğin her türlüsü ile uğraşılmakta ve 

genellikle aile ekonomisi tarıma dayanmaktadır. Eğitim ve kültürel faaliyetler ile halkın büyük 

şehirlerle fazla ilişki kurması, çok sayıda halkın Avrupa ülkesine işçi olarak gitmesi, ilçenin kısıtlı 

olan sosyal hayatını modern hale getirmiştir. Özellikle kayısı üretiminin artışına paralel olarak 

yaşanan gelir artışı da başta Malatya olmak üzere diğer büyük şehirlere göç olayını hızlandırmıştır. 

İlçenin Malatya’ya yakınlığı Malatya’da ikameti kolaylaştırmaktadır. Topraklarının tarıma 

elverişliliği ve verimliliği, bazı küçük grupların da Adıyaman’dan ilçeye gelerek yerleşmelerine yol 

açmıştır. 

Tarihi Eser Durumu 

İlçe tarihi eser açısından eski konaklama merkezi olan han kalıntıları bakımından zengindir. 

Bunlar arasında Sarıhacı, Bekiruşağı ve Esenbey köylerinde ve yine Küreciğe bağlı Düvencik köyü 

civarında Hititler devrinden kalma Ferik Kalesi ile kaya manzaralarını sayabiliriz. 

Levent vadisi; Levent-Bağköy yolu üzerinde geniş bir vadidir. Erezyon ve aşınma sebebiyle 

doğal güzellikler oluşmuş olup, sarp kaya yüzeyleri üzerinde mağaralar bulunmaktadır. 

41

İdari Yapı 

Biri merkez olmak üzere 4 Belediye (Akçadağ, Kozluca, Ören ve Çatyol), 2 Bucak 

(Kürecik ve Levend) ve 70 Köyden oluşmaktadır. 

Tablo 11 İdari Yapı ,Akçadağ 






Kaynak:İPKM 

Tablo 12 Nüfus Durumu,Akçadağ,2000 





Şehir 21.44 

Köy -12.02 

Toplam -3.84 


İlçenin Yüzölçümü (Km²) 1193 

Nüfus Yoğunluğu (Kişi/km²) 41 

Kaynak:DİE,İPKM 

Tablo 13 Eğitim Durumu,Akçadağ 



Genel Lise 6 


Y.İ.B.O. 1 (Akçadağ Y.İ.B.O.) 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 

Taşıma Yapılan Okul Sayısı 8 

Taşınan okul Sayısı 22 


Dershane 0 

Özel Motorlu T.S.K. 0 


Muhtelif Kurslar 

(Bilgisayar,Yab. Dil. Vs.) 

Kaynak :İl Milli Eğitim Müdürlüğü 

0 

2 (Akçadağ CPL ve Anadolu Öğretmen Lisesi) 

42

Akçadağ Anadolu Öğretmen Lisesi 

1940 yılında Köy Enstitüsü olarak faaliyete geçmiş olup, 1952 yılında tüm Türkiye 

çapındakilerle birlikte öğretmen okuluna dönüştürülmüştür. 1974 yılında öğretmen okullarının 

kapatılması ile öğretmen lisesine çevrilen okul, halihazırda Anadolu Öğretmen Lisesi olarak 

hizmet vermektedir. 

Akçadağ Meslek Yüksekokulu 

1998-1999 Akademik Yılı’nda eğitime başlayan Akçadağ Meslek Yüksekokulu’nun 

kuruluş amacı sanayi ve hizmet sektörünün her alanında önlisans seviyesinde eğitim-öğretim 

görmüş ara insan gücünün yetiştirilmesidir. Eğitim süresi 2 yıl olup, Bilgisayar Programcılığı 

Programı ve İşletmecilik Programı Bölümlerinden oluşmaktadır. Eğitim ve öğretime İnönü 

Üniversitesi Kampüs alanı içerisinde devam edilmektedir. 

Sağlık Hizmetleri 

İlçede 1 (bir) Devlet Hastanesi ile ilçe merkezi ve köylerde olmak üzere toplam 9 adet 

Sağlık Ocağı mevcuttur. Ayrıca Akçadağ Sağlık Meslek Lisesi Tıbbi- Sekreterlik bölümü 


Ekonomik Durum 

İlçe ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayanmaktadır. Nüfusun % 75'i tarım sektöründe 

çalışmaktadır.Kayısı ağırlıklı olmak üzere İlçede narenciye hariç her türlü meyve ve sebze 

yetişmektedir. Meyvelerden elma, armut, üzüm ve kiraz, hububat ve bakliyat ürünlerinden, buğday, 

arpa, mısır, çeltik, mercimek ve fasulye, Sebze ve Endüstri bitkilerinden, tütün, şeker pancarı, 

domates, soğan ve biber sayılabilir. 

İlçenin ovalık bölgelerinde tarım ve tarıma dayalı faaliyetler ağırlıklı iken, dağlık kesimde oturan 

halkın en büyük geçim kaynağını hayvancılık oluşturmaktadır. Arıcılığın da yapıldığı ilçede elde 

edilen hayvansal ürünler iç piyasada tüketilmektedir. 

1981 yılında üretime geçmiş özel sektöre ait bir adet kağıt fabrikası haricinde ilçede kurulu 

bulunan sanayi tesisi yoktur. Mevcut kağıt fabrikası da işletme sermayesi yetersizliği nedeniyle 

1986 yılında üretimini durdurmuş olup, yeniden üretime geçmesi için çalışmalar devam etmektedir. 

Sultansuyu Tarım İşletmesi Müdürlüğü 

Ülkemizin bitkisel ve hayvansal üretimini artırmak, çeşitlendirmek, ürün kalitesini 

iyileştirmek ve damızlık hayvan yetiştirmek amacıyla 29 Temmuz 1928 ve 6943 sayılı Bakanlar 

Kurulu kararı ile Sultansuyu harası adı altında kurulmuştur. 1984 yılında Tarım İşletmeleri Genel 

Müdürlüğüne bağlı Sultansuyu Tarım İşletmesi adını alan hara, 25.852 dekarlık arazisi üzerinde 

faaliyetine devam etmektedir. 

Bitkisel üretim şubesi; tarla ziraatı, tohum hazırlama, çayır-mera yem bitkileri, kayısı bahçesi park 

ağaçlandırma üniteleri şeklinde faaliyet göstermektedir. 

Sığırcılık ve Atıcılık Şubesinde; dünyada ün yapmış 244 adet safkan Arap atı 

bulunmaktadır. Yetiştirilen atlar İstanbul' da ihale ile satılmakta ve yapılan at yarışlarında sürekli 

olarak dereceye girmektedirler. İşletmenin en büyük karı atçılık şubesinden gelmektedir. 

43

1.4.2.1.3.Arapgir 

Tarihi 

Arapgir'in en eski ismi "Daskuza"dır. Arapgir, civarındaki yerleşim birimlerinin en 

eskilerinden olup, Malatya İli ile yaşıt sayılabilir. Arapgir'in ilk yerlileri Muşkiler’dir. Şehrin 

M.Ö.1200 yıllarında kurulduğu sanılmaktadır. Daha sonra Muşkilerle Ermeniler kuzeyde Eğin 

civarında siyasi birlik kurmuşlardır. 

M.Ö.853 yılında Arapgir Asur egemenliği altına girer; Asur Devletine vergi öder. Daha sonra bu 

bölgeye Urartular hakim olur. Yöre, M.Ö. 612 yılında tekrar Asurluların eline geçer. Bu dönemde 

Malatya halkının çoğu Mezopotamya'ya sürülür. Arapgir'de Asur Devletinin egemenliği, 

İskender'in Anadolu'ya girdiği 330 yılına kadar sürer. M.Ö. 44 yıllarında, Doğu Anadolu'nun 

Romalılarının eline geçtiğini görmekteyiz. 

Yörenin Müslümanların eline geçmesi, Emevi Komutanı Davut Bin Süleyman sayesinde olur. 

(M.S.717) Daha sonraları bölge önce Danişmentlilerin eline, sonra 1178 yılında Selçuklu 

Devletinin eline geçer. Selçukluların Moğollara Kösedağı Savaşında yenilmesi ile de Arapgir 

Moğolların eline geçer. 

Anadolu beyliklerinin kurulmaya başlandığı dönemde, Arapgir, önce Karakoyunluların 

daha sonra da Akkoyunluların eline geçer. 1514 Çaldıran Savaşından sonra Osmanlı Devletinin 

egemenliği altına girer ve Sivas eyaletinin yedi sancağından birisi olur. 

1834 yılında, Şark Eyaletinin ıslahına ve devlet nüfuzunun tesisi için Sivas Eyaleti 

Valiliğine tayin edilen Reşit Mehmet Paşa, Harput'u eyalet ve ordu merkezi haline getirmiş, 

Arapgir'i de kaza yaparak Elazığ'a bağlamıştır. Bu dönemde, yolların kavşak noktasında bulunması, 

tüccarların girişken ve çalışkan olması sonucu Arapgir, Doğu Anadolu'nun ticaret ve sanat merkezi 

olmuştur. Diyarbakır, Malatya, Harput'un nüfusu 10-15 bin iken Arapgir 32 bin nüfusu ile İç ve 

Doğu Anadolu'nun en kalabalık şehirlerinden biri haline gelmiştir. Bu durum, I. Dünya savaşına 

kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra, savaşın etkisi ile büyük tüccarların İstanbul, İzmir gibi 

büyük yerleşim merkezlerine göç etmesi, Arapgir'in hinterlandı olan Irak ve Suriye'nin Osmanlı 

Devletinin elinden çıkması neticesinde ilçe nüfusu azalmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra 1928 

yılında Malatya iline bağlı bir ilçe olan Arapgir, bugün küçük bir yerleşim birimi haline gelmiştir. 


Engebeli ve dağlık bir arazi yapısı olan ilçe il merkezine 120km uzaklıktadır. Kuzeyinde 

Erzincan-Kemaliye, Sivas-Divriği, Güneyinde Malatya-Arguvan ve Elazığ-Keban, Doğusunda 

Elazığ-Ağın ve Elazığ-Keban, Batısında Malatya-Arguvan ilçeleri olup, 956 Km²’ lik alanı 

kapsamaktadır. 

İlçe merkezinde rakım 1170 (1100-1200 arası) metredir. En yüksek yeri 2020 m. yükseklikteki 

Göldağı'dır. 


Bölgede karasal iklim hakimdir. Yazın sıcak, kışın soğuk ve yağışlıdır. Orman çok az olup 

anlamlı bir bitki topluluğu yoktur. 

Sosyal Yapı 

Tarihte önemli bir kültür, ticaret ve sanat beldesi olan, bir zamanların 40.000 nüfuslu ilçesi 

Arapgir, sanayileşme ve ekonomik gelişmenin yarattığı ortama ayak uydurmaması sonucu, hızla 

nüfus kaybetmektedir. İlçede sosyal yaşantıya cevap verebilecek sinema, tiyatro, park vb. yerleri 

bulunmamaktadır. İlçe coğrafi yapısı nedeniyle yazın hareketli; kışın, tabiat şartlarının çetin 

geçmesi nedeniyle hareketsizdir. Halk gelenek ve göreneklerine bağlıdır. 

44

İlçe merkezinde bazı modern yapılar hariç, merkez ve köylerdeki konutlar, genellikle ahşap ve 

taştan yapılardır. Bu konutlarda aile bireylerinin ihtiyaçlarının tam anlamı ile karşılanması 

düşünülmemiştir. Köylerde genellikle hayvan barınakları ile konutların iç içe olması insan sağlığını 

olumsuz yönde etkilemektedir. Son zamanlarda gerek köylerde gerekse ilçe merkezinde düz damlı 

evlerin çatılı hale getirildiği görülmektedir. 


M.Ö. 1200 yıllarında kurulduğu sanılan Arapgir, kuruluşundan buyana bir çok uygarlığa ev 

sahipliği etmiştir. Bu nedenledir ki tarihi eserler bakımından oldukça zengin bir ilçedir. 

Savunma amaçlı yapılar arasında; Eski Arapgir Kalesi (Kalenin yapım tarihi bilinmemekle beraber 

Anadolu Selçukluları dönemine tarihlemek mümkündür.), Osman Paşa Hamamı, Çarşı hamamı, 

Elmasik Hamamı sayılabilir. 

Dini amaçlı yapılar arasında; Eski Arapgir Ulu Camii ve Hanikah (Aslı camii olmayıp, Hanikah ile 

birlikte yapılmış bir eğitim külliyesi durumundadır.), Cafer Paşa Camii (Hanlıların son hakanı Ebu 

Sait Bahadır Han’ın önceleri Kema Kalesine sürgün ettiği ve sonradan 1334 yılında Anadolu genel 

valiliğine atandığı Şeyh Hasan tarafından XIV.yy. ortalarında yaptırılmıştır.), Yeni Camii (Plân ve 

yapı özelliğine göre 1398-1515 tarihleri arasında Arapgir’i ellerinde bulunduran Akkoyunlular’a 

mal edebiliriz.), Gümrükçü Osman Paşa Camii (tipik Osmanlı devri eseridir), Mır-i Liva Ahmet 

Paşa Camii (Yeni Arapgir’in kuruluşu ile aynı döneme rastladığı tahmin edilmektedir. Buna göre 

XVIII.yy.’ın ilk yarısına tarihlenebilir.),Molla Eyüp Mescidi (Ispanakcı Mustafa Paşa Kütüphanesi 

adı ile önceleri kütüphane olarak kullanılmış olup, Osmanlı döneminde yapılan bu eser hakkında 

tarih vermek zordur.) sayılabilir. 

Ulaşım ve diğer amaçlı yapılar arasında; Büyük Kozluk Köprüsü (Araştırmacılar İlhanlılar’a 

tarihlemektedir), Eski Arapgir Kale Köprüsü (Yapılış tekniğine bakılarak Selçuklular zamanında 

yapıldığı tahmin edilmektedir.), Osman Paşa Çeşmesi (Kitabesinde tarih yoktur.) sayılabilir. 

İdari Yapı 

İlçede merkez Taşdelen bucağı ile Merkez belediyesi bulunmakta olup, 42 köyden oluşmaktadır. 

Tablo 14 İdari Yapı ,Arapgir 






Kaynak İPKM 

45

Tablo 15 Nüfus Yapısı ,Arapgir, 2000 




Yıllık Nüfus Artış Hızı(Binde) 

Şehir -2.33 

Köy -46.43 

Toplam -21.80 


İlçenin Yüzölçümü(Km²) 956 



Eğitim ve Kültür Durumu 

Eski bir yerleşim birimi durumunda bulunan ve çeşitli uygarlıklara sahne olmuş ilçe, kültür 

yönünden oldukça zengindir. I. Dünya Savaşı öncesi dokuma sanatının ilerlemesi ve ticaretin 

gelişmesi ile Trabzon-Halep transit taşımacılığı yolu üzerinde olması, kültür alışverişinin 

gelişmesini kolaylaştırmıştır. Arazinin kıt ve verimsiz oluşu, okuma hevesini akabinde de göç 

olayını ortaya çıkarmıştır. 

Arapgir tarihinde birçok devlet adamı ve şair yetiştirmiştir. Bunlardan bazıları; Yusuf 

Kamil Paşa (1808-1876), Cevat ÇOBANLI (1873-1938), Dr. Abdullah KARLIDAĞ (1869-1932), 

Prof. Dr. Osman Nuri ERALP (1878-1940), Prof. Dr. Hamdi Suat AKNAR (1873-1936), 

Gümrükçü Osman Paşa (Ölümü 1938), Prof. Ahmet Arif ERZEN (1913), Karabaşı Vali (1604- 

1681), Hacı İbrahim Paşa (1632-1722), Hacı Mehmet Paşa (Ölümü 1867), Ethem Paşa (Ölümü 

1862), Süreyya Mustafa Paşa (1878), Süleyman Paşa (Ölümü 1867), Hüseyin Avni 

KARAAHMETOĞLU (1864-1954), Müderris H. Ahmet (1837-1893), Ahmet Fatih Paşa (1844- 

1903), Remzi (1848-1907), Rengi (1817-1890), 

Cumhuriyet döneminde de birçok üst düzey görevlerde bulunan Arapgir’liler vardır. 

İlçede Kültür Sarayı olarak yapılan bina, İnönü Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okuluna tahsis 

edilmiştir. 1987-1988 eğitim-öğretim döneminde açılan Yüksek Okulda eğitim ve öğretim devam 

etmekte olup, İktisadi ve İdari Programlar Bölümü (Bilgisayarlı Muhasebe ve Vergi Uygulama 

Programı) Teknik Programlar Bölümü) ile Teknik Programlar Bölümü (Elektrik, Motor, Tekstil, 

Otomotiv ve Halıcılık ve Desinatörlüğü Programları) bulunmaktadır. 

İlçede mülkiyeti Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına ait öğrenci yurdu mevcuttur. 

İlçeye ayrıca 1985 yılında Kapalı Spor Salonu yapılmıştır. 

İlçede özel sektöre ait bir tane Basımevi vardır. Mahalli gazete olarak Arapgir Pastası, 1954 

yılından beri gurbetteki Arapgirliler’in sıla hasretlerini gidermektedir. İlçede ayrıca 1991 yılında 

kurulan halk kütüphanesi mevcuttur. 

46

Tablo 16 Eğitim Durumu ,Arapgir 


İlk Öğretim 20 

Genel Lise 0 


Y.İ.B.O. 1 (75. Yıl İMKB Y.İ.B.O.) 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 1 (Endüstri Meslek Lisesi) 




Dershane 0 





Kaynak :İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 

0 


İlçede bir devlet hastanesi ile 2 sağlık ocağı mevcut olup, Aktaş köyü, Taşdelen köyü ve 

Koru köyünde de sağlık evi bulunmaktadır. 


İlçenin ekonomisi esas olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Ancak, göç nedeniyle 

üretken nüfusun azalması tarım ve hayvancılığı olumsuz yönde etkilemiştir. 

İlçede marangoz, demirci ve çeşitli dallarda faaliyet gösteren esnafın önemli bir kısmı 1991 yılında 

faaliyete başlayan Küçük Sanayi Sitesinde toplanmıştır. İlçede kurulmuş olan Halıcılık kooperatifi 

ise 1994 yılında faaliyetini durdurmuştur. 

Ekonomik hayatın ağırlığını meyve, sebze ve bağcılık teşkil eder. Sebzecilik daha ziyade Kozluk 

çayı kıyısındaki dar alanlarda yapılmaktadır. Yetiştirilen sebze ve meyveler Malatya, Elazığ vb 

illerde pazarlanmaktadır. 

İlçede 1971 yılında "ARAPGİR BAĞBOZUMU ŞENLİĞİ" başlatılmış olup şenlik her yıl 

kutlanmaktadır. 

İlçede hayvancılık gelişmiş durumda değildir. Mevcut hayvancılık ise bilinçli yöntemlerle 

yapılmayıp , geleneksel usullerle yapılmaktadır. 

İlçede marangoz, demirci ve çeşitli dallarda faaliyet gösteren esnafın önemli bir kısmı 1991 

yılında faaliyete başlayan Küçük Sanayi Sitesinde toplanmıştır. 

47

1.4.2.1.4.Arguvan 

Tarihi Yapısı 

İlçede en eski yerleşimin Katolik çağda başladığı, eski Tunç, Hitit, Roma ve Bizans 

devirlerinde devam eden yüzey araştırmaları sonucu anlaşılmıştır. Bu araştırmalar Morhamam, 

Karahöyük ve İsaköy’de yapılmıştır. 

Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tahir Bucağı adı ile Arapkir’e bağlı olan Arguvan, 

sonradan ilçe olarak Diyarbakır’a bağlanmış 1873 yılında Tahir adıyla Keban’a bağlı bir nahiye 

haline getirilmiştir. Cumhuriyetin ilanıyla ilçe olarak Malatya’ya bağlanmış, 1954 yılında Tahir 

nahiyesi merkez olmak üzere Arguvan adıyla Malatya iline bağlı bir ilçe haline getirilmiştir. 


İl merkezine 64 km. uzaklıktadır. Doğuda Arapgir, batıda Hekimhan, kuzeyde Sivas ve 

Divriği ilçesi, güneyde Malatya merkez ilçe ile Elazığ topraklarıyla çevrilmiştir. İlçenin yüz 

ölçümü 1.037 km²’dir. 

İlçe kuruluş tarihinden bu güne kadar 1967, 1977 ve 1988 yıllarında meydana gelen heyelan 

ve çökmeler nedeniyle üç defa yer değiştirmiştir. Yüzey şekilleri itibariyle genellikle engebeli olup, 

kuzeyi dağlık arazi, güneyi ise kuzeye göre düz ova özelliği göstermektedir. Bölgenin en yüksek 

dağı Arapgir ile ilçe arasındaki Göldağı’dır. İlçenin doğu sınırının bir kısmından geçen Fırat nehri 

dışında büyük akarsuyu yoktur. Dere ve çay niteliğinde olan Şotik çayı, Bömere Deresi, 

Morhamam Deresi, Çavuş Çayı ve Söğütlü Çayı ilçenin akarsuları olup, bu su yataklarının 

düzensiz debisi mevcuttur. 


İlçenin rakımı 1150 metre olup, iklim bakımından kışları çok karlı ve soğuk, yazları kurak 

ve sıcak olup, tipik Doğu Anadolu Bölgesi’nin iklim özelliklerini gösterir. 

İlçe en çok yağışları ilkbaharda almaktadır. Toprak düzeyi genellikle çıplaktır. Ancak 

kuzey ve kuzeybatısında bozuk baltalık ve orman vasfını yitirmiş meşe örtüsü mevcuttur. İlçe 

2.’nci derece deprem kuşağı bölgesindedir. 

Sosyal Yapı 

İlçenin sosyal yaşantı düzeyi çok düşüktür. İlçe hudutlarında geleneksel bir hayat tarzı 

yaşanmaktadır. İlçe 1982 yılında bugünkü yerleşim yerine taşınmış olup, Şehirleşme son derece 

yavaş gelişmektedir. Sosyal ihtiyaçların giderilmesi için tesis ve hizmetlerin bulunmayışı bu 

durumun temel nedenlerindendir. 

Eski yerleşim yerinin heyelan bölgesi olması nedeniyle imar ve İskan Bakanlığı'nca ilçede 

81 adet, daha sonra 1989 yılında 47 adet olmak üzere toplam 128 adet konut yaptırılmıştır. Yeni 

yerleşim yerindeki tüm resmi kurum ve kuruluş binaları betonarme olup, köylerdeki evler ise 

yığma, kargas veya kerpiçten yapılmıştır. İlçe Merkezinde Konut sıkıntısı olduğundan Kamu 

Kurum ve Kuruluşlarında görev yapan çoğu memur ve işçiler İl Merkezine gidiş geliş yapmaktadır. 

Bu durum hizmetin aksaması ve ilçe sosyal hayatının gelişememesi sonucunu doğurmaktadır. 

İlçeden il merkezi ve diğer illere sürekli bir göç yaşanmaktadır. İlçe nüfusunun çoğu 

özellikle İstanbul ve İzmir başta olmak üzere büyük şehirlerde çalışmakta olup, yurtdışında da 

çalışan işçiler mevcuttur. Özellikle kamu sektörü tarafından işletilen toplu iş yerleri olmadığından 

genellikle herkes kendi işyerinde küçük esnaf olarak çalışmaktadır. 

48


İlçede tarihi eser bulunmamakla beraber arkeolojik alan bulunmaktadır.Bunlar; İsaköy, 

Karahöyük ve Tarlacık Höyüğü’dür. 

İdari Yapı 

İlçeye bağlı 4 mahalle, 46 köy ve bu köylerimize bağlı 72 mezra bulunmaktadır. İlçede 

1954 yılında kurulmuş olan merkez belediyesi bulunmaktadır. 

Tablo 17 İdari Yapı ,Arguvan 






Kaynak:İPKM 

Tablo 18 Nüfus Durumu, Arguvan 2000 




Yıllık Nüfus Artış Hızı(Binde) 

Şehir 40.15 

Köy -42.91 

Toplam -27.20 


Yüzölçümü (km²) 1.037 



Tablo 19 Eğitim Durumu ,Arguvan 



Genel Lise 0 


Y.İ.B.O. 

P.İ.O 

1 (TATKINIK Y.İ.B.O.) 

P.O.Ö 1 (ARGUVAN CPL) 




Dershane 0 

Özel M.T.S.K. 0 




Kaynak:İl Milli Eğitim Müdürlüğü 

0 

49


İlçe sınırları içerisinde merkezde ve köylerde olmak üzere toplam 3 adet sağlık ocağı 



İlçede sanayi sektörü olarak hiç bir faaliyet yoktur. İlçe merkezinde yalnızca T.C. Ziraat 

Bankası mevcuttur. 

İlçenin yüzölçümünün büyük bir bölümü tarıma elverişli arazi niteliğindedir. Geriye kalan 

kısımları ise çayırlıklar, meralar,bozuk ormanlıklar ve çıplak dağlar oluşturmaktadır. 

Susuz tarım alanlarında hububat genellikle arpa, buğday ekilmektedir. Nohut ve mercimek ekimi 

son yıllarda oldukça azalmıştır. Meyve alanı bakımından en fazla kayısı, elma ve son iki yılda 

ceviz yetiştiriciliği önem kazanmıştır. 

İlçede bağcılık da önem kazanmaya başlamıştır. Karakaya baraj gölüne yakın olan yerlerde 

karpuz, sulama imkanı olmayan yerlerde ise kavun ekimi son yıllarda artış göstermektedir. 

İlçe ekonomisinin temel gelir kaynaklarından biri de hayvancılıktır. Hayvancılıkta ilk sırayı 

koyun, sığır ve keçi yetiştiriciliği almaktadır. Koyun ırkının tamamını yerli ırk olan Karaman teşkil 

etmektedir. Sığırcılıkta az sayıda yabancı ırk dediğimiz Montofon ve Holştayn cinsi teşkil 

etmektedir. İlçede hayvancılık genel olarak aile hayvancılığı şeklinde yapılmakta olup, özel besi 

veya işletme .şeklinde hayvancılık çok az yapılmaktadır. Bu nedenle hayvan ıslahı çalışmalarına 

ağırlık verilerek ilçede mevcut büyük baş hayvanlara suni tohumlama ve sığıra tabi tohumlama 

tatbiki yapılmakla birlikte çiftçilere bu konularda aydınlatma çalışmaları da yapılmaktadır. 

İlçede arıcılık son yıllarda önem kazanmış olup, gezginci arıcılık biçiminde fenni 

kovanlarda arıcılık yapılmaktadır. Geçmiş yıllarda yapılan arıcılık projeleri neticesinde önemli bir 

ilerleme kaydedilmiştir. Ayrıca eski tip kara kovan arıcılıkta az miktarda olsa devam etmektedir. 

İlçede tespit edilmiş yeraltı zenginlikleri olarak Çobandere köyü ile Bozburun köyü sınırları 

içerisinde çıkartılmakta olan 2 adet kömür yatakları mevcuttur.Ayrıca Bozburun köyünde linyit 

kömürü çıkarma çalışmaları devam etmektedir. 

İlçede kültür dışı arazinin bir kısmını bozuk ormanlıklar, çalılıklar ve meralar 

oluşturmaktadır. İlçede sadece Çobandere, Sığırcıuşağı, Yoncalı, Gökağaç, Göçeruşağı, Kömürlük, 

Alhasuşağı ve Kuruttaş köyleri sınırları içerisinde bozuk ormanlıklar mevcuttur . 

İlçeye 10km. uzaklıkta bulunan Kızık Köyü "Kutsal Balıklar Parkı" gezip, görmek ve dinlenmek 

amacıyla ziyaret edilmektedir.Turizm Bakanlığınca finanse edilen ve büyük bir kısmı tamamlanan 

çok amaçlı çim saha ile Çocuk Parkının yapımı buraya ayrı bir canlılık getirmiştir. 

50

1.4.2.1.5.Battalgazi 


Malatya'nın ilk yerleşim yeri olan ve 1988 yılına kadar Eskimalatya ismi ile anılan İlçenin 

tarihi çok eskidir. Malatya şehrinin ilk kuruluş yeri bugünkü Bahçebaşı Kasabası içinde yer alan 

Aslantepe Höyüğü’dür. Bu alan özellikle M.Ö.XX ve XIX. yüzyıllarda işlek kervan yollarının 

kesiştiği bir yerleşim yeridir. O zaman ki Asur ve Urartu kaynaklarında bu yöre MALDİA, 

MİLİDLA, MELİT, MELİDE ve MELİTCA olarak değişik biçimlerde isimlendirilmiştir. M.S. I. 

y.y.’da Aslantepe Höyüğündeki bu yerleşim birimi bugünkü Eskimalatya üzerine kaymıştır. 

Dolayısıyla bu tarihten itibaren 1836 yılına kadar geçen ve Malatya tarihi olarak anlatılan bölüm 

aslında Battalgazi ilçesinin tarihidir. 

Romalılar ve Bizanslılar döneminde büyük bir şehir haline gelen Eskimalatya etrafı surlarla 

çevrilmiş, doğuda askeri bir üs olarak önem kazanmıştır. Bizans egemenliğinde olduğu halde 

yıllarca Sasanilerin akınına uğramış, VII. y.y.’dan X.y.y.’a kadar Araplarla Bizanslılar arasında el 

değiştirmiştir. Araplar tarafından MALATİYA adıyla anılan kent, 1101 yılında Danişmentlilerin, 

1105 yılında Anadolu Selçuklularının, 1399 yılında ise Osmanlıların eline geçmiştir. 1401 yılında 

Timur'un ordusu tarafından yağmalanmıştır. Daha sonra Osmanlılarla Memluklular arasında 

çekişmeye konu olmuş ve Dulkadiroğluları ’nın yönetimine girmiştir. 1515 yılında I. Selim'in 

Osmanlı topraklarına kattığı kent daha sonra Dulkadiriye Eyaletine bağlı Malatya Sancağı’nın 

merkezi yapılmıştır. 

XIX.y.y.’ın başında sürekli ayaklanma ve eşkiya saldırıları yüzünden şehir, harap duruma 

düşmüş ve halk kent çevresindeki bağlarda yaşayınca kentin gelişmesi durmuştur. Doğu 

Anadolu'daki Osmanlı orduları komutanı Hafız Mehmet Paşa karargahını Harput'tan Malatya'ya 

taşıyınca, halk evlerini boşaltalarak bağların yoğun olduğu ASPUZU yöresine yerleşmiş ve boşalan 

evler askerlere bırakılmıştır. Ordu Nizip savaşı için Eskimalatya’dan ayrılınca kent boş kalmış ve 

halk harabeye dönen evlerine geri dönmemiştir. Böylece 1839 yılı Mayıs ayından sonra 

Eskimalatya eski bir yerleşim birimi olarak varlığını sürdürmüştür. 

Cumhuriyet Döneminde Malatya'nın il olmasından sonra, 1928 yılında Eskimalatya belediye, 1932 

yılında ise nahiye olmuştur. 1987 yılında Eskimalatya Belediyesi Encümeninin ittifakla aldığı 

kararla "ESKİMALATYA" ismi, ünlü Türk İslam Komutanı ve Kahramanı Battalgazi'nin burada 

yaşamasından dolayı, değiştirilerek "BATTALGAZİ" adını almıştır. Eskimalatya Kasabası 

19.06.1987 tarihinde ilçe olmuştur. 


Battalgazi İlçesi; Malatya ilinin Kuzey Doğusunda, yer almakta olup, Doğusunda Elazığ ili 

(Bugünkü Karakaya Baraj Gölü), Batısında Akçadağ Ovası (Dilek Kasabası), Kuzeyinde Arguvan 

İlçesi,Tohma çayı (Bugünkü Karakaya Baraj Gölü), Güneyinde Malatya İli Hanımın Çiftliği 

Kasabası, Bahçebaşı Kasabası bulunmaktadır. 

Yeryüzü şekilleri bakımından Güneydoğu Torosların devamı olan Beydağlarının çevrelediği 

Malatya Ovasının kuzeyinde yer almaktadır. Önemli bir dağı olmayıp tamamen düzlük olan ilçenin 

yüzölçümü 213 km² olup, il merkezine uzaklığı ise 9 km’dir. 

İklim 

Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışları Akdeniz üzerinden gelen 

alçak basınç sağlar. Doğu Anadolu üzerinde bulunan basınç etkisiyle alçak basıncın hareketini 

ağırlaştırarak devamlı yağış alır. Bununla beraber hangi mevsim olursa olsun her türlü iklim 

hareketine elverişlidir. 

51

Sosyal Yapı 

Battalgazi ilçesi Türkler tarafından alındıktan sonra bölgeye Türk boylan yerleştirilmeye 

başlanmıştır. Bundan sonra hızla gelişen şehirde nüfusun büyük bir bölümü Türk ve Müslüman 

halktan meydana gelmiştir. 17 ve 18.y.y'larda oldukça hareketli bir şehir görünümü alan İlçe 

19.y.y'ın yarısına kadar bu hareketliliğini sürdürmüştür. 1838 yılında şehrin bugünkü Malatya'ya 

nakledilmesiyle sosyal yönden büyük bir gerileme başlamıştır. Bu durum yakın zamana kadar 

devam etmiştir. 

İlçe kurulduktan sonra sosyal yaşantı hızla gelişmeye ve değişmeye başlamıştır. İlçe son 

yıllarda diğer şehirlerden, özellikle Adıyaman ve Şanlıurfa' dan büyük ölçüde göç olmakta olup, 

çevre illerden gelen vatandaşlar "yarıcılık usulü" ile yerleşmektedirler. 

İlçe alanlarının geniş olduğu geniş bir ova üzerine kurulmuştur. İlk yerleşim yeri surlar içerisinde 

olup, çoğunluğunu eski yapılar oluşturmaktadır. Dağınık bir yerleşmeye sahip olan ilçe evleri tipik 

köyevi niteliğindedir. Evlerin çoğunluğunun bahçe içerisinde yapılmış olması dışarıdan gelen 

yabancıların kiralık konut bulmasında zorluk çekmesine yol açmaktadır. İlçe İmar Planı 30.05.1980 

tarihinden itibaren uygulanmaya konmuş olup imarlı yapılaşmaya geçilmiştir. 


Battalgazi yöresi tarih ve arkeoloji bakımından eski ve büyük kültürel değerlere sahiptir. 

Elde edilen bulgular ve yapılan kazılarda çıkan buluntulara göre kültürünün M.Ö.5500-3000 

yıllarına dayandığı görülmektedir. Zaman zaman yapılan ev temel kazılarında bile eski uygarlık 

izlerine rastlanmaktadır. 

Eski Malatya Kalesi; Bugünkü Battalgazi- Malatya karayolunun Doğu kenarı ile Derme 

çayı arasında kalan ovanın geniş düzlüğünde yer alır. M.S.79-81 yıllarında Roma imparatoru Titus 

zamanında bir garnizon olarak yaptırılmıştır . 

Roma İmparatoru Trajan (M.S.98-117) tarafından büyütülmüş ve daha sonra İnşaat 

geliştirilerek MELİTENE'nin şehir suru şekline dönüştürülmüştür. 

Abbasiler, Selçuklular, Anadolu Beylikleri, Memluklular ve Osmanlılar zamanında çeşitli 

onarımlar ve eklemeler yapılmıştır. Bugün harap vaziyette olmakla birlikte tek tük kalıntılarına 

rastlanmaktadır . 

Eskimalatya; 1838 yılına kadar şehir merkezi olup, yarım metre derinlikten çıkabilecek 

uygarlık izlerini yansıtan seramik parçaları ile ilgi çekmekte olup, çevrede bulunan han, camiler, 

türbeler, Namazgah ve hamam kalıntıları ile yıkılmış anıtların çoğunun İslam Uygarlığı yapıtları 

olduğu yapılan araştırmalardan anlaşılmıştır. 

Ulu Cami;Türkler, Selçuklu İmparatorluğu döneminde İran'daki dikdörtgen bir avlunun dört yanına 

birer eyvan olan Medrese şemasını camilere uygulamışlardır. Bu nedenle böyle camilere Eyvanlı 

veya Medrese planlı camiiler denmiştir. İran'da bu plan camilerin ana planı olmuş, malzeme olarak 

tuğla tercih edilmiştir. Anadolu'nun fethinden sonra Anadolu Selçukluları kendi yurtlarında daha 

bol olan taşı kullanmışlar, yeni planlar uygulamışlardır. 

Ulu Camii Selçuklu geleneğini ilde temsil eden tek eser olarak önem taşımaktadır. 1224 yılında 

Anadolu Selçuklu hükümdarı 1.Alaeddin Keykubat tarafından Mimar Yakup Bin Ebubekir El 

Benna El Malati'ye yaptırılmıştır. Bu camiinin kitabesinin hala Malatya Saray Mahallesi Camiinde 

olduğu bilinmektedir. 

Melik Sunullah Camii; Halk arasında "Vaiz Ocağı veya Vaiz Baba" adıyla tanınır. 1394 yılında 

Sultan Melik-ül Zahir Berkük zamanında Abdullah Hüsnüoğ1u Çerkez tarafından yaptırılmıştır. 

Akminare Camii; Surun dışında Derme Deresi kenarında tek minaresi ve tek kubbesi vardır.1573 

yılında Zaim Yusuf oğlu Hikmet Bey tarafından yaptırılmış bir Osmanlı eseridir. 

Karahan Camii; 1589 yılında Abdullah oğlu Hüsrev Bey tarafından yaptırılmıştır. 

Toptaş Camii; Sur1ar dışındadır. Klasik bir Osmanlı Camisidir. Kimin veya kimler tarafından 

yaptırıldığı bilinmemektedir. 

52

Alacakapı Camii; 1585 yılında mescit olarak yaptırılan bir Osmanlı eseridir. 

Sütlü Minare Camii; Tek kubbeli ve minareli camiidir. Yapılış tarihi bilinmemektedir. 16.y.y 

Osmanlı dönemi eseridir. 

Halfetih Minaresi; Selçuklular zamanından kalmıştır. Tamamen tuğladan yapılmıştır. UIu 

camiinin benzeridir. 13.y.y'da yapıldığı sanılmaktadır. Sekizgen tuğla kaide üzerine silindirik 

olarak yükselir. Firuze renkli çiniler ve Şerefe altındaki Kufi Kitabe dikkati çekmektedir. 

Emir Ömer Camii ve Türbesi: 1556 yılında yapılmış bir Osmanlı eseridir. 

Ali Baba Namazgahı; 1243 tarihinde Sacettin İshakoğlu Kemalettin Kamyol tarafindan yaptırılan 

bir Selçuklu eseridir. Sahabiyye Kübra Medresesi ; 13.y.y'da Alaeddin Keykubat dönemi Selçuklu 

eseri karakterinde olmakla birlikte 14.y.y'da Emir Cemalettin Hızır tarafından yaptırıldığı 

sanılmaktadır. 

Ahmed Turan Türbesi ; 18.y.y'da yapıldığı sanılan bir Osmanlı eseridir. Seyit Battalgazi'nin 

arkadaşı Ahmet Duran'a ait olduğu bilinir. 

Ali Baba Türbesi; İlçede aynı adı taşıyan mezarlığın içinde bulunmaktadır. 

Karababa Türbesi; Battalgazi Türbesi girişinde aynı adı taşıyan mezarlığın içindeki türbedir. 

Karababa'nın asıl adının Şeyh Hasan olduğu son zamanlarda ele geçen bir şiirden anlaşılmıştır. 

Edir ile Bedir Türbesi; Dairesel bir duvarın önünde bulunan tek mezardır. 

Beş Kardeşler; Harap bir vaziyette bulunmaktadır. Seyit Battalgazi'nin çocuklarının bu yerde 

yattığı söylentisi yaygındır. 

Üç Kardeşler; Battalgazi İlçesİ Ulu Camii ile Hötüm Dede Türbesinin arasında bulunmaktadır. 

Seyit Gazi; Seyit Battalgazi'nin namaz kıldığı yer olarak bilinmektedir. İlçe Merkezine uzaklığı 2 

Km'dir. 

Hasan Basri Türbesi; M.S.7.y.y'da Basra'dan geldiği Malatya çevresinde yaşadığı rivayet olunur. 

Ermiş bir kişi olarak bilinmektedir. Türbesi Korucuk üzerindeyken Karakaya Baraj Gölünün 

oluşmasıyla Battalgazi İlçesi Kırkkardeşler mevkiindeki yere taşınmıştır. Türbeye çok sayıda 

ziyaretçi, gelmektedir. 

Sıddı Zeynep Kümmeti; 12.y.y Selçuklu eseri olduğu sanılmaktadır. BattaIgazi'nm hanımı olan 

Zeynep adlı bir kadına ait olduğu söylenir. 

Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı; 1637 yılında IV.Murat'ın Vezirlerinden Silahtar Bosnalı 

Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. 

İdari Yapı 

İlçeye bağlı 16 mahalle, 12 köy ve bu köylere bağlı 21 mezra ile 3 belediye bulunmaktadır. 

Tablo 20 İdari Yapı , Battalgazi 

Bucak Sayısı - 





Kaynak:İPKM 

53

Tablo 21 Nüfus Durumu,Battalgazi,2000 





Şehir 1.06 

Köy 10.25 

Toplam 5.19 


Yüzölçümü (km²) 213 



Tablo 22 Eğitim Durumu,Battalgazi 



Genel Lise 2 


Y.İ.B.O. 1 (BATTALGAZİ Y.İ.B.O.) 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 1 (İMAM HATİP LİSESİ) 




Dershane 0 






0 

Battalgazi Meslek Yüksek Okulu, 1995 yılında öğretin faaliyetine başlamış olup halihazırda 

İnönü Üniversitesi Yerleşkesinde öğretime devam etmektedir. Söz konusu Meslek Yüksek Okulu, 

Matbaacılık Programı ve Bahçe Ziraatı Programı bölümlerinden oluşmakta olup, ön lisans 

seviyesinde eğitimi almış ara insan gücü yetiştirmektedir. 


İlçe sınırları içerisinde merkezde ve köylerde olmak üzere toplam 3 adet sağlık ocağı 



İlçe halkının % 85'i geçimini tarımla uğraşarak kazanmaktadır. Malatya İlinin en verimli 

arazileri Battalgazi ilçesi sınırları içinde bulunmaktadır. Malatya ilinin bir bölümünün sebze 

ihtiyacı Battalgazi ilçesinden karşılanmaktadır. İlçenin tarımsal yapısı bağ, bahçe ve sebzeciliğe 

dayanmaktadır. Sulanabilir arazi fazla olduğundan İlçede tarım ürünlerinin hemen hemen tamamı 

yetiştirilmektedir. Sebzecilik üretimi İlçede yaygın olduğundan patlıcan,marul,ıspanak, 

domates,biber,kabak,salatalık vb. tarla bitkilerinin tamamı makineli tarım şeklinde yapılmaktadır. 

54

Malatya ili genelinde olduğu gibi ilçede de en önemli geçim kaynağı kayısı yetiştiriciliğidir. Tarla 

ürünlerinde başta buğday olmak üzere en fazla arpa ve pancar yetiştirilmektedir. 

Ayrıca Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın kredileriyle ilçede ilk defa 1999 yılında 

seracılık başlatılmıştır. Burada amaç vatandaşlarımızı kaysı dışında alternatif bir üretime 

yönlendirmek ve ayrıca kış aylarında sebze yetiştirmeye yönlendirerek daha fazla kazanmalarını 

sağlamaktır. 

İlçede besi hayvancılığı yanında süt hayvancılığı da geliştirilmeye çalışılmaktadır. 

İlçede 1935 yılında 1450 Dekar arazi üzerine Pamuk Deneme ve Üretme Çiftliği 

kurulmuştur. 1963 yılından itibaren de Ziraat Okulu adı altında öğretimle birlikte faaliyetlerini 

sürdüren Pamuk Deneme ve Üretim çiftliği,1979 yılında kaldırılarak Ziraat Okulunun ismi Ziraat 

Meslek Lisesi olarak değiştirilmiş, zirai ve hayvan varlığı ile demirbaşları okula devredilerek döner 

sermaye işletmesine dönüştürülmüştür. 

İlçede hayvancılık olarak ağırlıklı sığır besiciliği yapılmaktadır. Besiciliğin yanında son 

yıllarda İlçe Tarım Müdürlüğünce yürütülen ırk ıslahı çalışmaları için inek ithal edilmesiyle süt 

inekçiliği oldukça iyi potansiyel oluşturmuştur. Ayrıca Sosyal Yardnnlaşma Vakfınca da süt 

sığırcılığını geliştirmeye yönelik projelerle, gelir seviyesi düşük kesime gelir imkanı sağlanmakta 

ve hem de inek ırkı geliştirilmektedir. Otlak ve meraların azalmasından dolayı küçükbaş hayvan 

varlığı ise fazla değildir. 

Karakaya Baraj Gölü'nün oluşmasıyla, baraj gölünde yapılan su ürünleri avcılığı baraj kıyılarındaki 

köylere gelir kaynağı oluşturmuştur. Bu amaçla iki adet su ürünleri kooperatifi faaliyetlerini 

sürdürmektedir. 

İlçede küçük sanayinin kollarıyla uğraşan her türlü esnaf vardır. Bunlar kendilerine ait işyerlerinde 

faaliyetlerini sürdürmektedirler. 

İlçe bünyesinde iki adet kayısı kurutma ve bir adet paketleme fabrikası , özel sektöre ait un ve 

kepek imalatı yapan bir adet un fabrikası ile bir adet Tavuk Çiftliği bulunmaktadır. 

İlçede ayrıca Malatya İl Özel İdaresi, Battalgazi Belediyesi, 365 Gerçek ve Tüzel Kişi, Köylere 

Hizmet Götürme Birliği, Esnaf Kefalet Kooperatifi, Yatırım Finansman A. Ş., Sınai Kalkınma 

Bankası, Ticaret ve Sanayi Odası ve Sos.Hiz.Çocuk Esirgeme Kurumu ortaklığıyla kurulan ve 

faaliyet konusu orman ürünleri, ağaç ve mobilya işletmeciliği olan Mormaş Mobilya Fabrikası 


Battalgazi turizm bakımından zengin bir ilçedir. Özellikle tarihi eserler, çok sayıda yerli ve 

yabancı turist tarafından gezilmektedir. 

Karakaya Barajı, Kırkgöz Mevkii gezi ve piknik yeri olarak, Kayserici Çeşmesi ise mesire 

yeri olarak kullanılmaktadır. 

Ayrıca İlçe Kadıçayırı Köyü Atabey feribot iskelesi ile Elazığ İli Baskil İlçesi arasında 2 

adet feribot ile baraj gölü üzerinden ulaşım sağlanmaktadır. 

55

1.4.2.1.6.Darende 


İlçe tarihten bu yana çeşitli isimlerle anılmıştır. Hititler tarafından Darende adı “Turmitta, 

Durhumit, Turhumit, Taranta” olarak, Romalılar zamanında “Ladana, Dalanda, Tıryandafil (Otuz 

yapraklı gül), Terendefil” olarak, Osmanlı kaynaklarında ise çoğunlukla “Derende” olarak 

geçmektedir. Evliya Çelebi “Seyahatname”de Darende’yi “Derende” olarak zikretmektedir. 16. 

Yüzyıl Tapu Tahrir Defterleri’nin tamamında yazılış “Derende” tarzındadır. Halkın günlük 

konuşmalarında günümüzde bile “Derende” şeklinde telaffuz edilmektedir. 19. Yüzyıla gelinceye 

kadar Darende ismi Osmanlı vesaikinde istisnasız olarak hep “Derende” şeklinde yazılmıştır. 1 

İlçe, en son olarak bu günkü adı olan “DARENDE” ismini almıştır. Darende; Farsça da sahip ve 

var olan anlamına geldiği gibi, Türkçe’de "Otuz Yapraklı Gül şehri" anlamına gelmektedir. 

İlk çağlarda Darende ve çevresinin hangi topluluğun elinde bulunduğunu gösteren geniş ve 

kesin bilgilere ulaşmak güçtür. Ancak Malatya ve Sivas bölgesinde ilk çağlara ait tarihi izlere 

rastlanmaktadır. Yakın tarihlere kadar elde edilen bilgi ve bulgulara göre bu bölgenin bilinen ilk 

sahipleri Hurriler, Hattiler gibi Hitit kavimleri idi. Daha sonra bölge Urartular, Asurlular, Medler, 

Ahamanişler (Pers), Mekadonyalılar, Romalılar gibi kavim ve devletlerin idaresine girdi. 

Bizanslılar devrinde Melitene (Malatya) şehri ve civarı, Sasaniler’in saldırılarına karşı Bizans’ın 

direnme sınırında bulunmakta idi. Bu dönemlerde Darende’nin tarihi, Malatya yada Divriği’nin 

tarihi seyri ile benzerlik gösterdiğinden bölge ile ilgili tarihi incelemeler yapılır iken Darende 

hakkında da bazı bilgilere ulaşılabilmesi mümkün olmaktadır. 

Malatya civarındaki bazı kayalar üzerinde Taş devri mağara duvar sanatını aksettiren bir 

dağ keçisi sürüsü tasviri gibi hayvan ve insan resimlerinin bulunmasından anlaşıldığına göre, 

Darende çevresi de ilk çağlardan beri yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Darende bölgesinin ilk 

çağlarda önemli iskan merkezlerinden biri olduğunu gösteren başka önemli kalıntılar da vardır. 

Bunlar arasında aslantaşlar, Hitit, Urartu, Asur kitabeleri, dini motifli kalıntılar dikkati 

çekmektedir. Mesela Hitit kültürünün burada izlerini taşıyan İspekçor (Yeşiltaş) köyündeki Samah 

(Samua) adı verilen Hitit tapınağı bu kalıntılardan biridir. 

Darende’nin içinde bulunduğu bölge, coğrafi konumu sebebiyle VII. Yüzyıldan itibaren Bizans- 

İslam mücadelesine sahne oldu. Bu mücadele Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer devirlerinden itibaren 

Suriye ve Anadolu’da başladı. Yüzyılın sonlarına doğru Emevi-Bizans mücadelesi ile yoğunluk 

kazandı. Daha sonra Abbasi-Bizans mücadelesi ile devam etti. İslam milletleri birbirleri ile 

mücadele halinde iken, Rumlara karşı üstünlüklerini kaybettiler. Böylece Darende ve çevresi ile 

birlikte bütün Suğûr bölgesi, Selçuklular’ın hakim olduğu tarihlere kadar yaklaşık olarak bir asır 

boyunca Bizans valilerinin idaresinde kalmıştır. 

Darende 'nin asıl tarihi Türklerin orta Asya dan göç edip Anadolu'ya yerleşmeleriyle başlar. 

Darende Malazgirt zaferinden sonra Selçuklu Türkleri’nin eline geçmiş ve son olarak da 1516 

yılında Yavuz Sultan selim tarafından kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. bir zaman 

vilayet olarak idare edien ilçe,1908 yılında kaza teşkilatı kurularak Sivas İli'ne bağlanmış, 1934 

yılında ise yakınlık ve iklim özelliği sebebiyle Malatya İli'ne bağlanmıştır. 


İlçe, Doğu Anadolu'nun batı ucunda Malatya'nın Kuzey batısına düşer. İl merkezine 

uzaklığı 112 km olup, doğusunda Hekimhan ve Kuluncak, batısında Gürün ve Elbistan, güneyinde 

Akçadağ, kuzeyinde ise Kangal ilçeleri ile komşudur. 

İlçenin yüzölçümü 1356 km²’dir. Rakımı 958 ile 2150 metre arasında değişmektedir. Coğrafi yapı 

bakımından dağlık ve engebeli olup, çok az yayla ve ovaya sahiptir. Başlıca ova ve yaylaları 

Yeniköy, Balaban, Ağılyazı ve Başdirek’tir. Önemli iki akarsuyu bulunmaktadır. Bunlardan biri 

1 Prof. Dr. Ahmet Akgündüz, Doç. Dr. Said Öztürk. Yaşar Baş, “DarendeTarihi”, shf 44,45,46,49,67,79 

56

Gürün ilçesi sınırları içinde Gökırmak’dan doğan Tohma çayı ile Balıklıağa suyudur. Bunların 

dışında Çörmü çayı, Kirpi deresi, Ayvalı çayı ve Gürpınar suyu ilçenin diğer küçük akarsularıdır. 

İklimi 

İlçede yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı olan tipik karasal iklim hakimdir. 

Sosyal Yapı 

Darende ilçesinde 2004 yılı mevcut kayıtlara göre toplam 4000 konut mevcuttur. Konutlar 

genellikle toprak ve ahşap bina olup, betonarme binaların sayısı gün geçtikce artış göstermektedir. 

İlçe merkez ve köylerinde halkımız kendi gelenek ve göreneklerini yaşamlarını sürdürmektedir. 

İlçe halkının neredeyse ülkenin her tarafına göç vermiş olması sebebiyle dışarıyla bağlantısı 

oldukça fazladır. Buna 0-300 Devlet Karayolunun İlçe merkezinden geçmesinin de büyük etkisi 

vardır. İlçede sosyal etkinlikler olarak her yıl yapılan" 30 Ağustos Zengibar Karakucak Güreş ve 

Kültür Festivali ve Kemal Özkan Sünnet Şölenini” sayabiliriz 


İlçe tarihi ve turistik yönden oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bunlardan Ulu Camii ve 

minaresi, Dânâbey minaresi, Hacı Müşrif Camii, Taceddin Mescidi, Somuncu Baba Camii ve 

Külliyesi, Çilehanesi, Ozan Mescidi, Senkbar (Zengibar) Kalesi, Bedesten, Hantarıs Boğazı ve 

kalesi, Günpınar Şelalesi, Arslan Taşlar ve Dum Dum, Mehmet Paşa Külliyesi, Balaban 

İçmeceleri, Uzunok Köprüsü, Hacılar ve Narin Köprüsü sayılabilir. 

İdari Yapı 

İlçe 1 bucak, 7 belediye, 44 köy, 20 mezra ve 45 mahalleden oluşmaktadır. 

Tablo 23 İdari Yapı , Darende 






Kaynak:İPKM 

Tablo 24 Nüfus Durumu ,Darende , 2000 





Şehir 19.11 

Köy 7.05 

Toplam 9.99 





57

Tablo 25 Eğitim Durumu,Darende 



Genel Lise 3 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 1 (DARENDE CPL) 



Özel Okullar 1 (İLKÖRETİM OKULU) 

Dershane 1 




0 




İlçe merkezinde 1 Devlet Hastanesi, 1 Ana çocuk sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi ile 

ilçe merkezi ve köylerde olmak üzere toplam 9 Sağlık Ocağı bulunmaktadır. 


Doğuyu Batıya bağlayan ana güzergah üzerinde bulunan ilçe, Darende Selçuklu ve Osmanlı 

dönemlerinde Bağdat yolu güzergahında olması nedeniyle önemli ticaret merkezlerinden birisi iken 

sonradan yolun bu özelliğini kaybetmesi nedeniyle ticaret alanında bir durgunluk geçirmiştir. 

Sonuçta ilçeden dışarıya mevsimlik göçler başlamış ve daha sonraları bu göçler mevsimlikten 

çıkarak daimileşmiştir. 

İlçede tarım denilince ilk akla gelen kayısı yetiştiriciliğidir. Bunun dışında az da olsa sebze 

ve diğer meyveler ve ağırlıklı olarak hububat ekimi yapılmaktadır. 

İlçede Küçük Sanayi Sitesi özel kişiler tarafından kurulmuş olup, faaliyete geçirilmiştir. 

Organize sanayi Bölgesi için ise çalışmalar devam etmektedir. 

İlçe zengin bir kültüre sahiptir. ilçe, Zengibar Kalesi ve Somuncubaba Külliyesi ve 

çevresi ile adeta bir açık hava müzesidir. İlçede mevcut, Sadrazam Mehmet Paşa tarafından kurulan 

ve daha sonra Devlet Kütüphanesi durumuna gelen, Mehmet Paşa Halk Kütüphanesi 


İlçede kültürel faaliyetlere ağırlık verilmektedir. Kütüphane Haftası, Milli Bayramlar, Vakıf 

Haftası, Zengibar Karakucak Güreşleri ve Kültür Festivali ile Kemal Özkan Sünnet Şöleni gibi 

etkinlikler ilçede büyük coşku meydana getirmektedir. 

Darende de her adımda tarihten bir esere rastlamak mümkündür. Bu eserlerin bir çoğu 

ilçenin Zaviye mahallesi Eskişehir mevkiinde bulunmaktadır. Bunlar; Zengibar Kalesi, Hasan Paşa 

Hamamı, Eski Çarşı (Bedesten) , Somuncu Baba Camii ve Külliyesi, Füzeyi andıran minaresiyle 

Ünlü Balaban Camii ,Yenice deki Maşat Tepe Tümülüsü, bu Tümülüsten 2800 yıllık olduğu 

sanılan bir kadın mumyası çıkartılmış olup mumya halen Malatya müzesindedir. Dulkadiroğluları 

,Selçuklu ve son Osmanlı Mimarilerini yansıtan 7 adet camisiz minarel bulunmaktadır. Ayrıca 

Balaban Evleri, Tohma Çayı üzerinde bulunan tarihi taş köprüler ve Kudret Hamamını sayabiliriz. 

Bunların yanı sıra ünlü Günpınar Şelalesi, Yeni köy ile Başdirek köyleri arasında bulunan Aslan 

Taşlar, Ozan köyündeki Roma devrinden kaldığı sanılan Anıt Mezar ile Balaban içmeceleri gezip 

görmeye değer yerlerdendir. 

58

1.4.2.1.7.Doğanşehir 


İlçenin ilk yerleşiminin M.Ö. 66 yılında Romalılar tarafından Hıristiyanlığı Asya’ya 

yaymak amacıyla oluşturulduğu sanılmaktadır. Kısa el değiştirmelerle 758 yılına kadar 

Bizanslılar’ın elinde kalan Doğanşehir, Harun Reşit tarafından ele geçirilmiş ve imar edilmiştir. 

857 yılına kadar Araplar’ın elinde kalan ilçe, daha sonra Bizanslılar’ın eline geçmiş, 1399 yılında 

Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmış, 1401 yılında ise Timur tarafından 

yağmalanmıştır. Yavuz Sultan Selim tarafından 1516 yılında tekrar Osmanlı topraklarına katılan 

ilçe, 1855 yılına kadar Besni ilçesine bağlı bir sipâhizâde (Atlı Asker Birliği) karargâhı olarak 

kalmıştır. 1877 yılında Rus’ların Kars ve Artvin’e girmeleri üzerine bu bölgeden getirilenler 

Doğanşehir’e iskân ettirilmiş ve ilçe bu tarihten sonra tekrar gelişmeye başlamıştır. İlçe 1924 

yılında Sürgü’ye bağlı bir köy iken aynı yılda nahiye merkezi olmuştur. 1929 yılında ise Besni’den 

ayrılarak Akçadağ ilçesine bağlanmıştır. İlçe 1929 yılında demiryolunun geçmesi ile gelişmeye 

başlamıştır. 1946 yılında Akçadağ’dan ayrılarak kaza merkezi yapılmıştır. 


İlçe Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünde yer alır. Malatya ilinin Güney 

batısında yer alan ilçe; doğusunda Çelikhan, batısında Nurhak ve Elbistan, güneyinde Adıyaman 

Tut ve Gölbaşı, Kuzeyinde Akçadağ, kuzeydoğusunda Yeşilyurt ile çevrilidir. Malatya’ya 59km 

uzaklıkta olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1252 metre yüzölçümü ise 1290 km²dir. İlçenin 

toprakları güneydoğu Toroslardan sayılan Nurhak dağları ve Malatya dağları arasındaki geçit ile 

bunun doğusu ile batısı arasında bulunan dağların bir kısmını içine alır. İlçenin önemli dağları 

Kazıyan, Kuru dağ, Nurhak dağı, Kuduran dağı Atoluğu dağlarıdır. İlçeyi çeviren bu dağlar dik ve 

sarp yamaçlıdır. 

Ovaları arasında Doğanşehir ovası, Sürgü, Polat, Erkenek ovaları sayılabilir. Ovaları genellikle 

sulanabilir özellikte ve alivyonlarla kaplıdır. Bölgede belli başlı topbük çayı, Fındık çayı ve 

Sakaltutan çayı vardır. Sürgü çayı üzerinde Sürgü barajı Fındık çayı üzerinde Polat barajı 

bulunmaktadır. Bu barajlardan Sürgü, Doğanşehir, Polat ve Akçadağ ovaları sulanmaktadır. 


İlçede karasal iklim hakim olup, bitki örtüsü genelde meşe olmakla birlikte az miktarda 

ardıç, çam ve söğüt bulunmaktadır. 

Sosyal Yapı 

Nüfusun büyük bir kısmı tarım ve hayvancılıkta geri kalanı ise, esnaf, geçici işçi ve kamu 

sektöründe çalışmaktadır. Halk geçimini sağlamak amacıyla özellikle kış mevsiminde Adana- 

Mersin ve Antalya illerine gitmektedir. 

İlçede yapılaşma betonarme, kerpiç ve taş yapılardan oluşmakta olup, ,deprem nedeniyle prefabrik 

binalar da mevcuttur. 


İlçe tarihi ve mesire yerleri açısından zengindir. İlçe merkezinde tarihi sur kalıntıları M.Ö. 

66 yılında Bizans döneminde yapılmıştır. Mesire yeri olarak Erkenek vadisinde bulunan şelale ile 

tabii yerleri, Sürgü kasabası içinde yer alan Pınarbaşı sayılabilir. 

59

İdari Yapı 

İlçeye bağlı 7 belediye, 1 bucak, 29 köy, 62 mezra ve 20 mahalleden oluşmaktadır. 

Tablo 26 İdari Yapı , Doğanşehir 






Kaynak:İPKM 

Tablo 27 Nüfus Durumu,Doğanşehir,2000 





Şehir 20.18 

Köy 23.92 

Toplam 23.07 





Tablo 28 Eğitim Durumu, Doğanşehir 



Genel Lise 3 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 2 (DOĞANŞEHİR ÇPL ve 

İMAM HATİP LİSESİ) 




Dershane 1 






0 

1998-1999 Akademik Yılı’nda eğitime başlayan Sürgü Meslek Yüksekokulu, su ürünleri 

ziraatının önemli bir kolu olan, balık yetiştiriciliğine ara eleman yetiştirmektedir. Yüksekokulu, 

Teknik Programlar Bölümüne bağlı Su Ürünleri Programı bulunmaktadır. 

60


İlçe merkezinde 1 Devlet Hastanesi, 8 Sağlık Ocağı bulunmaktadır. 


İlçenin en önemli gelir kaynağı tarımdır. Son yıllarda önemli gelişme gösteren meyvecilik, 

geçim kaynağını oluşturmaktadır. Hayvancılık genel olarak köylerde yapılmakta olup, göçer 

hayvancılık şeklindedir. 

İlçede sanayi faaliyetler yoğun olmayıp, ilçe ihtiyacına cevap verebilecek düzeyde ağaç ve 

demir doğrama atölyeleri bulunmaktadır. 

İlçede 1 Halk Kütüphanesi mevcut olup, bu kütüphaneye bağlı Polat ve Erkenek 

beldelerinde birer kütüphane bulunmaktadır. 

İlçe tarihi ve mesire yerleri açısından zengindir. İlçe merkezinde tarihi sur kalıntıları M.Ö. 

66 yılında Bizans döneminde yapılmıştır. Mesire yeri olarak Erkenek vadisinde bulunan şelale ile 

mesire yerleri, Sürgü kasabası içinde yer alan Pınarbaşı sayılır. 

Sürgü Kasabası’nda alabalık çiftliklerinden bütün yurda canlı alabalık satışı yapılmaktadır. 

61

1.4.2.1.8.Doğanyol 


1990 yılında İlçe statüsüne kavuşan Doğanyol İlçesinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. 

Belediye Teşkilatının 80 yıl önce kurulduğu Doğanyol’un, 500 yıl kadar önce köy olarak 

kurulduğu rivayet edilmektedir. İlçenin eski ismi Keferdiz olarak geçmesine rağmen kaynaklarda 

Kefersut ve Kefersük olarak geçmektedir. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Adıyaman İlinin 

Kahta ilçesine bağlı olan Doğanyol, daha sonra Elazığ’a, Cumhuriyetten sonra da Malatya’ya olan 

yakınlığı sebebiyle Malatya iline bağlanmıştır. 


İlçe doğuda Diyarbakır ilinin Çüngüş ve Çermik ilçeleri, batıda Pütürge ilçesi, güneyde 

Adıyaman ilinin Gerger ilçesi, kuzeyde Elazığ ilinin Sivrice ilçesi ile komşu olup il merkezine 

uzaklığı 91 km’dir. 

İlçenin yüzölçümü 233 km²’dir. İlçe bölgeye hakim engebeli bir arazi üzerine kurulmuş 

tipik bir Anadolu kasabası görünümündedir. İlçenin güney ve doğu kesimleri dağlarla kaplıdır. 

Kuzey ve batısı ise tarıma elverişli arazi olarak kullanılmaktadır. İlçenin en yüksek yeri Ulubaba 

dağıdır. 


İlçede Doğu Anadolu’nun karasal iklimi hüküm sürmektedir. İlçe orman bakımından zengin 

sayılmamakla beraber dağlık bölgelerde meşe, sulak yerlerde kavak, söğüt ve çınar ağaçları hakim 

bitki örtüsünü oluşturmaktadır. 

Sosyal Yapı 

Yerleşim yeri olarak tarihi çok eskilere dayanan ilçenin nüfusu artış göstermemiş, aksine 

başta İstanbul olmak üzere diğer il ve ilçelere göç nedeniyle her geçen gün azalma göstermiştir. 


İlçenin tarihi çok eskiye dayanmasına rağmen kayda değer tarihi eser bulunmamaktadır. 

İdari Yapı 

İlçede 2 belediye, 13 köy, 24 mezra ve 4 mahalle bulunmaktadır. 

Tablo 29 İdari Yapı, Doğanyol 






Kaynak:İPKM 

62

Tablo 30 Nüfus Durumu,Doğanyol,2000 





Şehir 36.43 

Köy -13.35 

Toplam 8.34 





Tablo 31 Eğitim Durumu,Doğanyol 



Genel Lise 1 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 0 




Dershane 0 






0 


İlçede biri ilçe merkezinde diğeri Gökçe beldesinde olmak üzere toplam iki Sağlık Ocağı 



İlçe ekonomisi başta kayısı üretimi olmak üzere tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. 

Halk kendi geçimini sağlamak amacıyla üretim yapmakta olup, ilçe ekonomisinin büyük ölçüde 

geçimlik ekonomiye dayandığı söylenebilir. 

63

1.4.2.1.9.Hekimhan 


Hekimhan ilçesinde, yörede bulunan mağaralar ve ören yerlerinde yapılan yüzey 

araştırmaları, ilk yerleşimin MÖ.5000-3500 yılları arasında geç Kalkolitik devrinde başladığını 

göstermektedir. Eski Tunç devrinde de devam eden yerleşimin daha sonraki devirlerde sürdüğü 

sanılmaktadır. Yöredeki tarihi kalıntılara göre Roma ve Bizans dönemlerinde de yerleşimin olduğu 

bilinmektedir. Selçuklular zamanında Türklerin eline geçen ilçe, Yavuz Sultan Selim zamanında 

Osmanlı hakimiyetine girmiştir. 

Hekimhan ilçesinin bir yerleşim yeri olarak" 1656- 1661" yılları arasında Köprülü Mehmet Paşa 

tarafından kurulduğu bilinmektedir. Kuruluşu tamamen askeri amaçlıdır. İlçe merkezindeki 

kitabeden Selçuklular devrinde yapıldığı anlaşılan eski bir hamam mevcuttur. Halen halk dilinde" 

TAŞHAN" olarak bilinen bu handa Mısırdan Malatya 'ya sürgün edilip Malatya da cezasını 

çektikten sonra İstanbul 'a dönmekte olan Emrullah isimli hekim bir süre konaklamış, konakladığı 

bu süre zarfında hanın yıkılan yerlerini tamir ettirerek üzerine ismini yazdırmıştır. Daha sonraları 

konaklamaya gelenler, üzerindeki yazıyı okuyarak tamir ettiren kişiye İzafeten Hekimin Hamamı 

demeye başlamışlar, bu isim zamanla değişikliğe uğrayarak "HEKİMHAN" şekline dönüşmüştür. 

İlçe çevresindeki köylerde bulunan eski eser kalıntılarından genelde ilçe tarihinin eskilere 

dayandığı, eski "İPEKYOLU" ve Likya Kralı Giges tarafından yaptırılan "KRAL YOLU" nun 

ilçeden geçtiği bilinmekte olup, hatta Etiler ve Persler arasında yapılan “KADEŞ SAVAŞI" nın 

ilçeye bağlı "Boğazgören” köyünde yapıldığı, yörede halen mevcut kitabelerden anlaşılmaktadır. 

16. yy.da bir köy olarak Keban’a, daha sonra bucak olarak Akçadağ’a bağlanan Hekimhan, 

1915 yılında ise ilçe olarak Malatya’ya bağlanmıştır. 


Hekimhan ilçesi Malatya il merkezinin kuzeybatısında ve il merkezine 85 km uzaklıktadır. 

İlçe, Doğuda Arguvan, Batıda Kuluncak ve Darende, Kuzeyde Sivas ilene bağlı Kangal ilçesi, 

Güneyde Yazıhan, Akçadağ ve Malatya ile çevrili olup, coğrafi yapısı dağlık ve engebelidir. 

Yüzölçümü 1844 km² olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1040 m’dir. Hekimhan ilçesi 

topraklarının 3. Jeolojik çağda oluştuğu sanılmaktadır. Çoğunlukla kalker ve volkanik yapıdadır. 

İlçe toprakları oldukça yüksek dağlarla çevrilmiştir. Plato ve ovalara rastlanmamaktadır. Kuruçay 

boyunca oluşan vadiler vardır. Önemli dağları Yama dağları ve Zürbehan dağlarıdır. Dağlarda 

genellikle orman yok denecek kadar azdır. Dağların çok dik ve ormansız olması sağanak yağışlarda 

taşkınlara ve hızlı erozyona sebep olmaktadır. 

İklimi 

İlçede tipik kara iklimi hüküm sürmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise kar yağışlı ve 

çok soğuk geçer. Nisan ayı sonlarına kadar don olayı görülmektedir. 

Sosyal Yapı: 

İlçe halkının büyük bir bölümü tarım ve hayvancılıkla, geri kalan kısmı ise sanat, ticaret ve 

taşımacılıkla uğraşmakta yada memur ve işçi olarak yaşamını sürdürmektedir. 

İlçede yerleşim durumu genellikle çok dağınıktır. Bu yerleşimin tarihi ve coğrafi nedenleri 

bulunmaktadır. Osmanlı Devleti zamanında Celali isyanları nedeniyle yağmacılardan kaçan halk; 

tenha, korunaklı, barınaklı yerlerde yerleşmelerine neden olmuştur. İşlenebilen arazilerin yüksek 

dağlar arasına serpilmiş olması ve son yıllarda kayısının önemli bir gelir kaynağı olması bu yolla 

geçimini sağlayan halkın bahçesinin başında yaşamaya sevk etmiş ve böylece dağınık yerleşme 

giderek artmıştır. İlçe genelinde çok sayıda kişi yabancı ülkelere ve yurdun çeşitli kentlerine 

çalışmak için göç etmişlerdir. 

64

Tarihi Eser Durumu: 

Tarihi eser bakımından ilçeye adını veren Taşhan 1218 yılında Selçuklular döneminde Ebü-l 

Hasan El-Malatı tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca Köprülü Mehmet Paşa Camii 1656-1661 yılları 

arasında Köprülü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. 

İdari Yapı 

İlçede 6 belediye, 2 bucak, 50 köy 58 mezra ve 30 mahalle bulunmaktadır. 

Tablo 32 İdari Yapı, Hekimhan 






Kaynak:İPKM 

Tablo 33 Nüfus Durumu,Hekimhan,2000 





Şehir -3.03 

Köy 1.30 

Toplam -0.06 





Tablo 34 Eğitim Durumu,Hekimhan 



Genel Lise 3 


Y.İ.B.O. 1 (75.YIL İMKB Y.İ.B.O.) 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 2 (HEKİMHAN LİSESİ 


ve 




Dershane 1 






0 

65

1997 yılında kurulan Hekimhan Meslek Yüksekokulu 2001-2002 Akademik Yılı’nda 

öğrenime başlamıştır. Eğitim süresi 2 yıl ön lisans programı olan okulun, Maden Bölümü, Bahçe 

Ziraatı Bölümü, Arıcılık Ziraati Bölümü bulunmakta olup, eğitim ve öğretime İnönü Üniversitesi 

Yerleşkesi içerisinde devam edilmektedir. 


İlçe merkezinde bir Devlet Hastanesi, bir sağlık ocağı ve bir verem savaş dispanseri 

bulunmakta olup, ilçeye bağlı kasabalarda ise toplam 6 adet sağlık ocağı mevcuttur. 

Ekonomik Durum: 

İlçe 1950'lerden itibaren bir gelişme sürecine girmiştir. Bu gelişme sürecinde devletin 

olduğu kadar özel maden şirketleri ile günün yaşam koşulları da etkili olmuştur. Demir yollarının 

ve karayolunun ilçeden geçmesi gerek yakın çevre ile gerekse yurdun bütün bölgeleri ile sağlam bir 

bağlantı kurmasına imkan vermiştir. Bu durum da ilçenin iktisadi hayatını önemli derecede 

etkilemiştir. 1950'li yıllardan önce bölgede geçim sıkıntısı hat safhada idi. Halk ilkbahar gelir 

gelmez, çalışmak için mevsimlik işçi olarak Çukurova’ya gider, sonbaharda da tekrar dönerdi. 

1953 yılında Bil-Fer Maden Şirketi Deveci - Karakuz maden cevherlerini işlemeye başlayınca 

ilçede az da olsa bir miktar istihdam artışı sağlanmıştır. Ve bu süreçte zaman zaman ilçede iktisadi 

bir gelişme göze çarpmaya başlamıştır. 1960'lı yıllardan sonra kayısı yetiştiriciliği konusunda 

büyük bir atılım başlamıştır. Bu da ilçenin iktisadi gelişiminde yeni bir dönemin açılmasına vesile 

olmuştur. 

İlçenin ana gelir kaynağını kayısı yetiştiriciliğinden elde edilen gelir oluşturmaktadır. Bunun 

yanı sıra halkın bir diğer gelir kaynağı Divriği Hekimhan Madenleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. 

(DİVHAN)’dır. Söz konusu şirket Özelleştirme İdaresi Başkanlığınca Özelleştirme kapsamına 

alınmıştır. Özelleştirme nedeniyle işçiler ya tazminatları verilerek işten çıkartılmış ya da yılını 

tamamlayanlar emekli edilmişlerdir. Çalışan memur personel ise diğer kamu kurum ve 

kuruluşlarına sevk edilmişlerdir. Özelleştirme idaresi Başkanlığı’nın kararı ile Ereğli Demir ve 

Çelik Fabrikaları A.Ş.’ye (ERDEMİR) satılmasına karar verilen DİVHAN’ın bu kapsamda anılan 

tarih itibariyle üretimi durmuş olup, personeli bulunmamaktadır. Söz konusu sürecin Hekimhan 

ekonomisine de olumsuz etkileri olmuştur. 

Madencilik konusunda özel sektörün yatırımları da hemen hemen durmuş durumdadır. Bil - Fer 

Şirketi'nin işlettiği Karakuz Madenlerinde üretim çok fazla yapılmamaktadır. 

İlçede ticari hayatı daha çok, bölgede elde dilen tarım ürünleri ile nakliyecilik ve bölgenin 

ihtiyaçlarının karşılayacak malların getirilmesi oluşturmaktadır. Bölgede üretilen ve ticari 

çalışmalara kaynak olan maddelerin başlıcaları kuru kayısı ve çekirdeği, nohut, mercimek, fasulye, 

meyvelerden ise; armut, elma, ceviz, ayrıca az miktarda canlı hayvandan oluşmaktadır. Dışarıdan 

getirilenlerin arasında tarım araçları, yedek parçalar, petrol ürünleri bulunmaktadır. İlçede sanayi 

ise yok denecek kadar azdır. Şimdilik faaliyet gösteren birkaç tamir atölyesi ve marangoz atölyesi 

ile 1 tuğla fabrikası ve 2 adet kayısı işleme tesisi mevcuttur. 

66

1.4.2.1.10.Kale 


18. yy. da Osmanlı İmparatorluğunda İskan Siyaseti adlı esere göre 1760 yılında 1000 

çadıra sahip olan, Malatya kazasının Çoban nahiyesinde yaşayan halk, Erzurum’da yaylayan, 

Diyarbakır’da kışlayan ikili bir hayat tarzına sahiptir. Bunlar, 16. yy. belgelerine göre Türkmenler 

grubundadır. 

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanlığı’nın Kale İlçesi’nin tarihi hakkında 

yaptığı araştırmada; “ Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri’ne ” göre “İzoli” bir aşiret ismi olup, 

Bu aşiretin Malatya Livası Kömri nahiyesine bağlı bulunduğu belgelerden anlaşılmaktadır. 

1560 yılına ait Tahrir Defteri göstermektedir ki İzoli aşireti Kömri yanı yani bu günkü Kömürhan 

çevresinde ikamet etmekteydi. Tahrir Defterinde ayrıca İzoli Köyü olarak da zikredilmektedir. 

Yani ilçenin yaklaşık 440 yıllık bir tarihi bulunmaktadır. 

İzoli kelimesinin anlamına gelince, Divan-ü Lügat-ı Türk’de “ Yerde ve derede 

uzunlamasına olan çizik” tir. İzlik de “ Kesilen hayvanların derisinden yapılan Türk çarığı”dır. 

Türkçe’de li, lı ekleri bilindiği üzere yer belirleyen anlamındadır. İzoli bu açıdan “İz bırakanlar” 

veya “ İz takip edenler” anlamına gelmektedir. 

İlçe 20 Mayıs 1990 tarihinde kurulmuştur. 


Kale ilçesi Malatya’ya 42 km uzaklıkta olup, yüzölçümü 192km²’dir. İlçe Malatya-Elazığ 

karayolu üzerinde bulunmaktadır. Güneyinde Pütürge ilçesi, batısında Malatya İl merkezi, 

Kuzeyinde Karakaya baraj gölü havzası ve Elazığ’ın Baskil ilçesi yer alır. Doğusunda ise 

Kömürhan Karayolu köprüsü ve Elazığ ili bulunmaktadır. 

İklimi 

İlçe, iklim bakımından kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak bir özellik 

göstermektedir. Malatya merkezine göre kışları daha ılıman geçmektedir. 

Sosyal Yapı 

İlçenin sosyal yapısı il merkezine olan yakınlığı nedeni ile merkeze sıkı sıkıya bağlıdır. 

Bunda ilçenin Malatya-Elazığ karayolu üzerinde olması ve ulaşımının kolay olmasının da etkisi 

vardır. Bu nedenle ilçedeki sosyal yapı arzu edilen müstakil gelişimini gösterememiştir. Ancak son 

zamanlarda ilçenin Malatya merkeze yakınlığı, ilçenin Karakaya baraj Gölü kenarında olması ve 

doğal güzellikleri yeni bir potansiyel yaratarak ilçeyi cazibe merkezi yapmaktadır. İlçe 

halkının en önemli geçim kaynağı tarım ve özellikle kayısıcılık olduğundan yerleşim genelde 

dağınıktır. İlçe merkezinde halkın temel ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için iş yerlerinin 

yaygınlaşması gerekmektedir. 


Kale, İzolu yöresinin ilçe merkezinin adıdır. Bu adı yörede bulunan kalelerden ve Kale 

köyünden almıştır. Fırat nehrinin geçit yeri olan bu önemli yeri ve özellikle de Kömürhan’ın 

korunması için yapıldıkları söylenen kaleler hakkındaki tarihi bilgiler şunlardır: 

Prof.w Ramsay “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası” isimli eserinde Kale kasabasının 

bulunduğu yeri, Ptolemy’den naklen, Korne olarak işaretlemiş ve haritasına geçirmiştir. 

“Peutinger’in 1648 tarihli tablosunda” ise bu isim Corne şeklinde yazılmıştır. 

Kasabanın civarında bulunduğu Fırat nehri üzerinde ABİSSA, ANALİBA, TOMİSA, 

METEİTA vs. gibi eski kalelerin mevcudiyeti bilinmekte ise de, bunların yeri kesin olarak 

belirlenememiştir. Kömürhan’da tepe üzerinde kale harabesi TOMİSA kalesi olarak tespit 

67

edilmiştir. Kale kasabasının bulunduğu yerdeki kalesinin ABİSSA ve ANALİBA isimli kalelerden 

biri olması muhtemeldir. 

Urartu Kralı III: Sarduri (M.Ö. 750-733) ünlü İzoli Yazıtında: ” Fırat durgundu. Tumeiski 

önünde askerlerimin arasında karşıya geçtim Ondört kaleyi yerle bir ettim...” diye belirlediği 

kalelerden birisi ve en önemlisi Tumeiski kalesidir. Kömürhan’da olan bu ünlü kaleye “Tomisa 

Kalesi” deniliyor. Kömürhan ve Fırat geçidini tarih boyu koruyan bu kale şimdi kendi haline 

terkedilmiştir. 

İzolu’da en belirgin tarihi yer Kömürhan’dır. Bu ismi neden aldığı, neden yapıldığı 

konusunda yazılı bir kanıt olmamasına rağmen, yörenin yaşlıları IV. Murat’ın Bağdat seferi 

sırasında yaptırıldığını söylüyorlarsa da bu hanın daha önceki çağlarda yapılmış olabileceği 

sanılmaktadır. Tarihin akışı incelendiğinde Doğu Anadolu ve Güneydoğu’nun bir kesiminin Orta 

Anadolu ve Akdeniz’e ulaşımı için Fırat’ın selden ve taşkınlardan korunan ve suyun toplanıp dar 

bir geçitten geçtiği, aynı zamanda Halep- Bağdat ve Kayseri- Bağdat yolları üzerinde en güvenilir 

yerindedir. Kömürhan’ın toprağı kül rengini andırdığı için, yörenin yaşlıları o nedenle bu adın 

verilmiş olabileceğini söylüyorlar. Bir başkaları geçitlerin uzun sürdüğünden kervanların, askeri 

birliklerin, aşiret göçlerinin burada ”Kömülendiği” için “toplanma yeri” anlamında söylendiğini 

anlatıyorlar. Hatta “Kamu Han” yani herkesin yararlanacağı “Kamuya ait yer” anlamına geldiğini 

de söyleyenler bulunmaktadır. 

1960’lı yılların içerisinde “Karakaya Barajı” gündeme gelince, İzoli yöresi tarihi de hemen 

gündeme gelmiş oldu. M.Ö. 8000 yıllarına uzanan İzolu-Cafer Höyük ve sonraları da 1979’da Pirot 

Köşgerbaba, İmamoğlu ve Değirmendere’de kurtarma çalışmaları sürdürülmüştür. Bu kazı ve 

kurtarma çalışmalarında, Neolitik heykelcikler yanında, kireç taşından yapılmış heykeller, ayrıca 

toprağı ilk işleme araçlarından bıçak, orak, ok uçları, keski ve delgiler bulunarak Malatya 

Müzesinde koruma altına alınmışlardır. 

Asıl kurtarılamayıp Fırat’ın koynuna terk edilen eserler, höyükler ve meşhur İZOLU 

YAZITI’dır. 

Malatya coğrafi konum bakımından özel bir yere sahiptir. Fırat, Murat nehirleri doğudan 

ve kuzey doğudan Malatya ovasını kucaklarken Tohma suyu Irmaklı köyünde bir (V) yaparak 

batıda Uzunyayla’ya doğru Anadolu’nun içlerine sanki saplanır. Güneyden de Beydağları, güney 

ve güneydoğunun doğal ve aşılması zor bir kale duvarını oluşturur. 

Malatya, konumu böyle olunca bol sulu Fırat’ın önemi daha da artar. Üzerine türküler 

yakılan “Azgın Fırat” askeri stratejilerde hep ön planda tutulur. Bu kadar önemli yerde yerleşip yer 

tutanlar da İZOLU-İZOLİ halkıdır. 

Fırat-Tohma üzerinde en güvenilir geçit yeri eskilerde Kırkgöz Köprüsü’dür. Bu köprünün 

hangi çağda hangi tarihlerde yapıldığına dair dair kesin bir bilgi yoksa da, Sultan Hasan veya 

Sultan Hasan Mansur tarafından (756.m) yaptırıldığı veya onarıldığı Evliya Çelebi’nin notlarından 

anlaşılmaktadır. 

Cumhuriyet döneminde Kömürhan’da Fırat üzerine yaptırılan köprü, geçişleri 

kolaylaştırmış, daha sonra yine Fırat üzerine demiryolu köprüsü de yapılınca “Fırat’ı geçiş 

korkusu” tamamen ortadan kalkmıştır. İşte bu köprülerin olmadığı yıllar boyu “Azgın Fırat’da” 

geçişler İZOLU salcıları, kayıkcıları ve gemicilerine teslim edilmiştir. 46 

46 İzolu(Kale), Cengiz Mehmet Ali , sh. 12, 15, 16, 22 

68

İdari Yapı: 


Tablo 35 İdari Yapı, Kale 






Kaynak:İPKM 

Tablo 36 Nüfus Durumu ,Kale,2000 





Şehir 57.25 

Köy -22.41 

Toplam 3.41 





Tablo 37 Eğitim Durumu, Kale 



Genel Lise 1 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 0 




Dershane 0 






0 

1995-1996 Akademik Yılı’nda eğitime başlayan Kale Meslek Yüksekokulu; Pazarlama, 

Turizm ve Otelcilik Programı bölümlerinden oluşmaktadır. Eğitim ve öğretime İnönü Üniversitesi 

Yerleşke alanı içerisinde devam edilmektedir. 

69

Sağlık Hizmetleri: 

İlçe merkezinde bir Sağlık Ocağı mevcuttur. 


İlçenin en önemli gelir kaynağı tarımdır. Tarım alanında ise kayısıcılık başta gelmektedir. 

Son yıllarda kısmen de olsa çilek yetiştiriciliği görülmektedir. 

İlçede kayısı üretimi diğer ilçelere göre oldukça fazla ve kalite olarak da yüksek olmasına 

rağmen, üretimi değerlendirmede yeterince etkili olunamamaktadır. Bunun için de mevcut Kayısı 

kooperatifinin daha etkin çalışması kayısının pazarlanmasında önemli yer tutacaktır. 

İlçe merkezi dışında kalan özellikle dağlık arazide bulunan köyler için kayısı yetiştiriciliği 

önem taşımaktadır. Bu köylerde az yetiştirilen bu ürüne bağlı kalmamak için arıcılık ve hayvancılık 

üzerinde çalışmaların yapılması gerekmektedir. 

Ünlü İzolu kaysısının yanında çilek tarımı da hemen yerini alıp adını duyurmaya 

başlamıştır. Yöreye özgü tadı ve görünümü ile İzolu çileğini tanıtmak için her yıl Çilek Şenliği 

düzenlenmektedir. 

Karakaya barajı yöreye balıkçılığı da getirmiştir. Bu sektörün gelişmesi için Balıkçılık 

Kooperatifleri kurulmuştur. Balık çeşitlerini artırmak ve balık ürünlerini çoğaltmak için gerekli 

yasal önlemler de alınmıştır. Malatya’da oluşturulan Balık Pazarları yanında üretilen balıkların 

diğer illerin de pazarlarına ulaştırma çalışmaları sürdürülmektedir. 

İzolu gelecekte Malatya’nın Çukurovası olmaya hazırlanmaktadır. Baraj çevresini şimdiden 

seralar süslemeye başlamıştır. Bu seralarda çilek dahil her türlü sebze kış boyu yetiştirilmektedir. 

İklimi ve doğal yapısı ile hızla gelişmeye elverişli İzolu yöresinde, meşhur olan İzolu 

kayısısını yurtiçi ve yurtdışı pazarlara satışa hazırlayan 1 Kayısı Fabrikası ve 1 Yem ve Un 

Fabrikası bulunmaktadır. 

70

1.4.2.1.11.Kuluncak 


İlçenin yerleşim tarihi 100 veya 120 yıl öncesine dayanmaktadır. Yıllar önce yayla hayatı 

sürdüren Başören, Konaktepe ve Karıncalık köyü sakinleri, kışın sığınak olarak kullanılan 

Kuluncak’ta sürüleriyle birlikte barınmak amacıyla ilçeye kışı geçirmek üzere yerleşmişlerdir. 

Özellikle Konaktepe ve Başören köyleri yaylalarında oturanlar zamanla su kıyısı olan kuytu 

yerlerde yerleşik düzene geçerek Kuluncak’ın oluşmasına zemin hazırlamışlardır. 

İlçenin adı, kuytu bir alanda olduğu için kuytucak kelimesinden geldiği sanılmaktadır. Daha 

sonra Kuluncak olarak değişmiştir. Önceleri Darende ilçesine bağlı kasaba olan Kuluncak, 20 

Mayıs 1990 tarihinde ilçe statüsünü almıştır. 

Coğrafi Yapısı 

İlçenin yüzölçümü 664 km²’dir. Malatya’ya 116 Km uzaklıkta olup, 1270 metre 

rakımındadır. Doğuda Hekimhan ilçesi, kuzeyde Kangal ilçesi, batıda Gürün ilçesi ve güneyde 

Darende ilçesi ile çevrilidir. Coğrafi bakımdan dağlık ve çok engebelidir. İlçenin içinden Tohma 

çayı geçmekte olup, geçtiği yerlerde sulu tarım yapılmaktadır. 


İlçede tipik karasal iklim hüküm sürmekte olup, coğrafi bakımdan dağlık ve çok 

engebelidir. Dağlarda orman yok denecek kadar azdır. 

Sosyal Yapı 

İlçenin coğrafi yapısının dağlık ve çok engebeli oluşu, ilçede yerleşiminin de dağınık 

olmasına neden olmuştur. Dağınık yerleşimin bir diğer nedeni de halkın sulak ve verimli arazi 

imkanlarını sağladığı yerde bağ ve bahçe içerisine yerleşmeyi tercih etmesindendir. İlçede çok 

sayıda kişi yabancı ülkelere ve yurtiçinde diğer kentlere çalışmak için gitmişlerdir. Konutlar 

köylerde ve ilçe merkezinde genelde yerel imkanlarla yapılmıştır 


Tarihi eser olarak Mehmet Halife Türbesi, halk arasında Siyahi Baba olarak bilinen türbe, 

Çiritbelen Köyü’nde Leylek denilen kaybolmaya yüz tutmuş tepe üzerinde bulunan türbe ile Alvar 

Köyü ilçe merkezi arasında romatizma hastalıklarına şifalı olduğu söylenen hamamı sayabiliriz. 

İdari Yapı 


Tablo 38 İdari Yapı, Kuluncak 






Kaynak:İPKM 

71

Tablo 39 Nüfus Durumu,Kuluncak,2000 





Şehir 100.17 

Köy 25.04 

Toplam 41.80 





Tablo 40 Eğitim Durumu,Kuluncak 



Genel Lise 1 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 1 (KULUNCAK LİSESİ) 




Dershane 0 

Özel Motor T.S.K. 0 





0 


İlçe merkezinde iki adet Sağlık Ocağı mevcuttur. 


İlçe halkının geçimi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. İl genelinde olduğu gibi ilçede 

de kayısıcılık en önemli gelir kaynaklarından birisidir. Özellikle ilçeden geçmekte olan Tohma 

Çayı çevresinde yerleşimi bulunan köylerde kayısıcılık büyük önem taşımaktadır. 

Kayısıcılığın yanı sıra ilçede hububat ve baklagil üretimi de büyük önem taşımaktadır. 

Bunlar arasında buğday, arpa, mercimek, fasülye ve nohut üretimi önemli bir yer tutar. Ayrıca 

Tohma Çayı çevresinde patates üretimi yapılmaktadır. Yöre iklim şartlarına uygunluğu nedeniyle 

kavakcılık da bir gelir kaynağı olarak görülmekte ve kavak ağacı dikilmektedir. 

İlçe merkezinde ticaretle iştigal küçük esnaf bulunmakla beraber sanayi gelişmemiştir. 

72

1.4.2.1.12.Pütürge 


İlk adı İmrun (Güzel yer, İstenen yer) olan Pütürge, bundan 300 yıl önce köy olarak 

kurulmuş, 1877 yılında bucak haline getirilerek Adıyaman’ın Kahta İlçesine bağlanmıştır. 1892 

yılında ilçe olarak mülki taksimatta Elazığ iline bağlanan Pütürge, Cumhuriyetin ilanından sonra 

Malatya iline bağlanmıştır. 

Coğrafi Yapı ve Yeryüzü Şekilleri 

Malatya’ya 73 km. uzaklıkta olup, yüzölçümü 1181 km²dir. Denizden yüksekliği 1250 

metredir. En yüksek dağları arasında Kubbe Dağı, Ulubaba Dağı, Kira Dağı ve Giripınar Dağı yer 

almakta olup, ilçede ova bulunmamaktadır. İlçe arazi olarak engebeli ve sarptır. Düz arazi yok 

denecek kadar azdır. İlçe toprakları Fırat Nehri’ne dökülen Şiro Çayı’nın geniş vadisinin tabanı ile 

bu vadi etrafında bulunan dağlık kesimlerden oluşur. Yerleşim yerleri dağlık ve tepelik alanlarda 

yoğunlaşmıştır. Bunun için tarıma elverişli arazileri dağ ve tepelerin yamaçlarında bulunmaktadır. 

İklimi 

Doğu Anadolu Bölgesinde görülen tipik karasal iklim hakimdir. 

Sosyal Yapı 

İlçe nüfusunun büyük bir çoğunluğu köylerde yaşamakla birlikte tarıma elverişli arazi 

azdır. Mevcut arazi ise , intikal sureti ile gün geçtikçe küçülmekte, bu da beraberinde göç olgusunu 

gündeme getirmektedir. İlçenin düz arazisi Şiro vadisinde bulunmakta olup, kayısı ziraatı 

yapılmaktadır. 

İlçede herhangi bir sanayi kuruluşunun bulunmayışı, arazinin yetersiz kalması ayrıca 

köylerin tamamına yakınının orman köyleri kapsamına alınarak hayvancılık sektörünün zora 

girmesi, halkı göçe zorlamış bu da ailelerin bölünmesine neden olmuştur. Yörede kısmi göç 

(mevsimlik göç) olgusu mevcuttur. 


Yörede Şiro çayına bakan Gerar kalesi, Uzuntaş köyünde Peri-eş (Dilbersen) kalesi 

bulunmakta M.S. 450 yılında yapıldığı ve yapımında 10.000 askerin çalıştığı söylenmektedir. Yine 

dünyanın 8. Harikası olarak bilinen Nemrut Dağı’nın doğu yakası ilçe hudutları içerisinde 

bulunmaktadır. Ayrıca Nan-ı Guni ve Battalgazi ziyareti gibi tarihi yerler vardır. 

İdari Yapı 

İlçeye bağlı 3 belediye, 1 bucak, 62 köy, 148 mezra ve 15 mahalle bulunmaktadır. 

Tablo 41 İdari Yapı,Pütürge 






Kaynak:İPKM 

73

Tablo 42 Nüfus Durumu,Pütürge,2000 





Şehir 9.53 

Köy -29.80 

Toplam -24.15 





Tablo 43 Eğitim Durumu,Pütürge 



Genel Lise 1 


Y.İ.B.O. 1 (PÜTÜRGE Y.İ.B.O.) 

P.İ.O 1 (TEPEHAN P.İ.O.) 

P.O.Ö 1 (ENDÜSTRİ MES. LİSESİ) 




Dershane 0 

Özel Motor T.S.K. 0 





0 


İlçe merkezinde 1 Devlet Hastanesi bulunmakta olup, ilçe merkezi ve köylerde olmak üzere 

toplam 8 adet Sağlık Ocağı mevcuttur. 


İlçede tarım alanının yetersiz olması nedeniyle bu sektörde uğraş veren halk, ancak kendi 

ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde üretim yapmaktadır. Son zamanlarda Şiro havzasında bulunan 

köyler kayısı yetiştiriciliğine önem vermişlerdir. 

İlçenin coğrafik yapısının dağlık olması nedeniyle özellikle Tepehan bölgesinde erozyon 

tehlikesi bulunmaktadır. İlçenin ekolojik yapısı nedeniyle çiftçilerin çoğunluğu küçük aile 

işletmeciliği şeklinde sebze, meyve, hububat v.s. üretimi yapmaktadır. Son yıllarda Şiro Havzası 

köylerde sera üretimi gerçekleştirilmeye başlanmıştır. 

İlçenin diğer geçim kaynağı hayvancılık olup, genelde ev geçimi tarzında yapılmaktadır. 

İlçede arıcılık giderek yaygınlaşmakta, halk bu konuda teşvik edilmektedir. 

İlçede orman ürünleri üretimi genellikle meşe ağacı olup, yakacak odun olarak 

kullanılmaktadır. 

74

İlçede imalat sanayi bulunmamaktadır. Maden olarak beyaz çimento ve seramik sanayinde 

kullanılan Profilit maden rezervleri Taşmış Köyü (Kütereş Tepe, Vaktik Tepe, Merkep Pınarı 

mevkii) ve Babik Köyü (Karataş Zuhuru, Kürdan Zuhuru, keşen Zuhuru, Babik Zuhuru ve Umik 

Zuhuru mevkii) civarında bulunmakta olup, halihazırda sektörde iki firma kımi üretim 

yapmaktadır. 

75

1.4.2.1.13.Yazıhan 


Bundan 2000 yıl kadar önce Çin’in başkenti Pekin’den başlayan İpek Yolu-Bakır Yolu 

kervanlarının konakladığı; Suriye-Malatya-Gürün-Kayseri ve Suriye-Malatya-Hekimhan-Sivas tali 

yolu üzerinde yer alan Yazıhan ilçesinin tarihi, Milattan Önceye kadar dayanmaktadır. Özellikle 

buzluk köyündeki mağaralar bunu göstermektedir. 

Osmanlı döneminde ise Sultan III.Murat Han, Yazıhan’ın 10 km güneyinde kendi adıyla 

anılan “Sultan Murat Han Kervansarayı”nı İran seferleri sırasında (1593) inşa ettirmiştir. Bu yol 

üzerinde bulunan Kırkgöz Köprüsü’de XV-XVI. Yüzyılda Osmanlılar tarafından yapılmış olup, 

Karakaya Baraj Gölü suları altında kalmıştır. 

Yazıhan ilçesinin Cumhuriyet Dönemi tarihçesi 1936 yılında başlamıştır. Buraya gelen 

aşiretler arazinin düz (ova) olması sebebiyle ve “ Sultan Murat Han” adına izafeten konakladıkları 

bu ovaya “YAZIHAN” adını vermişlerdir. Yazıhan’a ilk gelen ailelerin toplam sayısı 50 kişi 

kadardı. İlk gelenler; Molikler, Değerler ve Temizler kabileleridir. Mezra olarak başlayan yerleşim, 

1936 yılında demiryolunun ve 1937 yılında karayolunun gelmesiyle önce köy daha sonra nahiye 

statüsünü kazanmış, 1990 tarihinde Malatya iline bağlı ilçe olmuştur. 


İlçe Malatya’ya 43 km uzaklıkta olup, doğusunda Fırat Nehri’nin kolu (Kuruçay) ve Elazığ 

il sınırı, batısında Hekimhan, kuzeyinde Arguvan-Hekimhan, güneyinde Malatya il merkezi ile 

Akçadağ bulunmaktadır. 

İlçenin yüzölçümü 618 Km²’dir. İlçe yeryüzü şekli itibariyle güneyden kuzeye bir eğim 

göstermektedir. 


İlçe genelinde karasal iklim hüküm sürmekte; yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve karlı 

olmakla beraber Karakaya Barajı’nın etkisiyle ilçe merkezi ve baraja yakın köylerde kışlar daha 

yumuşak geçmektedir. Doğal bitki örtüsünü dağlık alanlarda meşe ve çalılıkla, düz alanlarda 

stepler oluşturmaktadır. 

Sosyal Yapı 

Halkın geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarlalar susuz olduğundan verim düşüktür. 

Bu da halkın geçim sıkıntısını beraberinde de büyük kentlere ve yurtdışına olan göçü 

hızlandırmıştır. İlçe halkının önemli bir kısmı hayvancılıkla uğraştığından, Haziran-Eylül aylarını 

“Yamadağı” denilen yaylada, çadırlarda geçirmekte olup, koyun besiciliği ve büyükbaş hayvancılık 

faaliyetlerini bu yaylada sürdürmektedirler. 

Köylerde yerleşim toplu olmakla beraber dağınık yerleşim de görülür. 


Osmanlı döneminde Sultan III.Murat Han, Yazıhan’ın 10 km güneyinde kendi adıyla 

anılan “Sultan Murat Han Kervansarayı” ilçenin önemli tarihi zenginliklerindedir. XV-XVI. 

Yüzyılda Osmanlılar tarafından yapılmış olan Kırkgöz Köprüsü ise Karakaya Baraj Gölü suları 

altında kalmıştır. 

İlçede tarihi eser olarak Fethiye Köyü Hasan Patrik Camii, 1556 yılında Beylerbeyi 

Abdullah Selamoğlu Mustafa Paşa tarafından yapılmıştır. M.Ö. ait olduğu kabul edilen İriağaç 

köyü Ünür mezrası kalesini sayabiliriz. 

76

İdari Yapı 


Tablo 44 İdari Yapı,Yazıhan 






Kaynak:İPKM 

Tablo 45 Nüfus Durumu,Yazıhan 





Şehir 13.99 

Köy 40.35 

Toplam 7.58 





Tablo 46 Eğitim Durumu,Yazıhan 



Genel Lise 1 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 0 




Dershane 0 

ÖZEL M.T.S.K. 2 




Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü 

0 


İlçe Merkezi ve köylerde olmak üzere toplam 3 sağlık Ocağı bulunmaktadır. 

77


İlçenin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımdan elde edilen verim toprakların susuz 

olması nedeniyle düşüktür. Yetiştirilen tarımsal ürünler; buğday, mercimek, nohut, arpa, şeker 

pancarı , kayısı ile çeşitli sebze ve meyvelerdir. 

Ekilecek toprağı bulunmayanlar ise gündelikçi olarak çalışmaktadır. Ortaklaşa ve imeceye 

yatkınlık yoktur. Tarımda makineleşme, gübreleme ve ilaçlama gelişmiştir. Hasat biçerdöverle 

yapılmaktadır. Tohum Islah İstasyonunda tohumlar ıslah edilmekte, Tarım Kredi Kooperatifi’nce 

kredi, tohum, tarım gereçleri ve gübre ihtiyaçları karşılanmaktadır. 

İlçe halkının önemli bir kısmı hayvancılıkla uğraştığından, Haziran-Eylül aylarını 

“Yamadağı” denilen yaylada, çadırlarda geçirmekte olup, koyun besiciliği ve büyükbaş hayvancılık 

faaliyetlerini bu yaylada sürdürmektedirler. 

78

1.4.2.1.14.Yeşilyurt 


İlçede etraflı bir araştırma yapılmamıştır. Şabandede mevkiinde yapay toprak 

kaleyle(Höyük), onun tam karşısındaki bayırda bulunan Höyük'ün yıkıntıları arasında görülen 

çeşitli küp kırıntıları, havuz ve fırın bize bölgede çok eskiden yerleşilmiş olduğunu göstermektedir. 

Ayrıca Taftacık sentinde ve Malkuyu civarında da küp kırıklarıyla bazı ev eşyası bulunmuştur. 

Ancak bunların Roma çağına ait kalıntılar olduğunu söyleyebiliriz. 

Abbasiler döneminde Yeşilyurt ve Darende yöresine yerleştirilen Nebati’ler gibi bazı 

unsurların varlığını, belki de geçici iskanını göz önünde bulundurmayarak Yeşilyurt’taki 

yerleşmenin ya Dulkadiroğluları Beyliği sırasında ya da Malatya’nın Osmanlı yönetimine geçtiği 

1516 yılından sonraki yıllarda gerçekleştiği söylenebilir. Ancak, ilçe toprakları içerisinde bulunan 

ve yukarılarda adları verilen semtlerde, bundan önceki döneme ait olan ve bizim tarihimizle ilgisi 

bulunmayan önemsiz yerleşmeleri göz önünde bulundurmak yerinde olur. 

Osmanlı Döneminde Çırmıktı, Cumhuriyetten sonra ise İsmetpaşa adıyla anılan ilçe, 1957 

yılında ilçe statüsünü kazanarak Yeşilyurt adını almıştır. 


Beylerderesi vadisi boyunca 3 km’lik bir vadi üzerine kurulmuş olan ilçe, dağların çok dik 

ve ormansız oluşu nedeniyle erozyon ve sel taşkınlarına maruz kalmaktadır. Yüzölçümü 667 km² 

olan Yeşilyurt ilçesi Malatya’nın güneybatısına düşer. Toprakları kuzeyde Malatya merkez, 

güneybatıda ve batıda Doğanşehir ve Akçadağ, Doğuda Malatya merkez, güneyde Adıyaman iline 

bağlı Çalikhan ilçesiyle çevrilidir. 

Yeşilyurt ve çevresi zaman zaman şiddetli ve yıkıcı depremlere sahne olmuştur. 1893 

tarihinde şiddetli, 1963, 1968, 1986 tarihlerinde orta şiddette depremler olmuştur. Yöreyi zaman 

zaman yoklayan depremler, Malatya Havzası dahilinde bulunan ve Yeşilyurt'ta Beylerderesinde 

Büyükçay vadisi boyunca güneye doğru uzanan kırık hatların varlığıyla ilgilidir. 

Yeşilyurt ve çevresi su kaynakları bakımından da çok zengindir. Nitekim, Beydağlarının 

eteğinden çıkan ve debisi 5-6 met.küp/sn. olan Pınarbaşı kaynağı Yeşilyurt, Malatya ve çevredeki 

yerleşme merkezlerinin adeta hayat kaynağıdır. Bu kaynak ile İnekpınarı gibi diğer kaynaklardan 

bol debili akan kaynaklar karstik kaynaklar grubuna dahil olmaktadır. Bu kaynaklar dağlık 

alanlardaki çok çatlaklı kireçtaşlarından zemine sızan suların altta bulunan killi şist gibi geçirmesi 

zemin üzerine birikmesi ve bu biriken suların vadi yamaçları boyunca çıkması sonucunda 

oluşmuştur. Malatya Ovası ve Yeşilyurt'un güneybatı kesimindeki Malatya Havzasına doğru 

uzanan düz alanlar, kumtaşı ve çakıltaşı tabakaları yeraltı suyu barındırmaktadır. Bu bakımdan bu 

alanlarda her zaman yeraltı suyuna rastlanması mümkün görülmektedir. 

Yeşilyurt ilçesinin en büyük akarsuları şüphesiz Derme Çayı ve Atmalı Çayı (İnek Pınarı 

Deresi)'dir. Malatya ve Yeşilyurt sulamalarının can damarı durumunda olan Derme Suyu, 

kaynağını Gündüzbey-Pınarbaşı'ndan almaktadır. 

Pınarbaşı'nın biraz aşağısında (Çaybaşı mevkiinde) büyük bir dere halini alır ve daha 

aşağıda Beydağından inen diğer bir kol olan Atmalı Deresi ile birleşerek "BEYLER DERESİ" adı 

altında Malatya havzasını güney-kuzey doğrultusun da geçerek Tohma suyuna dökülür. Göze, 

Güvercin Pınarı (Koruderesinin doğusundadır), İnek Pınarı (ilçenin güneyinde Kadiruşağı Köyü 

sınırları içerisindedir) Dana Pınarı (İnek Pınarının yakınındadır), Fazlı'nın pınarı (Atmalı deresi 

yakınından çıkar), Aşık Pınarı(Karataş mevkiindedir), Fatma pınarı (ilçe merkezinden çıkmakta 

olup, suyu Belediye Parkında kullanılmaktadır), Sülüklü Pınar (Konakyolu üzerindedir.) belli başlı 

pınarları ve mesire yerlerini oluşturmaktadır. 

79


Yeşilyurt iklim itibari ile yazları sıcak ve yağışsız , kışları ise soğuk ve yağışlı geçer. 

Yeşilyurt’ta sonbaharda başlayan yağışlı hava ilk bahar ortalarına kadar devam etmektedir. 

Malatya Ovasında 1600 m. yüksekliğe kadar olan alanlar step, 1000 m. yüksek sahalar kuru 

ortamda yetişen orman alanı içerisine girmektedir. Yeşilyurt'un bulunduğu sahanın dağlık kesimleri 

doğal olarak kurakçı karakterde ardıç ve meşe karışık ormanları dahilinde bulunmaktadır. Ancak, 

asırlardan beri devam eden kesim ve hayvan otlatma sonucunda bu kuru karakterdeki ormanların 

çoğu yerini antropojen dağ steplerine terk etmiş ve çıplak bir görünüm almıştır. Bugün sadece 

küçük topluluklar halinde meşeler görülmektedir. Bunun dışında yabani armut, gül burnu, dere 

kenarlarında sumak, incir, yabani badem, alıç, yemişen gibi ağaçcıklar bulunmaktadır. Otsu türleri 

ise çoğunlukla geven, kekik, sığır kuyruğu, gelincil, sütleğen ve ayrık ile diğerleri teşkil 

etmektedir. 

Sosyal Yapı 

Yeşilyurt ilçesinde ilk yerleşim, vadi tabanında cami-i kebir civarında başlamıştır. Molla 

Kasım Mahallesi ile başlayan yerleşim, Hıroğlu Mahallesi'nin meydana gelmesiyle devam etmiş, 

zamanla bu iki mahalleye "Hamidiye" adıyla üçüncü bir mahalle eklenmiştir. 

1940 yılından sonra ilçeye olan göçler neticesinde "Gedik" adıyla yeni bir mahalle oluşmuştur. 

Yeşilyurt ilçe merkezindeki yerleşimde, ikametkah alanları dairevi bir şekilde merkezden çevreye 

doğru yayılır. Bu dağılımda, çevreye doğru gidildikçe meskenlerde azalma görülür. 

Yeşilyurt şehirsel yerleşmesinde iş ve ticaret merkezleri, cami-i kebir (Hacı Mustafa Ağa Camii) 

çevresi ile, Adıyaman caddesi yoğun olmak üzere Malatya ve Atılgan caddeleri üzerinde 

bulunmaktadır. Birleşen caddeler düzenlidir. Ancak sokaklar hem dar, hem de düzensizdir. Bu 

durum, yerleşme sahasının çukur bir alandan yamaçlara doğru gelişmesinden doğmaktadır. 

Yeşilyurt etrafındaki kırsal çevre ile bağlantıları yoğun olmayan, şehirsel bir merkez 

konumundadır. 

Malatya il merkezine 14 Km'lik bir mesafede bulunması, hemen hemen il merkeziyle 

birleşmeye yönelmesi, ilçeyi Malatya'nın etki alanına sokmuştur. 

Doğrudan il merkeziyle irtibata geçen köy ve kasabaların Yeşilyurt ile olan bağları idari bağlamda 

kalmıştır. 

İlçe halkının büyük bir kısmının Malatya'da çalışıp akşamları ilçeye dönmeleri veya bahçe 

tarımıyla uğraşmaları Yeşilyurt şehir yerleşmesinin merkezi olarak gelişimini engellemiştir. 


Oldukça eski bir yerleşme yeri olan Yeşilyurt ilçesindeki tarihi kalıntıların esaslı şekilde 

incelenmesi yapılmamıştır. Yöredeki en eski kalıntı Atmalı'daki Kaletepe'dir. Roma- Bizans 

dönemlerini kapsayan Kaletepe kaçak kazılarla tahrip edilmiştir. Bugün, ilçe merkezindeki en 

önemli tarihi eser Hicri 1169(Miladi 1753) tarihini taşıyan Camii Kebir'dir. 

Buradaki önemli kalıntılar, camiler eski ve yeni bazı evlerin duvarlarında yer alan 

kitabelerdir. 

Yelköprü Üzerindeki Kitabe:1940 yılında betonarme olarak yapılan Yelköprü ile Derme 

Kanalının kenarına, sonradan yerleştirilen köprü kitabesi; Yeşilyurt'taki en önemli, sanat değeri 

taşıyan kitabesidir. h.1254(m1838) tarihli kitabenin yazısındaki güzelliğin yanı sıra kenarı da 

süslemelidir. Ne yazık ki kitabe, şu sıra 5 parça halinde bir betona raptedilmiştir. 

80

İdari Yapı 

İlçe 4 belediye 20 köy, 39 mezra ve 13 mahalleden oluşmaktadır. 

Tablo 47 İdari Yapı , Yeşilyurt 






Kaynak:İPKM 

Tablo 48 Nüfus Durumu,Yeşilyurt,2000 





Şehir 26.72 

Köy 20.53 

Toplam 22.12 





Tablo 49 Eğitim Durumu,Yeşilyurt 



Genel Lise 5 


Y.İ.B.O. 0 

P.İ.O 0 

P.O.Ö 2 (YEŞİLYURT ÇPL, 

Taşıma Yapılan Merkez Okul Sayısı 


5 


Özel Okul 0 

Dershane 0 

ÖZEL Motorlu T.S.K. 0 




Kaynak: İl Milli Eğitim Müdürlüğü 

0 


İlçe Merkezinde 1 Devlet Hastanesi ve ilçe merkezi ve kasabalarda olmak üzere toplam 5 

sağlık Ocağı bulunmaktadır. 

81


İlçe ekonomisi genelde dokumacılık üzerine çok eski yıllardan beri devam etmektedir. 

Dokumacılığın 1800'lü yılların sonundan beri el tezgahları ile sürdürüldüğü söylenmektedir. 1926 

yılında jeneratörlü elektriğin verilmesinden sonra motorlu tezgahlara geçilmiştir. 

İlçede; kiraz, kayısı, armut, erik, vişne, kiraz, şeftali vs. ağaçları ile çeşitli sebzeler 

yetiştirilmektedir. Özellikle dünyaca ünlü Dalbastı Kirazıyla isim yapmıştır. 

İlçenin tanıtılması, ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan gelişmesine katkılar sağlanması, ilçede 

kiraz üreticilerinin ve diğer ilçe halkının teşvik edilerek üretimin artırılması, kirazın yurt içinde 

tanıtılması ile pazarlama kolaylığı getirilmesi amacıyla “KİRAZ VE KÜLTÜR ŞENLİĞİ” 

düzenlenmektedir. 

İlçede modern hayvancılık yapılmaktadır. Özellikle kırsal ve dağlık köylerde, hayvancılık 

en başta gelen geçim kaynağı özelliğini taşımaktadır. 

Yine İlçe merkezinde ve çevresinde çeşitli turistik spor ve sosyal tesisler bulunmaktadır. 

Yeşilyurt'ta spor faaliyetleri ilk defa güreş sporu ile başlamıştır. Önceleri düğünlerde ve 

bayramlarda halkın büyük coşku ve zevkle izleyeceği amatör güreş müsabakaları zamanla resmiyet 

kazanmış ve profesyonel güreş müsabakaları yapılmaya başlanmıştır. 

82

BÖLÜM 2 İLİN KÜLTÜREL, SOSYAL VE BEŞERİ YAPISI 

2.1. İLİN BEŞERİ VARLIĞI 

2.1.1. Nüfusun Tarihsel Gelişimi 

2.1.1.1. Nüfus Büyüklüğü ve Nüfus Artış Hızı 

1927 yılında Türkiye'de 63 il bulunmaktayken, Türkiye'nin nüfusu 13 648 270, Malatya 

ilinin nüfusu ise 305785 olarak tespit edilmişti.Malatya ili bu nüfus ile nüfus büyüklüğü açısından 

o tarihte 63 il arasında 10. sırada yer almış ve Malatya’nın o günkü nüfus yoğunluğu ise (kilometrekareye 

düşen kişi sayısı ) yaklaşık 19 kişi düzeyinde tespit edilmiştir. 2000 yılına 

gelindiğinde Türkiye nüfusu 67 803 927 , Malatya nüfusu 853.658 olarak tespit edilmiştir. 2000 

yılında Malatya bu nüfus büyüklüğü ile 81 il arasında 24. sıraya gerilemiş olup, nüfus yoğunluğu 

ise kilometrekareye 72 kişi düzeyinde tespit edilmiştir. 

1927-2000 döneminde Türkiye'nin nüfusu yaklaşık beş kat artış göstermiş, aynı dönemde, Malatya 

ilinin nüfusu sadece 2.8 kat artmıştır. Bu dönemde (1927-2000 döneminde) Malatya ilinin nüfusu 

sürekli artış göstermiştir. İlde en düşük yıllık nüfus artış hızı %04.8(Binde 4,8) ile 1940-1945 

döneminde, en yüksek yıllık nüfus artış hızı ise %027.9 (Binde 27,9) ile 1955-1960 döneminde 

gerçekleşmiştir. 1990-2000 döneminde Malatya ilinin yıllık nüfus artış hızı ise %019.6(Binde 19,6) 

dır. 1927 yılında Malatya ili ülke nüfusu içinde %2.2'lik bir paya sahip iken, 2000 yılında ülke 

nüfusundan aldığı pay yaklaşık %1.3’e gerilemiştir. 

Malatya 1927-2000 döneminde pozitif nüfus artışına karşılık nüfus artışı ülke ortalamasının 

gerisinde kalmıştır. Bu nedenle il 1927 yılındaki ülke bazında nispi nüfus büyüklüğünü muhafaza 

edememiştir. Bu dönemde ilin hem göç vermiş olması ve görece yüksek bir cazibe 

yaratamamasından kaynaklanmaktadır. 

Şekil 2 Nüfus Artış Hızı Malatya-Türkiye 

Nüfus Arış Hızı (Binde) 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

Kaynak :DİE 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

Yıllar 

83 

1970 

Malatya nüfus artış hızı Türkiye nüfus artış hızı 

1975 

1980 

1985 

1990 

2000

DİE tarafından 1995-2000 dönemi baz alınarak yapılan tesbite göre Malatya’nın aldığı göç 

49.192 kişi ; verdiği göç 66.015 kişi olup, net verilen göç ise 16.823 kişi düzeyindedir. Bu 

dönemde net göç hızı ise Binde - 21,5 düzeyinde gerçekleşmiştir.1990-1995 dönemindeki Binde 

-54 olan göç hızı göz önüne alınırsa ilden verilen göç hızında yavaşlama eğilimi görülmektedir. 

Bu dönem içerisinde il hanehalkı büyüklüğünde de değişiklik yaşanmıştır. Beklenebileceği gibi 

Malatya ortalama hanehalkı büyüklüğü azalma eğilimi göstermektedir. 1955 yılında ilin ortalama 

hanehalkı büyüklüğü yaklaşık 6 kişi iken, 2000 yılında 5.4 kişiye düşmüştür. Malatya hanehalkı 

büyüklüğü ülke geneline paralel olarak azalmaktadır 

2.1.1.2 Şehir ve Köy Nüfusunun Seyri 

1927 yılında Malatya ilinde %15,2 olan şehirde yaşayan nüfusun payı sürekli artış 

göstererek 2000 yılında %58,5 düzeyine çıkmıştır. Ancak Malatya ilinde şehirde yaşayan nüfusun 

toplam il nüfusuna oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. İlde 1990 yılına kadar köy 

nüfusu fazla iken, hızlı kalkınma ve şehirleşmenin de etkisi ile ilk kez 1990 yılında şehir nüfusu 

köy nüfusunu geçmiştir.(Bakınız Şekil 3) 

Tablo 50 Malatya Şehir Ve Köy Nüfusu, 1927-2000 

Sayım 

Yılı 

Toplam Şehir nüfusu(*) Köy nüfusu 

84 

Şehir ve Köy 

Nüfusunun 

Toplam içindeki 

Şehir Köy 

Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın % % 

1927 305 785 144 727 161 058 46 470 22 047 24 423 259 315 122 680 136 635 15.20 84.80 

1935 410 162 202 198 207 964 71 082 34 951 36 131 339 080 167 247 171 833 17.33 82.67 

1940 418 473 206 980 211 493 78 423 39 277 39 146 340 050 167 703 172 347 18.74 81.26 

1945 428 660 214 822 213 838 83 130 42 188 40 942 345 530 172 634 172 896 19.39 80.61 

1950 483 568 243 539 240 029 96 054 49 857 46 197 387 514 193 682 193 832 19.86 80.14 

1955 342 835 174 198 168 637 90 882 48 223 42 659 251 953 125 975 125 978 26.51 73.49 

1960 394 172 198 990 195 182 120 478 63 152 57 326 273 694 135 838 137 856 30.56 69.44 

1965 452 624 230 274 222 350 147 040 78 366 68 674 305 584 151 908 153 676 32.49 67.51 

1970 510 979 256 777 254 202 179 647 94 884 84 763 331 332 161 893 169 439 35.16 64.84 

1975 574 558 294 992 279 566 215 250 115 557 99 693 359 308 179 435 179 873 37.46 62.54 

1980 606 996 308 860 298 136 241 560 126 778 114 782 365 436 182 082 183 354 39.80 60.20 

1985 665 809 338 191 327 618 307 623 158 201 149 422 358 186 179 990 178 196 46.20 53.80 

1990 702 055 354 141 347 914 379 188 194 578 184 610 322 867 159 563 163 304 54.01 45.99 

2000 853 658 434 497 419 161 499 713 255 271 244 442 353 945 179 226 174 719 58.54 41.46 

Kaynak DİE (*) Şehir Nüfusu İl ve ilçe merkezleri Belediye sınırları içindeki nüfustur. 

payı

Şekil 3 Malatya’nın Şehir ve Köy Nüfus Seyri 1927-2000 Yılları 

Kaynak :DİE 

Nüfus 

1000000 

800000 

600000 

400000 

200000 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

Yıllar 

1970 

1975 

85 

1980 

1985 

1990 

Toplam Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu 

Köy ve şehir nüfusu oranları, şehirleşme ve tarım toplumundan endüstri toplumuna geçiş 

sürecinde bulunulan yeri gösteren önemli bir veridir. Endüstrileşme sürecinde artan rant ve iş güçü 

talebi nedeni ile nüfusun büyük bölümü şehirlerde toplanmaktadır. Bu süreçte ekonomi içerisindeki 

tarım ve tarıma dayalı nüfus hızla azalırken sanayi ve hizmete dayalı yeni ekonomik yapı 

güçlenmektedir. Ülkemiz ne yazık ki bu sanayileşme sürecini çok geç yakalamış ve henüz süreci 

tamamlayamamıştır. 2000 yılı itibariyle ülke nüfusunun yaklaşık %35’i köy nüfusudur. Türkiye 

genelinde 1985 yılına kadar Köy nüfusu Şehir nüfusundan fazla iken ancak bu tarihten itibaren 

Şehir nüfusu Köy nüfusunu geçmiştir.(Şekil 4) 

Şekil 4 Türkiye Şehir-Köy Nüfus Seyri 1927-2000 Yılları 

Kaynak :DİE 

Nüfus 

80000000 

70000000 

60000000 

50000000 

40000000 

30000000 

20000000 

10000000 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

Yıllar 

1970 

2000 

1975 

Toplam Nüfus Şehir Nüfus Köy Nüfus 

1980 

1985 

1990 

2000

Ülke genelinde Şehir nüfusunun Köy nüfusunu ilk kez 1985 yılında geçmiş olmasına 

karşılık Malatya ilinde ancak 1990 yılında Şehir nüfusu ilk kez Köy nüfusunu geçmiştir. Malatya 

şehir nüfusunun artışında ülke ortalamasını gecikmeli takip etmektedir. 2000 yılı itibari ile ilin köy 

nüfus oranı yaklaşıK %41,5 düzeyindedir. 

2.1.1.3 Nüfusun Doğum Yeri ile Cinsiyet ve yaş yapısı 

1935 yılı itibari ile Malatya ilindeki nüfusun %96.7'si bu ilde doğmuştur. Geçen zaman 

içerisinde ilin sosyo ekonomik yapısındaki değişikliğe bağlı olarak göç alması ve vermesi nedeni 

ile bu oran 1945 yılından sonra sürekli ve yavaş bir azalma göstermiştir. 2000 yılına gelindiğinde 

ise Malatya nüfusunun %85.3'ü bu ilde doğan kişilerden oluşmaktadır. 

Malatya ilinde 1927 yılında her 100 kadın için 90 erkek bulunmakta iken, erkek nüfusun 

kadın nüfustan daha hızlı artması nedeniyle 1945 yılında kadın ve erkek nüfus aynı büyüklüğe 

ulaşmıştır. Bu yıldan sonra artış ve azalışlar gösteren cinsiyet oranı, 1975 yılında 106 (Her 100 

kadına karşılık erkek sayısı) ile en yüksek değerini almıştır. 2000 yılında Malatya ilinde her 100 

kadın için 104 erkek bulunmaktadır. 

Kurtuluş savaşı vermiş bir toplum olarak Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda ülkede 

doğurganlık düzeyi çok yüksek olduğu için nüfusumuz çok genç bir yaş yapısına sahipti. Malatya 

ilinde 1935 yılında erkek nüfusun yarısı 16.4, kadın nüfusun yarısı ise 23.7 yaşından daha 

küçüktür. Şekil 5 de görüldüğü gibi 1935-1950 yılları arasında ortalama 19 olan nüfusun medyan 47 

yaşı 1950 yılından itibaren sürekli azalma eğilimi göstermiş , 1970 yılından sonra ise artma eğilimi 

göstermiştir.1935 yılında toplam il nüfusunun (Kadın ve Erkek nüfus toplamı) yarısı 20,03 

yaşından daha küçük iken , 2000 yılında nüfusun yarısı 23,41 yaşından daha küçük bulunmaktadır. 

1935 ve 2000 yılları arasında Malatya nüfusunun medyan yaşı ülke nüfusunun medyan yaşının 

altında seyretmiştir. Bu da il nüfusunun ülke ortalamasından daha genç bir nüfus yapısına sahip 

olduğunu göstermektedir. 

47 Medyan(Ortanca) değer :Seriyi iki eşit kısma bölen değere medyan denir. Bir serideki bütün değerleri 

küçükten büyüğe doğru sıralayarak bir dizi oluşturursak, tam ortada yer alan ve seriyi iki eşit parçaya ayıran 

değer medyan olarak tanımlanır. Özellikle çok büyük veya çok küçük değerlerinde bulunduğu serilerde 

aritmetik ortalamanın anlamlı olmadığı durumlarda kullanılır. Medyan yaş nüfusun yaş yapısının 

yorumlanmasında kullanılan temel göstergelerdendir. 

86

Şekil 5.Medyan Yaş Malatya-Türkiye 1927-2000 

Medyan Yaş 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1927 

1935 

1940 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

Yıllar 

1970 

87 

1975 

Malatya Medyan Yaş Türkiye Medyan Yaş 

Kaynak :DİE 

Kuşaklara göre nüfusun yaş ve cinsiyet yapısındaki değişim nüfus piramitleri ile daha 

ayrıntılı olarak yorumlanabilir. Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında yaklaşık son elli yılda meydana 

gelen değişim, 1955 ve 2000 yıllarındaki nüfus piramitlerinin incelenmesi ile açıklanabilir. 

Malatya ilinin 1955 yılına ait nüfus piramidinin en önemli özelliği, çocuk yaştaki (0-9 yaş) 

nüfusun fazla olmasıdır. Bu durum doğurganlık düzeyinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yaşlı 

kuşaklardaki nüfus, her iki cinsiyet için de ölüm hızının bu yaşlarda yüksek olması nedeniyle hızla 

azalmaktadır. 1955 yılı nüfus piramidi doğurganlık ve ölümlülüğün yüksek olduğu yaş yapısını 

yansıtmaktadır. 

Şekil 6 Malatya ili Nüfus Piramidi 1955,2000 

Kaynak: DİE 

1980 

1985 

1990 

2000

1955 yılı nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, ülke genelinde olduğu gibi, 

Cumhuriyet öncesi savaş döneminde doğan ve 1955 yılında "35-39" yaş grubunu oluşturan 

kuşağın, kendisinden daha genç ve yaşlı kuşaklardan daha az nüfusa sahip olmasıdır. Bu durum, 

savaş döneminde doğurganlık düzeyinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. 

Malatya ilinin 2000 yılındaki nüfus piramidi 1955 yılının piramidine göre çok farklı bir 

yapı sergilemektedir. 2000 yılındaki piramidin en önemli özelliği, 15 yaşından küçük kuşaklarda 

yaş küçüldükçe o kuşakların nüfusunun azalmasıdır. Bu tip nüfus piramidi, doğum sayısının 

azaldığı durumlarda görülür. 2000 yılındaki nüfus piramidinin bir diğer önemli özelliği de, 2000 

yılında yaş ilerledikçe nüfustaki azalmanın 1955 yılındakine göre daha düzenli olmasıdır. Genel 

olarak, 2000 yılındaki nüfus piramidi gelişmiş ülkelerin nüfus piramidine benzer bir yapı 


2.1.1.4 Nüfusun Eğitim Durumundaki Gelişim 

Malatya ilinde okuma ve yazma bilen nüfusun oranı ülke genelinde olduğu gibi her iki 

cinsiyet için de sürekli artış göstermektedir. 1935 yılında erkeklerin %l7'si, kadınların %3.2'si okuma 

yazma bilirken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %92.6'ya kadınlarda %77.9'a yükselmiştir. Kadın 

nüfusun okuryazarlık oranı erkek nüfusunkinden daha hızlı artmakla birlikte cinsiyetler arası 

farklılık devam etmektedir. 

8 yıllık eğitimin tamamlanabileceği en küçük yaş 14'tür. Bu nedenle, en az ilköğretim 

mezunu olanların oranındaki değişim incelenirken 14 ve daha yukarı yaştaki nüfus dikkate 

alınmıştır. Malatya ilinde en az ilköğretim mezunu olanların oranı1975-2000 döneminde her iki 

cinsiyet için de sürekli artış göstermiştir. En az ilköğretim mezunu olanların oranı 1975 yılında 

erkeklerde %17.2, kadınlarda ise %6.3 iken, bu oran 2000 yılında erkeklerde %51.7'ye, kadınlarda 

ise %28.9'a yükselmiştir. 

Şekil 7 Okur-Yazar Nüfus Malatya-Türkiye 

Okur Yazar Nüfus 

Oranı(%) 

Kaynak :DİE 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

1927 

1935 

1940 

Okur-Yazar Nüfus Oranı 

1945 

1950 

1955 

1960 

1965 

Yıllar 

1970 

88 

1975 

Okur-yazar Malatya Okur-yazar Türkiye 

Şekil 7 de görüldüğü gibi Malatya okuryazarlık oranı mutlak olarak artmakla beraber nispi 

olarak da artarak ülke düzeyini yakalayacak bir artış göstermektedir. 

Eğitim düzeyindeki gelişim, eğitim çağını bitiren 25 ve daha yukarı yaştaki nüfus için 

incelenmiştir. 1975-2000 döneminde 25 ve daha yukarı yaştaki nüfusun içinde ortaokul ve ortaokul 

1980 

1985 

1990 

2000

dengi, lise ve lise dengi ve yükseköğretim mezunlarının payı her iki cinsiyette de sürekli artış 

göstermektedir. Aynı dönemde ilkokul mezunu kadın nüfusun oranı sürekli olarak artarken, 

özellikle lise ve üniversite mezunu olanların oranındaki artış nedeniyle ilkokul mezunu olan erkek 

nüfusun oranı 1990 yılından sonra düşme eğilimine girmiştir. 1975 yılında 25 ve daha yukarı 

yaştaki erkeklerin %39.9'u kadınların %15.6'sı ilkokul mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin 

%40.5'i, kadınların ise %38.1'i ilkokul mezunudur. 

Ortaokul ve ortaokul sonrası eğitim düzeylerinde bulunan kadın ve erkek oranları arasında 

önemli farklılıklar vardır. 2000 yılında ortaokul ve lise mezunu olan erkeklerin oranı, kadınların 

oranından 2.3 kat daha fazladır. Cinsiyetler arası eğitim düzeyindeki farklılık yükseköğretim 

mezunları için de geçerlidir. 

1975-2000 döneminde, ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerini bitiren nüfus oranında çok 

önemli gelişmeler yaşanmıştır. 1975 yılında eğitim çağını tamamlayan erkeklerin yaklaşık %10.6'sı 

ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlarken, 2000 yılında erkeklerin %43.9'u 

ilkokuldan sonraki eğitim düzeylerinden birini tamamlamıştır. Kadınlarda da benzer bir gelişme 

yaşanmıştır. 1975 yılında kadınların %2.6'sı, 2000 yılında ise %18.8'i ilkokuldan sonraki eğitim 

düzeylerinden birini tamamlamıştır. 

Eğitim düzeyinde özellikle lise ve yükseköğretim mezunlarında önemli gelişme olmuştur. 

1975 yılında erkeklerin %4.8'i, kadınların %1.2'si lise mezunu iken, 2000 yılında erkeklerin 

%18,7’si, kadınların %8.3'ü lise mezunudur. Yükseköğretim mezunu olan nüfus oranı her iki 

cinsiyette de artış göstermekle birlikte kadın nüfustaki artış erkek nüfustakinden daha fazladır. 

1975 yılında erkeklerin %1.2'si, kadınların %0.2'si yükseköğretim mezunu iken, 2000 yılında bu 

eğitim düzeyinden mezun olan erkeklerin oranı %10.2'ye, kadınların oranı %3.9'a yükselmiştir. 

2.1.1.5 Doğurganlık ve Bebek Ölümlülüğündeki Gelişim 

İl bazında uzun dönemde doğurganlık düzeyinde gerçekleşen değişim, çocuk kadın oranına 

[doğurgan çağdaki (15-49 yaş) her 1000 kadın için "0-4" yaş grubundaki çocuk sayısı] göre 

incelenmiştir. Malatya ilinde doğurgan çağdaki kadın başına düşen ortalama çocuk sayısı 1960 

yılına kadar yükselirken, bu yıldan sonra azalma göstermektedir. 1960 yılında doğurgan çağdaki 

her 1000 kadına 780 çocuk düşerken, 2000 yılında her 1000 kadına 369 çocuk düşmektedir. Kadın 

başına düşen çocuk sayısı son 40 yıl içinde yaklaşık %53 oranında azalma göstermiştir. 

Malatya ilinin 1967 yılından günümüze kadar olan dönemde bebek ölüm hızı ülke 

genelindeki yapıya benzer şekilde azalmaktadır. 1967 yılında 1000 canlı doğumdan yaklaşık 135'i 

bir yaşını doldurmadan ölürken, 1997 yılında 1000 canlı doğumdan 35'i bir yaşını doldurmadan 

ölmüştür. Bebek ölüm oranında düşüş tespit edilse de %o 35(Binde) bebek ölüm oranı hala çok 

yüksek bir oran olarak karşımızda durmaktadır. 

2.1.1.6 Nüfusun Ekonomik Niteliklerindeki Gelişim 

Malatya ilinde, çalışma çağındaki nüfus olarak kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki 

nüfus, toplam nüfustan daha hızlı artmaktadır. Buna karşılık işgücündeki(istihdamdaki) nüfusun 

artış hızı, hem toplam nüfustan hem de 12 ve daha yukarı yaştaki nüfustan daha düşüktür. 1980- 

2000 döneminde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yıllık artış hızı %o 24.3(Binde) iken, 

işgücündeki(istihdamdaki) nüfusun yıllık artış hızı%o 16.1(Binde) olarak gerçekleşmiştir. Bu 

hızlar cinsiyete göre önemli bir farklılık göstermemektedir. 

89

Şekil 8 Malatya ilinde işgücünün seyri 

Oran % 

120,00 

100,00 

80,00 

60,00 

40,00 

20,00 

0,00 

1980 

1985 

İlde İşgücünün Seyri 

Yıllar 

1990 

90 

2000 

12+ Yaş Oranı 

İşgücü Oranı 

İstihdam Oranı 

İşsizlerin Oranı 

İşgücüne Dahil olm. Oranı 

(NOT: Açıklama: 12+Yaş Oranı:Toplam nüfus içerisinde 12 ve yukarı olanların oranı ; İşgücü Oranı: 12+ yaş 

grubunda olup çalışmak isteyenlerin bu gruba oranı , İş Gücüne Dahil Olmayan : 12+ yaş gurubuna dahil olup da 

işgücüne dahil olmayanların bu guruba oranı ; İstihdam oranı : İşgücüne dahil olup çalışanların bu guruba oranı, 

İşsizlerin Oranı: İşgücüne dahil olup iş bulamayanların bu guruba oranı ifade etmektedir.) Kaynak :DİE 

1980-2000 yılları arasındaki dönemi kapsayacak şekilde yapılan analizde toplam nüfus 

içerisinde, 12 ve yukarı yaşlarda olanların sayısı hızla artarken, bu kesim içerisinde işgücü oranı 

azalmakta(doğal olarak iş gücü dışında kalan kesimin oranı artmaktadır.) Çalışmak isteyen İşgücü 

kesimi içerisinde ise istihdam edilenlerin oranı azalma eğilimi içerisindedir. 

Bu tablonun oluşmasında eğitime olan talebin artışı ve uzayan eğitim süresi ile işsizlik faktörleri 

belirleyici olmaktadır. 

Malatya ilinde işgücüne katılma oranı 1980-2000 döneminde azalma eğilimi göstermiştir. 

Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksektir. 

İki cinsiyetin işgücüne katılma oranındaki bu fark son on yılda azalma eğilimi göstermiştir. 

1980 yılında erkeklerin işgücüne katılma oranı %76.3 iken, 2000 yılında bu oran %65.3'e 

düşmüştür. Buna karşılık aynı dönemde kadınlarda işgücüne katılma oranı %49'dan %41'e 

düşmüştür. 

1980-2000 döneminde, Malatya ilinde yaş gruplarına göre işgücüne katılma oranı, erkek 

nüfus için kadın nüfustan yüksek olmak üzere ülkemizdeki genel yapıya uygun bir durum 

göstermektedir. 1980-2000 döneminde, "12-14" yaş grubunda kadın nüfusun işgücüne katılma 

oranı erkek nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksek iken, "15-19" yaş grubundan itibaren 

erkek nüfusun işgücüne katılma oranı, kadın nüfusun işgücüne katılma oranından daha yüksektir. 

Her iki cinsiyette de genel olarak tüm yaş gruplarında işgücüne katılma oranı 1980-2000 

döneminde azalma eğilimi göstermiştir. Bu eğilim 2000 yılında diğer yıllardan daha yüksektir. 

2000 yılında, işgücüne katılma oranında "12-14" yaş grubunda gerek erkeklerde gerekse kadınlarda 

önemli bir azalmanın olması eğitime verilen önemin artmasıyla açıklanabilir. 

Malatya ilinde istihdam edilenlerin sayısında, 1980-2000 döneminde sürekli artma 

görülmektedir. Bu dönemde istihdam edilen nüfusun yıllık artış hızı %013.5'tir. İstihdam edilen 

nüfusta görülen artış hızı cinsiyete göre değişmektedir. İstihdam edilen erkek nüfusun yıllık artış 

hızı %013,8 ; kadın nüfusun yıllık artış hızı ise %012.9'dur. 

2000 Genel Nüfus Sayımında uluslararası tanımlar esas alınarak işsizlik bilgileri derlenmiş 

olup, buna göre Malatya ilinde işsizlik oranı %8.9'dur. Bu oran, işgücündeki her 100 kişiden 

9'unun işsiz olduğunu göstermektedir.

Malatya ilinde işgücüne dahil olmayan nüfusun, çalışabilir yaştaki (12+ Yaş gurubu) nüfus 

içindeki oranı sürekli artmaktadır. 1980-2000 döneminde işgücüne dahil olmayan nüfusun yıllık 

artış hızı %036.1'dir. Bu hız erkeklerde %044.3, kadınlarda ise %031.8'dir. 

2000 yılında işgücüne dahil olmayan nüfusun yaklaşık %62'sini kadın nüfus 

oluşturmaktadır.İşgücüne dahil olmayan kadın nüfus içinde en fazla paya sahip olan ev 

kadınlarının oranı 1985-2000 döneminde azalmasına rağmen, bu oran 2000 yılında %68.8 ile hala 

yüksek seviyesini korumaktadır. 

İşgücüne dahil olmayan nüfus içinde emeklilerin oranında 1980-2000 döneminde her iki 

cinsiyette de artış görülmektedir. Emeklilerin oranındaki artış 1990-2000 döneminde kadınlarda 

erkeklerden daha yüksektir. 

1980-2000 döneminde istihdamın sektörel yapısında önemli değişimler olmuştur. Bu 

dönemde tarım sektöründe istihdam edilen nüfus %20 oranında azalırken, hizmet sektöründe 

istihdam edilen nüfusta %80 oranında bir artış gerçekleşmiştir. Bu dönemde sanayi ve inşaat 

sektörlerinde istihdam edilenlerin oranında artış ve azalışlar görülmektedir. 

Şekil 9 Malatya İlinde ekonomik faaliyete göre istihdam yapısının seyri 

İşgücü İçerisindeki oranı(%) 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Kaynak :DİE 

1980 1985 1990 2000 

Yıllar 

91 

Tarım Sek. İsth. Edilen 

Sanayi Sek İsth. Edilen 

İnşaat Sek. İsth.Edilenler 

Hizmet sek. İsth. Edilen 

Tanımlanamamış 

Şekil 9 da toplam işgücü gurubuna dahil olan nüfusun çalıştıkları sektörlerin toplam içerisindeki 

oranlarına ilişkin olarak 1980 – 2000 yılları arasındaki değişimi göstermektedir. Grafikte 

görüldüğü gibi dikkat çeken en önemli husus tarım sektöründe çalışanların oranlarındaki azalış ve 

hizmet sektöründe çalışanların oranlarındaki yükseliş eğilimidir. İnşaat ve sanayi sektörlerinde ise 

ortalama yatay seyir dikkati çekmektedir.Tarım kesiminde istihdam edilen nüfusun azaltılması AB 

normlarına uymak noktasında olumlu bir eğilim olmakla beraber tarımda istihdam edilen nüfus 

(AB normlarına göre ), ülke genelinde olduğu gibi Malatya ilinde de, oldukça yüksektir. Hizmet 

sektöründe çalışanların oransal yükselişi ise gerek küresel gerekse ülke genelindeki eğilimlerle 

uyumlu olarak artış göstermekte olup, gelecekte de artış eğiliminin sürmesi beklenebilir. 

1980-2000 döneminde istihdam edilenlerin yaptığı iş incelendiğinde, tarımsal iş yapanların 

ve tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanların oranında her iki cinsiyette de bir azalma 

görülürken, diğer tüm meslek gruplarında çalışanların oranında her iki cinsiyette de artış gözlenmektedir. 

1980 yılında tarımsal iş yapanların oranı %69.4 iken, 2000 yılında bu oran %63.9'a 

düşmüştür. Buna karşılık istihdam edilenlerin yaptığı işte en fazla artışın olduğu idari personel

olarak çalışanların oranı 1980 yılında %2.4'ten 2000 yılında %4.6'ya yükselmiştir. 

Şekil 10 Malatya İlinde Yapılan İşe Göre İstihdam Edilen Nüfus 1980-2000 

% 

80,00 

70,00 

60,00 

50,00 

40,00 

30,00 

20,00 

10,00 

0,00 

1980 1985 1990 2000 

Yıllar 

92 

1. Grup 

2. Grup 

3. Grup 

4. Grup 

5. Grup 

6. Grup 

7. Grup 

8. Grup 

(NOT: 1. Grup: İlmi ve teknik elemanlar,Serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler ; 2. 

Grup:Müteşebbisler,direktörler ve üst kademe yöneticileri ; 3. Grup: İdari personel ve benzeri çalışanlar; 

4.Grup:Ticaret ve satış personeli; 5.Grup:Hizmet işlerinde çalışanlar; 6.Grup: Tarım, hayvancılık, ormancılık, 

balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanlar ; 7. Grup: Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaştırma 

makineleri kullananlar ; 8.Grup: Meslekleri tayin edilemeyenler) Kaynak :DİE 

Şekil 10 da görüldüğü gibi Malatya ili ekonomisi, azalma eğilimi olmakla beraber, ağırlıklı olarak 

tarıma dayalı olma vasfını sürdürmektedir. Bunun en önemli nedeni adeta markalaşan “Malatya 

Kayısısı” yetiştiriciliğidir. Bu yönüyle kayısıcılığın il ekonomisi içindeki belirleyici rolünün uzun 

süre sürdüreceği beklenebilir. Ayrıca 6-7- ve 8. Gruplar dışında kalan gruplarda dikkati çeken 

yükselmeler ilin ekonomik yapısında yaşanan kabuk değişimi ile gelişimi ifade etmektedir. 

Malatya ilinde 1980-2000 döneminde ücretli veya işveren olarak çalışanların oranında artış 

görülmektedir. Bu durum her iki cinsiyette de görülmesine karşın ücretli olarak çalışan kadınların 

oranındaki artış erkeklere göre daha fazladır. Ücretsiz aile işçisi olarak çalışanların oranında her iki 

cinsiyette de azalma gözlenmiştir. Kendi hesabına çalışan kadınların oranı artış gösterirken, kendi 

hesabına çalışan erkeklerin oranında tüm yıllarda azalma gerçekleşmiştir. 

2000 yılında çalışanların %47.1'i ücretsiz aile işçisi, %29.6'sl ücretli, %21.9'u kendi 

hesabına çalışırken, %1.4'ü ise işveren olarak çalışmaktadır. Çalışanların işteki duruma göre 

dağılımı cinsiyetler arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Kadınların %82.9'u ücretsiz aile 

işçisi olarak çalışmakta iken, ücretli olarak çalışan erkeklerin oranı kadınların oranından çok daha 

yüksektir.

2.1.2.Nüfusun Mevcut Yapısı 48 

2.1.2.1 Nüfus Büyüklüğü 

Malatya ilinin 2000 yılındaki nüfusu 853658 dir. İle bağlı bulunan 13 ilçeden Doğanşehir 

ilçesi 60708 nüfusu ile en fazla nüfusa, Kale ilçesi ise 9569 nüfusu ile en az nüfusa sahip olan 

ilçelerdir. İlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi %o 41.8(Binde) ile Kuluncak iken, en az 

olan ilçesi %o -27.2 (Binde)ile Arguvan'dır. 

Malatya il merkezinin şehir nüfusu artış hızı %o 34.3(Binde)'tür. Malatya iline bağlı ilçelerin 

şehir nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla olan ilçenin Battalgazi ilçesi, en az olan ilçenin 

ise Arguvan ilçesi olduğu görülmektedir. Şehir nüfus artışının en fazla olduğu ilçe %o 100.2(Binde) 

ile Kuluncak ilçesi, en az olduğu ilçe %o -3 ile Hekimhan ilçesidir. Malatya iline bağlı bulunan tüm 

bucak ve köylerin yıllık nüfus artış hızı %o 5.5'dir. 

Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı, il genelinde 69 ve 

il merkezinde 473 iken, ilçelerde 10 ile 131 kişi arasında değişmektedir. Yüzölçümü büyüklüğüne 

göre ilk sırada yer alan Hekimhan ilçesinde nüfus yoğunluğu 23, yüzölçümü en küçük olan Kale 

ilçesinde nüfus yoğunluğu 50 kişidir. 

Tablo 51 2000 Yılı Nüfus Sayım Sonuçlarına göre İlçelerin Şehir ve Köy nüfusu 

İlçeler Toplam 

Nüfus 

Şehir 

Nüfusu 

Köy ve 

Kasaba 

Nüfusu 

93 

Yüzölçümü 

(Km 2 ) 

Nüfus 

Yoğunluğu 

(Kişi/Km 2 ) 

Merkez 457 566 381 081 76 485 968 473 

Akçadağ 48 670 13 432 35 238 1 193 41 

Arapgir 16 625 10 180 6 445 956 17 

Arguvan 10 594 2 730 7 864 1 037 10 

Battalgazi 28 085 15 154 12 931 213 131 

Darende 54 438 13 908 40 530 1356 40 

Doğanşehir 60 708 13 517 47 191 1 290 47 

Doğanyol 10 778 5 360 5 418 233 46 

Hekimhan 42 515 13 206 29 309 1 844 23 

Kale 9 569 3 966 5 603 192 50 

Kuluncak 20 882 6 101 14 781 664 31 

Pütürge 28 382 4 795 23 587 1 181 24 

Yazıhan 19 295 4 285 15 010 618 31 

Yeşilyurt 45 551 11 998 33 553 667 68 

Toplam 853 658 499 713 353 945 12 412 69 

Kaynak :İPK Müdürlüğü 

48 İlin mevcut nüfus yapısına ilişkin değerlendirmeler 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçları dikkate 

alınarak yapılmıştır.

Şekil 11 İl Nüfusunun İlçelere Dağılımı 2000 Yılı 

Kale 

1% 

Hekimhan 

5% 

Doğanşehir 

8% 

Darende 

6% 

Battalgazi 

3% 

Kuluncak 

2% 

İl Nüfusunun İlçelere Dağılımı 

Pütürge 

3% 

Arguvan 

1% 

Yazıhan 

2% 

Arapgir 

2% 

94 

Akçadağ 

6% 

Yeşilyurt 

5% 

Doğanyol 

1% Merkez İlçe 

2.1.2.2 Nüfusun Yaş Yapısı Doğum Yeri ve Özürlülük Durumu 

Nüfusun yaş yapısının ilçelere göre değişimini görmek için il genelinde ve ilçeler bazında 

nüfusun medyan yaşına bakılmalıdır. Buna göre il genelinde erkek nüfusun yarısı 23 yaşından, 

kadın nüfusun yarısı 24 yaşından gençtir. Genel olarak kadınların medyan yaşı erkeklerin medyan 

yaşından daha büyük iken, Yeşilyurt ilçe merkezinde tersi bir durum söz konusudur. Arguvan ilçe 

merkezi ortalama 29 medyan yaş ile diğer ilçelerden daha yaşlı, Kuluncak ilçesi ise ortalama 20 

medyan yaş ile diğer ilçelerden daha genç bir nüfusa sahiptir. Köylerde erkek nüfusun medyan yaşı 

23, kadın nüfusun medyan yaşı 24'tür. 

Malatya ili nüfusunun %85'ini Malatya doğumlular oluşturmakta ve cinsiyetler arasında 

önemli bir fark bulunmamaktadır. Malatya doğumlu olmayan nüfus içinde ilk sırayı Adıyaman, 

ikinci sırayı Elazığ doğumlular almaktadır. 

55%

Şekil 12 İl Nüfusunun Doğdukları Yere Göre Durumu, 2000 Yılı 

Kaynak:DİE 

Diğer İller 

5,2% 

Yurt dışı 

Dogumlu 

0,2% 

Sivas 

0,6% 

Kahramanmaraş 

0,5% 

Adana 

0,4% 

Malatya 

85,3% 

Adıyaman 

4,0% 

95 

Ankara 

0,4% 

Bingöl 

0,4% 

Elazığ 

2,5% 

İstanbul 

0,5% 

2000 yılı sayımlarına göre 16.053 özürlü bulunmaktadır. Özürlü nüfusun %60'ını erkeklerin 

oluşturduğu görülmektedir. Fiziksel özürlüler %37'lik pay ile ilk sırada yer almaktadır. Görme 

özürlüler %16'lık, zihinsel özürlüler ise % 14 'lük bir paya sahiptir. Özürlü nüfus içinde %6 ile en az 

paya konuşma özürlüler sahiptir.(Şekil 14 ) 

Şekil 13 Genel nüfus ile özürlü nüfusun yaş gruplarına dağılımı, 2000 yılı 

Oran % 

14,00 

12,00 

10,00 

8,00 

6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

0-4 

5-9 

10-14 

15-19 

20-24 

25-29 

30-34 

35-39 

40-44 

45-49 

Yaş Grubu 

50-54 

55-59 

60-64 

65-69 

Genel Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılım Oranları 

Özürlü Nüfusun Yaş Gruplarına Dağılım Oranları 

Kaynak:DİE 

Şekil 13 ‘de görüleceği gibi il nüfusunun yaş gruplara dağılımı ile ildeki özürlü nüfusun yaş 

gruplarına dağılımı karşılaştırıldığında özürlü nüfusun, genel nüfusa göre daha fazla ileri yaş 

gruplarına ulaşma eğilimi olduğu tespit edilmektedir. Örnek olarak 60-64 yaş grubunda genel 

nüfusun 2,29’u bulurken , aynı yaş grubuna özürlü nüfusun %5,91 ‘i bulunmaktadır. Tespit edilen 

70-74 

75-79 

80-84 

85+

u durum belli başlı 2 etkinin ortak sonucu olarak açıklanabilir. Birinci neden; ildeki özürlü 

nüfusun “ileri yaşlara” ulaşmasındaki oransal yüksekliği, ki bu özürlü nüfusun olumlu yaşam 

koşullarına işaret eder. İkincisi ise genel nüfusun ileriki yaşlarda “özürlü nüfusa katılım” 

oranlarının yüksekliği ki, ileriki yaşlarda sağlığın daha az korunabildiğine işaret eder. 

Şekil 14 Özürlü nüfusun özür gruplarına dağılımı, 2000 yılı 

14% 

Kaynak: DİE 

10% 

7% 

37% 

16% 

10% 

6% 

Görme Özürlü 

İşitme Özürlü 

Konuşma Özürlü 

Fiziksel Özürlü 

Zihinsel Özürlü 

Diğer 

Birden Fazla Özürlü 

Olanlar 

2.1.2.3 Nüfusun Medeni Durumu Doğurganlık ve Bebek Ölümlülüğü 

Medeni durumu “evli” olan nüfus tüm yerleşim yerlerinde en fazla paya sahiptir. İlçe 

merkezlerinde evli olan nüfusun oranı %56 iken, il merkezinde %57 ve köylerde %58'dir. il 

genelinde evli olan kadınların oranının 30 yaşına kadar erkeklerden daha yüksek olduğu, bu yaştan 

itibaren ise evli erkeklerin oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. 

Şekil 15 12 ve yukarı yaş nüfusun medeni durumu, 2000 yılı 

Oran % 

70,00 

60,00 

50,00 

40,00 

30,00 

20,00 

10,00 

0,00 

Kaynak:DİE 

Hiç Evlenmedi Evli Boşandı Eşi Öldü Bilinmeyen 

Medeni Durum 

İlde evlenme çağındaki nüfusun(12 ve üzeri yaş) % 57,16’sı evli olup, bunu %38,49 ile hiç 

96

evlenmeyenler takip etmektedir. Eşi ölenlerin oranı %3,72 ve boşananların oranı ise sadece %0,61 

düzeyindedir. 

Şekil 16 12 ve yukarı yaş erkek ve kadınların medeni durumu,2000 yılı 

200000 

180000 

160000 

140000 

120000 

100000 

80000 

60000 

40000 

20000 

0 

Kaynak: DİE 

Hiç Evlenmedi Evli Boşandı Eşi Öldü Bilinmeyen 

97 

Erkek 

Kadın 

İl genelinde hiç evlenmeyen erkeklerin oluşturduğu nüfus, hiç evlenmeyen kadınların 

oluşturduğu nüfustan daha fazla, eşi ölmüş kadınların oluşturduğu nüfus, aynı durumdaki 

erkeklerden belirgin düzeyde yüksektir. 

Medeni duruma göre cinsiyetler arasında en önemli farklılık hiç evlenmemiş nüfusta görülmektedir. 

Hiç evlenmemiş kadınların oranı, il merkezinde ve ilçe merkezlerinde %35 ve köylerde %34'tür. 

Erkeklerde bu oran ilçe merkezinde %45 iken, il merkezinde %43 ve köylerde %40'dır. 

Boşanmış nüfusun oranı tüm yerleşim yerlerinde oldukça düşüktür. İl genelinde eşi ölmüş 

kadınların oranı %6, erkeklerin oranı ise %1'dir.

Şekil 17 İl genelinde doğurganlık çağındaki kadınların eğitim düzeylerine göre canlı 

doğan ancak yaşamayan çocukların oransal dağılımı ,2000 yılı 

Ortaokul veya 

dengi meslek 

okul mezunu 

1,74% 

Okuma yazma 

bilen fakat bir 

okul bitirmeyen 

9,56% 

Lise ve dengi 

meslek okulu 

mezunu 

1,67% 

İlkokul mezunu 

20,48% 

Yükseköğretim 

mezunu 

0,48% 

Okuma yazma 

bilmeyen 

66,03% 

98 

Mezuniyeti 

bilinmeyen 

0,03% 

Kaynak DİE 

İlde doğurganlık çağındaki kadınların eğitim durumları ile canlı doğmuş ama yaşamamış 

çocuk sayıları bakımından ters bir orantının olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak eğitim düzeyi 

arttıkça canlı doğan ancak yamayan çocuk sayısı azalmaktadır. Annenin eğitim durumunun, sahip 

olduğu çocukların hayatta kalmaları arasındaki dikkate değer bir ilinti olduğu görülmektedir. 

(Bakınız Şekil 17 ) 

Nüfusun doğurganlık düzeyi incelendiğinde, köylerde bulunan "15-49" yaş grubundaki 

kadınların, il ve ilçe merkezlerinde bulunan aynı yaş grubundaki kadınlardan daha fazla çocuk 

doğurduğu görülmektedir. Bu durum, özellikle köylerde bulunan "20-44" yaş grubundaki 

kadınların, il ve ilçe merkezlerindeki aynı yaş grubundaki kadınlara göre daha yüksek doğurganlık 

düzeyine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. İl merkezinde "15-49" yaş grubundaki bir kadın 

ortalama 2.29 çocuk doğururken, ilçe merkezlerinde aynı yaş grubundaki bir kadın ortalama 2.20 

çocuk, köylerde ise 3.02 çocuk doğurmaktadır. İl genelinde bu değer 2.56'dır. 

Toplumların gelişmişlik düzeyini yansıtan önemli göstergelerden biri bebek ölüm hızıdır. 

Malatya ilinde doğan her 1000 bebekten 35'i bir yaşını doldurmadan ölmüştür. Bebek ölümlülüğü, 

hem cinsiyet hem de yerleşim yerine göre farklılık göstermektedir. İl merkezinde erkek ve kız 

bebeklerde ölüm hızı %o36(Binde), ilçe merkezlerinde erkek bebeklerde %o34(Binde), kız 

bebeklerde %o31(Binde) iken, köylerde bebek ölüm hızı erkek bebeklerde %036 bebeklerde %032 

olarak belirlenmiştir. 

2.1.2.4 Nüfusun Okur-yazarlık Durumu 

İl genelinde okuma yazma bilenlerin oranı %85 olup, cinsiyetler arasında önemli bir fark 

gözlenmektedir. Bu oran erkek nüfus için %93 iken, kadın nüfus için %78'dir. Malatya ili il 

merkezinde okuma yazma bilenlerin oranı %89'dur. Okuma yazma oranı ilçe merkezlerine göre 

incelendiğinde en yüksek oranın %91 ile Darende ve Kuluncak ilçe merkezlerinde olduğu

görülmektedir. Bu ilçelerde okuma yazma oranı erkek nüfus için kadın nüfustan yüksektir. Bu ilçe 

merkezlerinden sonra Arapkir ve Hekimhan ilçe merkezleri okuma yazma oranının en yüksek 

olduğu yerleşim yerleridir. Bu ilçelerde okuma yazma oranı %89 iken, diğer ilçe merkezlerinde 

%83'ün üzerindedir.Köylerde okuma yazma oranı erkek nüfus için %90, kadın nüfus için %71'dir. 

25 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde en az ortaokul mezunu olanların oranı, tüm yerleşim 

yerlerinde, erkek nüfusta kadın nüfustan oldukça yüksektir. En az ortaokul mezunu olanların oranı il 

merkezinde erkeklerde %56 kadınlarda %27, ilçe merkezlerinde erkeklerde %48 kadınlarda %19 

düzeyinde iken, köylerde bu oran erkeklerde %30 ve kadınlarda %9'dur. 

2.1.2.5 İlin Hanehalkı Büyüklüğü ve Konut Durumu 

Malatya ilinde bulunan 163.718 Hanehalkının (hanenin) yaklaşık %64'ü şehirde 

yaşamaktadır. İl genelinde ortalama hanehalkı büyüklüğü 5.4 kişidir. Kale ilçe merkezi 6,7’lik 

ortalama hanehalkı büyüklüğü ile en yüksek, Arguvan ilçe merkezi yaklaşık 5,1'lik ortalama 

hanehalkı büyüklüğü ile en düşük değere sahiptir. 

Şekil 18 ‘de de görüldüğü gibi ilde dört kişilik hanehalkı en yaygın hanehalkı büyüklüğü olup, dört 

kişiden oluşan hanehalkı büyüklüğünü 5 ve 6 kişiden oluşan hanehalkı büyüklükleri takip 

etmektedir. 

Şekil 18 İlde bulunan hanehalkı büyüklükleri, 2000 yılı 

Hanehalkı sayısı 

35000 

30000 

25000 

20000 

15000 

10000 

5000 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10+ 

Hanehalkı Büyüklüğü(Kişi) 

99 

Hanehalkı adeti 

Kaynak DİE 

İl merkezindeki hanehalklarının %95'i, ilçe merkezlerinde yaşayan hanehalklarının %86' sı 

tuvaleti içinde bulunan konutlarda oturmakta iken köylerdeki hanehalklarının sadece %57'sinin 

konutunun içinde tuvaleti bulunmaktadır. İl merkezindeki hanehalklarının %99'u, ilçe merkezlerindeki 

hanehalklarının %92'si içinde borulu içme ve temizlik suyu olan konutlarda yaşarken, 

köylerdeki her yüz hanehalkından ise 26'sının konutunun içinde borulu içme ve temizlik suyu 

bulunmamaktadır. 

İl genelinde hanehalklarının %73'ü kendi evinde oturmaktadır. Oturduğu konuta sahip olan 

hanehalklarının oranı yerleşim yerlerine göre farklılık göstermektedir. Kendi evinde oturan hanehalklarının 

oranı il merkezinde %62, ilçe merkezlerinde %71 iken, köylerde bu oran %90'a 

yükselmektedir. Kiracı olan hanehalklarının oranı da yerleşim yerlerine göre farklılık 

göstermektedir. İl merkezinde kiracıların oranı %32 ile en yüksek düzeye sahip iken, köylerde bu 

oran %5’tir.

Şekil 19 Malatya ili hanehalklarının oturdukları konutların mülkiyet yapısı , 2000 yılı 

Kaynak DİE 

Lojmanda 

oturan 

2,7% 

Kiracı 

20,6% 

Ev sahibi 

olmayan 

ancak kira 

ödemeyen 

2,8% 

Ev sahibi 

73,4% 

100 

Diğer 

0,5% 

Malatya ilinde belediye sınırları içerisinde bulunan gerek bina sayısı ve gerekse konut 

sayılarındaki gelişim bakımından Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Şöyle ki 1984-2000 

yılları arasında Malatya ilindeki bina sayılarındaki artış %58,8 iken Türkiye ortalaması %78,6 

düzeyindedir. Ayni dönemde konut sayısındaki artış Malatya ilinde %103,2 düzeyinde iken Türkiye 

ortalaması %128,8 düzeyindedir.(Bakınız Tablo 119 ) 

2.1.3. Nüfusun Ekonomik Nitelikleri 

İlin toplam aktif nüfus(12 ve daha üzeri yaş) toplamı 2000 yılı nüfüs sayımına göre 642.928 

‘dir. Aktif nüfusun 324.758’ı erkek kalan 318.170’i ise kadındır. İl nüfusunun ekonomik 

niteliklerine bakıldığında dikkati çeken en önemli husus, çalışma yaşındaki(12 ve daha üzeri yaş) 

nüfusun genç olmasıdır. Çalışma yaşındaki nüfusun %29’u 15-24 yaş grubundadır. İş gücünü 

oluşturan nüfusun %40’ı 44 yaşın altındadır. İstihdamdaki nüfusun %47,5’i 20-39 yaş grubundadır. 

İşsizliğin en yoğun olduğu yaş grubu %2,49 la 20-24 yaş grubudur. Çalışma yaşındaki 

nüfus,İşgücü, İstihdam edilen nüfus ve İş gücüne dahil olmayan nüfus kütlesindeki 65+ yaş 

grubunda görülen nispi artış 65+ yaş grubunun ucu açık yaş grubu olması nedeniyle isabet eden 

nüfus miktarının fazlalığı nedeniyledir. Ancak bunun yanında istihdam edilen nüfus içerisinde 65+ 

yaş grubundaki nispi artış, ileri yaşlarda da çalışıldığını ifade etmektedir.

Şekil 20 Çalışma yaşındaki nüfus,İşgücü,İstihdam edilen,İşsiz olanlar ve İş gücüne dahil 

olmayan nüfusun yaş gruplarına dağılımı,2000 yılı 

% 

18,00 

16,00 

14,00 

12,00 

10,00 

8,00 

6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

12-14 

15-19 

20 - 24 

25 - 29 

30 - 34 

35 - 39 

40- 44 

45 - 49 

50-54 

55-59 

60 -64 

65+ 

Yaş Grupları 

101 

Çalışma yaşındaki 

nüfus 

İşgücü 

İstihdam edilen 

İşsizler 

İşgücüne dahil 

olmayan 

Kaynak:DİE 

Malatya ilinde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %53 olup, bu 

oran cinsiyete göre önemli farklılık göstermektedir. İşgücüne katılma oranı erkek nüfus için %65, 

kadın nüfus için %41 düzeyindedir. 

Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı köyde %81 iken, il merkezinde %56, ilçe 

merkezlerinde %50'dir. Erkek nüfusta Kale ilçe merkezinde işgücüne katılma oranı %56 ile en 

yüksek, Hekimhan ilçe merkezinde yaklaşık %44 ile en düşük düzeydedir. 

İşgücüne katılma oranı kadın nüfus için yerleşim yerine göre büyük farklılık göstermektedir. 

Köydeki her 100 kadından 84'ü işgücünde iken, bu oran il merkezinde %12, ilçe merkezlerinde ise 

%8'dir.Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısı, işgücüne katılma düzeyini etkileyen faktörlerden biridir. 

Erkek nüfus, genç yaşlarda düşük düzeylerde işgücüne katılmakta, "25-44" yaşları arasında 

en üst düzeyde işgücündeki yerini korumakta ve yaş ilerledikçe işgücünden ayrılmaktadır. Yerleşim 

yerlerine göre erkek nüfusun işgücüne katılımı" 25-44" yaşları arasında önemli farklılık 

göstermemektedir. 45 yaşından sonra, il merkezinde ve ilçe merkezlerinde erkek nüfusun işgücüne 

katılma oranları azalmakta iken, köydeki erkek nüfus, 65 yaşına kadar genç yaşlardaki gibi yüksek 

düzeydeki işgücüne katılımını korumaktadır. 

Kadın nüfusun yaşa göre işgücüne katılma oranı, şehirde erkek nüfustan çok düşük düzeyde 

iken, köyde genç yaşlarda ve 50 yaşından sonra erkek nüfustan daha yüksektir. Kadın nüfus, 

yerleşim yerlerine göre de farklı işgücüne katılım yapısı göstermektedir. "15-49" yaşları arasında il 

merkezindeki kadın nüfusun işgücüne katılma oranı, ilçe merkezlerindeki kadın nüfusun işgücüne 

katılma oranından daha yüksektir. Köydeki kadın nüfus ise şehirdeki kadın nüfustan oldukça 

yüksek oranda işgücüne katılmakta ve 65 yaşına kadar da yüksek düzeydeki işgücüne katılımını 

devam ettirmektedir.İstihdam edilen nüfusun, işgücü nüfusu içindeki oranı erkek nüfus için %89, 

kadın nüfus için %94'tür. 

İstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyete göre yapısı, yerleşim yerine ve cinsiyete göre 

değişmektedir. İstihdamdaki erkek nüfusun %38'i hizmet sektöründe çalışmaktadır. Bu oran il 

merkezinde % 71 , ilçe merkezlerinde %55 ile köylerden daha yüksek orana sahiptir. İl genelinde

tarım sektöründe istihdam edilen erkek nüfusun oranı %48 iken, köyde bu oran % 79'lara 

yükselmektedir. 

İstihdam edilen kadın nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir 

yapı göstermektedir. İstihdamdaki kadın nüfusun %89'u tarım sektöründedir. Köyde istihdam edilen 

kadın nüfusun hemen hemen tamamı tarımda çalışırken, şehirde istihdam edilen kadın nüfusun 

çoğunluğu hizmet sektöründe çalışmaktadır. 

İstihdam edilen nüfusun %47' si ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bu oran erkek nüfus için 

%24 iken, kadın nüfus için %83'tür. Erkek nüfusun yaklaşık %42'si, kadın nüfusun % 11 ' i ücretli 

olarak çalışmaktadır. 

Kendi hesabına çalışan kadın nüfus oranı %6 ile oldukça düşük iken, çalışan erkek nüfusun 

%33'ü kendi hesabına çalışmaktadır 

Sayımdan önceki bir hafta içinde çalışmayan ve bir işle de bağlantısı olmayanlardan, iş arayan ve 

son üç ayda iş bulmak için bir girişimde bulunanların, toplam işgücü nüfusu içindeki oranı, bir 

başka deyişle işsizlik oranı %8.9'dur. Bu oran erkek nüfusta %10.8 iken, kadın nüfusta %5.9'dur. 

İşsizlik oranı ilçe merkezlerinde il merkezinden daha yüksektir. İl merkezinde %21.4 olan 

işsizlik oranı, ilçe merkezlerinde %28.5, köylerde ise %0.9'dur.İl merkezi ve ilçe merkezlerinde 

kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken, köylerde erkeklerin işsizlik 

oranı kadınlardan daha yüksektir. İl merkezinde işsizlik oranı kadınlarda %33.5, erkeklerde %18.9 

iken, köylerde işsizlik oranı kadınlarda %0.6, erkeklerde %1.2'dir.İşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu 

genç nüfus oluşturmaktadır. İşsiz nüfusun %64'ü 30 yaşından küçüktür. 

Tablo 52 Yerleşim yeri ve yapılan işe göre nüfus ,2000 yılı 

Grup 1 Grup 2 Grup 3 Grup 4 Grup 5 Grup 6 Grup 7 

İl Merkezi 14483 1617 9803 9621 9200 3021 28873 

İlçe Merkezleri Toplamı 2581 321 1697 1815 2695 4713 5730 

Akçadağ 263 30 162 151 243 896 417 

Arapgir 286 51 186 172 273 255 425 

Arguvan 52 11 60 24 183 72 72 

Battalgazi 255 23 150 200 270 714 910 

Darende 428 59 288 474 303 191 736 

Doğanşehir 355 33 210 202 394 518 504 

Doğanyol 33 8 35 35 66 433 79 

Hekimhan 287 23 188 123 311 274 659 

Kale 69 3 59 70 109 385 201 

Kuluncak 88 11 59 52 52 319 188 

Pütürge 94 17 65 80 181 199 146 

Yazıhan 72 12 36 22 114 270 106 

Yeşilyurt 299 40 199 210 196 187 1287 

Bucak ve Köyler Top 4476 516 2745 2241 3664 191730 10276 

Toplam 21540 2454 14245 13677 15559 199464 44879 

(NOT: 1. Grup: İlmi ve teknik elemanlar,Serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler ; 2. Grup: 

Müteşebbisler, direktörler ve üst kademe yöneticileri ; 3. Grup: İdari personel ve benzeri çalışanlar; 4.Grup: Ticaret ve 

satış personeli; 5.Grup:Hizmet işlerinde çalışanlar; 6.Grup: Tarım,hayvancılık,ormancılık,balıkçılık ve avcılık işlerinde 

çalışanlar ; 7. Grup: Tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaştırma makineleri kullananlar) Kaynak :DİE 

Tablo 52‘de İl merkezi , İlçe merkezleri ve Bucak ve köy mukim nüfusun , yaptıkları iş 

itibariyle dağılımı verilmiştir. Tablo, yerleşim birimlerinin yapılan işe göre nüfus yapısı hakkında 

bilgi vermektedir. 

102

2.2.İLİN SOSYAL YAPISI 

2.2.1. Eğitim Öğretim 

2.2.1.1. Örgün Eğitim 

2.2.1.1.1. Okul Öncesi Eğitim 

İlde 12 adet müstakil ana okulu bulunmakta olup, bunların 8 adeti kamuya, kalan 4 adeti ise 

özel kesime aittir.“Ana sınıfı” olarak eğitim hizmeti veren toplam 135 adet okul öncesi eğitim 

kurumu bulunmakta, bunun 2 adeti özel kesime, 4 adeti diğer kamu kurum ve kuruluşuna aittir. 

Tablo 53 Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Öğrenci,Öğretmen ve Derslik Sa.,2003-2004 

Eğitim Yılı 

Derslik 

Okul Türü 

Okul Öğrenci Öğretmen Derslik 

Başına Usta 

Öğrenci Öğretici 

Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı 

Resmi Anaokul 8 570 36 35 16 8 

Özel Ana Okulu 4 146 8 15 10 0 

İlköğretim Bünyesinde Ana Sınıfı 121 2636 89 124 21 66 

YİBO Bünyesinde Ana Sınıfı 1 10 0 1 10 1 

Halk Eğitim Merk. Bünyesinde Ana Sınıfı 1 18 0 1 18 1 

Özel İlköğretim Bünyesinde Ana Sınıfı 2 23 2 2 12 0 

Diğer Ka.Ku.ve Kuruluşları Bün Ana sınıfı 4 246 19 8 31 0 

Genel Lise Bünyesinde Ana Sınıfı 2 50 3 3 17 0 

Kız Teknik Bünyesinde Ana Sınıfı 4 76 5 6 13 2 

Toplam 

Kaynak: İl Milli Eğ. Müd. 

147 3775 162 195 19 78 

2003-2004 öğretim yılında okul öncesi öğretim hizmetinde 162 öğretmen ve 78 usta öğretici 

görev almış ve bu hizmetten toplam 3775 öğrenci yararlanmıştır. Bu öğrencilerin 1997 erkek, 1778 

kız öğrenciden oluşmaktadır. 

103

Şekil 21 Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden öğrenci sayılarındaki değişim 

Öğrenci Sayısı 

4000 

3500 

3000 

2500 

2000 

1500 

1000 

500 

0 

1088 

926 

2014 

1141 

996 

2137 

1525 

1391 

1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 

Öğretim Yılı 

2916 

1863 

104 

1701 

3564 

1997 

1778 

3775 

Erkek Öğr. Kız Öğr. Toplam 

Kaynak: İl Milli Eğ.Müd. 

Okul öncesi öğretim kurumlarındaki öğrenci sayıları son yıllarda ciddi bir artış eğilimi göstermiş 

olup, 1999-2000 Öğretim yılında okul öncesi öğretim kurumlarına devam eden öğrenci sayısı 

toplam 2014 iken , 2003-2004 öğretim yılında bu sayı %87 artarak 3775 öğrenciye ulaşmıştır. 

2.2.1.1.2. İlköğretim 

Örgün Eğitimin ikinci basmağını İlköğretim Okulları teşkil etmektedir. İl düzeyinde toplam 

649 İlköğretim okulunda, 2003-2004 öğretim yılında 116.360 Öğrenci öğretim görmüştür. 

Tablo 54 İlköğretim Okulları Öğrenci,Öğretmen,Derslik ve Lojman S,2003-2004 Öğ.Yılı 

Okul Türü 

Okul Öğrenci Öğretmen Derslik 

Derslik 

Baş. 

Öğrenci Lojman 

Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı 

İlköğretim Okulu(Kamu) 634 112198 4972 3323 34 722 

İlköğretim Okulları(Özel) 4 965 96 75 13 0 

İlköğretim Okulu Toplam 638 113163 5068 3398 33 722 

Yatılı İlköğretim Okulu 6 2363 116 98 24 130 

Pansiyonlu İlköğretim Okulu 1 538 7 9 60 10 

İşitme Engelliler İlköğretim Okulu 

Özel Eğitim Okulları(Zihinsel 

1 110 13 10 11 0 

Engelliler .Eğt.Öğr.) 3 186 47 28 7 0 

Toplam 


649 116360 5251 3543 32 862 

Bu okullardan 93’ünde ikili eğitim-öğretim yapılırken, 556 okulda normal eğitim 

yapılmaktadır. Normal öğretim yapılan okulların 54 tanesi şehirde, kalan 502 tanesi ise kasaba ve 

köylerde bulunmaktadır. İkili öğretim yapan okulların 59 ‘u şehirde, kalan 34’ü kasaba ve köylerde 

bulunmaktadır. İlköğretim okullarında 2003-2004 öğretim yılı itibariyle öğrenim gören toplam 

116.360 adet öğrencinin %44’ü normal öğretime, %56’sı ise ikili öğretime devam etmiştir. Bu 

okullardaki toplam öğretmen sayısı 5251’dir. İlde, 2003-2004 Eğitim Öğretim yılında 314 yerleşim 

biriminden belirlenen 80 merkez okula 1977'sı birinci kademe ve 5560'i ikinci kademe olmak üzere

toplam 7537 öğrenci taşınmaktadır. Bu öğrencilerin 3841'i erkek öğrenci , 3696'ı ise kız öğrencidir. 

İlde ilköğretimde okullaşma oranı % 97'dir. 

Şekil 22 Yıllar itibariyle İlköğretim okullarında eğitim gören öğrenci sayıları 

Öğr. Sayısı 

140000 

120000 

100000 

80000 

60000 

40000 

20000 

0 


62008 

54525 

116533 

63152 

56922 

120074 

62009 

56246 

1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 

105 

118255 


Tablo 55 Malatya ili genelinde 2003-2004 öğretim yılı taşımalı ilköğretim öğrenci 

ve öğretmen sayıları 

Taşınılan 

Merkez 

Okul 

Sayısı 

Taşınan 

Okul 

Sayısı 

61729 

56928 

118657 

1-5 Sınıflar 6-8 Sınıflar Toplam 

60300 

56060 

Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız Toplam 

TOPLAM 80 314 1014 963 2827 2733 3841 3696 7537 

MERKEZ 13 68 169 172 677 647 846 819 1665 

AKÇADAĞ 8 22 68 75 167 176 235 251 486 

ARAPGIR 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

ARGUVAN 5 14 110 84 77 73 187 157 344 

BATTALGAZI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

DARENDE 14 52 120 142 403 409 523 551 1074 

DOĞANŞEHIR 11 44 126 110 358 354 484 464 948 

DOĞANYOL 2 7 18 13 80 49 98 62 160 

HEKIMHAN 4 4 7 8 30 31 37 39 76 

KALE 1 11 45 37 96 126 141 163 304 

KULUNCAK 7 27 132 94 170 158 302 252 554 

PÜTÜRGE 4 30 14 12 427 369 441 381 822 

YAZIHAN 6 20 97 113 220 227 317 340 657 

YEŞILYURT 5 15 108 103 122 114 230 217 447 

Kaynak:İl Milli Eğ. Müd. 

116360 

Erkek 

Kız 

Toplam

2.2.1.1.3. Ortaöğretim 

Örgün eğitimin üçüncü basamağını Ortaöğretim kurumları teşkil etmektedir. İlimizde 50'si 

Genel ve 28'sı de Mesleki ve teknik lise olmak üzere toplam 78 adet orta öğretim kurumu 

bulunmakta olup, bu okulların 56'si şehirde 22 tanesi de köyde yer almaktadır. Ortaöğretim 

kurumlarındaki toplam öğrenci sayısı 35256'ı olup Genel, mesleki ve teknik liselerdeki öğretmen 

sayısı 2115 dir. Orta öğretimde okullaşma oranı % 63,7'dir. 

Tablo 56 İlde bulunan Genel, Mesleki ve Teknik Liselerin Öğrenci, Öğretmen, Derslik 

ve Lojman Sayıları 2003-2004 Öğ.Yılı 

OKUL ÖĞRENCİ ÖĞRETMEN DERSLİK LOJMAN 

OKUL TÜRÜ 

SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI 

GENEL Lİ SE 42 25284 1226 650 66 

ANADOLU LİSESİ 3 1754 106 67 10 

FEN LİSESİ 1 305 21 14 12 

ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ 1 360 31 18 33 

ANADOLU GÜZEL SANATLAR LİSESİ 1 114 9 8 8 

ÖZEL GENEL LİSELER 2 458 33 27 0 

GENEL LİSE TOPLAMI 50 28275 1426 784 129 

ERKEK TEKNİK ÖĞRETİM 11 3518 358 153 58 

KIZ TEKNİK EĞİTİM ÖĞRETİM 5 1307 150 64 10 

TİCARET TURİZM ÖĞRETIMİ 4 951 78 52 2 

DİN ÖĞRETIMİ 8 1205 103 125 9 

MESLEKLİSELERİ TOPLAMI 28 6981 689 394 79 

GENEL TOPLAM 78 35256 2115 1178 208 


Genel Liseler : İlde ikisi özel olmak üzere toplam 50 “Genel Lise” bulunmakta olup bu 

okullarda toplam 28 275 öğrenci öğrenim görmektedir. 

Genel liselerde bir dersliğe düşen öğrenci sayısı 36 olup, Şehirde 42, köy de ise 18'dir. 

Genel Liselerde okullaşma oranı % 51’ dir. 

Mesleki ve Teknik Liseler: İlimizde toplam 28 mesleki ve teknik lise olup bu okullardaki 

öğrenci sayısı 6981 'dir. Mesleki ve teknik liselerde bir dersliğe düşen öğrenci sayısı şehirde ve 

köyde 17'dir. Mesleki ve teknik liselerde okullaşma oranı % 13' tür. 

106

Şekil 23 Orta Öğretim Kurumlarında öğretim gören öğrencilerin Genel ve Meslek Liselerine 

dağılımı 2003-2004 Öğr. Yılı 

Kaynak İl Milli Eğ. Müd. 

Meslek Lisesi 

20% 

Genel Lise 

80% 

İl genelinde orta öğretimde eğitim gören öğrencilerin Mesleki ve Teknik Liseler ile Genel 

Liseler arasındaki dağım Genel Liseler lehine olup, yaklaşık Orta öğretimde eğitim gören her 10 

öğrenciden 8’i Genel Liseye devam etmektedir. 

Tablo 57 İl Genelinde orta öğretimde öğretim gören öğrenci sayılarındaki artış 

Erkek 

Öğr. 

Erkek 

Öğr. 

Değişim 

% 

Kız Öğr. 

Kız Öğr. 

Değişim 

% 

107 

Toplam 

Toplam 

Değişim % 

1999-2000 16309 11864 28173 

2000-2001 17256 5,81 11903 0,33 29159 3,50 

2001-2002 17635 2,20 12194 2,44 29829 2,30 

2002-2003 18905 7,20 13217 8,39 32122 7,69 

2003-2004 20504 8,46 14752 11,61 35256 9,76 

Kaynak İl Milli Eğ. Müd 

İl genelinde Orta öğretimde eğitim gören öğrenci sayısında artış görülmektedir. 1999-2000 

Öğretim yılında 28.173 olan öğrenci sayısı, 2003-2004 öğretim yılında 35.256‘ya ulaşmıştır. Bunun 

20.504 adeti erkek öğrenci iken, kız öğrenci sayısı 14.752‘dir. Ancak öğrenci artış hızlarına 

bakıldığında kız öğrenci artış hızının, toplam öğrenci artış hızından yüksek olduğu görülmektedir. 

(Bakınız Şekil 24 )

Şekil 24 İl genelinde orta öğretimdeki öğrenci artış hızları 

Öğr. Artış Hızı % 

14,00 

12,00 

10,00 

8,00 

6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

Kaynak İl Milli Eğ. Müd 

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 


Erkek Öğr. Artış Hızı % Kız Öğr. Artış Hızı % Öğrenci Artış Hızı % 

2.2.1.1.4. Özel Eğitim 

Ülkede özel eğitim hizmetleri, engel gruplarına göre oluşturulmuş özel eğitim okullarında 

yürütülmektedir. Halen; görme, işitme, ortopedik, zihinsel engelli ve uzun süreli hasta çocuklar 

olmak üzere beş engel grubundaki çocuklara ve gençlere özel eğitim hizmeti verilmektedir. Özel 

eğitimin amacı, özel eğitime gereksinim duyan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak, onları 

toplumla bütünleştirmek ve bir meslek sahibi olmalarını sağlamaktır. Bu çerçevede ilimizde biri 

kamuya ait toplam iki adet İşitme ve Konuşma Engelliler İlköğretim Okulu(Rehabilitasyon 

Merkezi) bulunmakta olup, buralarda toplam 39 personelle 150 öğrenci hizmet almaktadır. İlimizde 

bulunan kamuya ait bir adet Otistik Çocuklar Eğitim Merkezinde ise 19 öğrenci, 9 personel hizmet 

almaktadır. İlde ikisi kamuya ait toplam beş adet Zihinsel Engelliler Rehabilitasyon Merkezi 

bulunmakta olup, halihazırda 93 personelle, 539 öğrenci eğitim hizmeti almaktadır. 

2.2.1.1.5. Yüksek Öğretim 

İlde bulunan İnönü Üniversitesi 25 Mart 1975 tarihinde kurulmuş olup, 1976-1977 yıllarında 

öğretime başlamıştır. İlk olarak Temel Bilimler Fakültesi ve Eğitim Bilimleri Fakültesi ile öğrenime 

başlayan İnönü Üniversitesinde ,1981 yılında İktisadi ve İdari Bil Fakültesi, 1988 yılında ise Tıp 

Fakültesi ve Mühendislik Fakülteleri öğretime başlamıştır. Yeni enstitü , fakülte ve bölüm açılması 

ile gelişimi sürdüren İnönü Üniversitesi; Bu gün Tıp Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi,Eğitim 

Fakültesi, İlahiyat fakültesi, İktisadi ve İdari Bil Fakültesi,Mühendislik Fakültesi,Adıyaman Fen- 

Edebiyat Fakültesi,Eczacılık Fakültesi,Güzel Sanatlar fakültesi ve Diş Hekimliği Fakültesi olmak 

üzere 10 fakülte; Sosyal Bilimler, Fen Bilimler ve Sağlık Bilimleri Enstitüleri olmak üzere üç 

enstitü ; Malatya Meslek Yüksek Okulu(MYO), Adıyaman MYO, Sağlık Hizmetleri MYO, Arapgir 

MYO, Battalgazi MYO, Kale MYO, Malatya Sağlık YO, Adıyaman Sağlık YO, Sürgü MYO, 

Akçadağ MYO, Hekimhan MYO, Yakınca MYO olmak üzere on iki adet meslek yüksek okulu ile 

öğretim faaliyetine devam etmektedir. 2003-2004 öğretim yılında 61 Profesör, 77 Doçent,268 Yrd. 

Doçent, 85 Öğretim Görevlisi, 92 Okutman, 472 Araştırma Görevlisi ve 50 Uzman ile öğretim 

faaliyetini sürdüren üniversiteye 7.807’si Kız, 11.916’sı Erkek olmak üzere toplam 19.723 öğrenci 

devam etmiştir. 

108

2.2.1.1.6. Eğitim Alanında Özel Sektör Yatırımları 

Milli Eğitim Bakanlığı’ndan Eğitim-Öğretim kurumu açma ve öğretime başlama izni alarak 

faaliyet gösteren; Üniversite, Anadolu ve fen lisesine hazırlık , takviye ve bütünleme kurslarını 

ihtiva eden 31 adet dershane, meslek edindirme kapsamında 14 adet özel daktilo, bilgisayar, 

yabancı dil, muhasebe vb. kurslar; 19 adet özel Motorlu Taşıt Sürücüleri Kursu bulunmaktadır. 

Ayrıca ilgili başlık altında daha önce belirtildiği gibi 4 özel ilköğretim okulu , 2 özel lise ve 

4 özel Anaokulu bulunmaktadır. Malatya ili özel öğretim kurumları sayısı bakımından doğu illeri 

içerisinde ilk sıralarda yer almaktadır. İlimizdeki 2 özel lisede 33 öğretmen görev yapmakta ve 458 

öğrenci öğrenim görmektedir. 4 Özel İlköğretim Okullarında 96 öğretmen görev yapmakta ve 965 

öğrenci öğrenim görmektedir. 4 adet okul öncesi eğitim kurumunda 146 öğrenci ve 8 öğretmenle 

öğretim faaliyetini sürdürmektedir. İlimizde özel okullara duyulan yoğun ilgiye rağmen özel okul 

sayısı ihtiyaca cevap vermeye yeterli değildir. 

2.2.1.1.7. Diğer Yardımcı Eğitim Kurumları 

a)Öğrenci Yurt ve Pansiyonlar: 

İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı olan Merkez ve ilçelerde bulunan 24 ilköğretim ve 

ortaöğretim kurumlarında 6091 yatak kapasitesi mevcut olup,bu kurumlarda barınan öğrenci sayısı 

(2003-2004 Öğretim yılı itibariyle) 4788'dir. 

Kamusal niteliği olmayan Demek ve Vakıflara ait 1086 yatak kapasiteli 24 adet özel öğrenci 

Yurt ve Pansiyonu vardır. Bu Yurt ve Pansiyonlardan yararlanan öğrenci sayısı ise (yine 2003- 

2004 Öğretim yılı itibariyle) 1041' dir. 

İlde Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Kurumuna bağlı üç öğrenci yurdu bulunmaktadır. 

Bunlardan Battalgazi Karma Öğrenci Yurdu, 1544 erkek ve 300 kız öğrenci yatak kapasiteli; 

Malatya Kız Öğrenci Yurdu 1502 yatak kapasiteli ve Arapgir Öğrenci Yurdu ise 212 yatak 

kapasitelidir. 

b)Sosyal Tesisler : 

Arguvan ve Kale ilçesi hariç diğer ilçelerimizde Öğretmen evleri bulunmakta olup, 

Öğretmen evi bulunmayan Arguvan ilçemizde öğretmen lokali vardır. 

Malatya merkez öğretmen evi Ekim 1996 yılında hizmete girmiş olup 52 odası ve 84 yatak 

kapasitesi bulunmaktadır. 

İldeki Öğretmen evlerinin toplam oda sayısı toplamı 171 olup bu odalardaki yatak kapasitesi ise 

305'tir. 

2.2.1.2. Yaygın Eğitim – Öğretim 

Yaygın Eğitim, Örgün Eğitim sistemine hiç girmemiş yada herhangi bir kademesinde 

bulunan veya kademelerden çıkmış bireylere; gerekli bilgi-beceri ve davranışları kazandırmak için 

örgün eğitimin yanında veya dışında ; ilgili istek ve yetenekleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal 

ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte çeşitli süre ve düzeylerde hayat boyu yapılan eğitim, 

öğretim, rehberlik ve uygulama çalışmalarının tamamıdır. 

Eğitim kademesinin ikinci bölümünü yaygın eğitim kurumları teşkil etmektedir.Yaygın 

eğitim kurumları arasında inceleyeceğimiz kurumlar uzaktan öğrenim kurumları ,Halk Eğitim 

Merkezleri , okuma yazma kursları ile eski adı Çıraklık eğitimi merkezi olan Mesleki Eğitim 

merkezleridir. 

109

2.2.1.2.1.Halk Eğitim Merkezleri 

Malatya ilinin 13 ilçesinde Halk Eğitim Merkezleri mevcut olup, il genelinde merkez ilçe 

ile birlikte 14 Halk Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerde değişen ekonomik yapı 

çerçevesinde, değişen ve gelişen yeni teknoloji ve tekniklere aşina, yetişmiş insan güçü talebini 

karşılayarak bölgesel ekonomiye katkı sağlamak; bunun yanında ilimizde sayıları yüksek olan 

işsizlere yeni beceriler kazandırılarak iş imkanlarını artırmak amacıyla, Ulusal Eğitime Destek 

kapsamında, mesleki beceri kursları açılmış ve açılmaktadır. Açılan beceri kursları trikotajdan, 

arıcılığa, sıhhi tesisatçılıktan halıcılığa kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. 2001-.2003 

tarihleri arasında 72 dalda toplam 2.596 mesleki beceri kursu açılmış olup, bu kurslara 31.090 

kadın, 21.626 erkek olmak üzere toplam 52.176 kursiyer katılmıştır. Bunlardan kursu başarı ile 

tamamlayan 26.003 kadın; 17.572 erkek olmak üzere toplam 43.575 kursiyere belgeleri verilmiştir 

Beceri kurslarının yanında ilde halkın sosyal ve kültürel yaşamına katkı sağlamak ve yaşam 

kalitesinin artırılmasına dönük olarak Sosyal Kültürel Kurslar da açılmaktadır 

İlde mesleki ve beceri kurslarına katılan kursiyerler, kursun bitiminde edindikleri yeni 

meslek ve becerileri ekonomiye katmak amacı ile takip ve teşvik edilmektedir. Bu amaçla bu 

kursiyerlerin ürünlerinin pazarlanmasına dönük olarak kamu kurum ve kuruluşlarının iş birliği 

çerçevesinde yeni açılımlar uygulanmaktadır. Bu tür ürünlerin pazarlanmasına yardım etmek 

amacıyla 2. Ordu Komutanlığı, Malatya Valiliği ve Malatya Belediyesine ait tesislerin kullanımına 

olanak sağlanmakta, bu çerçevede askeri kantinler, polis kantini ve Belediye Esenlik Market 

zincirinde söz konusu ürünler pazarlanmaktadır 

2.2.1.2.2.Mesleki(Çıraklık) Eğitim Merkezleri 

1920’li yıllarda, mesleki ve teknik eğitimin temel kavram, politika ve ilkelerinin 

oluşturulduğu ülkemizde, çıraklık eğitimi, 1977 tarihinde yürürlüğe giren “2089 Sayılı Çırak, 

Kalfa ve Ustalık Kanunu” ile kanuni esaslara bağlanmıştır. Ancak istenilen sonuçlar 

alınamamıştır.19.06.1986 tarihinde yürürlüğe giren 3308 Sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi 

Kanunu ile çıraklık ve mesleki eğitimin günümüz şartlarına göre bir sistem bütünlüğü içinde 

düzenlenmesi amaçlanmıştır. Adı geçen 3308 sayılı kanunun bazı maddeleri 10.07.2001 tarihinde 

yürürlüğe giren 4702 sayılı kanunla değiştirilirken bazı yeni maddeler de eklenmiştir. Kanundaki 

değişikliğe paralel olarak Çıraklık Eğitimi Merkezinin adı Mesleki Eğitim Merkezi olarak 

değiştirilmiştir. Mesleki Eğitim Kapsamında bulunan illerde Aday çırak, Çırak, Kalfa ve Ustalara 

eğitim vermek, çeşitli mesleklerde kurs ve faaliyetler düzenlemek üzere eğitim ve öğretim kurumu 

olarak Mesleki ( Çıraklık) Eğitim Merkezleri açılmıştır. 

Mesleki(Çıraklık) Eğitim Merkezi : 

İlimiz merkezinde bir adet Mesleki Eğitim Merkezi bulunmaktadır . Bu eğitim 

kurumumuzda 2001-2003 yılları arasında toplam 3.317 kişiye çıraklık ve 2.313 kişiye kalfalık 

eğitimi verilmiştir. 

Bunlardan toplam 666 kişi Kalfalık, 229 kişi ustalık ve 251 kişi Usta Öğreticilik belgesi almıştır. 

Ayrıca Mesleki(Çıraklık) Eğitim Merkezinde eğitim almadan dışardan 772 kişiye kalfalık ve 1.318 

kişiye ise Ustalık Belgesi verilmiştir. 

110

Tablo 58 Malatya Mesleki(Çıraklık) Eğitim Merkezinin faaliyetleri 

2001 Yılı 2002 Yılı 2003 Yılı Toplam 

Eğitime Devam Eden Çırak 1.170 1.080 1.067 3.317 

Eğitime Devam Eden Kalfa 680 783 850 2.313 

Bunlardan Kalfalık Belgesi Alan 224 272 170 666 

Bunlardan Ustalık Belgesi Alan 68 80 81 229 

Bunlardan Usta Öğreticilik Belgesi Alan 86 61 104 251 

İş Yeri Açma Belgesi Alan 2 0 1 3 

Dışardan Kalfalık Bel. Alan 570 143 59 772 

Dışardan Ustalık Bel.Alan 989 172 157 1.318 

Kaynak: İl Milli Eğitim Müd. 

Gerek ülke ekonomisinin gerekse bölgenin kalkınması için en önemli faktör olan yetişmiş 

insan güçünün önemi her kesim tarafından kabul edildiği günümüzde Çıraklık Eğitiminin 

geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için İl Milli Eğitim Müdürlüğü, Meslek Odaları ile özel sektör 

temsilcilerinin katılımı ile iş birliği platformu oluşturulmuştur. 

İş yaşamında teknoloji çok hızlı değişmektedir. Bu teknolojiyi yorumlayıp verimli bir 

şekilde kullanabilecek ve geliştirebilecek yüksek nitelikli iş gücüne ihtiyaç vardır. Ülkemizde her 

düzeydeki insan gücü niteliğinin artırılması son derece önem taşımaktadır. Bunu gerçekleştirmek 

ise meslekî ve teknik eğitim sisteminin geliştirilerek niteliğinin artırılması ile mümkün olacaktır. 

Ulaşılmak istenen asıl hedef Ahilik kültürü ile modern mesleki eğitimin birleştirilerek 

Medeniyetimizden aldığı ilhamla yüzünü günümüz teknolojisine dönmüş donanımlı iş güçünün 

yetiştirilmesidir. Bu nedenle Mesleki Eğitim politika ve uygulamaları belirlenirken Devlet, Özel 

sektör, Meslek Örgütleri, Üniversiteler ve diğer ilgili tarafların katılımı ile oluşturulacak çok taraflı 

girişimlerin önemi büyüktür. 

2.2.1.2.3.Okuma Yazma Kursları 

İlde okuma yazma oranının artırılmasına dönük olarak değişik zamanlarda birçok kamu 

kurumu tarafından okuma yazma kursları düzenlenmiştir. Bu yöndeki çalışmalar ve eğitim 

çağındaki çocukların okullaşma oranlarında yakalanan başarı nedeni ile ilde okuma yazma oranı 

dikkate değer şekilde artmıştır. Bu çabalar nedeni iledir ki, Malatya ilindeki okuma-yazma bilen 

nüfus oranı 1935-2000 yılları arasında hızla yükselerek Ülke ortalamasını yakalamıştır.(BkŞekil 7 ) 

Tablo 59 ilde açılan Okuma-Yazma Kursları(08.09.2001-31.06.2004) 

OKUMA YAZMA KURSLARI 15+ ÜZERİ YAŞ 

Bu güne kadar açılan Helen devam eden 

Katılan Kursiyer 

Tamamlanan 

KURSUN KURS Katılan Kursiyer Sayısı KURS Sayısı KURS Belge Alan Kursiyer 

ADI 

1.Kademe 

SAYISI K E T SAYISI K E T SAYISI K E T 

Okuma- 

Yazma 49 549 6857 1414 8271 5 59 20 79 544 5038 1016 6054 

2.Kademe 

Okuma- 

31 27 

Yazma 106 1346 608 1954 3 

58 103 877 390 1267 

TOPLAM 655 8203 2022 10225 8 90 47 137 647 5915 1406 7321 


49 1. Kademe Okuma-Yazma kursları sadece okuma yazma öğretimine dönük verilen kurslardır. 2.Kademe 

Okuma Yazma kursları ise ilköğretimin 5. sınıfına denk kurslardır. 

111

İlde açılan okuma-yazma kurslarının, okur-yazar nüfus oranını yükselme yanında özellikle 

hedeflenen kadın nüfusun eğitim düzeyini yükseltme misyonuna başarı ile hizmet etmiştir. Tablo 59 

verileri de bunu doğrulamaktadır. Kursa katılan toplam katılımcıların %81’i kadınlardan 

oluşmaktadır. Sadece bu açıdan bile söz konusu kursların eğitim yaşını geçirmiş kadın nüfusun 

eğitimine dönük başarısını ortaya koymaktadır. 

Şekil 25 İlde açılan Okuma-Yazma Kurslarını tamamlayanların cinsiyete 

göre dağılımı,(08.09.01-31.06.04 dönemi) 


Erkek 

19% 

Kadın 

81% 

İlde açılan okuma-yazma kursları farklı kamu kurumlarının katkıları ile açılmış olup, açılan okuma 

yazma kurslarının , kursu açan kurumlara göre dağılımı ise şöyledir; 

Tablo 60 İlde açılan Okuma-Yazma Kurslarının, kursu açan kuruma göre dağılımı, 

(08.09.01-31.06.04 dönemi) 

KURUMUN ADI KURS SAYISI KURSIYER SAYISI 

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 639 9973 

GENEL KURMAY BAŞKANLIĞI 12 192 

ADALET BAKANLIĞI 4 60 

TOPLAM 655 10225 


2.2.1.2.4.Açık İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumları 

Çeşitli nedenlerle eğitim yaşında eğitimini sürdürememiş vatandaşlara dönük olarak öğretim 

hizmeti sunan “Açık Öğretim “ kurumlarına yoğun ilgi sürmektedir. Bu çerçevede 2002-2003 

Öğretim yılında bu okullara kayıt yaptıran kişi sayısı 5658 kişidir. 

112

Tablo 61 Açık İlköğretim,Açık Lise ve Açık Meslek Liselerine 2002-2003 Öğretim yılında 

kayıt yaptıranlar 

Cinsiyeti 

OKULUN TÜRÜ 

TOPLAM 

KIZ ERKEK 

Genel Lise 1800 1824 3624 

Endüstri Meslek Lisesi 27 270 297 

Kız Meslek Lisesi 263 O 263 

Ticaret Meslek Lisesi 21 30 51 

İmam Hatip lisesi 50 60 110 

Açık İlköğretim Okulu 550 763 1313 

TOPLAM 2711 2947 5658 


2003-2004 öğretim yılında söz konusu uzaktan öğretim kurumlarına devam eden öğrenci 

sayısı toplam 17.055 kişi olup, bunun 5.884’ü kız kalan 11.171’i ise erkektir. 

Tablo 62 Açık İlköğretim,Açık Lise ve Açık Meslek Liselerine devam eden öğrenci 

sayıları,2002-2003 

OKULUN TÜRÜ 

Cinsiyeti 

KIZ ERKEK 

TOPLAM 

Genel Lise 3906 7946 11852 

Endüstri Meslek Lisesi 45 945 990 

Kız Meslek Lisesi 363 O 363 

Ticaret Meslek Lisesi 75 125 200 

İmam-hatip lisesi 95 105 200 

Açık İlköğretim Okulu 1400 2050 3450 

TOPLAM 


5884 11171 17055 

113

2.2.2.Sağlık 

2.2.2.1. Sağlık Kurumları ve Personel Durumu 

İlimizde 10’u kamuya 2'si özel sektöre ait olmak üzere toplam 12 adet Yataklı Tedavi 

Kurumu mevcuttur. Bu Yataklı tedavi kurumlarının 2153 Kadro, 1898 Mevcut yatağı 

bulunmaktadır. Sağlık Bakanlığına ait 8 Devlet Hastanesinde (7' si ilçelerde bulunmaktadır) toplam 

745 kadro yatak ve 705 mevcut yatak bulunmaktadır. 

Tablo 63Malatya ilinde bulunan Yataklı Tedavi Kurumları ve yatak kapasiteleri 

Kadro 

Yatak 

Sayısı 

114 

Yatak İşgal Oranı (%) 

Yıllar 

Mevcut 

Yatak 

Sayısı 2000 2001 2002 2003 

Malatya Devlet Hastanesi 455 455 53,54 56,89 60 61,15 

Akçadağ Devlet Hastanesi 30 30 - - - - 

Arapgir Devlet Hastanesi 50 50 22,9 - 70,19 64,93 

Darende Devlet Hastanesi 25 25 8,2 8,18 5,78 5,52 

Doğanşehir Devlet Hastanesi 50 50 - - - 1,08 

Hekimhan Devlet Hastanesi 30 30 11,06 4,43 3,41 2,26 

Pütürge Devlet Hastanesi 30 15 1,11 1,35 0.02 - 

Yeşilyurt Devlet Hastanesi 75 50 14,08 32.74 39,70 38,12 

Toplam 745 705 

SSK Hastanesi 516 466 63,03 62,52 64,42 61,10 

Turgut Özal Tıp Merkezi 850 685 91,87 91,08 89,77 93,10 

Özel Malatya Hastanesi 25 25 17,79 13,55 14,82 1,79 

Özel Müjde Hastanesi 17 17 - - - - 

Genel Toplam 2153 1898 

Kaynak : Sağlık İl Müd. 

İlde beşi Tıp Merkezi biri Dal Merkezi olmak üzere toplam 6 adet özel sektör sağlık 

yatırımı bulunmaktadır. 

Tablo 64 Malatya ilindeki özel sektör sağlık yatırımları 2004 

Özel Sevgi Tıp Merkezi 

Özel Duygu Tıp Merkezi 

Özel Modern Tıp Merkezi 

Özel Ultra-Emar Tıp 

Merkezi 

Özel Sevgi FTR Dal 

Merkezi 

Güven Tıp Merkezi 

Kaynak:Sağlık İl Müdürlüğü 

Yatak Uzman Pratisyen Diş Sağlık 

Türü 

Tıp 

Sayısı Hekim Hekim Hekimi Tekn. Hemşire Ebe 

Merkezi 

Tıp 

- 13 2 8 6 6 4 

Merkezi 

Tıp 

- 9 1 2 4 4 2 

Merkezi 

Tıp 

- 11 1 1 2 0 1 

Merkezi 

Dal 

- 11 0 1 0 0 2 

Merkezi 

Tıp 

- 3 0 0 0 1 0 

Merkezi 24 10 4 1 3 6 3

Malatya ilinde sağlık personeli olarak toplam 4110 kişi hizmet vermektedir. Bunlardan 

455’i uzman hekim , 687’ü pratisyen hekim, 115’i diş hekimi , 776 ‘si sağlık teknisyeni , 1309’u 

hemşire ve 768’i ise ebedir. 

Tablo 65 İldeki Sağlık Çalışanları ,2004 

Sağlık Personeli 

Sağlık 

Bakanlığına 

Bağlı Olarak 

Çalışan 

Üniversite 

Hastanesi 

SSK Hastanesi 

Özel Sektör ve 

diğer 

kurumlar 

115 

Toplam 

8Düşen Nüfus 

(Toplam 

Nüfus/sağ.Per.) 

Uzman Hekim 129 326 455 1876 

Pratisyen Hekim 410 277 687 1243 

Diş Hekimi 35 80 115 7423 

Sağlık Teknisyeni 683 93 776 1100 

Hemşire 667 642 1309 652 

Ebe 670 98 768 1112 

Toplam 2594 1516 4110 

Kaynak Sağlık İl Müd. Ve TÖTM 

Sağlık bakanlığına bağlı Hastane, Sağlık Merkezleri, Sağlık Ocakları, Ana Çocuk Sağlığı ve 

Aile Planlama Merkezleri, Verem Savaş Dispanserleri ve Sağlık Evlerinin personel durumu 

aşağıdaki gibidir. 

Tablo 66 Malatya ilinde bulunan ve Sağlık Bakanlığına bağlı kurumlar ile personel durumları 

Hastane ve Sağlık 

Merkezi 

Uzman Hekim 128 

Sağlık 

Ocağı 

- 

AÇS/AP 

Verem 

S.D. 

Sağlık Evi Toplam 

1 - - 129 

Pratisyen Hekim 94 300 9 7 - 410 

Diş Tabibi 32 2 1 - - 35 

Eczacı 4 - - - - 4 

Sağlık Teknisyeni 494 164 6 19 - 683 

Hemşire 465 185 6 11 - 667 

Ebe 156 485 11 - 18 670 

Diğer 220 514 7 12 - 753 

Kaynak Sağlık İl Müd. 

İlde bulunan 4.110 sağlık personeli ve 155 eczacının ilçelere dağılımı aşağıda görüldüğü gibidir.

Tablo 67 Malatya ilindeki sağlık personelinin ilçelere dağılımı, 2004 

Uzman Pratisyen Diş 

Sağlık 

İlçe Hekim Hekim Hekimi Eczacı Teknisyeni Hemşire Ebe 

Merkez 430 489 105 124 466 1080 531 

Akçadağ 0 23 0 4 33 17 37 

Arapgir 4 14 3 2 38 23 10 

Arguvan 0 6 0 1 2 3 6 

Battalgazi 0 10 0 3 8 8 15 

Darende 3 24 2 4 50 19 21 

Doğanşehir 1 28 2 4 44 30 29 

Doğanyol 0 7 0 1 1 4 3 

Hekimhan 2 20 2 4 40 32 27 

Kale 0 8 0 0 9 7 5 

Kuluncak 0 5 0 1 3 2 7 

Pütürge 1 18 1 2 25 16 15 

Yazıhan 0 10 0 0 4 5 5 

Yeşilyurt 14 25 0 5 53 63 57 

TOPLAM 455 687 115 155 776 1309 768 

Kaynak :Sağlık İl Müd. 

İlde bulunan uzman ve pratisyen hekimlerin ilçelere dağılımından hareketle ilçeler bazında 

1 hekime düşen nüfus miktarı ölçütüne baktığımızda (Bakınız Şekil 26), hekim başına en çok nüfus 

Kuluncak ilçesinde bulunmakta, bunu 2.809 kişi/hekim ile Battalgazi ilçesi izlemektedir. Hekim 

başına nüfus miktarı 498 kişi ile Merkez ilçede en az, bunu 924 kişi ile Arapgir ve 1.168 kişi ile 

Yeşilyurt ilçesi takip etmektedir. 

Şekil 26 Malatya merkez ve ilçelerinde bir hekime düşen nüfus , 2004 

4.500 

4.000 

3.500 

3.000 

2.500 

2.000 

1.500 

1.000 

500 

0 

Kaynak:İPKM 

498 

Merkez 

2.116 

Akçadağ 

1 Hekime(Uzm.Hek+Prs.Hek.) Düşen Nüfus 

924 

Arapgir 

1.766 

Arguvan 

2.809 

Battalgazi 

2.016 

Darende 

2.093 

Doğanşehir 

1.540 

Doğanyol 

1.933 

Hekimhan 

2.2.2.1.1.Turgut Özal Tıp Merkezi (TÖTM) 

8.Cumhurbaşkanımız merhum Turgut Özal'ın çabalarıyla Amerika'daki Houston Tıp 

Merkezi'nin bir benzeri olarak projelendirilen Turgut Özal Tıp Merkezi, Malatya'nın 10 km 

doğusunda 309 no'lu karayolu üzerinde 7.000 dönüm alana kurulmuş olup, İnönü Üniversitesi 

yerleşkesi içinde yer almaktadır. Turgut Özal Tıp Merkezi , sadece Malatya ilinin sağlık hizmeti 

116 

1.196 

Kale 

Kuluncak 

4.176 

1.494 

Pütürge 

1.930 

Yazıhan 

1.168 

Yeşilyurt

ihtiyacını karşılamak için değil bunun ötesinde, sağlık alanında Ülkemizin en önemli ve en modern 

tıp merkezi ve hastane projesi olarak , sağlık alanında teknoloji transferi sağlamak ve verilecek 

kaliteli sağlık hizmeti ile ilimizi sağlık turizminde cazibe merkezi kılmak amaçlanmıştır. 

Merkez 24.000 m² lik bir alana oturtulmuş ve toplam kapalı alanı 124.000 m² olan Tıp Merkezinin 

fiziki gerçekleşme oranı %96 düzeyindedir. 

Tüm kapalı alanlarda ısıtma, soğutma ve havalandırma ; klima santralleri, soğutma 

grupları,aspiratörlerden oluşan modern bir iklimlendirme sistemi ile sağlanmaktadır; ayrıca 

ameliyathanelerde hijyenik klimatizasyon sistemi bulunmaktadır. 

Merkezde 110’u yoğun bakım ünitesi olmak üzere toplam 850 yatak ve 26 ameliyathane 

projelendirilmiş olup,fiili olarak kullanılan yatak kapasitesi 685’dir. Bunun 100 adeti ise yoğun 

bakım ünitesidir. Projede öngörülen 26 ameliyathanenin halihazırda 16 adeti kullanılmaktadır. 

Hasta odaları, en rahat ortam içerisinde hizmet verecek şekilde projelendirilmiş olup, odalar 

yukarda bahsedilen merkezi havalandırma sistemi nedeniyle her mevsim hastalar için en uygun 

iklim ortamını sağlanmaktadır.Ayrıca her odada hemşire çağırma sistemi, merkezi oksijen ve 

vakum sistemleri, her hasta için ayrı telefon, her odanın müstakil tuvalet ve banyoları vardır. 

Amerika Birleşik Devletleri'nin Texas Eyaletine bağlı Houston kentinde bulunan Baylor 

College of Medicine ile yapılan eğitim sözleşmesi ile Tıp Merkezi'nde görev yapacak elemanların 

Houston Texas'ta eğitilmelerine olanak sağlanmıştır. 

Her yönüyle özellik arz eden bu güzide sağlık yatırımı sayesinde ilimiz sağlık turizminde 

atağa geçmeye hazır bir kenttir. 110'u yoğun bakım yatağı olmak üzere 850 hasta yatağı, Kanser 

Tedavi Merkezi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, Deney Hayvanları Araştırma Merkezi 

gibi birimleriyle uluslararası standartlar örnek alınarak, dünyaca ünlü bilim adamlarının da 

katkılarıyla sağlık hizmetlerinde kaliteyi yükseltmeyi, sağlık alanındaki bilgi ve teknolojiyi 

Ülkemize transfer etmeyi hedefleyen Turgut Özal Tıp Merkezi alanında Ülkemizin ve Avrupa'nın 

en iyi merkezlerinden biri olmayı hedeflemektedir. 

Tablo 68 TÖTM'nin gruplandırılmış ameliyat sayıları,2002 yılı 

AMELİYAT TÜRÜ \ A B C D E 

BÖLÜMLER Grubu Grubu Grubu Grubu Grubu Diğer C/S* Toplam % 

Genel Cerrahi 25 478 561 346 145 0 0 1555 10,47 

Kadın Doğum 7 129 92 272 290 0 766 1556 10,48 

KBB 20 486 695 282 643 0 0 2126 14,32 

Göz Hastalıkları 133 545 209 146 209 0 0 1242 8,36 

Ortopedi 102 305 700 582 190 0 0 1879 12,65 

Nöroşirurji 169 250 115 19 8 0 0 561 3,78 

Üroloji 111 450 185 578 544 0 0 1868 12,58 

Kalp Damar Cerrahisi 369 135 59 12 7 0 0 582 3,92 

Göğüs Cerrahisi 2 38 15 62 151 0 0 268 1,80 

Pediatrik Cerrahi 12 59 248 292 143 0 0 754 5,08 

Plastik Cerrahi 39 401 664 596 617 0 0 2317 15,60 

Diğerleri 0 0 0 20 5 118 0 143 0,96 

TOPLAM 989 3276 3543 3207 2952 118 766 14851 100,00 

% 

Kaynak: TÖTM 2003 Faal. Rap. 

* Müdahaleli doğum 

6,66 22,06 23,86 21,59 19,88 0,79 5,16 100,00 

117

Turgut Özal Tıp Merkezi’nde mevcut toplam 437 akademik personel görev yapmakta olup, 

bunun 28’i Profesör, 62 Doçent , 91’i Yrd.Doçent, 7’si Öğr. Gör., 8’i Uzman ve 241‘i 

Arş.Görevlisinden oluşmaktadır. 

TÖTM ‘e ait kadro kanununun henüz çıkarılmaması nedeni ile sağlık hizmetlerinin verilmesinde 

büyük ölçüde geçici personel veya hizmet alımı usulü kullanılmaktadır. 

Tablo 69 Turgut Özal Tıp Merkezi akademik personel durumu 2004 

Akademik 

Personel Sayı 

Profesör 28 

Doçent 62 

Yrd.Doçent 91 

Öğr.Gör. 7 

Uzman 8 

Arş. Gör. 241 

TOPLAM 437 

Kaynak :TÖTM Brifing Rap. 

2.2.2.2. Sağlık Hizmetlerine İlişkin Diğer Göstergeler 

İlde bulunan ve kamuya ait yataklı tedavi kurumlarınca 2000 - 2003 döneminde yapılan 

poliklinik sayıları itibariyle bu dönemde %154 artış ile Akçadağ Devlet Hastanesinde 

görülmektedir. Bunu %125 artış ile Yeşilyurt Devlet hastanesi takip etmektedir. Bahsedilen 2000- 

2003 döneminde Pütürge Devlet Hastanesine ait poliklinik sayısında %42 azalış göstermiş bunu %8 

azalışla Arapgir ve SSK hastanesi takip etmektedir. 

Malatya Devlet hastanesinin poliklinik sayısı %22 artarken , İ.Ü.TÖTM poliklinik sayıları sadece 

%1 oranında artmıştır.(Bakınız Tablo 70 ) 

Tablo 70 Malatya ilinde kamuya ait yataklı sağlık kurumlarının poliklinik sayıları 

Poliklinik Sayıları(Yıllar) 2000- 

2003 

Değişim 

2000 2001 2002 2003 % 

Malatya Devlet Hastanesi 412.324 437.071 472.033 503.479 22 

Akçadağ Devlet Hastanesi 14.454 32.537 38.882 36.701 154 

Arapgir Devlet Hastanesi 29.336 42.383 40.779 26.865 -8 

Darende Devlet Hastanesi 27.216 28.056 48.138 46.205 70 

Doğanşehir Devlet 

Hastanesi 0 0 13.711 18.855 38 

Hekimhan Devlet 

Hastanesi 26.508 29.917 26.816 23.616 -11 

Pütürge Devlet Hastanesi 23.292 16.670 15.914 13.486 -42 

Yeşilyurt Devlet Hastanesi 26.430 41.392 44.561 59.359 125 

İ.Ü. TÖTM 152.430 151.711 139.686 154.007 1 

SSK Hastanesi 

Kaynak İl Sağlık Müd. 

400.226 457.337 463.071 368.289 -8 

118

2.2.2.2.1. Bulaşıcı ve en çok ölüme sebebiyet veren hastalıklar 

Malatya ilinde 2003 yılında yataklı tedavi kurumlarında ölüme sebebiyet veren hastalıklar 

Tablo 71 da gösterilmiştir. 

Tablo 71 2003 yılında Yataklı Tedavi Kurumlarında ölüme neden olan ilk on hastalık 

HAST. 

KODU 

HASTALIKLAR 

TABURCU ÖLEN TOPLAM 

E K E K 

119 

TABURCU 

OLAN ÖLEN 

Taburcu 

olan/ölen 

oranı* 

A85 

Beyin Damarlarının -Serebro Vasküler 

Kanama, Tıkanma vs... Hastalıkları 947 920 81 82 1867 163 11 

A84 Kalbin Diğer Hastalıkları 903 823 66 57 1726 123 14 

A83 İskemik kalp hastalığı 512 401 66 41 913 107 9 

A86 Arter ,Arteryol ve Kapillerin Hastalıkları 714 626 49 41 1340 90 15 

A96 Solunum Sisteminin Diğer Hastalıkları 1687 1438 44 29 3125 73 43 

A107 Böbrek Enfeksiyonları 

Başka Yerlere Girmeyen Amoksive 

431 422 33 40 853 73 12 

A134 Hipoksi 131 128 33 24 259 57 5 

A133 Yeni Doğanın Hemolotik Hastalığı 325 234 32 23 559 55 10 

A135 

A58 

Doğum Öncesi Perinatal Hastalık ve 

Ölümlerin Diğer Nedenleri 

Bütün Diğer Bilinmeyen Yerdeki Habis 

168 158 24 31 326 55 6 

Urlar 264 184 32 21 448 53 8 

6082 5334 460 389 11416 849 13 

Kaynak İl Sağlık Müd. (*)Not: Taburcu olan/ Ölen oranı her ölen hasta için aynı hastalık nedeniyle tedavi görüp taburcu olan kişi 

sayısını göstermektedir. 

Tabloda görüldüğü gibi ölüm nedenlerinin içerisinde ilk üç sırayı kalp ve damar hastalıkları 

almaktadır. Ancak Taburcu olan hasta / Ölen hasta oranı kıstası bakımından bakıldığında “Başka 

Yere Girmeyen Amoksive Hipoksi” ve “Doğum Öncesi Perinatal Hastalık ve Ölümlerin Diğer 

Nedenleri” grupları her bir ölen hasta için iyileşerek taburcu olabilen hasta sayısı bakımından sırası 

ile 5 ve 6 değerleri ile en düşük değere sahiptir. Bu kıstas bakımından “Solunum Sistaminin Diğer 

Hastalıkları “ grubunda her bir ölen hasta için tedavi edilerek taburcu edilen hasta sayısı 43 tür. 

Yataklı tedavi kurumlarında genel olarak 2003 yılı içerisinde Ölüme sebebiyet veren ilk on hastalık 

dikkate alındığında bu hastalıklar nedeniyle ölen her bir hasta için aynı hastalıklara yakalanmış 

ancak tedavi edilerek taburcu edilen hasta sayısı 13 ‘dür.

Tablo 72 Yıllara göre bulaşıcı hastalıklar vaka ve ölüm sayıları 

1999 2000 2001 2002 2003 

Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm Vaka Ölüm 

Boğmaca 6 0 0 0 1 0 1 0 4 0 

Kızamık 121 0 411 0 250 0 67 0 71 0 

Hepatit A 230 0 82 0 224 0 89 0 54 0 

Hepatit B 12 0 20 0 31 0 47 0 49 0 

Tüberküloz 259 6 272 2 225 1 211 2 227 6 

Sıtma 48 0 39 0 6 0 1 0 68 0 

Tifo 3 0 4 0 20 0 13 0 40 0 

Brusellozis 16 0 16 0 73 0 67 0 73 0 

Menengokoksik 1 0 3 0 10 0 8 0 9 1 

A.Dizanteri 30 0 32 0 73 0 34 0 52 0 

B.Dizanteri 7 0 1 0 3 0 2 0 4 0 

Kızıl 50 0 86 0 60 0 39 0 39 0 

Streptokok Anjini 283 0 411 0 55 0 70 0 42 0 

Sifiliz 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Difteri 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

N.Tetanoz 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Tetanoz 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Paratifo 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 

AIDS 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 

Kalaazar 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 

Trahom 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Lepra 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 

Şarbon 0 0 1 0 0 0 3 0 2 0 

Guillain 

Sendromu 0 0 2 0 5 0 5 0 3 0 

Şüpheli Isırık 469 0 616 0 555 0 429 0 461 0 


2003 yılında ilde bulunan hastanelerde HIV testi için toplam 7166 kan numunesi alınmış ve 

bu numunelerden 7 sinde Elisa HIV pozitif çıkmış, ancak doğrulanan test sayısı(WB) ise 1 kişidir. 

Tablo 73 İlde görülen kuduz vakalarının yıllara göre dağılımı 

1999 2000 2001 2002 2003 

Isırılan Kişi Sayısı 469 616 555 429 461 

İthal Kuduz Aşısı 

Uygulanan Kişi Say. 1474 1690 1835 1376 1595 

Serum Uyg.Kişi Say. 11 17 44 7 9 


2.2.2.2.2. Bağışıklama 

Bağışıklama çalışmaları koruyucu hekimlik uygulaması içerisinde önemli bir yere sahip 

olup, modern tıp, bağışıklamayı sağlık hizmetlerinin merkezine koymaktadır. Bağışıklama, toplum 

sağlığını muhafaza etmeye dönük en önemli koruyucu hekimlik enstrümanı durumundadır. 

Malatya ilinde 1999-2003 yılı döneminde yapılan bağışıklama çalışmaları istatistiklerine 

baktığımızda ilde hedef kitleyi bağışıklama oranlarında genel bir düşme eğilimi görülmektedir. 

Polio(Çocuk Felci) 1-2-3 ,Kızamık, BCG ve HB(Hepatit B) 1-2 aşı uygulamasında hedef nüfusa 

ulaşma oranlarında genel bir düşme eğilimi görülmektedir. Aynı dönemde HB3 uygulamasında ise 

artış görülmüştür ( BakınızTablo 74 ) 

120

Tablo 74 Yıllara göre bağışıklama oranları 

DBT DBT DBT 

POLİO 1 POLİO 2 POLİO 3 KIZAMIK BCG HB 1 HB 2 HB 3 

Hedef Nüfus(Kişi) 

Ulaşılan 

14784 14784 14784 14784 14784 14784 14784 14784 

Nüfus(Kişi) 14051 13898 13668 13236 12600 12917 13207 10697 

1999 Ulaşılan Nüfus(%) 95 94 92 90 85 87 89 72 


Ulaşılan 

14411 14411 14411 14411 14411 14411 14411 14411 

Nüfus(Kişi) 13845 13794 13513 13502 11961 12309 11719 10057 



Ulaşılan 

15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 

Nüfus(Kişi) 14303 14311 14037 13817 12052 15088 15115 13871 



Ulaşılan 

15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 

Nüfus(Kişi) 12998 13163 13043 13014 12040 12770 12863 12451 



Ulaşılan 

15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 15676 

Nüfus(Kişi) 12647 12521 12267 12704 12094 13487 13127 12314 



Ayrıca üçerli periyotlarla uygulanan Polio ve HB aşı uygulamalarında , serinin ilk aşısının 

hedef nüfusta yakaladığı “ulaşılan nüfus oranı” serinin diğer aşılarında düşme eğilimi 

göstermektedir. Bu tip üçerli periyotlarla uygulanan bağışıklama çalışmalarının nihai başarısı her üç 

aşılamanın da zamanında tamamlanmasına bağlıdır. Aşağıda Malatya ilinde 1999 ve 2003 yılı 

periyodunda uygulanan bağışıklama uygulamalarına ilişkin grafik sunulmuştur. 

Şekil 27Malatya ilinde yıllara göre bağışıklama oranları 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

DBT 

POLİO 1 


DBT 

POLİO 2 

DBT 

POLİO 3 

KIZAMIK 

BCG 

121 

HB 1 

HB 2 

1999 2000 2001 2002 2003 

HB 3

2.2.2.2.3. Çevre Sağlığı ve 112 Acil Hizmetleri 

Sağlık il müdürlüğünce Çevre sağlığının korunmasına dönük olarak denetim ve gözetim 

faaliyetleri sürdürülmektedir. Çevre sağlığına dönük olarak 2003 yılı içerisinde yapılan faaliyetler 

ve faaliyetler sonucunda uygun olmayan olay sayıları Tablo 75 ‘te sunulmuştur. 

Tablo 75 Çevre Sağlığı kapsamında yapılan denetimler,2003 yılı 

Çevre Sağlığına Dönük Faaliyet Sayı 

Uygun 

Olmayan 

Gıda Mad. Denetim Sayısı 9894 0 

Gıda Mad. Alınan Bakteriyolojik Ör. 127 2 

Gıda Mad.Alınan Kimyasal Örnek 1110 24 

Denetlenen Gıda İmal Yeri 1749 151 

Ruhsat Ver. Gayri Sıh. Mües. 108 0 

Denetlenen GSM 3848 117 

Denetlenen Gıda Satış Yeri 9291 465 

Halk Sağ. İle İl. Yer Denetimleri 6394 1231 

Kimyasal Örnek 133 0 

Bakteriyolojik Örnek 4285 144 

Yapılan Klorlama Sayısı 862 0 

Klor Ölçümü 4965 123 

Islah Edilen İçme Kullanma Suyu 477 0 

Verilen Çalışma İzni 

Kaynak: İl Sağlık Müd 

70 0 

Malatya ilinde 112 Acil hizmetleri “Malatya Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğü” ve “İl 

Ambulans Servis Başkatipliği” olarak hizmet vermekte olup, ilimiz acil sağlık koordinasyon 

merkezi hüviyetindedir.Acil Sağlık Koordinasyon Başkatipliğine başta Malatya olmak üzere 

Adıyaman,Elazığ ve Tunceli illeri bağlı bulunmaktadır. Malatya ilinde 1 adet Mobil Komuta 

Kontrol aracı bulunmakta olup, il merkezinde 4 noktada tespit edilen merkezlerde dört adet 

ambulanslı acil müdahale ekibi görev yapmakta, bir ekip ise spor karşılaşmalarında 

görevlendirilmektedir. Ayrıca 1 adet yedek ambulans da bulunmaktadır. 

• Yeşilyurt istasyonu, devlet hastanesinde 1 adet ambulans ile B tipi olarak hizmet vermektedir. 

• Sürgü istasyonu, Sürgü' de kendi binasında 1 adet ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Yazıhan istasyonu, Yazıhan sağlık ocağında 1 adet ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Hekimhan istasyonu, devlet hastanesinde B tipi olarak 2 ambulansla hizmet vermektedir. 

• Kale istasyonu, sağlık ocağında 1 adet ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Akçadağ istasyonu, devlet hastanesinde 1 adet ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Darende istasyonu, devlet hastanesinde B tipi olarak 2 adet ambulansla hizmet vermektedir. 

• Kozluca istasyonu, sözleşmeli personellerden oluşup, sağlık ocağında 1 adet ambulans ile 

hizmet 

vermektedir. 

• Arapgir istasyonu devlet hastanesi bünyesinde b tipi olarak 1 ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Doğanyol istasyonu, sağlık ocağında B tipi olarak 1 adet ambulans ile hizmet vermektedir. 

• Pütürge istasyonu, devlet hastanesi bünyesinde b tipi olarak 1 adet ambulans ile hizmet 


112 Acil Sağlık Hizmeti Malatya ili merkezinde komuta kontrol merkezide dahil 6 ekip, ilçeler de 

ise 11 ekip olmak üzere toplam 17 ekiple hizmet vermektedir. 

122

2.2.3. Sosyal Hizmetler ve Spor 

2.2.3.1. İlin Spor Tesisleri Varlığı 

İlde Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne bağlı olarak hizmet vermekte olan toplam 37 spor 

tesisi bulunmakta olup, bunların üç adeti Stadyum, 4 adeti spor salonu, 2 adeti yüzme havuzu(biri 

kapalı diğeri açık yüzme havuzu) , 1 adeti atlı cirit sahası, 25 adeti futbol sahası ve iki adeti 

Karakucak güreş alanıdır. Bu tesislere ilave olarak İnönü Üniversitesi Yerleşkesinde öğrencilere 

hizmet vermekte olan 4 adet minyatür futbol halı sahası, 7 adet tenis kortu, 8 adet basketbol sahası, 

2 adet Kapalı Spor salonu ve 1 adet açık yüzme havuzu bulunmaktadır. Ayrıca İnönü Üniversitesine 

bağlı olarak 1 adet çim futbol sahası ile Atletizm Koşu parkuru inşaatı devam etmektedir. 

Özel sektöre ait 3 adet Spor Eğitim Merkezi bulunan ilde özel sektöre ait spor tesislerinin 

büyük çoğunluğu minyatür futbol halı saha yatırımından oluşmakta olup, bunu bilardo, yüzme 

havuzu ve briçe dönük yatırımlar izlemektedir. 

123

Tablo 76 Malatya Gençlik Ve Spor İl Müdürlüğüne Bağlı Spor Tesisleri 

S.NO Mevcut Spor Tesisleri Bulunduğu Yer Seyirci Kapasitesi 

1 Malatya İnönü Stadyumu Merkez İlçe 10750 

2 Atatürk Kapalı Spor Salonu Merkez İlçe 2000 

3 Kapalı Yüzme Havuzu Merkez İlçe 750 

4 Gençlik Merkezi Spor Salonu Merkez İlçe Yok 

5 Y eşit tepe Spor Salonu Merkez İlçe 500 

6 Yeşiltepe Futbol Stadı Merkez İlçe 800 

7 Yeşiltepe Atlı Cirit Sahası Merkez İlçe 500 

8 Şeker Futbol Stadı Merkez İlçe 500 

9 Orduzu Futbol Sahası (Çim yüzeyli ) Merkez İlçe Yok 

10 Orduzu Futbol Sahası Merkez İlçe Yok 

11 Orduzu açık yüzme havuzu Merkez İlçe 750 

12 Konak Futbol Sahası Merkez İlçe 500 

13 Erenli Futbol Sahası Merkez İlçe 500 

14 Futbol Sahası Akçadağ 500 

15 Spor Salonu Arapgir 500 

16 Futbol Sahası " 500 

17 Futbol Sahası Arguvan 500 

18 Futbol Sahası Battalgazi 500 

19 Futbol Sahası Darende 500 

20 Karakucak Güreş alanı " 1500 

21 Futbol Sahası Darende Balaban Yok 

22 Futbol Sahası Doğanşehir 500 

23 Futbol Sahası Doğanşehir Sürgü Yok 

24 Futbol Sahası Doğanşehir Polat Yok 

25 Futbol Sahası Doğanşehir Erkenek Yok 

26 Futbol Sahası Doğanşehir Söğüt Yok 

27 Futbol Sahası Hekimhan 500 

28 Futbol Sahası Hekimhan Güzelyurt 240 

29 Futbol Sahası Kale 360 

30 Futbol Sahası Kuluncak 500 

31 Futbol Sahası Pütürge 500 

32 Futbol Sahası Yazıhan 240 

33 Futbol Sahası Yazıhan Fethiye Yok 

34 Futbol Sahası Yazıhan Tecirli köyü Yok 

35 Futbol Sahası Yeşilyurt 500 

36 Karakucak Güreş alanı Yeşilyurt 1000 

37 Futbol Sahası Yeşilyurt Gündüzbey 500 

Kaynak : Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü 

124

2.2.3.2. İlde Bulunan Klüpler ve Sporcu Varlığı 

İlde toplam 73 adet spor klüpü bulunmakta olup, bu spor klüplerinin 37 adet “Spor Klübü” , 

12 adeti “Spor İhtisas Klübü” , 23 adeti “Müessese Spor Klübü “ ve 1 adeti ise “Askeri Spor Klübü” 

türündedir. 

Şekil 28 Malatya ilinde bulunan Spor Klüplerinin Türlerine Göre Dağılımı,2004 

31,5% 

1,4% 

16,4% 

Kaynak : Gençlik Spor İl Müdürlüğü 

50,7% 

Spor Klüpü 

Spor İhtisas Klüpü 

Müesese Spor Klüpü 

Askeri Spor Klüpü 

İl genelinde spora ilgi duyan gençleri sporcu varlığımıza katmak veya boş zamanlarını spor 

yaparak geçirme alışkanlığının yerleşmesi amacıyla ilde düzenli olarak eğitim çalışmaları 

sürdürülmektedir. Bu kapsamda eğitim çalışmaları sürdürülen branşlar ve bu eğitim çalışmalarına 

katılan Sporcu ve Eğitici sayıları aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Tabloda görüldüğü 18 üzere ayrı 

branşda toplam 40 eğitici ile spor eğitimi verilmektedir. 

Tablo 77 2003-2004 Döneminde İl Spor Merkezlerinde Açılan Eğitime Katılan Sporcu ve 

Eğiticilerin Branşlara Dağılımı 

S.No Branşlar Sporcu Sayısı Eğitici Sayısı 

1 Yüzme 406 9 

2 Basketbol 65 3 

3 Voleybol 53 4 

4 Bilardo - 1 

5 Atletizm 4 2 

6 Atıcılık 24 1 

7 Hentbol 25 3 

8 Taekwon-Do 34 1 

9 Güreş - 4 

10 Masa Tenisi 21 2 

11 Boks - 1 

12 Judo - 1 

13 Badminton 32 2 

14 Karete - 1 

15 Halk Oyunları - 1 

16 Cimlastik - 1 

17 Cim Hokeyi - 2 

18 İzcilik 32 1 

Kaynak : Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü 

125

İlde toplam lisanslı sporcu sayısı 13.847 düzeyinde olup, bunun 1.842’i bayan sporcu , 

kalan 12.005’i ise erkek sporcudan oluşmaktadır. 

Tablo 78 Malatya ilinde 2003-2004 yılı lisanslı sporcu, hakem ve antrenörlerin branşlara 

dağılımı 

Sıra 

No 

Branşlar 

SPORCU ANTRENÖR 

Bay Bayan Toplam HAKEM Kadro. Fahri Söz. Toplam 

1 Atıcılık 242 6 248 7 0 2 0 2 

2 Atletizm 118 51 169 103 1 1 0 2 

3 Badminton 33 39 72 38 0 1 0 1 

4 Basketbol 1223 364 1587 52 0 6 1 7 

5 Bilardo 72 0 72 11 0 6 0 6 

6 Binicilik 22 0 22 0 0 0 0 0 

7 Briç 39 0 39 0 0 0 0 0 

8 Bisiklet 22 0 22 7 0 0 0 0 

9 Boks 402 22 424 60 0 3 0 3 

10 Dağcılık 80 21 101 0 0 3 0 3 

11 Futbol 5994 0 5994 170 0 90 0 90 

12 Geleneksel 2 0 2 13 0 0 0 0 

13 Güreş 183 1 184 12 2 4 0 6 

14 Halk oyunları 13 9 22 15 0 0 0 0 

15 Hentbol 386 241 627 22 1 3 0 4 

16 İzcilik 54 35 89 0 0 0 0 0 

17 Işitme Eng. 29 0 29 0 0 0 0 0 

18 Judo 54 40 94 3 0 1 0 1 

19 Karate 195 43 238 15 0 3 0 3 

20 Masa Tenisi 84 33 117 34 1 2 0 3 

21 Satranç 123 17 140 16 0 2 0 2 

22 Su Altı Spor. 7 0 7 0 0 0 0 0 

23 Taekwon-Do 1221 245 1466 54 1 29 0 30 

24 Tenis 38 6 44 0 0 0 0 0 

25 Üniversite Tak. 144 107 251 0 0 0 0 0 

26 Voleybol 417 254 671 19 0 3 0 3 

27 Vücut Geliş. 99 1 100 1 0 3 0 3 

28 Yüzme 699 307 1006 136 1 5 0 6 

29 Zihinsel Eng.. 10 0 10 0 0 0 0 0 

TOPLAM 12005 1842 13847 788 7 167 1 175 

Kaynak : Gençlik Spor İl Müdürlüğü 

İlde bulunan lisanslı sporcuların yaklaşık %85’i futbol, basketbol, taekwon-do, yüzme, 

voleybol, hentbol ve boks branşlarında bulunmaktadır. Toplam hakem sayısı 788 düzeyindedir. 7’si 

kadrolu, 167’si Fahri ve kalan 1 adeti sözleşmeli olmak üzere toplam antrenör sayısı ise 175 


126

2.2.3.3.Sportif Aktiviteler 

Her yaştan ve kesimden geniş halk kitlelerinin spor yapma alışkanlığını artırmak amacıyla 

“sağlıklı yaşam için sürekli spor” etkinlikleri her geçen gün daha geniş halk kesiminin katılımı ile 

sürdürülmektedir. Merkezde görevlendirilmiş beden eğitimi öğretmenlerinin gözetiminde her gün 

sabah ve akşam olmak üzere halk yürüyüşü düzenlenmekte; buna ek olarak Aerobik, Jimnastik ve 

atletizm branşlarında sportif faaliyetler sürdürülmektedir. Halka dönük söz konusu aktiviteler 

merkezdeki İnönü Stadyumu, Şeker Stadyumu ve Orduzu Pınarbaşı spor tesislerinde sürdürülmekte 

ve toplumun her kesiminden spor kartı çıkaran yaklaşık 3500 kişi bu spor aktivitesine katılmaktadır. 

Söz konusu aktiviteler esnasında katılımcılara sporcu sağlığı , spor yaralanmaları ve benzeri 

alanlarda istenilmesi halinde bilgi verilmektedir. 

Sosyal hayata katılımında sorunlar yaşayan yaşlı ve özürlü toplum kesimine dönük olarak 

sürdürülen çalışmalar ile bu kesimlerin de spor yapabilme olanakları artırılmaktadır. Bu kapsamda 

yaşlı ve özürlülere dönük olarak satranç, futbol,yüzme,atletizm ,voleybol, Jimnastik ve basketbol 

branşlarında eğitim faaliyetleri sürdürülmektedir. 

2003-2004 Sezonunda ilimizde Basketbol , Voleybol ve Hentbol branşlarında 91 takımın 

katılımı ile yapılan lig maçları kapsamında 464 maç yapılmıştır. Güreş ligi yarışmaları ile gençlik 

hastası kutlamaları çerçevesinde bir çok branşta yarışmalar düzenlenmekte olup, başta Kayısı Fuarı 

kutlamaları olmak üzere yöresel nitelikteki şenlik ve kutlamalarda da çeşitli branşlarda spor 

etkinlikleri yapılmaktadır. 

2.2.3.4.Sosyal Hizmetler 

İlde çeşitli nedenlerle ailesi tarafından bakılamayan çocuk ve yaşlıların bakım ve 

korunmalarını temin etmek amacı ile 2 adet çocuk yuvası, 2 adet yetiştirme yurdu ve bir adet huzur 

evi bulunmaktadır. 

Çocuk Yuvaları : İlde SHÇEK bağlı 0-6 Yaş ve 7-12 Yaş olmak üzere iki adet “Çocuk Yuvası 

bulunmaktadır. Bu çocuk yuvalarında Ağustos 2004 itibariyle toplam 62 adet personel görevli olup, 

0-6 yaş ve 7-12 yaş grubunda toplam 173 çocuk barınmaktadır. 

Yetiştirme Yurtları: İlde biri Kız Yetiştirme Yurdu biri Erkek Yetiştirme Yurdu olmak üzere 

toplam iki adet Yetiştirme Yurdu bulunmaktadır. Bu yetiştirme yurtlarında toplam 58 personel 

görev yapmakta olup, toplam 208 çocuk barınmaktadır. 

Huzur Evleri: İlde SHÇEK’ na bağlı olarak hizmet sunan 1 adet Yaşlı Huzur Evi bulunmaktadır. 

Huzur Evinde huzur evinde 27 personel hizmet vermekte ve toplam 101 yaşlı misafir edilmektedir. 

Kreş Ve Gündüz Bakımevleri: Kadınların ekonomik hayata katkılarının sağlanmasında bu 

kesimin önünde en büyük engel olan yeterli kreş ve gündüz bakım evlerinin bulunması ve tatminkar 

hizmetin sunulmasıdır. Bu bağlamda ilde yedisi özel kesime ait toplam 10 Kreş ve Gündüz 

Bakımevi bulunmaktadır. Kreş ve Gündüz Bakımevlerinde toplam 33 personel hizmet sunmakta 

olup, bu Kreş ve Gündüz Bakımevlerinden toplam 193 çocuk hizmet almaktadır. 

127

2.3. İLİN KÜLTÜREL YAPISI 

2.3.1. Kültür ve Tarihi Varlıklar 

2.3.1.1. Nemrut Dağı 

Dünyanın 8. Harikası olarak nitelenen Nemrut Dağı, Commagene Kralı 1. Antiochos 

tarafından, Güneydoğu Torosların (Kümülüsle birlikte 2.150 metre) en yüksek noktası olarak kabul 

edilen zirvesinde yaptırılmış bir açık hava mabedidir. Tanrı heykelleri ve içinde kralın anıt mezarı 

olduğu tahmin edilen tümülüsün bulunduğu Nemrut Dağı, Malatya ve Adıyaman il sınırında 

bulunmaktadır. Buradaki arkeolojik kalıntılar, sadece ülkemizde değil, dünya’ca tanınmakta ve 

insanlığın ortak mirası olarak nitelenmektedir. 1960'lı yıllara kadar zirveye herhangi bir motorlu 

araçla ulaşmak mümkün değildi. O yıllara dek Nemrut'a ancak yürüyerek veya at sırtında ulaşmak 

mümkündü. Günümüzde ise Nemrut’a, Malatya ve Adıyaman tarafından ayrı ayrı, yapılan yollar 

ile ulaşılabilmektedir. Malatya tarafından minibüs ile zirveye ulaşılabilmekte, kalan yaklaşık 100 

metrelik hafif eğimli yoldan yaya olarak tümülüse varılabilmektedir. 

Tümülüsün yapımıyla oluşturulmuş 50 metre yüksekliğindeki tepe, onlarca kilometre 

uzaktan bile görülebilir. Uzaktan bakıldığında tepe, ucu sivriltilmiş bir kalem ucu görüntüsü 

vermektedir. Bu tepenin altında kral ve yakınlarının mezar odaları ile hazinenin olduğu ortaya 

atılmışsa da şimdiye kadar yapılan çalışmalarda henüz böyle bir şeye rast1anmamıştır. Tümülüs, 

baş ve kafa büyüklüğündeki taşlarla kapatılmıştır. Taban çapı 150 metre olan tepeyle birlikte, 

Nemrut Dağı 2.150 metreye kadar yükselir. 

Nemrut Dağı'na Mayıs ve Kasım ayları arasında ulaşılabilir. Diğer aylarda, yöreye özgü sert 

iklim koşulları ve coğrafya nedeniyle, dağa gidilmez. Bu ayların dışında sert iklim şartları ve 

karla kaplı ve dağlar geçit vermez. 

Nemrut Dağı, sadece heykeller ve rölyefleri görmek için ziyaret edilmez. Güneşin doğuşu 

ve batışı, yörenin diğer çekiciliğidir. Akşam bulut1arın arasında yavaş yavaş kaybolan, sabah ise 

tersini yaparak yükselen güneş, izleyicilere unutulmaz dakikalar yaşatır ve karelerce film harcatır. 

Acele etmeden, yavaş yavaş yüzünü gösteren güneşin ışıkları çevresinde, aylara göre değişen, renk 

cümbüşleri oluşur. Bazen inanılmaz güzellikteki rengin adı mor olur, bazen kızıl, bazen de 

menekşe... Gece vakti, güneş battıktan sonra, bu kez ay sahneye çıkar. Eğer ay yüzünü tamamıyla 

gösterdiği bir dönemde ise, yani dolunaysa, zirveden bakarak Adıyaman, Malatya, Gaziantep, 

Diyarbakır ve Şanlıurfa’yı kıvrıla kıvrıla kat eden Fırat'ı seyretmek apayrı bir zevktir. 

Dağın eteğinde Malatya Valiliğince yaptırılan 40 yataklı otel, gelen ziyaretçileri ağırlamakta ve 

güneşin doğuş ve batış saatlerinde zirveye taşıdığı misafirlerine Nemrut’ta güneşin doğuş batışının 

eşsiz hazzını yaşatmaktadır 

M.Ö. 1. yüzyılda Commagene Krallığı'na hükmetmiş, 1. Antioehos tarafından yaptırılan 

heykeller, tanrıları simgeler. Nemrut'un kalıntıları yapımından sonra, yüzyıllar boyu yalnızlığa 

terkedilmişlerdir. Sadece Dutluca, Harik, Gerger, Pütürge gibi yörelerden gelen avcılar ve çobanlar 

haberdar olabilmişler ve bunlar, günümüzden yaklaşık 150 yıl önce askeri amaçlarla yöreyi gezen, 

Prusyalı subaylar Helmut ile Moltke'yi kalıntılardan haberdar etmişlerdir. Sonrasında Nemrut Dağı 

zirvesindeki heykel başlarından tüm dünya haberdar olmuş, araştırmalar, kazılar birbirini izlemiş, 

Nemrut ile ilgili bir çok bilgi ortaya çıkarılmıştır. 

Zirvedeki Arkeolojik Eserler 

Törenler için kullanılan yol, zirveye güneyden ulaşır. Platformlar kuzey, batı ve doğu'da 

yapılmıştır. Zirveye kadar gelip aracınızdan indiğinizde, zirveye doğu, batı ve kuzeyden 

ulaşabilirsiniz. Batı ve doğu platformlarında yan yana konulmuş tahtlar bulunur. Yıllar önce 

128

tahtların üzerinde Kral Antiochos ve tanrıların heykelleri bulunmaktaydı. Sonrasında heykeller 

tahtlarla birlikte yıkıldı. Ayrıca geriye kalan başlar koptu. 

Heykeller birbirinin üzerine konulmuş sekiz mermer bloğundan oluşur. İlk iki blok baş, üçüncüsü 

omuz, dördüncüsü bel ve göğüs, beşincisi kalça, a1tıncısı baldır ve taht, yedincisi ayak ve baldırın 

arka bölümleri ve son olarak sekizincisi tahtların ayağıdır. 

Heykellerin ve tahtların yapımında kullanılan beyaz mermerler 30 km. mesafedeki Gerger'den, 

rölyeflerin yapımında kullanılan siyah mermerler ise 5 km. uzaklıktaki Karabela'dan getirtilmiştir. 

Heykeller doğu ve batı platformlarında simetrik olarak yan yana dizilmişlerdir. Bu heykeller 

şunlardır: 

Herkül: Yunan Mitolojisinde yarı insan yarı tanrı bir karakter. 

Artragenes: Mitolojide savaş tanrısı. 

Ares: Pers tanrısı. 

Kral I. Antiochos: Kral kendisini tanrı sayardı. Bu nedenle heykelini eril ve dişil tanrı 

heykellerinin arasına koydurdu. 

Zeus-Oramasdes (Aburamazda): Bu tanrı, Pers ve Yunan uygarlıklarındaki belli başlı bütün 

tanrıları sembolize eder. Bu heykelin başı, en büyük Zeus heykel başlarından biri olarak bilinir. 

Fortuna : Şans ve kader tanrıçası. Bu heykelin başı sebze ve meyve figürleriyle süslenmiştir. 

Apollo: Mitra, Helio ve Hermes karışımı güneş tanrısı. 

Bunların yanı sıra, heykellerin hemen yanında kartal ve aslan heykelleri mevcuttur. İnanışa 

göre, kartal gökyüzünden, aslan ise yeryüzünden gelecek tehlikeleri savuşturacaktı. 

Ayrıca, güney platformda Pers Kralı Darius'a ait bir portre bulundu. Kralın annesine 

mi, yoksa karısına mı ait olduğu belirlenemeyen bir portre de doğu platformunda bulundu. 

Antiochos'un anne tarafından Büyük İskender'e, baba tarafından Darius'a dayandığı söylenir. Bu 

yüzden heykellerin tamamında Pers ve Yunan etkileri gözlenir. Bazı tanrı başları taçla süslen- 

miştir. 

Kitabeler 

Heykellerin önünde birer kitabe vardır. Kitabelerde 5 cm. uzunluğunda Pers ve Yunan. 

dilinden yazılara rastlanır. Bunlar Kralın doğum gününü, başarılarını ve yasalarını anlatır. Bir 

kitabede Antiochos, "dinine bağlı olduğunu göstermek için bütün bunları yaptırdığını ve bu kutsal 

huzur tören yerinin zaman içerisinde asla zarar görmeyeceğini" anlatırken, bir başkasında "halkının 

doğum günlerinde buraya gelip dans etmesini" ister. 

Rölyefler 

Zirvede ilginç denebilecek rölyefler (kabartma) de mevcuttur. Bazıları kralın tanrılarla el 

sıkışmasını gösterir. Tanrılarla el sıkışma ve aslan heykelleri Hitit etkisinin varlığını gösterir. 

Özellikle, kuzey platformunda birçok aslan ve kartal heykeli vardı. 

Boyutları 1.75 X 2.40 m olan aslan (Aslanlı Horoskop) kabartmaları tarihteki en eski burçlardan 

biri olarak kabul edilir. Göğüs ve çene arasında bir hilal, 19 yıldız ve vücudun değişik bölgelerinde 

üç Yunanca harf (Jüpiter, Merkür ve Mars'ı simgeleyen) vardır. Başlangıçta bu sembollerin anlamı 

bilinmiyordu. Brown Üniversitesi'nden Otto Nongrtower, uzun araştırmalar sonrası, kabartmaların 

esrarını çözdü. Ona göre, M.Ö. 62 yılını gösteren bu semboller, Kral Antiochos'un tahta çıktığı ve 

tapınağı bu tarihte yaptırmaya başladığını gösteriyordu. 

Bu gün Nemrut, güneşin milyarlarca yıldan beri doğuşunda ve batışında bulunan saklı 

güzellikleri tadarken, binlerce yıl öteden taşlara vurulan çekiç seslerini dinleyip, engin ufukları 

seyredebileceğiniz tek yeryüzü köşesidir. 

129

2.3.1.2. Yeni Cami 

Merkez ilçede bulunan yapı Hicri 1328, Miladi 1912-13 yıllarında inşa edilen son Osmanlı 

dönemi eserlerindendir. Halen ibadete açık olan cami, kare planlı ve tek kubbeli olarak kesme 

taştan yapılmıştır. İkisi Cami bünyesinde, diğeri doğu avlusunda olmak üzere üç minarelidir. Mihrap 

dışa taşkındır. 

2.3.1.3. Yusuf Ziya Paşa Camii 

Hicri 1207, Miladı 1792 yılında inşa edildiği giriş kapısı üzerindeki kitabede yer 

almaktadır. Merkez ilçede bulunmaktadır. Şadi Paşa tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı 

caminin duvarları taş, üzeri ahşap çatılıdır. Minaresi sonradan örülmüştür. Son cemaat yeri 

bitişiğinde iki türbe vardır, halen ibadete açıktır. 

2.3.1.4. Çarşı Camii 

Kitabesi olmayan Camii, tahminen 17. yüzyıl mimarisi bir kiliseye aittir. Sonradan camiye 

çevrilmiş olup, halen açıktır. Bina kesme taşla inşa edilmiş, üzeri çatılıdır. Merkez ilçede 


2.3.1.5. Taşhoron Kilisesi 

Merkez ilçede bulunan yapının 18. Yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen kilisenin kitabesi 

siliktir. Dikdörtgen planlı, tek kubbeli yapının taşıyıcı unsurları kesme taştır. 1970'li yıllarda 

yıkılmıştır. Doğu yönünde apsis ve her iki yanında merdivenle çıkılan papaz odaları yer alır. Halen 

terk edilmiş durumda ve haraptır. 

2.3.1.6. Venk Kilisesi 

Malatya Merkez çamurlu Köyü'nde bulunan dikdörtgen planlı kilise, taş yapısı ve plan tipi 

ile bazilikaları andırır. Ancak, son Osmanlı dönemi eseri olan yapı, halen terk edilmiş durumda ve 

haraptır. 

2.3.1.7. Tahtalı Hamam 

Kitabesi bulunmayan, ancak mimari özellikleri ile son Osmanlı eseri olduğu belli olan 

hamam dikdörtgen planlı ve kesme taştır. Hamam üç bölümdür.Merkez ilçede bulunmaktadır. 

2.3.1.8. Halk Eğitim Merkezi Binası 

19. Yüzyıl sonu olarak bilinen yapının kitabesi yoktur. Son Osmanlı dönemi 

eserlerindendir. Tamamen kesme taştan yapılmış olan eserin oda bölümleri kargirdir. Ortada 

uzunca bir salon ve etrafında odalar yer alır. Yapının bodrum katı vardır. Atatürk'ün Malatya'yı 

ziyaretinde kaldığı binadır.Yapı merkez ilçede bulunmaktadır. 

2.3.1.9. Gazi İlkokulu Binası 

Cumhuriyet döneminin ilk yapı örneklerindendir. Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 

1933 yılında yapılmıştır. Biri bodrum katı olmak üzere üç katlıdır. Bina, kesme taştan inşa edilmiş 

oda bölmeleri kargir yapılarak, okul olarak hizmete açılmıştır. 1988 yılında Malatya Valiliği ve 

Milli Eğitim Müdürlüğü'nce esaslı restorasyondan geçirilmiştir. Halen okul olarak hizmet 


130

2.3.1.10. Derme İlkokulu Kapısı 

Üzerinde kitabe bulunmasına rağmen, yapı son Osmanlı dönemi eseridir.1907 yılında 

yapılan esas ilkokul binasının ön tarafındadır. Esas bina yıkılmış ve zamanla bugünkü okul binası 

yapılmıştır. Açıklıkta ahşap iki katlı kapı yer alır. 

2.3.1.11. Atatürk Anıtı 

İl merkezinde, Orduevi ve İnönü parkı arasında bulunan bulvarda yer alan, yöre halkı tarafından 

çift heykel olarak da tabir edilen anıt, Atatürk ve yanında Türk Gençliğini temsil eden çıplak 

bir genç ve aralarında Türk bayrağı ile sembolleşmiştir. Bu nedenle, halk bu anıta çift heykel olarak 

isim takmıştır. 

Anıt, iki bölümden oluşmaktadır. 

Birinci bölüm: Kademeli taş kaidedir. Birinci kademe 5x5 metre, ikinci kademe 4x4 metre, üçüncü 

kademe 3.70x3.70 metre ebatlarında olup kare şeklindeki anıt kaidesinin başlangıcını teşkil 

etmektedirler. Zeminden yüksekliği 6 metre. olan bu kaidenin, dikdörtgen formlu düzgün taşlarla 

birbirine oturtulup, köşelerde de dört adet gömme paye meydana getirilişi plastik hareketliliği anıta 

kazandırmış bulunmaktadır. Kaidenin üçüncü çıkıntısı üzerinde bronz büyük harflerle Atatürk'ün 

gençliğe hitabesinin sonu cepheden başlamak üzere kaideyi çepe çevre çevirmektedir. 

İkinci Bölüm: Bronz heykeller kombinezonudur. Atatürk ve genç bir atletten meydana gelen 

heykeller, anıtın esas mevzuunu teşkil eder. Bu heykeller normalden büyük olup, bronzdan 

yapılmıştır. Atatürk, gençten daha uzun, şapkasız, askeri kıyafetiyle, arkasında pelerini, sol ayak 

ileride, yüzü gence dönük, sol eli gencin sırtında, sağ elinin işaret parmağıyla ileriye 

göstermektedir. Atatürk'ün solunda, daha kısa boylu, vücudu çıplak, başı Atatürk'e dönük, sağ ve 

sol eliyle tuttuğu Türk bayrağı arkada, sağ ayak hafif ileride olmak üzere tasvir edilmiştir. 

Kompozisyonda ifade edilen Atatürk ve Gençliktir. 

Anıtın yapımında kullanılan renkli taşlar, Kahramanmaraş İli, Pazarcık İlçesinden 

getirtilmiştir.Anıt, 1946-1947 yıllarında yaptırılmıştır. Anıtın mimarı Nejat Sirel, heykeltıraşı 

Hakkı Bey'dir. 

2.3.1.12. İnönü Anıtı 

Malatya Valiliği önündeki meydanda yer alan anıt, Atatürk Anıtı ile birlikte aynı tarihler 

arasında, Mimar Nejat Sirel ve heykeltıraş Hakkı (Atamulu) Bey'e yaptırılmıştır., 

Anıt, kaide ve heykel grubu olarak, iki kademeden oluşmaktadır. Birinci kademeyi oluşturan kaide 

yer alan taşlar gayet düzgün yontulmuş dikdörtgen formlu beyaz taşlardır. Anıt kaidesi 4.50x3.80 

metre ebat1arında ve 2.95 metre yüksekliğinde olup, zemini üç basamaklı, merdiven sistemlidir. 

Kaidenin dört cephesinde 8 (sekiz) figür kompoze edilmiştir. Bunlardan; 

Ön Cephe: 225x90 cm ebadında iki ayrı niş içerisinde tunç kabartmalardan, sağ yanda İstiklal 

Savaşı'na katılan tam teçhizatlı Mehmetçik bulunmaktadır. Ayakları yana açık, elleriyle, dipçiği 

yerde duran tüfeğini tutar vaziyette ve başı hafif sağa dönük olarak tasvir edilmiştir. Sol yanda, 

genç bir kadın, yukarı kaldırdığı bayrağı tutmaktadır. Her iki kompozisyonun arasında, büyük 

bronz harflerle 

"ADIN TEMİZ, HATIRAN AZİZ KALACAK” yazısı ve 1947 tarihi yer almaktadır. 

Arka Cephe: Yine iki ayrı niş içerisinde, 225x90 cm. ebadında, bronz kabartma olarak sağda, genç 

bir sporcu sol elinde disk tutarken, vücut profilden, baş sağa dönüktür. Solda, ince yapılı elbiseli 

öğrenci, sol elinde kitap, sağ eli ile meşale tutarken, baş ve vücut sola dönük olarak tasvir 

edilmiştir. 

Sağ Yan Cephe: 2.00x2.20 metre ebadında niş içerisinde bir buğday tarlasında kadın ve erkek 

çiftçi bulunmaktadır. Kadın, başında eşarbı, buluz ve şalvar giysileri içerisinde, sağ eliyle buğday 

131

aşağını tutmakta, baş tam profil vücut yarım profilden tasvir edilmiştir. Erkek ayakta, kadına 

dönük, şalvarlı, sol ayak ileride, sol eliyle tırpan tutmaktadır. 

Sol Yan Cephe: 2.00x2.20 metre ebadında olup, iki orta yaşlı erkek figürü çekiç, örs ve pensesiyle 

tasvir edilmiştir. Belden yukarı çıplaktır. Sağdaki figür elindeki çekicin sapını örse dayamış sol 

eliyle penseyi tutmuştur. Soldaki figür ise, sol elini arkadaşının omzuna koymuş, sağ elindeki 

çekicini örsün üzerine dayamış olarak kompoze edilmiş, demirci esnafını temsil ederler. 

Kaide üzerinde, 30 cm. kalınlığında ikinci bir zemin üzerinde, ayakta yer alan bronz, İsmet İNÖNÜ 

heykeli 6 m yüksekliğindedir. İsmet İnönü, başı açık, takım elbiseli ve önü açık palto giysilidir. 

Sağ eli açık, sol eli yumuktur. Cephe şehir merkezine dönüktür. 

2.3.1.13. Askeri şehitlik 

Merkez, Paşa Köşkü Semtinde bulunan Şehir Mezarlığı içerisindedir. Askeri Şehitlik olarak 

kullanılmaktadır. 1946 yılında Kıbrıs'ta şehit düşen Kemal Özalper burada yatmaktadır. 

2.3.1.14. Sivil Mimari Örnekler 

Merkez sinema caddesinde bulunan beş konaklar olarak bilinen yapılar ve aynı sokak 

dokusunda toplam on üç (13) ev. Ayrıca, Niyazi Mahallesi'nde Karakaş Konağı ve Balanlılar evi, 

Merkez Tekke Camii arkasında yer alan İstanbulluoğlu Konağı, Merkez K. Mustafa Paşa Mahallesi'nde 

bir ev, Derme İlkokulu karşısında bir ev (H. Çekirdek evi). Bu yapılardan Şerafettin 

Arpacı evi mülk sahibi tarafından restore edilmiştir. Yine bu yapılardan Balanlılar evi ve Derme 

İlkokulu karşısında yer alan (H. Çekirdek evi) sahipleri tarafından yıkılmıştır. Tüm yapıların sayısı 

18'dir. (Ancak ikisi yıkılmış) Yine tüm yapılar 1930-1940 yılları arasında yapılmış ve halk 

mimarisinin güzel örnekleridir. 

2.3.1.15. Aslantepe Höyük 

Malatya merkezine 4 km. mesafede Orduzu (Bahçebaşı) mevkiindedir. Neolitik zamandan 

(M.Ö. 8 bin), Roma dönemine kadar, bütün kültürleri, tahminen 27 kültür katı ile barındırır. 

Höyük'te, 1961 yılında başlayan düzenli bir kazı çalışması halen devam etmektedir. Höyük'ten 

çıkarılan eserlerin tümü Malatya Müzesi'ndedir. Ancak, 1931-1937 yılları arasında yapılan kazılardan 

çıkarılan ve değerli heykeller, halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde 

sergilenmektedir. Ören yeri olarak ziyaret açıktır. 

2.3.1.16. Samanköy Höyük 

Merkez Samanköy 'de bulunan sivri yapılı Höyük, yüzey buluntularına göre kalkolitik ve 

Tunç çağı yerleşimi barındırmaktadır. Herhangi bir ilmi kazı yapılmamıştır . 

2.3.1.17. Furuncu Höyük 

Malatya- Elazığ Karayolu üzerinde, Çiftlik ve Furuncu Köyü kavşağındadır. Karayolu 

geçmiş yıllarda Höyük'ün yarısını götürmüştür. Höyük'te tahribat fazladır. Herhangi bir ilmi kazı 

yapılmamıştır. Höyük katları incelemesine göre, kalkolitik, tunç ve demir çağı ile Roma dönemi 

kültürlerini barındırır. 

132

2.3.1.18. Maltepe Höyük 

Malatya, Orduzu Pınarbaşı Gölet kenarında yer alır. İlmi kazı yapılmamıştır. 

2.3.1.19. Abdurrezzak Camii 

Yazıhan ilçesi Fethiye Köyü'nde yer alan camii, Osmanlı dönemi (Kanuni Devri) güzel 

Mimari örneklerindendir. Yörede Uzun Hasan Camii olarak bilinir. 

2.3.1.20. Fethiye Höyük 

Yazıhan ilçesi Fethiye Köyü merkezinde yer alan höyük, yüzey buluntularına göre 

kalkolitik çağdan başlayarak Roma dönemine kadar iskan görmüştür. Selçuklu ve Osmanlı 

döneminde köy yerleşime açıldığından höyük kullanılmamıştır. Höyük'te herhangi bir ilmi kazı 

yapılamamıştır. Ancak fazla tahrip edilmiştir. 

2.3.1.21. İriağaç Köy Camii 

Köy Camii yıkılmış, sadece yeri ayaktadır. Taş malzeme ile inşa edilmiş tek yapı üzerine beşik 

tonozludur. Üzerindeki kitabede, 1866 tarihinde Hüseyin Bin Hüseyin tarafından yaptırıldığı yazılıdır. 

2.3.1.22. Kuruçay Höyük (Hacı Höyük) 

Yazıhan İlçesi, Karaca Köyü, Kuruçay mevkiinde yer alan Höyük; Roma, Bizans, Osmanlı 

kültürlerini kapsar. Herhangi bir ilmi kazı yapılamamış ve çok iyi korunmuştur. 

2.3.1.23.Buzluk 

Yazıhan İlçesi Ansır Köyü sınırları içerisinde bulunan yerleşim birimi mağaralarıdır. Ayrıca, 

yörede mezarlık alanları mevcuttur. Mağaralar, bugün çok bozulmuştur. Tahminen paleolitik 

yerleşime de sahne olmuştur. 

2.3.1.24.Kaletepe Höyük 

Yeşilyurt ilçesi, Şabandede mevkiinde yer alan Höyüğün yüzey araştırmalarına göre, Roma 

ve Bizans dönemlerini barındırdığı tespit edilmiştir. Höyük'te herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, 

ancak kaçak kazılarda tahrip edilmiştir. 

2.3.1.25. Kara Höyük 

Arguvan ilçesi Karahöyük Köyündedir. Etrafında tarlalarla çevrili höyükte en çok tunç çağı 

ve Hitit dönemi yerleşimine rastlanmıştır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılamamış ve iyi 

korunmuştur. 

2.3.1.26. İsa Höyük 

Arguvan ilçesine giden Malatya-Arguvan Karayolu üzerinde bulunan lsa Köyündedir. Etrafı 

tarlalarla çevrili höyükte, yoğun olarak eski tunç çağı iskan görmüştür. Höyükte herhangi bir ilmi 

kazı yapılmamış, iyi korunmuştur 

2.3.1.27. Morhamam (Uzunoğlan) Höyük 

Arguvan ilçesi, Morhamam Köyünün Fırat Baraj gölü kenarında yer alan höyük, yoğun olarak 

ilk tunç çağından başlayarak iskan görmüştür. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, ancak 

kaçak kazılar yapılmıştır. 

133

2.3.1.28. Eşref Höyük 

Kuluncak llçesi Konak Tepe sınırları içerisinde yer alan höyük, yoğun olarak tunç çağını 

barındırmaktadır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılamamış, ancak kaçak kazılar yapılmıştır. 

2.3.1.29. Kabak Abdal Türbesi 

Kuluncak ilçesi Alvar Köyü'nde yer alan türbe kitabesine göre 1844 tarihlidir. Kare planlı 

yapının üzeri kubbelidir. Yapı içerisinde beton sıvalı bir mezar yer alır. Köylülerin imkanlarıyla 

sürekli tamir görmüştür. 

2.3.1.30.Roma Sur kalıntıları 

Roma dönemi Doğanşehir Surlarını meydana getiren Kale, günümüze bir kaç yerde ayakta kalan 

kalıntılarıyla gelmiştir. Kesin tarihi ve yaptıran belli değildir. Eski bir resim veya gravüre rastlanmamıştır. 

2.3.1.31. Taşhan 

Hekimhan ilçesinde bulunan yapının , üzerinde yer alan ve üç dilde yazılı kitabesine göre 

1218 Miladi ( 615 hicri) yılında yapılmıştır Buna göre Selçuklu Döneminde Ebu Salim Bin Ebul 

Hasan tarafından yapılmış ve 1. İzzettin Keykavus tarafından yaptırılmıştır. Osmanlı döneminde 

yoğun tamir görmüş olan han, dikdörtgen planlı ve avlulu, eyvanlı yapı grubundadır. 1980'li 

yıllarda vakıflar idaresince tamir edilmiştir. 

2.3.1.32.Köprülü Mehmet Paşa Camii 

Hekimhan İlçe Merkezinde yer alan cami tek minareli ve kesme taştan inşa edilmiştir. 1660 

tarihinde yaptırılmış ve 1815 tarihinde esaslı tamir görmüştür. Caminin ilk kitabesinde Fazıl Ahmet 

Paşa'nın yaptırdığı yazılıdır. Esas mekan dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbelidir. Son cemaat yeri 

revaklı olup, beş küçük kubbelidir. 

2.3.1.33.Köprülü Mehmet Paşa Hamamı 

Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 17. yüzyıl eseridir. Ancak harap durumdadır. 

Dikdörtgen planlı hamam üç bölümlü, klasik Osmanlı tipidir. Kesme ve moloz taşlardan inşa edilmiştir. 

Tamire muhtaçtır. 

2.3.1.34.Kilise 

Hekimhan İlçesi merkezinde eski hapishane olarak kullanılan bina, yıkık ve bakımsız 

durumdadır. Son Osmanlı veya Bizans dönemine ait olduğu sanılmaktadır. Yapı dikdörtgen planlı, 

basit basilika tipindedir. 

2.3.1.35.Güzelyurt Höyük 

Hekimhan-Güzelyurt yol güzergahında yer alır. Yoğun olarak tunç çağını barındırır. 

Tahribat fazladır. 

2.3.1.36.Arga Tepesi 

Akçadağ İlçesi Merkezinde yer alan, yapılaşma ile bozulan höyük yoğun olarak Eski Tunç 

çağı ve Hitit Kültürlerini barındırır. Büyük bir yerleşim alanı olmasına rağmen, ilçe merkezinin 

höyük üzerine ve hemen yanına iskan kurması sebebiyle höyük sınırları daralmış ve tahrip 

olmuştur. Herhangi bir ilmi kazı yapılmamış, ancak yapılaşma nedeni ile bozulmuştur. 

134

2.3.1.37.Ören Höyük 

Akçadağ İlçesi Ören Köyüne çok yakın olan höyük, yoğun olarak tunç çağı kültürünü 

barındırır. Höyükte herhangi bir ilmi kazı yapılmamış olmasına rağmen iyi korunmuştur. 

2.3.1.38.İkinciler Höyük 

Akçadağ İlçesi İkinciler Köyünde tarlalar arasında yer alan höyükte yoğun tahribat 

olmuştur. Yoğun olarak Tunç çağı ve Demir çağı Kültürlerini barındıran höyükte ilmi kazı 

yapılmamıştır. 

2.3.1.39. Levent Vadisi – Bağköy Kaya Kabartmaları 

Akçadağ İlçesi Levent bucağının bulunduğu tabii ve gösterişli vadinin bir bölümünde yer 

alan, kaya mağaraları ve kaya kabartması Roma dönemini fazlaca yansıtır. Ancak, Geç hitit olarak 

da yorumlanabilmektedir. 

2.3.1.40. Roma Mezarı 

Darende ilçesi Yenice Kasabası merkezinde yer alan Maşattepe Mevkiinde bulunan 

tümülüste yapılan kurtarma kazısı sırasında gün ışığına çıkarılan mezar anıt, içten düzeltilmiş 

dıştan moloz taş ve topraklarla dolgulandırılmış taştan inşa edilmiştir. Çift dromos (Mekan)lu yapıda, 

boşlukta ahşap sanduka (tabut) içinde kadın cesedi bulunmakta idi. Ayrıca taşınır nitelikteki 

küçük buluntular, Malatya Müzesinde teşhire sunulmuştur. Tahminen M.Ö. 1. yüzyıla 

tarihlenmektedir. Aynı bölgede açılmış üç adet Tümülüs daha bulunmaktadır 

2.3.1.41. Merkez Tümülüs 

Darende İlçesi, Eski Darende mevkiinde yer alır. Büyük ihtimalle Roma Dönemi 

tümülüsüdür. 

2.3.1.42. İki Mezarlık 

Darende İlçe merkezi, Eski Darende mevkiinde yer alan ve halen kullanılan Osmanlı 

Mezarlarını barındıran iki adet mezarlık, çevre belediyesince çevrilmiştir. 

2.3.1.43. Kavlak Köprüsü 

Darende İlçesinde bululan ve halen kullanılan taş köprüdür. Herhangi bir kitabe ve yazıt 

yoktur. Ancak son Osmanlı dönemi eseri olduğu düşünülmektedir. 

2.3.1.44. Taş Köprü 

Darende İlçesinde, Tohma çayı üzerinde ve doğal vadinin hemen bitiminde köprügözü 

olarak bilinen taş köprü bir gözü betonarme ile onarılmış ve halen ulaşımı sağlamaktadır. 

2.3.1.45. Nadir Köprüsü 

Darende İlçesinde bulunan Son Osmanlı Dönemi bir köprü Tohma çayı üzerindedir. Üç 

gözü olan köprünün, bir gözü kapatılmış, diğer iki gözü betonarme ile onarılmıştır. Halen ulaşıma 

açıktır. 

2.3.1.46. Ulu Camii Minaresi 

Eski Darende mevkiinde yer alan Ulu caminin esas mekanı yoktur ve sadece minaresi 

ayaktadır. Kitabe olmamasına rağmen, yapım tarzı ve işçilikte, caminin beylikler dönemi 14. yüzyıl 

135

eseri olduğu tahmin edilmektedir. Tek şerefeli minarenin küllah kısmı tahrip olmuştur. Yapı kesme 

taştan inşa edilmiştir. 

2.3.1.47. Danabey Minaresi 

Eski Darende mevkiinde, kesme taştan inşa edilen ve şerefe korkulukları ve küllahı yıkılmış 

olan minare, kayıtlara göre Hicri 1156 (Miladi 1727) yılında Osmanlı Paşalarından Hacı Hüseyin 

Paşa tarafından yapılmıştır 

2.3.1.48. Hacı Müsrif Minaresi 

Eski Darende Mevkiinde kesme taştan inşa edilen Minare onaltıgen gövdelidir. Kayıtlara 

göre 1740 tarihinde Osmanlı Paşalarından Abidin Paşa tarafından yaptırılmıştır. 

2.3.1.49. Somuncu Baba Camii Minaresi 

Eski Darende Somuncu Baba küllüyesinin hemen bitişiğinde bulunan, ancak eski bir camiye 

ait minare, 1677 yılında Osmanlı döneminde yaptırılmıştır. Bu tarihe göre Şeyh Hamit-i Veli 

zaviyesinin(Tekkesinin) minaresidir. Kare kaideli ve onaltıgen gövdeli, minare tek şerefeli olarak 

taştan inşa edilmiştir. Bitişiğinde bulunan cami sonradan yapılmıştır. 

2.3.1.50. Mehmet Paşa Kütüphanesi 

Eski Darende mevkiinde bulunan eser, kare planlı, kesme taş duvarlı ve tek kubbelidir. Ana 

kapı üzerindeki kitabeye göre 1763 tarihinde Osmanlı Paşası, Darendeli Sadrazam Mehmet Paşa 

tarafından yaptırılmıştır. 

2.3.1.51. Bedesten 

Eski Darende mevkiinde bulunan bedesten, Osmanlı dönemi eseridir. Dikdörtgen planlı 

klasik Osmanlı kapalı çarşıları planındadır. Orta büyük avlu etrafına odalar sıralanmıştır. Yapının 

taşıyıcı duvarları kesme taş, diğer bölümleri ve üzerinde moloz taşlarla örtülüdür. Oda üzerleri 

beşik tonozudur. Çok harap durumdadır. Tahminen Hüseyin Paşa Vakfına aittir. 

2.3.1.52. Hasan Paşa Hamamı 

Eski Darende mevkiinde bulunan Hamam, klasik Osmanlı tipine uygun olarak iki bölümlü 

ve kesme taştan inşa edilmiş esas mekan kubbelidir. Tahminen Osmanlı paşalarından Hasan Paşa 

tarafından yaptırılmıştır. Diğer bir adı da Hüseyin Paşa Hamamıdır. 

2.3.1.53. Zengibar Kalesi 

Yörede senkbar ismi ile de anılan kalıntı, tahminen Osmanlı dönemi eseridir. Darende ilçesi 

kuzey yamaçlarında yer alan kalenin giriş kapısı kalmıştır. Kale kesme taştan inşa edilmiştir. 

2.3.1.54. Çobanlı Konağı 

Arapgir ilçesinde bugünkü varislerin soy ismiyle adlandırılan konak, esasında Osmanlı 

paşalarından Cevat Şakir Paşa Konağıdır. Ayrıca Halil Vamık Paşa Konağı olarak da adlandırılır. 

Giriş katı ile birlikte üç katlıdır. Taş malzeme ile örtülü duvarların aralarına ahşap hatıllar atılmış, 

çatı sacla kaplıdır. 

136

2.3.1.55. Ulu Camii 

Eski Arapgir 'de kayalık bir alanda yar alan camide kitabe olmadığından tahminen 14. 

yüzyıl İlhanlı eseri olduğu tahmin edilmektedir. Yapının en gösterişli yeri kuzey yöndeki ana giriş 

kapısıdır. Aslında Ulu cami olarak adlandırılıyorsa da çevresinde yer alan eserlerle bir külliyenin 

parçasıdır. Kesme taştan inşa edilmiş cami yörenin gösterişli yapılarındandır. 

2.3.1.56.Mir-i Liva Ahmet Paşa Camii 

Osmanlı dönemi, 18. yüzyıl ilk dönemi eserleri olan cami, Ahmet Paşa tarafından 

yaptırılmıştır. Arapgir İsaoğlu mahallesinde yer alır. Cami kubbesiz olup, dik dörtgen planlı ve 

tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Minaresi batı köşesinde yer alır ve taştan inşa edilmiştir. 

2.3.1.57.Gümrükçü Osman Paşa Camii 

Eski Arapgir ’de bulunan camii 1787 tarihinde, Osmanlı Paşalarından Gümrükçü Osman 

Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kesme taş yapı, tek minarelidir. Kare planlı cami, Arapgir çayı 

kenarındadır 

2.3.1.58.Molla Eyüp Mescidi 

Arapgir Osman Paşa mahallesinde yer alan yapının bir diğer adı ise Ispanakçı Mustafa Paşa 

Kütüphanesidir. Ancak bugünkü görünümü kütüphaneden çok mescide benzer. Dikdörtgen planlı 

yapıya kuzeyden girilir. Kesme taş ve moloz taş kullanılarak inşa edilmiş, üzeri kubbelidir. 

Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 18. yüzyıl eseridir. Çok harap durumdadır. 

2.3.1.59.Cafer Paşa Camii 

Eski Arapgir 'in, Osman Paşa mahallesinde yar alır. Kitabesine göre 1683 tarihinde Cafer 

Paşa tarafından tamir ettirilmiştir. Ancak yapı 14. yüzyılda Şeyh Hasan tarafından yaptırılmış, 

İlhanlı Beyliği eseridir. Kare planlı yapı, tek kubbeli, tek minareli basit yapıdır. Halen ibadete açık 

olan cami bakıma muhtaçtır. 

2.3.1.60.Yeni Camii 

Arapgir ’de Osman Paşa Mahallesinde bulunan cami tamamen harap durumdadır. Minaresi 

olmayan cami tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Üzerinde kitabe olmamasına rağmen tahminen 

Akkoyunlular Beyliği dönemi (1398-1515) eseridir. 

2.3.1.61.Hanikâh 

Eski Arapgir‘de Ulu caminin hemen yanında yer alan yapı, tahminen 14. yüzyılda İlhanlı 

Beyliği tarafından bir küllüye olarak yapılmıştır. Yapının planı (L) şeklindedir. Yapı tamamen moloz 

taştan inşa edilmiştir 

2.3.1.62.Çarşı Hamamı 

Arapgir İsaoğlu Mahallesinde bulunan hamam, kitabesinin okunamaz durumda olmasına rağmen 

sadece 1806 tarihi okunmaktadır. Dikdörtgen bir alanı kaplayan hamam iki kubbeli ve moloz taştan 

inşa edilmiştir. Hamam üç bölümden oluşmaktadır. 

2.3.1.63.Elmasık Hamamı 

Arapgir‘de ermeni Mahallesi olarak bilinen mahallede bulunan hamam iki kubbeli ve taşla 

inşa edilmiş, ancak ana kapısı kesme taştır, dikdörtgen bir alanda bulunan hamamın kitabesi 

137

yoktur. Tahminen 19. yüzyıl Osmanlı eseridir. Harap durumdadır. 

2.3.1.64. Osman Paşa Hamamı 

Aynı isimle Arapgir ‘de mahallede bulunan hamam, 19. yüzyıl Osmanlı eseridir. 

Dikdörtgen alan üzerine oturan yapının dış duvarları kesme, iç duvarları ve kubbe moloz taşla inşa 

edilmiştir. Hamam üç bölümlü olup günümüzde harap durumdadır. 

2.3.1.65. Osman Paşa Çeşmesi 

Osman Paşa mahallesinde, Gümrükçü Osman Paşa camii ile Osman Paşa Hamamı arasında 

yer alan çeşme, kesme taştan inşa edilmiştir. Kitabesi olan ancak tarihi belli olmayan yapının 18. 

yüzyıl Osmanlı eseri olduğu tahmin edilmektedir. 

2.3.1.66. Eski Arapgir Kalesi 

Eski Arapgir de sarp bir kayalıkta inşa edilen kale, 14. yüzyıl beylikler dönemine aittir ve 

yalnızca duvar izleri kalmıştır. Çok harap durumdadır. 

2.3.1.67. Büyük Kozluk köprüsü 

Kozluk çayı üzerinde bulanan köprünün kitabesi var, ancak tarihi yoktur. Ancak beylikler 

dönemi eseri olduğu tahmin edilmektedir. Kesme taştan inşa edilen köprü iki gözlüdür. 

2.3.1.68. Eski Arapgir Kale Köprüsü 

Kozluk Köprüsünün 100 metre güneyindedir. Kesme taştan inşa edilen köprünün kitabesi 

yok, ancak beylikler dönemi eseri olduğu tahmin edilmektedir. Köprü tek gözlüdür. 

2.3.1.69. Battalgazi Kale Surları 

Roma devri kalesinin yapımına M.S. 79 yılında başlanmış uzun yıllar devam eden inşadan 

sonra getirilerek 530-540 yıllarında tamamlanmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde onarım 

görmüştür. Esasta 95 burcu ve 11 kapısı bulunan kale bu gün harap durumdadır. 

2.3.1.70. Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı 

Battalgazi(Eski Malatya) ilçesinde 1632 yılında 4. Murat Han'ın silahtarı Mustafa Paşa 

tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı yapının malzemesi kesme taştır. Üzeri tonoz sistemiyle 

örtülü yapı 1965-1970 yıllarında restore edilmiştir. Yazlık ve kışlık olmak üzere iki bölümdür. 

2.3.1.71. Battalgazi Ulu Camii 

1224 yılında Selçuklu Sultanı 1. Alaaddin Keykubat tarafından yaptırılan cami, 

Anadolu'da, Büyük Selçuklu mimarisi geleneğini sürdürün mihrap önü kubbeli, avlu ve 

eyvanlı tek eserdir. İçinde yer alan çini ve mozaikler devrin en güzel örneğidir. Mimari Yakup 

Bin Ebubekir 'dir. Esas taş kitabesi Malatya Müzesindedir. Cami taş ve tuğladan yapılmıştır. Çeşitli 

devirlerde esaslı tamirler görmüş. Doğu ve batı cephelerindeki iki ana kapısı, taş işçilikleriyle 

dikkati çeker. Tuğla minaresi yapının kuzeybatı köşesindedir. 1970'li yıllarda restorasyon geçiren 

cami, esasta güney cephesinde yer alan kalıntıların ait olduğu Şahabiye Kübra Medresesi ile 

birlikte bir külliyedir 

138

2.3.1.72. Melik Sunullah Minaresi 

Battalgazi ilçesinde bulunan ve bugün yalnızca minaresi kalan camii, 1394 yılında Abdullah 

Hüsnü Oğlu Çerkez tarafından yaptırılmıştır. Minare tuğladan inşa edilmiş, halk tarafından vaiz 

ocağı olarak bilinmektedir. 

2.3.1.73. Emir Ömer Mescidi 

Battalgazi ilçesinde bulunan ve 1556 yılında yapılan, dikdörtgen planlı bugün mescit olarak 

değil, türbe olarak ziyaret edilmektedir. Taş duvarlı eser düz damlıdır. Türbe içerisinde mezar 


2.3.1.74. Karahan Camii 

Kitabesine göre, 1583 yılında, Malatya Miralayı Hüsrev Bey tarafından yaptırılan bu 

Osmanlı eseri kareye uygun planlıdır. Battalgazi ilçesinde bulunan ve 1900 yılında restore edilen 

caminin son cemaat yeri revaklarla çevrilidir. 

2.3.1.75. Ak Minare Camii 

Zaim Yusuf oğlu Himmet tarafından yaptırılan camii Osmanlı eseri olup, kesme taştan 

yaptırılmıştır. Battalgazi ilçesinde bulunan tek kubbeli caminin minaresi yıkılmıştır. 

2.3.1.76. Sütlü Minare 

Battalgazi ilçesinde bulunan ve kitabesi bulunmayan eser yapım tekniği ve kullanılan 

malzemelere göre Osmanlı Devrine aittir. Bağlı olduğu cami yıkılmıştır. Halen yıkılmak üzere olan 

minare tek şerefelidir. 

2.3.1.77. Namazgah 

Seceddün İsak oğlu Kemaleddin Kamyar tarafından 1243 yılında yaptırılan eser orijinal 

durumunu muhafaza ederek günümüze gelmiştir. Battalgazi ilçesinde bulunan eserin tamamı kesme 

taştan yapılmıştır. Selçuklular döneminde yol güzargahlarında yolcuların rahatlıkla namaz 

kılmaları için inşa edilen namazgahta bir mihrap ve yedi basamaklı minber yer alır. 

2.3.1.78. Alacakapı Mescidi 

Battalgazi –Alacakapı mahallesinde bulunmaktadır. 1585 yılında yaptırılan cami, sonradan 

büyük onarım görmüş, tuğla minare 20. yüzyılda yaptırılmıştır. Üzeri ahşap çatıdır. Kare planlıdır. 

2.3.1.79. Sıddı Zeynep Kümbeti 

Üzerinde herhangi bir kitabe olmamasına rağmen yapım tekniği olarak Selçuklu devri eseridir. 

Piramit külahlı çokgen yapı, taş malzeme ile yapılmıştır. Battalgazi ilçesinde bulunmaktadır. 

2.3.1.80. Kanlı Kümbet 

Kitabesi okunmaz durumdadır. Kare planlı taş ve tuğla malzeme ile yapılan anıt mezar, 

tahminen 1300 yıllarına aittir. İki katlı kümbetin alt katı mumyalık, üst katı ziyaret yeri olarak inşa 

edilmiştir. Tahminen dışa konik bir külah ile örtü olması gereken kubbe içten yarım ay şeklindedir. 

Harap durumda tamire muhtaçtır. Battalgazi ilçesinde bulunmaktadır. 

139

2.3.1.81. Halfetih Minaresi 

Tamamen tuğla malzeme ile yapılan minare 13. yüzyıl eseridir. Tahminen çevresinde 

bulanan cami veya medresenin bir parçasıdır. Yapı tekniği ile malzeme olarak Ulu cami ile 

çağdaştır. Battalgazi ilçesinde halk tarafından "Hötüm Dede" olarak bilinir. 

2.3.1.82. Toptaş Camii 

Battalgazi ilçesinde kendi ismi ile anılan mahallede yer alan cami çok tamir görmüş ve 

orijinal durumu bozulmuştur. Kitabelerdeki tarihlere göre 1681 ve 1827 tarihlerinde tamir 

edilmiştir. Minaresi1960'lı yıllarda inşa edilmiştir. Cami üzeri çatılıdır. 

2.3.1.83. Şahabiye-i Kübra Medresesi 

Battalgazi Ulu Camii'nin güneyinde çok harap durumda olan kalıntılar bu medreseye aittir. 

Sanat tarihçi araştırmacılara göre Selçuklu Sultanı Keykavus zamanında Mimar Semaddin 

Muhammed İbn Osman ve Tekfuroğlu Stefan isimli ustaya yaptırılmıştır. Ulu Camii ile birlikte 

küllüye olduğu tahmin edilmektedir 

2.3.1.84. Ahmet Duran Mescidi ve Türbesi 

Muhammed Sabit Bey tarafından 1792 yılında ahşap olarak inşa edilmiştir. Yöre halkı 

tarafından kutsal sayılarak sık sık ziyaret edilir. Esere adını veren kişinin Seyit Battalgazi 'nin sadık 

bir subayı olduğu rivayet edilmektedir. 

2.3.1.85. Kırk Kardeşler Şehitliği 

13. yüzyıl Selçuklu Dönemi mezarlığı olan yerleşim birimi, Battalgazi Belediyesince etrafı 

taş ve beton duvarlarla çevrilmiş korunmaya alınmıştır. Halen dökülmüş vaziyette mezar taşları, 

yazı, stil ve yapılış tarzıyla Selçuklu Dönemini yansıtır. Halk buranın 40 adet Selçuklu yiğidine ait 

mezarlık olduğuna inanır. 

2.3.1.86. Malatya Müzesi 

Antik çağlarda en eski ve ileri medeniyetlerin geliştiği Mezopotamya ile İç Anadolu 

arasında bulunan, tarih öncesi dönemden başlayarak tarihi kervan yolları üzerinde bulunan 

Malatya’nın jeopolitik önemi daima büyük olmuştur. Jeopolitik konumunun yanında hayatın ve 

uygarlıkların gelişmesinde önemli bir etken olan suyun katkıları da inkar edilemez. 

Bu faktörler M.Ö. 8000 yılından itibaren, Pirot bölgesi, Caferhöyük neolitik yerleşimi ile 

başlayıp günümüze kadar Malatya'nın Anadolu'da gelmiş geçmiş bütün uygarlıkları ihtiva eden bir 

yer ve bölge olmasına sebep olmuştur. 

Bu tarihi önem içerisinde, Malatya'da müzecilik fikri 1931-1937 yılları arasında, 

Arslantepehöyük ve Gelinciktepe'de yapılan kazılarda ortaya çıkan eserlerin, Malatya'da müze 

olmadığından Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenmek için götürülmesi sonucu 

ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Malatya’nın, arkeolojik ve etnoğrafik eserler bakımından bol ve 

zengin kaynaklara sahip olması ilde bir müze ihtiyacını doğurmuştur.1969 yılında geçici bir 

binada hizmete başlayan Malatya müzesi ve 1979 yılında ise kendi binasında hizmetini 

sürdürmektedir. 

Malatya müzesinde, teşhiri yapılan ve yeni düzenleme ile ziyaretçilerin görüşlerine sunulan 15.000 

aşkın eser mevcuttur. Bu eserler; kazılar, satınalma, hibe(bağış) veya istirdat (el koyma) gibi 

yollarla Müzeye kazandırılan eselerlerdir. Malatya yöresinde, özellikle kum ocakları veya 

konglemeralarda (kum kayaları) ele geçen fosiller, geçmiş yıllarda tespiti yapılan ve bazı 

140

nedenlerle acilen kurtarılması gerekli höyüklerde yapılan ilmi kazılar sonucu gün ışığına çıkarılan, 

neolitik, kalkolitik, Tunç çağı, Hitit, Urartu, Roma, Bizans, Selçuklu, çeşitli beylikler ve Osmanlı 

dönemi medeniyetine ait eserler, Müzemizin zengin koleksiyonunu oluşturmaktadır. 

İlimiz sınırları içerisinde, Karakaya baraj gölü suları altında kalan alanlarda, Pirot, 

Caferhöyük, Köşkerbaba, İmamoğlu ve Değirmentepe höyük gibi kurtarma kazılarında ve 1961 

yılından beri kazısı devam eden Arslantepe Höyük'te çıkarılan eserler geçmişi günümüze taşıdığı 

gibi, günümüzü de geleceği aktaran birer tarih laboratuvarı özelliğini verir. 

Malatya Müzesinde bulunan nadide eserlerden birkaçı şunlardır: 

Neolitik Heykelcikler: M.Ö. 8000 yılına tarihlenen, kireç taşından yapılmış ilk heykel 

örnekleridir. 1985 yılında yapılan kurtarma kazıları sırasında, İzollu bölgesi Caferhöyük'te gün 

ışığına çıkarılmışlardır. Anadolu neolitik yerleşim birimleri ile çağdaş olan bu yerleşim yerinde, bu 

ilk heykel örneklerinin yanı sıra, tarıma geçiş ve toprağı ilk işleme kültürünün gelişmesinde 

kullanılan malzemeler de (Obsidyen bıçak, orak, ok ucu, keski ve delgiler) müzede yer alır. 

Kılıç ve Mızrak Uçları: Arslantepehöyük, eski tunç devri (M.Ö. 3200-3000) 1. tabakasında, toplu 

olarak bulunan bu eserler bronzdan yapılmış olup, arsenik alaşımlı olmaları ve bazılarının gümüş 

kakmalı olması ilgi çekmektedir. Devrine göre, formları, kakmaları ve arsenik alaşamlı olmaları bu 

eserlere arkeolojik litarütürde ünik bir yer sağlamaktadır. 

İnsan Mezarı: Arslantepehöyük'te geç kalkolitik çağı katında bulunan bu mezar M.Ö.4000 yıllarına 

tarihlenmektedir. Anadolu'da ölü gömme adetlerinin ünik bir örneği olan bu mezar, orijinalliği 

bozulmadan sağlamlaştırılarak Müzeye getirilmiştir. Mezarda bulunan ceset, genç bir kadına ait 

olup, süs eşyaları ve mutfak kaplan ile birlikte arkeolojik dilde hoker vazifesi denilen, çocuğun ana 

rahminde duruş şekli gibi yatırılmış olarak defn edilmiştir. 

Durum şöyle yorumlanmaktadır: 

Devrin insanı dünyaya nasıl gelindi ise öyle gidilmesi düşüncesi ile ve tıp dünyasını çok 

yakından ilgilendiren bir yöntemle, devrinde çocuğun ana rahminde yatış şeklini bilen bir 

zihniyetle, kadın cesedini bu mezara defnetmişlerdir. 

Ayrıca, yine ölü gömme adetlerini gösteren küp mezarlar da, sağlamlaştırılarak, müzede teşhire 

sunulmuştur. 

Mühür Baskılar (Bulle): Arslantepehöyük'te eski tunç çağına (M.Ö. 3200-3000) ait Kültür 

katında bulunan, saray kalıntısının, giriş yönünde hemen solunda yer alan küçük bir mekanda 

topluca bulunan mühür baskıları, Arslantepe'nin (Melida-Maldiya günümüz Malatya'sının antik 

adı), o devirde büyük bir ticaret merkezi olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. 

Yine, ayrıca Karakaya baraj gölü suları altında kalan ve kurtarma kazısı yapılan 

Değirmentepehöyük'te ortaya çıkarılan, mühür ve mühür baskıları da aynı özellikleriyle dikkati 

çekerler. 

Dana başı (Ritan): Geç Hitit çağının (M.Ö.1200-700) bir eseri olan ritan , tanrılara içki sunmak 

(Libasyon) için kullanılmıştır. Ağız, burun gözlerde büyük bir canlılık görülmüktedir. 

Bu nadide eserlerin yanı sıra, tüm eserler geçmişin kültür hazineleri olarak günümüze ışık 

tutmaktadır. Her eser kendi başına birer hazinedir. 

141

2.3.1.87 Halk Oyunları 

Malatya, halay bölgesinde yer alır. Ancak, halay dışında oyunlara da rast1anmaktadır. 

Diğer illerle yapılan kültür alışverişi sonucu oyun çeşitleri artmıştır. Örneğin, Elazığ'da delilo, 

Adıyaman'da beşayak, papurinin ise Bitlis'te oynandığı görülür. 

Halaylar, davul-zurna eşliğinde oynanır. Yörede halay çekmeye "Dillan Çekme" denilir. 

Beş kişiyle oynanan halayın başını çeken oyuncuya "halay başı" sondaki oyuncuya "Pöççü" denilir. 

Her ikisi de elinde mendil bulundurur. 

Çalgı olarak; davul, zurna, kaval başta olmak üzere bağlama, çümbüş ve darbuka 

çalınmaktadır. Arapgir ilçesinde klarnet daha yaygındır. Diğer taraftan halayların yanı sıra toplu 

oynanan ve törensel bir karakter arz eden semahlar vardır. Malatya ve çevresinde Hızır Semahı, 

Bozok Semahı, Demdem Semahı, Arguvan Semahı, Kırat Semahı oynanmaktadır. Kına havası 

olarak bilinen "Yüksek Ayvanlarda Bülbüller Öter" türküsü genç kızlar ve kadınlar tarafından kına 

yakılırken oynanır. 

Malatya'da oynanan oyunlarda giysiler bu yöreyi tamamen yansıtmaz. İlçeler arasında değişik 

giysilere rastlanır. Genellikle halk oyunlarında, erkekler başlarına "Küm" denilen ak işlemeli 

"papak" takarlar , Ancak, zaman zaman oyunlarda erkeklerin başı açıktır. 

Sırta, düz veya ince çizgili kemha dokuması yakasız gömlek giyilir. Köynekler önden 

düğmeli, uzun ve geniş kolludur. Üzerinde ise siyah renkli yelek giyerler. Yelek, göğüs ortasına 

kadar (v) biçiminde açık ve kolsuzdur. Yelek üzerine köstek takılır. Şalvar siyah kumaştan olup, 

ayaklarında nakışlı çorap ve siyah yemeni bulunur. 

Bayanlarda başta "Küllük" adı verilen etrafı altın liralarla çevrili fes, fesin üstüne "Puşu" 

takılır. En üstü ise dolak, ya da yazma bağlanır. "Şalvar", "Üç etek" ve üç eteğin üzerine bernavik 

denilen önlük giyilir. Bele sarılan renkli şalın kenarına beyaz ve kırmızı renkli mendil takılır. 

Ayakta ise nakışlı çorap ve siyah renkli yemeni bulunur. 

Oyunların başlıcaları şunlardır: 

Ağırlama (Grani, Ağır, Ağır Malatya), Alkışta (Arkuşta, Yarkuşta, Halkuşta, Harkuşta), Aşırma 

Halayı Arapgir Halayı, Bapuri (Papuri, Parori, Pagpuri), Berde/Başayak Halayı, Çarşı Su Halayı, 

Cezayir Oyunu, Çeçer Dillan, Değirmenci Halayı, Delilo Halayı, Gelin Halayı (Yüksek Ayvanlarda 

Bülbüller Öter), Gerzani Halayı, Gezinti, Güvenk(Kevenk)/ Güzeller (Nari)/Hem Hime (Hımhime) 

/ Heyhat Hoplama Halayı, Hoş geldin/Karahisar Halayıl, Keçike (Koçike)/ Keçikey/ Lorke, (Lorki) 

Halayı, Kemaliye Tamzarası/Kırıkhan/Kol Oyunu (Kol Üstü Halayı), Kol Salım (Kol Salma 

Halayı)/Sol Ayak/Söğüt Dalı/Tek Ayak Halayı, Temirağa (Temür Ağa) Halayı,Tezleme Halayı 

(Malatya Halayı) , Tırıngo Halayı,Üç Ayak Halayı,Yayık, Kırat, Sinsin (Simsim, Simsini), Nöbey, 

Meyruhi, Nainay. 

2.3.1.88.Önemli Kişiler 

Köklü bir tarihe sahip olan Malatya ili, tarih boyunca çok sayıda uygarlığa ev sahipliği 

etmiştir. Yaşanmış uygarlıkların yansımaları günümüzde; kültürel yapı ve sosyal yaşantının her 

alanında görülmektedir. Söz konusu mirasın çocukları tarih boyunca bu zengin kültürün 

etkisinde kalarak; kültürün, siyasetin ve sanatın her alanında ön saflarda yer almışlardır. 

Bunlardan bazıları; 

Siyasetçiler; Eski Cumhurbaşkanı ve Başbakan İsmet İnönü, eski Cumhurbaşkanı ve 

Başbakan Turgut Özal, eski bakanlardan Adnan Kahveci, Metin Emiroğlu, Seyfi Oktay 

142

Tiyatro ve sinema sanatçıları; Kemal Sunal, İlyas Salman, Kenan Işık, Yasemin Yalçın, 

Dilaver Uyanık, Gani Şavata, Mahmut Erkuş, Vasfı Rıza Zobu, Ünal Küpeli, Hadi Aksüt 

Besteciler; Udi Nevres, Fahri Kayahan 

Saz Sanatçıları; Udi Nevres, Tamburi Fahri Kayahan, Kemancı Kalender, Udi Dr. Nazmi 

Özalp, Bağlamacı Muzaffer Dalmış, Bağlamacı Yusuf Kıtlık, Tanburi Bayram Özbay 

Ses sanatçıları; Nevres Orhon, Fahri Kayahan, Necati Coşkun, Hakkı Coşkun, Mehmet 

Coşkun (Karabacak), Sami Kasap, Zehra Bilir, İbrahim Temo (Seit Mentuni), Kemal Çığlık, 

Selahattin Alpay, Belkıs Akkale, Yüksel Özkasap, Mine ve Alanur Coşkun Kardeşler, Ufuk Erbaş, 

Ali Demirhan, Kemal Keskin, Selçuk Alagöz, Rana Alagöz, Füsun Önal, Zerrin Özer, Tülay Özer, 

Selçuk Ural, Alev Sayın, Metin Mili, Ahmet Kaya 

2.3.2. Doğal ve Turistik Değerler 

Malatya'nın, Anadolu ile Mezopotamya arasında geçit veren yol güzergahında olması, 

tarihin ilk çağlarından bu yana çeşitli medeniyetlerin, il ve çevresinde yaşamasına sebep olmuştur. 

Hitit, Asur, Med, Pers, Roma, Arap ve Bizans uygarlıkları Malatya'dan gelip geçmiş, son olarak 

Türkler bu bereketli topraklar üzerinde yerleşip, hüküm sürmeye başlamıştır. 

Torosların devamı olan Beydağları'nın çevrelediği Malatya'yı kıvrımlarla bölen akarsular ve 

dağ eteklerinden çıkan kaynak sularının bolluğu, yörede meyve bahçelerinin ve ova içerisinde yeşil 

bir örtünün yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Malatya'da, turunçgiller ve muz gibi az sayıda 

meyvenin dışında, hemen hemen bütün meyveler yetişmektedir. Dünyaca ünlü kaysısından 

kirazına, elmasından armuduna kadar her meyveyi yetiştirmek ve taze taze bulup yemek 

mümkündür. 

2.3.2.1.Orduzu Pınarbaşı 

Orduzu Pınarbaşı, Malatya merkezinde adı en çok bilinen mesire yeridir. Malatya/Elazığ 

karayolu üzerinde, merkeze 5 km. mesafede Bahçebaşı (Orduzu) semtinde kaynak sularının önüne 

set çekilerek bir gölet oluşturulmuştur. Yamaçları çam ağaçlarıyla çevrili olan bu yer yaz aylarında 

şehir halkının dinlenme yeridir. Yazın sıcak günleri Malatyalılar ve zaman zaman da dışarıdan 

gelenler Pınarbaşı'na akın eder ve göl kenarında piknik yapıp dinlenirler. Yazlık gazinolar, göl 

kenarında yaptırılan dinlenme tesisleri ve Mişmiş park'ta inşa edilen Kayısı Fuarı alanı Orduzu 

Pınarbaşı'nı, kentimizin en gözde dinlenme alanı haline getirmiştir. 

2.3.2.2.Horata 

İl merkezine 5 km. mesafedeki Konak Kasabası'nda, Beydağı'nın eteklerinde çıkan Horata 

suyunun çevresinde bir mesire yeridir. Yaz aylarında kent merkezinden Horata'ya akın eden 

Malatya halkı, durgun, temiz ve soğuk suların yanında dinlenme fırsatı bulmaktadır. 

2.3.2.3. Gündüzbey 

Malatya'ya 8 km. uzaklıktaki Yeşilyurt İlçesi'nin kasabası olan Gündüzbey, Derme Deresi'nin 

kaynak yeridir. Yeşile bezeli doğal güzellik, suyun bolluğu ve kasabanın sakinliği halkın 

ilgisini çeker ve yaz aylarında ziyaretçi akınına uğrar. Kasaba içindeki ve yakınındaki parkların 

yanı sıra, Kapılık adıyla bilinen mevki görülmeye ve dinlenmeye değer yerler arasındadır. 

2.3.2.4. Davullu pınar 

Yeşilyurt ilçe merkezine 2 km. mesafedeki Taftacık mevkiinde kaynak sularının kayaların 

arasından çıkıp dereye karıştığı bir dinlenme yeridir. 

143

2.3.2.5. İnek Pınarı 

Yeşilyurt ilçesindeki İnek Çayı'nın kaynağındadır. İlçeye 5 km. mesafede, Kadiruşağı 

köyüne giden yol üzerindeki, Altmalı mevkiindedir. Doğal güzelliği, sakinliği ve yöredeki meyve 

bahçelerinin bolluğu, İnek Pınarı'nı görülmeye değer kılar. İnek Pınarı, yaz aylarında ilçedeki 

vazgeçilmez piknik yerlerinden biridir. 

2.3.2.6. Sürgü-Takas 

Doğanşehir ilçesi’nin, Sürgü Kasabası'nda kaynak sularının çıktığı Sürgü Vadisinde yer alır. 

Malatya'ya 70 km. mesafededir. Asfalt yol ile ulaşılan mesire yeri bol, temiz ve soğuk sulu Takaz 

kaynağının oluşturduğu doğal bir akvaryum görünümünde olup, alabalık üretme tesisleri de 


Sürgü-Takaz, halkın, piknik için ilgisini çekerken, yöreyi ziyaret edenler, lezzetli 

alabalıkların tadına bakmaktan geri kalmazlar. 

2.3.2.7. Sulu Mağara 

Doğanşehir ilçesi, Polat Kasabası'na 6 km. mesafede olup, mağara içerisinde sarkıt ve dikitler 

mevcuttur. Görülmeye değer doğal bir mağaradır. 

3.3.2.8. Günpınar Şelalesi 

Darende İlçesi'nin 10 km. batısındadır. Günpınar çayı, kaynağından çıktıktan sonra kayalar 

arasında oldukça yüksek bir düşüş yapar. Şelalenin çıkardığı ses, toz halinde çevreye yayılan su 

zerreciklerinin kayalar üzerinde akışı izlenmeye değer görüntüler ortaya çıkarır. Şelalenin çevresini 

kaplayan ağaçlar, Günpınar'ın görünümünü daha da muhteşem hale getirir. Şelale, her yıl çok 

sayıda ziyaretçinin akınına uğramaktadır. 

2.3.2.9. Somuncu Baba ve Çevresi 

Darende İlçesi, eski Darende mevkiinde yer alan Somuncu Baba Camii önünde bulunan balıklı 

havuzu, balıkların çıktığı kuyu ile, caminin hemen yanında akan Tohma suyunun geçtiği vadi 

ve Tohma kenarındaki Kudret hamamı görülmeye değer yerlerdir. 

Yukarıda sayılanların dışında, Arguvan ilçe merkezine 10 km. uzaklıktaki Kızık Köyü'nde 

bulunan Balıklı Çeşme ile Bernara Çayının geçtiği yeşilliklerle örtülü vadi, ilçenin 3 km. 

uzağındaki Dolaylı Mahallesi'nde Büyük Bağ adındaki su başı ile Gürge Köyündeki Deliklitaş 

Arguvan İlçesi'nin; Güzelyurt, Ilıcak, Uğurpınar, Şıp Şıp, Zurbahan ve Yücekaya Hekimhan 

ilçesinin mesire yerleridir. 

2.3.2.10. İspendere İçmecesi 

Malatya-Elazığ yolu üzerinde Malatya'nın28 km. doğusunda İspendere köyündedir. İçme, 

ağaçlar arasında açık bir alanda olup, üç kaynaktan çıkan su hem içme, hem de banyo yapma 

amaçlı kullanılmaktadır. Suyu; sindirim sistemi, idrar yolları ve karaciğer hastalıklarına iyi 

gelmektedir. Motel ve gazinosu mevcuttur. 

2.3.2.11. Balaban İçmecesi 

Darende İlçesi, Balaban bucağına 1 km. uzaklıktadır. Mide, böbrek rahatsızlıkları ve Cilt 

hastalıklarına iyi gelmektedir. 

144

2.3.2.12. Harap Şehir İçmecesi 

Doğanşehir İlçesindeki bu içmenin suyu, idrar yolları hastalıkları ve böbrek rahatsızlıklarına 

iyi gelmektedir. 

2.3.2.13. Diğer Turistik Değerler 

Malatya'da kara avcılığının yanı sıra, Karakaya Baraj Gölünde su ürünlerinin yetiştirilmesi, 

balıkçılığın gelişmesini sağlamıştır. Kara avcılığı, keklik avına dayanır. İlin her bölgesinde dağlık 

ve meşelik kesimlerdeki kekliklerin bilinçsizce avlanması, bu hayvanın sayısında azalmaya yol 

açmıştır. Arapgir ve Pütürge ilçesinde yaban domuzu ve tavşan avlanması da yapılmaktadır. 

Su avcılığı için Fırat Nehri, Tohma çayı ve Karakaya Baraj Gölü'nden yararlanılmaktadır. Söz 

konusu yerlerdeki avcılık, yöre insanına ekonomik katkı sağlamaktadır. 

Türkiye çapında kut1anan belirli günlerin yanısıra, Atatürk'ün Malatya'ya ilk gelişinin 

kut1anması 13 Şubat, II. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün ölüm yıldönümü nedeniyle yapılan anma 

töreni 25 Aralık, Malatya Kayısı Bayramı ve Fuarı 17-31 Temmuz, Arapgir ilçesi Bağbozumu 

Şenlikleri Eylül ayının ilk haftası, Yeşilyurt Kiraz Festivali 17-18 Haziran, Akçadağ Kültür ve 

Sanat Şenlikleri Eylül ayında ve çilek hasat mevsimi Kale ilçesinde de "En iyi Çilek Üretimi" 

yarışmaları düzenlenmektedir. 

145

BÖLÜM 3 İLİN EKONOMİSİ 

3.1. GENEL EKONOMİK DURUM 

Ekonomik ve sosyal profilini ortaya koymayı amaçladığımız Malatya’nın yakın geçmişte 

içinde bulunduğu koşullar ve ekonomik gelişimini yavaşlatan dezavantajların bilinmesi, ilin 

“fiili(de facto)” kısıtlara rağmen gösterdiği kalkınma çabasının büyüklüğünü ortaya koymaktadır. 

Ülkemizin Doğusu ile Batısı arasındaki gelişmişlik farkının, “uçurum” olarak nitelenmesini 

yadırgatmayacak düzeylerde olması ve bunun doğal sonucu olarak bölgenin her alanda yaşadığı geri 

kalmışlığın temelinde çeşitli kültürel, sosyal, coğrafik etkenlerin varlığına ilaveten tarihsel nedenler 

de bulunmaktadır. 

Ülkemizin doğusunun azgelişmişliğinin tarihsel nedenleri arasında en önemlisi, ülkenin batı 

kapitalizmi ile karşılaşma ve bu modelle kalkınma serüveninin şeklidir. 

18. y.yılın ikinci yarısında iyice hızlanan Batı tarzı ekonomik kalkınma modeline (Batı 

kapitalizmi) entegre olma çabaları içerisinde bulunan Osmanlı imparatorluğunun , söz konusu batı 

tarzı kalkınma modeli ile ilk teması, başta başkent İstanbul olmak üzere batıya en kolay ulaşılabilen 

kıyı kentleri ile olmuştur. Bu yadırganacak bir durum olmayıp, o gün ve bu gün de geçerli olan en 

temel iktisadi kural olan “İktisadilik“ ilkesine uygundu . Bu ilke yatırımlarda, gerek yatırım 

gerekse üretim aşamalarında minimum maliyet ve pazarda maksimum kâr arayışından başka bir şey 

değildir. Bu bağlamda İstanbul ve hinterlandı , İzmir ve hinterlandı ile Adana ile hinterlandı ulaşımı 

kolay, görece gelişmiş insan güçü, sahip oldukları tarımsal ve yeraltı zenginlikleri, gelişmiş Pazar 

ilişkileri ve diğer nedenlerle sermaye birikiminin yoğunlaşmaya başladığı bölgeler olmuştur. Bu 

süreçte batı, mamul sanayi mallarıyla Osmanlı pazarına girerken, onun tarımsal ve madensel 

hammaddelerini alacaktı. Bunun için de bu kaynaklara ulaşacak ilk demiryolları, limanlar ve diğer 

altyapı yatırımları denize kıyısı olan, ulaşımın görece kolay ve gelirin görece yüksek olduğu 

bölgelere yapılırken ticari ilişkileri kolaylaştıracak finans kurumları, şirketleşmeler ve onun 

etrafındaki ekonomik ve sosyal doku da yine bu bölgelerde gelişti. Bu süreçte Anadolu’ nun iç 

kısımları , Karadeniz’in bir kısmı ve Anadolu’nun doğusu söz konusu gelişim sürecinin dışında 

kalmıştır. Bu bölgelerde ise geçime yönelik tarım ve hayvancılığın önde geldiği, bazı kentlerde 

gayri müslim tabanın geliştirdiği zanaatkarlık ile sınırlı ekonomik yapı hüküm sürmekteydi. 

Genç Türkiye Cumhuriyeti, bir yandan savaşın yaralarını sararken, bir yandan ülkenin her 

köşesini “ulaşılabilir” kılmak amacı ile demir yolları yapımına öncelik vermiş diğer yandan yüksek 

gümrüklerle gelişen ekonomisini dış rekabete karşı korumaya çalışmıştır. O dönemde ülkeyi bir 

baştan bir başa demir yolları ile örme projesi, Anadolu’nun çağdaşlaşma ve kalkınmasının ilk somut 

adımını oluşturması bakımından önemlidir. Bu dönem, dünyada hakim ekonomik model olan 

kamu öncülüğünde içe dönük ekonomik kalkınma ile yerli sermayenin gelişiminin amaçlandığı bir 

dönem olmuştur. Mütevazı adımlarla gelişen Türk özel kesimin yatırımlarda iktisadilik ilkesi gereği 

yurdun daha çok batı kesimlerinde yoğunlaşması nedeni ile 1950’li yıllar ile 1980’li yıllar 

arasındaki dönemde geri kalmış bölgelere dönük kamu kaynaklı enerji, imalat ve madencilik 

alanlarındaki yatırımlar bu bölgelerin gelişimini bir nebze olumlu yönde etkilemiş ancak bu çabalar 

bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmaya yetmemiştir. 

Bu dönemde Malatya bir yandan demir ve karayolu ulaşımında önemli bir kavşak, bir yandan da 

dokuma, sigara-tütün ve şeker fabrikaları gibi tarıma dayalı sanayi dallarında kurulan büyük ölçekli 

tesislerin toplandığı bir merkez hüviyeti kazanmıştır. Ancak özel sektör yatırımlarını büyük ölçüde 

çekememiştir. 

1980’li yıllar dünyada çoktan terk edilen kamu eliyle kalkınma politikalarının ülkemizde 

sorgulanmaya başlandığı yıllardır. Bu dönem kamu yatırımlarının kısıldığı, ekonominin yeniden 

yapılanma sürecine girdiği bir dönem olmuştur. Kapalı ekonomik yapıdan açık ekonomik yapıya 

geçiş yılları olan 80’li yıllarda, ekonomi deyim yerinde ise kabuk değiştirmiş ve ülke küresel 

146

ekonomiye eklemlenme çabası içerisine girmiştir. 80’li ve 90’lı yılların en temel karakteristiğini, 

ülkemizin 70’li yıllarda dünyada cereyan eden ekonomik dönüşümü algılamada gecikmiş olması 

nedeni ile, aceleci ve çoğu zaman üst yapıya hitap eden uygulamalar oluşturmuştur. Bu çerçevede 

doğrudan kamu yatırımları ile değil de, yatırım teşvik tedbirleri ile bölgeler arasındaki kalkınmışlık 

farkı azaltılmaya çalışılmış ancak amaç hasıl olmamıştır. 

Günümüzde Küreselleşme, değil bölgeler arası ülkeler arasında bile görece yakınlaşma 

yaratmıştır. Yeni küresel ekonomik yapıda, iletişim ve ulaşım teknolojisindeki muazzam ilerlemeye 

bağlı olarak, “nerede ürettiğin” değil “kaça ürettiğin” ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda küresel 

ekonomik değişim nimet ve külfeti birlikte sunmakta olup, oyunu kurallarına göre oynama becerisi, 

sonucu doğrudan tayin etmektedir. Ekonomik manada “modernleşme” sürecinin yaşandığı bu 

dönemde iletişim ve ulaşım imkanlarında sağlanan gelişme bölgeler arası kalkınmışlık farkını 

makul düzeye indirmekte önemli fırsatlar sunmaktadır. 

Bu gün geldiği nokta itibariyle Malatya , azgelişmişliğe bağlı makus talihini değiştirme 

noktasına gelmiş bulunmaktadır. Bu kritik eşiğin aşılması halinde kalkınmanın hızlanarak devam 

etmesi beklenebilir. 

Malatya ili bu gün gelişen ekonomisi ve her geçen gün artan kent yaşam kalitesi ile büyük 

şehir olma yolunda bulunmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde de “doğunun batısı batının doğusu” 

olarak tanımlanan Malatya bu gün için de aynı konumunu sürdürmekte ve bölgesel bir cazibe 

merkezi durumundadır. İlin ekonomik gelişiminde kayısı yadsınamayacak bir role sahiptir. Malatya 

için ilahi bir lütuf olarak da kabul edilebilecek olan kayısı, 1980’li yıllarda dışa açık ekonomiye 

geçiş sürecinde önemli bir ihraç ürünü haline gelmiş ve ilin ekonomik gelişimine büyük katkı 

sağlamıştır. 

Tablo 79 Türkiye ve Malatya kişi başına yurt içi hasıla 

1990 1995 2001 

Malatya $ 1744 1879 1417 

Türkiye $ 2655 2727 2146 

Malatya/Türkiye % 65,69 68,90 66,03 

Kaynak :DİE 

İlde 1990 yılı itibariyle kişi başına yurt içi hasıla 1744 ABD doları düzeyinde iken 2000 ve 

2001 yıllarında ülkemizin yaşadığı ekonomik kriz nedeni ile kişi başına yurt içi hasıla 2001 yılında 

1417 ABD dolarına gerilemiştir. Malatya ili kişi başına yurt içi hasıla tutarının , ülke ortalamasında 

tekabül ettiği orana bakılacak olursa , 1990 yılında Türkiye ortalamasının %65,69’una tekabül eden 

il kişi başına yurt içi hasıla tutarı, 1995 yılında %68,9’a yükselmiş, 2001 yılında ise %66 düzeyinde 

gerçekleşmiştir. Kişi başına yurt içi hasıla tutarında Türkiye ortalamasının yakalanması ilin önünde 

duran önemli bir hedeftir. 

Tablo 80 Yıllar itibari ile ilin Gayri safi yurt içi hasılası,1995-2001 

Yıllar 

Gayri safi yurt 

İçi Hasıla (Milyar TL) 

(1987 fiyatları ile) 

Malatya'nın 

Payı (%) 

1995 858 0,9 

1996 868 0,8 

1997 907 0,8 

1998 904 0,8 

1999 838 0,8 

2000 942 0,8 

2001 907 0,8 

Kaynak :DİE 

147

İlde yaratılan Gayri safi yurt içi hasılası incelendiğinde mevcut kalkınma çabasının Gayri 

safı yurt içi hasıla miktarını ılımlı olarak artırdığı görülmektedir. Ancak tüm kalkınma çabalarına 

karşılık ilin ülke Gayri safi yurt içi hasılasından aldığı pay % 0,8 düzeyinde kalmıştır. Başka bir 

değişle 1995-2001 yılı dönemde Malatya ülke Gayri safi yurt içi hasılasındaki artışa paralel büyüme 

göstermiş ve nispi konumu değişmemiştir.( Bakınız Tablo 80 ) 

Tablo 81 İlde yaratılan Gayri safi yurt içi hasılanın sektörlere dağılımı ve gelişme 

hızları,2001(1987 sabit fiyatları ile) 

Değer(Milyon TL) Pay % Gelişme Hızı 

Tarım 153.730 16,9 -8,6 

Sanayi 245.581 27,1 0,2 

Madencilik ve Taş Ocakçılığı 3.028 0,3 108,6 

İmalat Sanayi 234.066 25,8 0,3 

Elektrik,gaz,su 8.487 0,9 -17,4 

İnşaat 43.886 4,8 2,2 

Ticaret 217.283 24 -6,3 

Toptan ve Perakende 204.366 22,5 -6,5 

Otel,lokanta Hiz. 12.926 1,4 -3,6 

Ulaştırma Haberleşme 97.534 10,8 -1,2 

Mali Kuruluşlar 8.125 0,9 -13,2 

Konut sahipliği 57.890 6,4 1,3 

Serbest Meslek ve Hizmetler 10.284 1,1 -1,9 

Kaynak :DİE 

İl ekonomisi tarıma dayalı ekonomik yapıdan sanayiye dayalı ekonomik yapıya geçme , yani 

sanayileşme sürecinde önemli mesafe kat etmiştir. 2001 yılı itibari ile ilde yaratılan Gayri safi yurt 

içi hasıladan %27,1 ile sanayi sektörü ilk sırada gelmekte, bunu %24 ile ticaret ve %16,9 ile tarım 

sektörü izlemektedir. 

Şekil 29 İlde yaratılan Gayri safi yurt içi hasıladan sektörlerin aldıkları paylar ,2001(1987 

sabit fiyatları ile) 

Serbest Meslek ve Hizmetler 

Kaynak :DİE 

Konut sahipliği 

Mali Kuruluşlar 

Ulaştırma Haberleşme 

Ticaret 

İnşaat 

Sanayi 

Tarım 

1,1 

0,9 

4,8 

6,4 

148 

10,8 

16,9 

24 

27,1 

0 5 10 15 20 25 30 

%

Sanayi sektörünün yarattığı GSYİH içerisinde ise imalat sanayi alt sektörü %25,8 pay almaktadır. 

Malatya ekonomisinde tarım sektörünün payı görece düşerken tarım dışı sektörün payının arttığı 


Şekil 30 İşsizlik oranları 

% 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

Kaynak:DİE 

3,9 

3,6 

5,3 

4,7 

6,8 

5,4 

149 

8,9 

1980 1985 1990 2000 

Yıllar 

8,9 

Malatya 

Türkiye 

Ülkemizin kronikleşmiş genel bir sorunu olan İşsizlik özellikle geri kalmış bölgelerde çok 

daha ağır bir tablo ortaya koymaktadır. İşsizlik oranları bakımından Malatya 1980 , 1985 ve 1990 

yıllarında ülke ortalamasının üzerinde işsize sahip iken, 2000 yılı itibari ile Türkiye ortalamasını 

yakalamış bulunmaktadır. Şekil 30’da görüleceği gibi 2000 yılında %8,9 düzeyiyle ülke 

ortalamasını yakalamıştır. 

Tablo 82 Kişi başına kamu yatırımları (1.000.000.-TL) 

2000 2002 2004 

Malatya 23,7 63,7 57,6 

Türkiye 48,6 104,3 99,5 

Kaynak:DİE 

Malatya’da kişi başına yapılan kamu yatırım tutarı 2000 yılında 23.700.000.-TL iken , 2004 

yılında bu tutar %143 artışla 57.600.000.-TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde Türkiye’de 

kişi başına kamu yatırım tutarı ise %104 düzeyinde artmıştır. 

Tablo 83 Kişi başına teşvik belgeli yatırım tutarı(1.000.000.-TL) 

2000 2001 2003 

2000-2003 

Yılları değişim % 

Malatya 51,6 97,8 228,7 343,22 

Türkiye 

Kaynak: DİE 

114,9 86,6 353,6 207,75 

Malatya kamunun bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmak amacıyla uyguladığı yatırım 

teşvik tedbirlerinden doğru şekilde yararlanmıştır. İlde yapılan kişi başına teşvik belgeli yatırım 

tutarlarının 2000 , 2001 ve 2003 yılları itibari ile seyrine baktığımızda ; 2000 yılında 51.600.000.- 

TL düzeyinde olan kişi başına belgeli yatırım tutarı 2001 yılında 97.700.000.-TL düzeyine çıkmış,

2003 yılında ise 228.700.000.-TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Malatya ilindeki kişi başına teşvik 

belgeli yatırım tutarı 2000-2003 yılları arasında %343,2 oranında artarken, Türkiye ortalamasındaki 

artış %207,75 düzeyinde gerçekleşmiştir. Günümüz ekonomik anlayışına uygun olarak Malatya 

ilinde özel kesim yatırımları kamu kesim yatırımlarına göre daha hızlı artmaktadır. 

Malatya ili kayısı gibi önemli bir tarımsal üretim potansiyeline sahip olmasına rağmen, 

sanayileşme yolunda ciddi atılım göstermektedir. Ancak sanayileşme çabasına rağmen halihazırda il 

ekonomisi içerisinde tarım önemli bir yer tutmaktadır. Önümüzdeki dönemde hem il sanayisinin 

yakaladığı gelişim trendi hem de ülkemizin AB uyum sürecinin gereği olarak, ekonomi içerisinde 

tarımın payının görece düşmesi beklenmektedir. 

Tablo 84 Sanayide istihdam edilen nüfusun toplam istihdam içindeki payı 

1980 1985 1990 2000 

Malatya % 6,9 5,8 7,1 6,2 

Türkiye % 11,6 11,4 12,8 13,3 

Kaynak DİE 

İl ekonomisi içerisinde tarım sektörünün istihdam yaratma bakımından hala önemli bir 

yerinin olması nedeni ile ; ilde sanayi sektörü itibariyle yaratılan istihdam düzeyine bakıldığında, 

sanayi kesiminde istihdam oranlarının ülke ortalamasının gerisinde olduğu görülmektedir. 1980 yılı 

itibariyle Malatya ilinde sanayide istihdam edilen nüfusun toplam istihdam içindeki payı %6,9 iken, 

Türkiye ortalamasında %11,6 düzeyindedir. 2000 yılına gelindiğinde sanayide istihdam edilen 

nüfusun toplam istihdam içindeki payı %6,2 düzeyinde gerçekleşirken, ülke ortalaması 13,3 

düzeyinde gerçekleşmiştir. Bahsedilen gösterge itibariyle Malatya’nın sanayide istihdam 

bakımından ülke ortalaması ile arasındaki farkın açıldığı görülmektedir. Başka bir deyişle 

bahsedilen dönem itibariyle sanayide yaratılan istihdam hızı, ülke ortalamasının gerisinde kalmıştır. 

Devlet Planlama Teşkilatının illerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasının tespitine 

dönük olarak yapılan çalışmasında, Malatya ili, “İllerin Sosyo ekonomik Gelişmişlik Sıralamasında 

1996 yılı itibari ile 38. sırada iken, 2003 yılında 3 basamak gerileyerek 41. sıraya düşmüştür. 

Tablo 85 Malatya ilçelerinin tüm ilçeler içerisindeki sosyo ekonomik gelişmişliği sırası,1996-2003 

1996 Yılı 2003 Yılı 

Tüm ilçeler 

Tüm ilçeler 

içerisindeki 

İçerisindeki 

Sosyo ekonomik 

Gelişmişlik 

Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik 

gelişmişlik 

sırası İl İlçe Gelişmişlik endeksi sırası İl İlçe endeksi 

41 MALATYA Merkez 2,066594 37 MALATYA Merkez 2,01459 

286 MALATYA Yeşilyurt 0,027426 353 MALATYA Yeşilyurt -0,06595 

356 MALATYA Arapkir -0,122143 437 MALATYA Arapkir -0,20747 

442 MALATYA Hekimhan -0,282092 493 MALATYA Battalgazi -0,30686 

497 MALATYA Battalgazi -0,394665 598 MALATYA Hekimhan -0,50327 

536 MALATYA Akçadağ -0,459003 627 MALATYA Darende -0,55572 

569 MALATYA Darende -0,508192 654 MALATYA Doğanşehir -0,61192 

649 MALATYA Doğanşehir -0,612371 675 MALATYA Akçadağ -0,64078 

695 MALATYA Kuluncak -0,694927 708 MALATYA Kuluncak -0,70015 

742 MALATYA Arguvan -0,795691 731 MALATYA Yazıhan -0,74587 

770 MALATYA Yazıhan -0,866148 744 MALATYA Kale -0,77807 

780 MALATYA Doğanyol -0,892898 748 MALATYA Arguvan -0,78794 

813 MALATYA Potürge -1,019521 750 MALATYA Doğanyol -0,78937 

820 MALATYA Kale -1,059871 823 MALATYA Pötürge -1,16639 

Kaynak :DPT 

150

Aynı çalışma çerçevesinde 872 ilçenin sosyo ekonomik gelişmişlik bakımından sıralaması da ortaya 

konulmuştur. 1996-2003 döneminde Malatya merkez ilçe, Arguvan,Yazıhan, Doğanyol ve Pütürge 

ilçeleri sıralamadaki yerlerini yükseltirken diğer tüm ilçeler sıralamada gerilemiştir. (Bakınız Tablo 

85 ) 

İl ekonomik verileri, Malatya ilinin ciddi bir ekonomik kalkınma çabası içerisinde olduğunu 

göstermektedir. İlin sürdürülebilir bir kalkınma trendini yakalayabilmesi il dışı ve hatta yurt 

dışından sermeye çekmesine bağlı olduğu ortadadır. Bu süreçte ilin müteşebbis potansiyeli de 

hayati bir öneme sahiptir. Müteşebbis varlığı bakımından Malatya zengin sayılabilecek illerdendir. 

Coğrafik konumu nedeniyle önemli bir ticaret merkezi olan Malatya’da 1923 yılında kurulan 

Malatya Ticaret ve Sanayi Odasının sürekli artan üye sayısı 2003 yılı itibariyle toplam 4.001 adete 

ulaşmıştır. Bunun 1861’ri Odaya kayıtlı ticaret firmalarıdır. Odaya kayıtlı şirketlerin toplam sayısı 

3.379 adet olup, bunun 44 adeti kolektif şirket, 2147’si Limited Şirket, 532’si Anonim Şirket ve 

656’si kooperatif şirket türündedir. 

Şekil 31 Malatya Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı şirketlerin türlerine göre dağılımı 

15,7% 

19,4% 

1,3% 

63,5% 

151 

Kollektif Şirket 

Limited Şirket 

Anonim Şirket 

Kooperatif Şirket 

Kaynak Malatya TSO 

Malatya’da 1954 yılında kurulmuş olan Malatya Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliğinin , 

2003 yılı itibariyle çatısında topladığı Esnaf ve Sanatkârlar Odası sayısı 45 olup, bu odalara kayıtlı 

üye sayısı ise 26.647 düzeyindedir.

3.2 TARIM 

Tarıma dayalı bir ekonomiden sanayiye dayalı bir ekonomiye geçiş sürecini yaşayan 

Malatya, her geçen gün hızlanmakta olan bu sürece karşılık, ekonomisinde tarımın etkisi hala 

büyüktür. Tarım sektörünün ilde yaratılan Gayri safi yurt içi hasıladan aldığı pay %16,9 

düzeyindedir(Bakınız Tablo 81). Tarım sektörünün il ekonomisi içerinde önemli yer tutmasının en 

önemli nedenlerinden biri adeta Malatya’nın, kendisi ile özdeşleşen kayısının, adı konmamış 

başkenti oluşudur. Ülkemizin pek çok yerinde ve dünyanın pek çok ülkesinde kayısı yetiştirilmekte 

ancak, Malatya kayısısı taşıdığı kendine has tadı ve aroması ile kuru kayısı üretimine son derece 

elverişli bir kayısıdır. Bu ise Malatya’yı dünya kuru kayısı üretiminde ilk sıraya oturtmuş ve 

markalaşan “Malatya Kayısısı” ile haklı bir üne kavuşturmuştur. Sonuç olarak dünya kuru kayısı 

üretiminde ilk sırada gelen Malatya ilinin ekonomisinde kayısıcılığın belirleyici olması doğal 

karşılanmalıdır. 

Ancak yukarda değinilen sanayiye dayalı bir ekonomik yapıya ulaşma sürecinde olan ilin, tarım 

sektöründe üretilen katma değeri azaltmadan, sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan katma değeri 

artırmak yolu ile il ekonomisini sanayi ve hizmet sektörü ağırlıklı ekonomik bir yapıya ulaştırmak 

durumundadır. İl ekonomisinde tarımın ağırlıklı payı nedeni ile ilde istihdam edilen çalışan nüfusun 

yaklaşık %64’ü tarım sektöründe çalışmaktadır. Bu oran oldukça yüksek bir oran olup, AB 

normlarına uygun düzeye düşürülmelidir. Tarımda yeniden yapılanmaya dönük politikalarla ülke 

genelinde tarıma bağımlı toplum kesimi küçültülmelidir. İl tarımının ülke tarımından ayrı 

düşünülemeyeceği gerçeği nedeni ile ülkemizin hazırlandığı AB katılım müzakerelerinde en çok 

konuşulacak olan alan tarım sektörümüz olacaktır. Bu gün tarım sektöründe yaşanan sorunları 

kısaca hatırlatalım: 1-Tarıma bağımlı nüfusun çokluğu, 2-Tarımsal envanter anlamında tarımsal 

varlıklarımız ve çiftçilerimiz hakkında güvenilir ve toplu bilgi yokluğu, 3-Yıllarca uygulanan 

koruma politikalarının çiftçilerimizi edilgenleştirmesi 4-Tarım arazilerinin parçalanması ve verim 

düşüklüğü 5-Pazar odaklı üretim yapılamamsı,kalite düşüklüğü ve standardizasyon eksikliği 6- 

Pazarlama ve pazarlama kanalları alanında yaşanan sorunlar. 7-Çiftçi örgütlerinin etkin ve yaygın 

kılınamaması 8-Tarımsal üretimin her aşamasında kamunun çiftçilere rehberliğinin yeterli 

olmaması. 

Bu sorunların çözümüne dönük uygulanacak politikalar ile tarım sektöründe çalışan nüfusun refahı 

artırılabildiği gibi sektöre rekabet güçü kazandıracaktır. 

Ülke tarımının yaşadığı sorunlardan uzak olamayan il tarımının kendine has sorunları ve 

fırsatları da bulunmaktadır. Bunların başında tarımsal üretimde önemli paya sahip kayısıcılığın 

sorunları ve il ekonomisi için taşıdığı fırsatlardır. Bu sektörde yaşanan sorunları alt alta sıralamak 

yerine soruna pazar odaklı bakarak çözüm üretmenin daha uygun olacağı düşüncesindeyiz. 

Sektörde yaşanan pek çok sorunun çözümü kayısının üretim merkezi olan Malatya’yı aynı zamanda 

kayısının Pazar Merkezi haline getirmekle çözülebilecektir. Malatya kayısının yetiştirildiği yer 

olmanın ötesine geçerek kayısının pazarlandığı yer olmak zorundadır. Sektörde yaşanan sorunların 

çözümü serbest piyasa koşullarında çalışabilen bir kayısı borsasının kurulması ile başlanmalıdır. 

Malatya’nın mutlaka ; uluslar arası standartlarda çalışan bir Kayısı Borsasını tüm kurumları ile (bu 

borsada işlem görecek kayısıların uluslararası standartlarda sertifikasyon ve denetimini yapacak 

“denetim ve sertifikasyon “ firmaları ve benzer akredite kurumlar gibi) kurulması gerekmektedir. 

152

Tablo 86 Bitkisel ve hayvansal üretim, 2002 

Bitkisel üretim(000.000) Pazarlanan Hayvansal üretim(000.000) Pazarlanan 

değerin, 

değerin, 

üretilen 

üretilen 

Pazarlananın içindeki Üretilenin Pazarlananın içindeki 

Üretilenin Değeri Değeri payı % Değeri 

Değeri payı % 

Malatya 282.479.753 197.000.563 70 133.365.478 69.462.245 52 

Türkiye 

Kaynak:DİE 

32.264.199.599 24.833.205.162 77 9.399.981.157 5.236.384.715 56 

İlin ekonomisinde belirtildiği gibi tarım sektörünün ağırlığı dikkat çekmekte, buna karşılık , 

tarım sektörü içerisinde ise bitkisel üretim payı, hayvansal üretim payından fazladır. İlin bitkisel 

üretimi, hayvansal üretiminden fazla olup, 2002 yılı itibariyle bitkisel üretim değeri 282.479.563 

.(Milyon) TL’dir. Üretilen bu bitkisel değerin pazarlanan kısmı ise 197.000.563.(Milyon) TL 

düzeyinde olup, toplam üretilen değerinin %70’ine tekabül etmektedir.Türkiye ortalamasında bu 

oran %77 düzeyindedir. Hayvansal üretim değeri 133.365.478.(Milyon) TL olup , bunun %52’si 

pazarlanan değeri oluşturmaktadır. Türkiye ortalamasında bu oran %56 düzeyindedir. 

Tablo 86da görüleceği gibi Malatya’da üretilen tarımsal (bitkisel ve hayvansal ) değeri içerisinde, 

pazarlanan değerin oranı Türkiye ortalamasının altındadır. Bu, Malatya ilinde üretilen tarımsal 

üretimin, Türkiye ortalamasının altında bir ortalama ile ancak pazarlanabilir durumda olmasından 

kaynaklanmaktadır. 

Gerek ülkemizde gerekse Malatya’da tarım kesiminin sorunlarının çözümüne dönük yapılanmanın, 

üretilen tarımsal değerin daha fazla kısmını pazarlanabilir kılmaya dönük olması gerekecektir. 

3.2.1. Toprak Yapısı ve Arazi Varlığı 

3.2.1.1 Toprak Yapısı 

İklim. topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Malatya'da çeşitli büyük toprak 

grupları oluşmuştur. Büyük Toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri 

de görülmektedir. 

3.2.1.1.1.Alüvyal Topraklar 

Bu topraklar, akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan ((A) C 

profilli-katmanlı) genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının litolojik bileşimi ile 

jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine bağlı olup 

heterojendir. Değişik özellikte katlar görülür, çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. 

Alüvyal topraklar, bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devrelerine göre 

sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiş yapar. İnce bünyeli ve taban 

suyu yüksek olanlarda düşey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Alt 

toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduğundan 

yüzey katları çabuk kurur. 

Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür 

bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır.Alüvyal topraklar Malatya ilinde. daha 

çok Fırat nehri ile Tohma çayı boyunca uzanmaktadır. 

3.2.1.1.2. Kolüvyal Topraklar 

Bu tip topraklar genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer 

çekimi. toprak koyması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak biriken materyaller üzerinde oluşmuş 

((A) C profilli) genç topraklardır. Ayrıca, özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi 

153

topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir. Profilde, 

yağışın veya yüzey akışının yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğünü 

içeren katlar görülür. Bu katlar Alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel durumda olmayıp 

düzensizdir. Dik eğimliler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup kaba taş ve 

molozları içerirler. Yüzey akış hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülür. Eğimin çok 

azaldığı yerlerde, parçacıklardaki küçülme alüvyon parçaları düzeyine geldiğinden, bu gibi yerlerde 

Kolüvyal topraklar, geçişli olarak Alüvyal topraklara karışır. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları 

yoktur. 

Kolüvyal topraklar Doğanşehir'in doğusunda, Kale, Darende ve Hekimhan çevresinde ve 

küçük akarsu vadilerinde görülür. Yağışın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri 

yüksektir. 

3.2.1.1.3. Kahverengi Orman Toprakları 

Kahverengi Orman Toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluşur.Profilleri A(B) C 

şeklinde olup, horizonlar birbirlerine tedricen geçiş yapar.A horizonu çok gelişmiş olduğundan iyice 

belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli veya granüller bir yapıya sahiptir. B 

horizonunun açık kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Kahverengi Orman Toprakları genellikle 

geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılırlar. 

Tarıma alınmış olanların verimleri iyidir. 

Bu topraklar Akçadağ ilçesi ile Levent bucağı arasında, Hekimhan'ın güney 

doğusunda,levent'in kuzey ve kuzey doğusunda, Pütürge'nin güney ve güneybatısında ayrıca 

Doğanşehir'in güneybatısında görülmektedir. Eğimleri genellikle “dik” ve “çok diktir”, buna bağlı 

olarak derinlikleri sığ ve çok sığdır. Yaklaşık olarak % 66'sı taşlı, % 6'sı kayalıdır. 

3.2.1.1.4. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları 

A (B) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluşmuştur ve gözenekli bir yapısı vardır. (B) 

horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi, granüller veya yuvarlak köşeli blok 

yapıdadır. (B) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçişli ve 

tedricidir.Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında 

oluşur. 

Bu topraklar Malatya'nın güneybatısı ile kuzeybatısında, Arguvan'ın batısında, Pütürge 

çevresinde görülmektedir. Eğimleri genellikle dik ve çok dik, derinlikleri sığ ve çok sığdır. 

3.2.1.1.5. Kahverengi Topraklar 

Çeşitli ana maddelerden oluşan (ABC profilli ) topraklardır. Oluşumlarında, 

kalsifikasyon(kireç taşı durumuna dönüşme) rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinde çok miktarda 

kalsiyum bulunur. Doğal drenajları iyidir. 

A horizonu (yatay katman) kahverengi veya grimsi kahverengi, 10 - 15 cm kalınlığında ve 

granüller yapıdadır. Organik madde içeriği ortadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir.B horizonu açık 

kahverengiden koyu kahverengiye değişir ve kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu horizonu 

tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana maddeye geçiş yapar.Kahverengi 

topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç 

birikme katı yer alır. Bunun altında bir jips birikme katı vardır. 

Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik 

etkinlikler yavaştır. 

Kahverengi topraklar, Darende ile Hekimhan ve Arguvan ile Yazıhan arasında, Darende, 

Balaban Bucağı, Arguvan, Arapkir ve Yeşilyurt çevresinde, Akçadağ'ın kuzeyinde ve 

154

güneydoğusunda görülmektedir. Eğimleri genellikle dik ve çok dik olup derinlikleri sığ ve çok 

sığdır. 

3.2.1.1.6. Kireçsiz Kahverengi Topraklar 

A (B) C profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi 

kahverengi, yumuşak kıvamda veya biraz sıkıdır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert. 

kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonunun normal olarak kireci yıkanmıştır. A'dan 

B'ye geçiş tedricidir. 

Kireçsiz Kahverengi topraklar asit ana madde üzerinde olduğu kadar, kireçtaşı üzerinde de 

oluşabilir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile yaprağını döken ormandır. Doğal drenajları iyidir. 

Bu topraklar Malatya'da genellikle İspendere ve Keferdiz bucakları çevresinde ve Hekimhan ile 

Yazıhan arasında görülmektedir. Eğim ve derinlikleri Kahverengi Topraklar ile hemen hemen 

aynıdır. 

3.2.1.1.7. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar 

Solumun rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri Kahverengi toprakların aynı veya 

benzeridir.A horizonu(yatay katmanı) tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızıdır ve 

yumuşak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça 

sıkıdır. B horizonunun altında kalsiyum karbonat birikme horizonu bulunur. Beyazımsı renkli olan 

bu horizon yumuşak veya çimentolaşmış olabilir.Kırmızımsı Kahverengi topraklar çeşitli ana 

maddeler üzerinde oluşur. Doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. 

Bu topraklar Akçadağ'ın kuzey, batı ve kuzeybatısında. Doğanşehir ve Hekimhan çevresinde, 

Yeşilyurt ve Doğanşehir arasında bulunmaktadır. Eğimleri dik. çok dik ve orta, derinlikleri ise sığ, 

çok sığ ve orta derindir. 

3.2.1.1.8. Bazaltik Topraklar 

Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar, benzer iklim koşullarında kireçtaşı üzerinde 

oluşmuş topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genellikle orta derin veya sığdır. Ağır killi 

topraklardır ve profilleri iyi gelişmemiştir. A horizonunun yapısı granüllerden bloğa kadar değişir. 

B horizonu genellikle daha ağır bünyeli ve blok yapılıdır.Bazaltik topraklarda genellikle kireç 

bulunmaz.Fiziksel özellikleri katlı olduğundan verimleri düşüktür. 

Malatya'da bu topraklar genellikle Kürecik bucağının batısında ve güneyinde, Arapkir'in batı ve 

güney batısında, Arapkir ile Arguvan arasında bulunurlar. 

3.2.1.1.9. Çıplak Kaya ve Molozlar 

Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan, parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve 

taşlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında toprak bulunan 

kaya çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yetişen çok seyrek orman ağaçları, çalı ve otlar 

bulunabilir, 

3.2.1.1.10. Irmak Taşkın Yatakları 

Akarsuların normal yatakları dışında, feyezan(taşma,taşkın,seylap) halinde iken yayıldıkları 

alanlardır. Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kaplıdırlar. Taşkın suları ile sık sık 

yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi olarak 

nitelendirilirler. Tarıma elverişli olmadıkları gibi üzerlerinde doğal bitki örtüsü de yoktur. 

155

Şekil 32 Malatya’da Toprak Yapısı 

Bazaltik Topraklar; 

6,10% 

Kırmızımsı 

Kahverengi 

Topraklar ; 17,30% 

Kireçsiz Kahverengi 


Kaynak:Köy Hizmetleri Müd. 

3.2.1.2 Arazi Varlığı 

Diğer ; 4% 

Alüvyal Topraklar; 

1,60% 

156 

Kolüvyal Topraklar; 

2,50% 

Kahverengi Orman 

Toprakları ; 4,90% 

Kireçsiz Kahverengi 

Orman Toprakları ; 

10,40% 

Kahverengi 


Arazi Kullanma Kabiliyeti Sınıflaması, bir arazi değerlendirme ve sınıflandırma çalışması 

olup, daha çok tarımsal amaçla yapılan bir yorumlama şeklidir. Kullanma kabiliyeti sınıfları sekiz 

adet olup, I. sınıftan VIII. sınıfa kadardır. Bunlardan ilk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi 

altında, yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, mera ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme 

yeteneğine sahiptir. V., VI. ve VII. Sınıf araziler adapte olmuş yerli bitkilerin yetişmesine 

elverişlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda, killi toprak ve su koruma önlemleri alındığı taktirde 

bazı özel bitkiler de yetiştirilebilir. VIII. sınıf arazilerde, çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile 

ürün alınabilirse de, mevcut piyasa koşullarında elde edilecek ürün yatırım harcamalarını 

karşılayamaz. 

Sınıf I - Bu sınıf toprakların, kullanılmalarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya iki 

sınırlandırması olabilir. Topografyaları hemen düzdür. Su ve rüzgar erozyonu zararı yok veya çok 

azdır. Toprak derinliği fazla. drenajları iyidir. Tuzluluk, sodiklik (alkalilik) ve taşlılık gibi sorunları 

yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri iyidir veya gübrelemeye iyi cevap verirler. 

Çok üretken olup, geniş bir bitki seçim aralığına sahiptirler. Kültür bitkileri yetiştirilmesinde 

olduğu kadar çayır, mera ve orman için de güvenli olarak kullanılabilirler. Topraklar kolay 

işlenmekte olup gübreleme, kireçleme, yeşil gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin 

toprağa verilmesi, adapte olmuş bitkilerin münavebeye alınması gibi, olağan amenajman(Tabii 

kaynakların işletilmesi) işlemlerinden bir veya birkaçının uygulanmasına ihtiyaç gösterirler.

Sınıf II - Bu sınıftaki topraklar kötüleşmeyi önlemek veya toprak işleme sırasında hava ve su 

ilişkilerini iyileştirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bır toprak idaresini 

gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamaca kolaydır. Bu topraklar kültür bitkileri. çayır, mera ve 

orman için kullanılabilir. Bu sınıftaki toprakların sınırlandırmaları (1) hafif eğimli olmaları , (2) orta 

derecede su ve rüzgar erozyonuna maruz olmaları veya geçmişteki erozyonun orta derecede 

olumsuz etkileri, (3) İdealden daha az toprak derinliğine sahip olmaları , (4) biraz elverişsiz toprak 

yapısı ve işlenebilirliği, (5) hafiften ortaya kadar değişen, kolayca düzeltilebilen fakat yine de 

görülebilir tuzluluk veya sodiklik, (6) ara sıra görülen taşkın zararı, (7) drenajla düzeltilebilir, fakat 

sürekli olarak orta derecede bir sınırlandırma şeklinde var olan yaşlık ve (8) toprak kullanma ve 

idaresi üzerindeki hafif iklimsel sınırlandırmaların tek veya kombinasyon halindeki etkilerini içerir. 

Bu sınıftaki topraklar gerek bitki türü seçimi ve gerekse amenajman uygulamaları bakımından 

I. sınıf topraklardan daha az serbestlik sağlar. Bu grup topraklar özel toprak koruyucu bitki 

yetiştirme sistemleri, toprak koruma uygulamaları, su kontrol yapıları veya kültür bitkileri için 

kullanıldıklarında uygun işleme yöntemleri gerektirirler. 

Sınıf III - Bu sınıftaki topraklar II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. Kültür 

bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler. Fakat 

sınırlandırmalar bitki seçimini, ekim, dikim, hasat zamanını ve ürün miktarlarını etkiler. III. sınıf 

arazilerde şu sınırlandırmaların bir veya birkaçı bulunabilir: (1) orta derecede eğim (2) şiddetli su 

veya rüzgar erozyonuna maruzluk veya geçmişteki erozyonun şiddetli olumsuz etkileri, (3) ürüne 

zarar veren sık taşkınlar, (4) alt toprakta çok yavaş geçirgenlik, (5) drenajdan sonraki yaşlık veya bir 

süre devam eden göllenme, (6) sığ kök bölgesi. (7) düşük rutubet tutma kapasitesi, (8) kolayca 

düzeltilemeyen düşük verimlilik ve (9) orta derecede tuzluluk veya sodiklik. 

Bu sınıftaki yaş veya yavaş geçirgen, fakat hemen hemen düz toprakların çoğu, işlendiğinde 

drenaj ve toprağın yapısı ile işlenebilirliğini sürdürecek bir ürün yetiştirme sistemini gerektirir. 

Balçıklaşmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için, böyle topraklara organik madde ilave etmek 

ve yaş olduklarında işlemeden kaçınmak gerekir. Sulanan alanlardaki III. sınıf arazi topraklarının 

bir kısmı yüksek taban suyu, yavaş geçirgenlik, tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak 

kullanılabilmektedir. 

Sınıf IV - Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. sınıftakinden daha fazla ve 

bitki seçimi daha sınırlıdır. İşlendikIerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Koruma 

önlemlerinin alınması ve muhafazası daha da zordur. çayır, mera ve orman için 

kullanılabilecekleri gibi, gerekli önlemlerin alınması halinde, ikileme adapte olmuş tarla veya bahçe 

bitkilerinden bazıları için de kullanılabilirler. 

Bu sınıf topraklarda (1) dik eğim, (2) şiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk, (3) geçmişteki 

erozyonun şiddetli olumsuz etkileri. (4) sığ toprak, (5) düşük rutubet tutma kapasitesi, (6) ürüne 

zarar veren sık taşkınlar, (7) uzun süren göllenme veya yaşlık ve (8) şiddetli tuzluluk ve sodiklik 

gibi özelliklerden bir veya birkaçının sürekli etkilemesi sonucu, kültür bitkileri için kullanım 

sınırlıdır. 

Sınıf V - Beşinci sınıf araziler, yetişecek bitki cinsini sınırlayan ve kültür bitkilerinin normal 

gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Topografya yönünden hemen hemen düzdür. 

Toprakları ya sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş, ya da çok taşlı veya kayalıdır. 

Sık sık taşkınlara maruz kalan taban arazilerle. düz - düze yakın eğime sahip çok taşlı veya orta 

derecede kayalı araziler. ya da drenaj bakımından kültür bitkileri tarımına elverişli olmayan, fakat 

suyu seven ot ve ağaçların yetişmesine uygun göllenme alanları bu sınıfa örnek olarak gösterilebilir. 

Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmamakla birlikte, çayır ıslahı yapmak veya uygun 

157

ağaç türleri yetiştirerek bu arazilerden kazanç .sağlamak mümkündür.Bu sınıfta Malatya'da hiç arazi 

haritalanmamıştır. 

Sınıf VI - Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koşulları, gerektiğinde tohumlama, kireçleme. 

gübreleme ve kontur karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su kontrolü 

gibi çayır veya mera iyileştirmelerinin uygulanmasını pratik kılar. Bu sınıftaki toprakların (1) dik 

eğim, (2) ciddi erozyon zararı, (3) geçmişteki erozyonun 

olumsuz etkileri. (4) taşlılık, (5) sığ kök bölgesi. (6) aşırı yaşlık veya taşkın, (7) düşük rutubet 

kapasitesi (8) tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli sınırlandırmaları vardır. Bu 

sınırlandırmalardan bir veya birden fazlasının bulunduğu topraklarda kültür bitkilerinin 

yetiştirilmesi uygun değildir. Ancak çayır, mera ve orman için kullanılabilirler. 

Sınıf VII - Bu sınıfa giren topraklar (1) çok dik eğim, (2) erozyon, (3) toprak sığlığı, (4) taşlılık, 

(5) yaşlık, (6) tuzluluk veya sodiklik gibi, kültür bitkilerinin yetiştirilmesini engelleyen çok şiddetli 

sınırlandırmalara sahiptir, Fiziksel özellikleri tohumlama ve kireçleme yapmak, kontur karıkları, 

drenaj hendekleri. saptırma yapıları ve su dağıtıcıları tesis etmek gibi iyileştirme, koruma ve kontrol 

uygulamalarına elverişli olmadığından, çayır ve mera ıslahı için kullanılma olanakları da oldukça 

sınırlıdır, Toprak muhafaza önlemleri almak veya alttaki arazileri korumak için ağaç dikimi veya ot 

tohumu aşılaması, yapıldığı, hatta istisnai bazı hallerde kültür bitkileri bile yetiştirildiği olursa da, 

bu durumlar VII. sınıf araziler için genel bir özellik sayılamaz, 

Sınıf VIII - Bu sınıf araziler (1) erozyon, (2) yaşlık, (3) taşlılık, (4) kayalık (5)Düşük rutubet 

kapasitesi, (6) tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya bir kaçının, önlenemeyecek 

derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine 

elverişli değildir, Çok aşınmış araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden işletmesi 

yapılan eski ocak ve artık alanları bu sınıfa girerler. Bitki yetiştirilmesine elverişli olmasalar da 

yaban hayatı için ve dinlenme yerleri olarak kullanılabilirler. 

Şekil 33 Kullanım kabiliyeti bakımından ilin arazi sınıflandırması 

8. Sınıf Arazi 

3,4% 


52,0% 


5,7% 

Kaynak: Köy Hiz. Gen. Müd.” Malatya İli Arazi Varlığı” yayın no:759 

158 


6,6% 


10,3% 


10,1% 


11,7% 

Kullanım kabiliyetleri bakımından Malatya ilinin arazilerinin %52 si 7. sınıf arazi 

durumundadır.

Bu arazinin bitkisel üretim amaçlı kullanımı mümkün olmamakta , ancak hayvansal üretim amaçlı 

çayır ve mera olarak kullanılabilmesi mümkün olmaktadır. İlin bitkisel üretim amaçlı 

kullanılabilecek 1.,2., 3. ve 4. sınıf(4. sınıf arazilerin kültür tarımında kullanılmaları oldukça 

sınırlıdır.Ancak istisnai durumlar olabileceği nedeniyle tarım arazileri içerisinde dikkate alınmıştır.) 

arazilerinin toplam arazi içerisindeki payı yaklaşık 1/3 düzeyinde bulunmakta olup, İl de 5. sınıf 

arazi haritalanmamıştır. 6. , 7. , ve 8. sınıf arazilerin toplam arazi varlığı içerisindeki payı ise %67,2 

düzeyindedir. Bu tablo tarım arazilerinin korunmasının önemine bir kez daha işaret etmektedir. 

İlin toplam arazi varlığı 1.241.200. Hektar düzeyindedir. Bu alanın yaklaşık üçte biri (%34) 

olan 425.450 Ha tarımsal amaçlı kullanıma elverişli bulunmaktadır. Tarım dışı alan 729.551 Ha 

düzeyinde olup, il arazisinin %59’na tekabül etmektedir.Kalan yaklaşık %7’ye tekabül eden 86.199 

Hektar alan ise Kültür Dışı alan olup,taşlık-kayalık, su satıhları ve yerleşim alanından oluşmaktadır. 

Tablo 87 İlin Arazi yapısı ve kullanım şekilleri 

Sulanan Arazi 173.389 

Kültür (Tarım ) Alanı(Ha) Sulanabilir Arazi 218.557 425.450 %34 

Susuz Arazi 33.504 

Tarım Dışı Alan(Ha) 

Çayır –Meralar 

Orman ve Fundalıklar 

580.423 

149.128 

729.551 %59 

Taşlık - Kayalıklar 58.910 

Kültür Dışı Alan(Ha) Su Satıhları 18.022 86.199 %7 

Yerleşim Alanları 9.267 

Toplam 

Kaynak Tarım İl Müd. 

1.241.200 1.241.200 %100 

Toplam il arazisinin büyük kısmını ( %46,76’sı) çayır ve meralar oluşturmaktadır. Sulu 

tarım yapılabilen alan %13,97 düzeyinde olup sulanabilir nitelikteki tarım arazisi ise %17,61 

düzeyindedir. Orman varlığı bakımından fakir sayılan ilimizin toplam yüzölçümünün sadece %12 

orman ve fundalıklardan oluşmaktadır. (Bakınız Şekil 34) 

Şekil 34 İlin toplam yüzölçümünün niteliklerine göre sınıflandırılması 

TAŞLIK KAYALIK 

ALAN .%; 4,75 

ORMAN VE 

FUNDALIKLAR %; 

12,01 

Kaynak : Tarım İl Müdürlüğü 

SU SATIHLARI %; 

1,45 

ÇAYIR VE MERA %; 

46,76 

159 

YERLEŞİM 

ALANLARI %; 0,75 

SULANABİLİR ARAZİ 

%; 17,61 

SULANAN ARAZİ %; 

13,97 

SUSUZ ARAZİ %; 

2,70

Susuz tarım arazisi durumunda olan alan yaklaşık %2,7 civarında bulunmaktadır. Bu tabloda 

dikkat çeken nokta sulanabilir olmakla beraber sulu tarım yapılamayan alanların büyüklüğüdür. 

Sulama projelerinin hayata geçirilmesi ile bu arazilerin bir bölümünde daha sulu tarıma başlanması 

halinde ilin tarımsal üretimini dikkat çekecek şekilde artıracağı beklenmektedir. 

Tablo 88 Tarım arazilerinin ilçelere dağılımı ve sulanabilme durumları 

İLÇELER 

A 

DEVLET 

SULAMA- 

LARI 

(Ha) 

B 

HALK 

SULAMA- 

LARI 

(Ha) 

A+B 

TOPLAM 

SULANAN 

(Ha) 

C 

SULANA- 

BİLİR 

ARAZİ 

(Ha) 

(A+B)+C 

TOPLAM 

(Ha) 

160 

E 

SUSUZ 

(Ha) 

(A+B)+C+E 

TOPLAM 

(Ha) 

SULANAN 

TARIM 

ARAZİSİ 

% 

SULANA- 

BİLİR 

TAR.AR. 

% 

SUSUZ 

TAR. AR. 

% 

MERKEZ 17.766 3.900 21.666 28.191 49.857 5.235 55.092 39,33 51,17 9,50 

AKÇADAĞ 33.447 9.972 43.419 29.870 73.289 2.066 75.355 57,62 39,64 2,74 

ARAPGİR 2.121 838 2.959 19.367 22.326 3.446 25.772 11,48 75,15 13,37 

ARGUVAN 4.286 3.370 7.656 37.369 45.025 3.301 48.326 15,84 77,33 6,83 

BATTALGAZİ 5.069 7.533 12.602 4.981 17.583 0 17.583 71,67 28,33 0,00 

DARENDE 9.617 12.118 21.735 20.530 42.265 2.756 45.021 48,28 45,60 6,12 

DOĞANŞEHİR 8.595 415 9.010 16.608 25.618 2.675 28.293 31,85 58,70 9,45 

DOĞANYOL 452 1.394 1.846 687 2.533 270 2.803 65,86 24,51 9,63 

HEKİMHAN 4.851 7.913 12.764 17.199 29.963 3.840 33.803 37,76 50,88 11,36 

KALE 542 553 1.095 697 1.792 118 1.910 57,33 36,49 6,18 

KULUNCAK 5.245 3.596 8.841 9.070 17.911 2.617 20.528 43,07 44,18 12,75 

PÜTÜRGE 1.355 1.428 2.783 2.112 4.895 525 5.420 51,35 38,97 9,69 

YAZIHAN 17.150 5.288 22.438 25.310 47.748 3.320 51.068 43,94 49,56 6,50 

YEŞİLYURT 1.861 2.714 4.575 6.566 11.141 3.335 14.476 31,60 45,36 23,04 

TOPLAM 112.357 61.032 173.389 218.557 391.946 33.504 425.450 


Daha önce belirtildiği gibi ilin toplam tarım arazisi 425.450 Hektar düzeyindedir. Tarım 

arazisi varlığı bakımından Akçadağ ilçesi 75.355 hektar tarım arazisi ile ilk sırada gelmektedir. En 

az tarım arazisine sahip olan ilçemiz ise 1.910 hektar ile Kale ilçesidir. Sahip olduğu tarım arazisi 

içerisinde en fazla sulu tarım yapılabilen İlçemiz Battalgazi ilçesidir. Battalgazi ilçesi sahip olduğu 

toplam tarım arazisinin yaklaşık %71’inde sulu tarım yapmaktadır. Toplam tarım arazisinin %11,48 

ancak sulu tarım yapan Arapgir ilçesi oransal olarak en az sulu tarım yapılan ilçemiz durumundadır. 

Oransal olarak en fazla susuz tarım arazisi olan ilçemiz ise %23 ile Yeşilyurt ilçesidir. İlçelerin 

sahip oldukları tarım arazilerinin sulu, sulanabilir ve susuz olarak kullanılan arazilerin oransal 

büyüklükleri Şekil 35’de grafik ortamında görülmektedir.

Şekil 35 İlçelerin sahip oldukları tarım arazilerinin sulanabilirliği bakımından nispi payları 

% 

90,00 

80,00 

70,00 

60,00 

50,00 

40,00 

30,00 

20,00 

10,00 

0,00 

MERKEZ 

AKÇADAĞ 


ARAPGİR 

ARGUVAN 

BATTALGAZİ 

DARENDE 

DOĞANŞEHİR 

161 

DOĞANYOL 

HEKİMHAN 

KALE 

KULUNCAK 

SULANAN AR. SULANABİLİR AR. SUSUZ AR. 

İlde bulunan tarım arazilerinin 173.389 Hektar’lık kısmı sulu tarım yapılan arazi olup, bunun 

79.711. Hektarı tarla, 87.560 Hektarı meyvelik olarak ve 6.118 Hektarı sebze yetiştiriciliği amaçlı 

kullanılmaktadır. Sulanabilir toplam 218.557 Hektarlık kısım ise tarla olarak kullanılmaktadır. 

Susuz tarım arazisinin 26.062 Hektarı tarla ve 7.442 hektarı ise bağdır.(Bakınız Tablo 89) 

Tablo 89 İl Tarım Arazisinin Kullanım şekli ve Sulanabilirlik Durumu 

ARAZİNİN VASFI Tarla Meyvelik Sebzelik Bağ Toplam 

Sulanan (Ha) 79.711 87.560 6.118 0 173.389 

Sulanabilir(Ha) 218.557 0 0 0 218.557 

Susuz(Ha) 26.062 0 0 7.442 33.504 

Toplam 324.330 87.560 6.118 7.442 425.450 


İlin toplam tarım arazisinin yaklaşık %76’sı tarla olarak, yaklaşık %20’si meyvelik ve 

yaklaşık %3’ü ise bağ ve sebzelik olarak kullanılmaktadır. 

PÜTÜRGE 

YAZIHAN 

YEŞİLYURT

Şekil 36 Malatya Tarım Arazilerinin Kullanım Amacına Göre Dağılımı 

Sebzelik 

1,44% 

Meyvelik 

20,58% 

Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü 

Tarla 

76,23% 

Bağ 

1,75% 

Şekil 37 Malatya İlinde bulunan tarımsal işletmeler ve işletme büyüklükleri, 2001 

Tolam İçindeki payı (%) 

40,00 

35,00 

30,00 

25,00 

20,00 

15,00 

10,00 

5,00 

0,00 

3,2 

0,2 

5'den az 

5,6 

5-9 

0,9 

Kaynak :DİE VII Genel Tarım Sayımı 

21,3 

37,5 

6,1 

10-19 

20-49 

25,3 

22,2 

31,3 

50-99 

8,4 

162 

22,2 

100-199 

1,6 

8,9 

200-499 

İşletme Büyüklüğü (Da) 

0,2 

3,4 

500-999 

Tarımsal İşletme (%) Sahip Olunan Arazi(%) 

DİE tarafından 2001 yılında yapılan Genel Tarım sayımı sonuçlarına göre( Bakınız 

Şekil 37) Malatya ilinde bulunan ve üzerinde tasarruf ettiği tarım arazisi 5 Dekardan az olan 

tarımsal işletmelerin toplam tarımsal işletmeler içerisindeki payı %3,2‘si olup, bu tarım 

işletmelerinin toplam tarımsal arazi içerinde tasarruf ettikleri arazilerin oranı ise sadece %0,2 

düzeyindedir. 49 Dekar’dan daha az toprak üzerinde zirai faaliyet sürdüren tarım işletmelerinin, 

toplam tarım işletmeleri içerisindeki payı %67,6 iken bu tarım işletmelerinin kullandıkları tarımsal 

arazi ise toplam tarımsal arazi içerisinde sadece %32,4 düzeyindedir. Buradan hareketle Malatya 

ilinde tarım işletmelerinin yarıdan fazlasının (%67,6) 49 Dekar’dan daha az arazi üzerinde zirai 

faaliyetini sürdürdüğü ve bu işletmelerin kullandıkları tarım arazisinin, toplam tarım arazisinin 

0,0 

0,0 

1000-2499 

0,0 

0,0 

2500-4999 

0,0 

1,6 

5000+

yaklaşık(%32,4) üçte birine tekâbül ettiği görülmektedir. 50 Dekarlık tarımsal işletme büyüklüğünü 

aşan tarımsal işletmelerde ise , üzerinde tasarruf edilen tarımsal arazi miktarı, işletme sayısının 

önüne geçmektedir; yani tarımsal işletme başına düşen tarımsal arazi miktarı artmaya 

başlamaktadır. İldeki tarımsal işletmeler, üzerinde tasarruf ettikleri arazi bakımından 20-49 dekar 

arazi aralığında yoğunlaşmışlardır. 

Tablo 90 Türkiye ve Malatya’da Kimyevi Gübre Kullanımı ve hektar başına düşen gübre ,2002 

Malatya Türkiye 

% 21 Azotlu 45.068 5.708.835 

% 16-18 Fosforlu 29.534 2.789.670 

% 48-52 Potaslı 834 147.136 

Toplam(Ton) 75.436 8.645.641 

Tarım Arazisi(Ha) 425.450 26.579.218 

Tarım arazisine düşen gübre(Ton/Hektar) 0,177 0,325 

Kaynak:DİE ve Tarım İl Müd. 

Tablo 90‘da görüldüğü gibi Malatya’da ve ülke genelinde kullanılan kimyevi gübre 

miktarları karşılaştırıldığında birim tarım arazisine (Hektara )düşen kimyevi gübre kullanım miktarı 

ülke ortalamasının altındadır. 

Tablo 91 Seçilmiş tarımsal araç ve gereçlerin Türkiye ve Malatya sayıları,2002 

Toplam içinde 

Türkiye(Adet) Malatya(Adet) Malatya’nın Payı % 

Yayık Makinesi 210.088 3.455 1,64 

Kültüvatör 415.664 5.848 1,41 

Krema Makinesi 255.170 2.140 0,84 

Traktör Pulluğu 904.197 7.242 0,80 

Traktör 970083 7735 0,80 

Motopomp 342.452 2.659 0,78 

Römork 945777 7203 0,76 

Su Tankeri 168142 1205 0,72 

Pülverizatör 800.117 5.220 0,65 

Harman Makinesi(Batöz) 193.386 1.136 0,59 

Kombine Hububat Ekim Makinesi 156.361 356 0,23 

Kimyevi Gübre Dağıtma Makinesi 305587 578 0,19 

Çapa Makinesi 138.625 177 0,13 

Süt Sağım Makinesi 102.616 104 0,10 

Yağmurlama Tesisi 

Kaynak :DİE 

185.570 124 0,07 

Tarımsal araç ve gereçlerin sayısal miktarı dikkate alındığında toplam içerisindeki payları 

itibariyle yapılan sıralama Tablo 91‘de görülmektedir. Bu sıralama, Malatya ilinde bulunan tarımsal 

işletmelerin ağırlıklı olarak küçük tarım işletmesi mahiyetinde olduğu tespiti ile anlamlı bir uyum 

göstermektedir. Şöyle ki tarımsal araç ve gereç toplamından Malatya ilinin aldığı pay,görece daha 

büyük ölçekli tarımsal işletmelerde kullanılan tarımsal araç ve gereçler(örneğin yağmurlama tesisi) 

için düşük, daha çok küçük aile tarım işletmelerinde kullanılan bazı tarımsal araç ve gereçleri 

(örneğin yayık makinesi) için ise bu pay yükselmektedir. 

163

3.2.2. Tarımsal Üretim 

3.2.2.1.Bitkisel Varlık ve Bitkisel Üretim 

Gerek toprak ve iklim yapısı gibi kısıtlamalar gerekse çiftçi alışkanlıkları ve mevcut 

tarımsal bilgi alt yapısının da etkisi ile Malatya ili bitkisel varlık ve bitkisel üretim çeşitliliği sınırlı 

görülmektedir. İlde 2003 yılında toplam 1.314.370 Da alanda buğday ekimi yapılmış olup, toplam 

1.647.880. Da alanda ise tahıl ziraatı yapılmıştır. Toplam tahıl ekimi yapılan alan toplam tarım 

alanlarının yaklaşık %38 tekabül etmektedir. Genel olarak ekimi yapılan türler ve bu türlerin 

ekiminin yapıldığı tarım arazilerinin büyüklülüğüne bakıldığında türler arasında çok da dengeli bir 

dağılımın olmadığı söylenebilir. Bu durum; toprak ve iklim kısıtlamaları, çiftçi alışkanlığı, tarımsal 

rehberliğin yeterli olamaması gibi sebeplerle bitkisel üretimde ürün çeşitlendirmesini yeterli 

düzeyde olmamasından kaynaklanmaktadır. Son yıllarda bitkisel üretim alanında çeşitliliğe 

gidilmesi yönünde oluşmakta olan çabaların bu tabloyu değiştirmesi umulmaktadır. 

Tablo 92 Yıllar itibariyle Tahıl ve baklagil ekim alanı ve üretim miktarı 

Tahıllar ve Baklagiller 2001 2002 2003 

Ekiliş Al. (da) 1.289.310 1.284.360 1.314.370 

Buğday Üretim (ton) 222.906 231.370 231.505 

Verim (kg/dekar) 173 180 176 

Ekiliş Al.(da) 313.820 330.060 332.280 

Arpa Üretim (ton) 59.506 76.517 72.667 


Ekiliş Al.(da) 680 0 0 

Çavdar Üretim (ton) 12 0 0 


Ekiliş Al.(da) 160 120 100 

Yulaf Üretim (ton) 16 12 13 


Ekiliş Al.(da) 2.050 1.800 1.100 

Mısır Üretim (ton) 540 505 330 


Ekiliş Al.(da) 60 30 30 

Pirinç Üretim (ton) 18 9 9 


Ekiliş (da) 56600 62.700 56.280 

Nohut Üretim (ton) 5341 6.309 5.397 


Ekiliş (da) 52310 48.680 43.800 

Fasulye Üretim (ton) 9762 8.547 7.155 


Ekiliş (da) 400 100 180 

Mercimek (yeşil) Üretim (ton) 36 9 15 


Ekiliş (da) 3920 3.990 4.330 

Mercimek (kırmızı) Üretim (ton) 341 426 410 


Ekiliş (da) 19370 17.610 16.800 

Fiğ Üretim (ton) 6116 5.825 4.106 



164

Tablo 93 Yıllar itibari ile Endüstriyel Bitkiler, Yağlı Tohumlar,Yumru ve Yem Bitkileri ekim 

alanları ve üretim miktarları 

Endüstriyel Bitkiler 2001 2002 2003 

Tütün 

Şeker Pancarı 

Yağlı Tohumlar 

Ayçiçeği 

Yumru ve Yem Bitkileri 

Soğan (kuru) 

Sarımsak (kuru) 

Patates 

Hayvan Pancarı 

Yonca 

Korunga 


Ekiliş (da) 6.870 9.730 7490 

Üretim (ton) 1.066 1.420 1092 

Verim (kg/dekar) 155,17 145,94 145,79 

Ekiliş (da) 29.200 34.600 38130 

Üretim (ton) 138.500 160.000 162000 

Verim (kg/dekar) 4743,15 4624,28 4248,62 

Ekiliş (da) 500 20 0 

Üretim (ton) 85 3 0 


Ekiliş (da) 3.190 3.030 3010 

Üretim (ton) 4.926 4.431 4646 

Verim (kg/dekar) 1.544 1.462 1.544 

Ekiliş (da) 250 300 380 

Üretim (ton) 130 193 266 


Ekiliş (da) 3.690 2.340 2370 

Üretim (ton) 6.034 4.400 4120 

Verim (kg/dekar) 1.635 1.880 1.738 

Ekiliş (da) 100 100 170 

Üretim (ton) 120 400 715 

Verim (kg/dekar) 1.200 4.000 4.206 

Ekiliş (da) 12.340 12.450 12460 

Üretim (ton) 9.138 11.409 11951 


Ekiliş (da) 2.540 2.620 2560 

Üretim (ton) 707 736 641 

Bu bağlamda tahıl ve baklagiller ; Endüstriyel Bitkiler; Yağlı Tohumlar; Yumru köklü ve Yem 

bitkileri grubunda üretim alanları, üretim miktarları ve verimlilik düzeylerine ilişkin bilgiler Tablo 

92 ve Tablo 93 de sunulmuştur. 

Malatya ili sebze üretimine bakıldığında üretim miktarı bakımından ağırlığı domates ve 

karpuz üretimi oluşturmaktadır. 2003 yılı verilerine göre ilde üretilen toplam sebze üretimi 

içerisinde (tonaj bakımından) %37 ile karpuz ilk sırada gelmekte, bunu yaklaşık %33 ile domates 

izlemektedir. Kavun üretimi yaklaşık %13, dolmalık biber %5, hıyar %4, patlıcan %1,4 ve ıspanak 

ise %1,2 paya sahiptir. Belirtilen sebze üretimi, toplam sebze üretiminin yaklaşık %95’ini 

oluşturmakta olup, kalan üretim düzeyleri ise tür başına %1 altında bulunmaktadır. Detaylı bilgi 

Tablo 94’de belirtilmiştir. 

165

Tablo 94 Yıllar İtibariyle Malatya ili sebze üretimi 

Sebze 2001 2002 2003 

Bakla (Taze) (ton) 0 0 2 

Bamya (ton) 2 0 2 

Barbunya Fasulye (Taze) (ton) 8 7 7 

Bezelye (Taze) (ton) 0 0 

Dolmalık Biber (ton) 7361 7155 7214 

Sivri - Çarliston Biber (ton) 790 965 1001 

Domates (ton) 41330 45487 51139 

Fasulye (Taze) (ton) 673 650 622 

Havuç (ton) 90 93 60 

Hıyar (ton) 5613 5716 5901 

Bal Kabak (ton) 169 75 72 

Sakız Kabak (ton) 1282 1251 1308 

Ispanak (ton) 1732 1818 1816 

Karnabahar (ton) 0 0 0 

Karpuz (ton) 45362 50272 56674 

Kavun (ton) 19359 20256 20152 

Beyaz Lahana (ton) 1353 1220 1253 

Göbekli Marul 358 365 375 

Maydanoz (ton) 101 147 139 

Patlıcan (ton) 2096 2125 2125 

Sarımsak (Taze) (ton) 46 54 35 

Soğan (Taze) (ton) 548 489 460 

Kırmızı Turp (ton) 50 69 66 


İlin bitkisel üretimi potansiyeli, meyve üretimi açısından incelendiğinde; yumuşak çekirdekli 

meyveler grubunda meyve veren ağaç sayısı bakımından 2003 yılı itibariyle elma ağacı varlığı 

349.535. adet ve yaklaşık %63 düzeyinde payla birinci, 184.880 kök ağaçla (ve %33 payla ) armut 

ağaç varlığı ikinci sırada gelmektedir. 

166

Tablo 95 Meyve Üretimi (Yumuşak çekirdekliler ve üzümsü Meyveler) 

Yumuşak çekirdekliler 2001 2002 2003 

Üretim (ton) 3.378 3.232 3.639 

Armut 

Ağaç Sayısı 

Meyve Veren Yaşta 186.435 

Meyve Vermeyen Yaşta 20.740 

184.875 

19.790 

184.880 

18.565 

Üretim (ton) 235 252 305 

Ayva 


Meyve Veren Yaşta 

Meyve Vermeyen Yaşta 

18.540 

1.755 

18.845 

2.010 

19.105 

1.455 

Üretim (ton) 15.236 14.488 15.767 

Elma 




345.600 349.535 

65.130 

Üzümsü meyveler 2001 2002 2003 

Üretim (ton) 420 360 360 

Çilek(Dekar) 


Meyve Veren Yaşta (Da) 


55 

0 

70 

5.293 

70 

0 

Üretim (ton) 5.101 133.030 5.831 

Dut 




6.585 

0 

133.200 

6.300 


Nar 




1.580 

440 

1.600 

650 

1.700 

780 

Trabzon 

Hurması Ağaç Sayısı 

Üretim (ton) 



0 

6.250 

7 

2.100 

4.300 

14 

3.350 

3.900 

Üretim (ton) 17.955 17.293 16.355 

Üzüm (Dekar) 




7.377 

108 

7.337 

105 

7.222 

111 


Üzümsü meyveler grubunda 2003 yılında 70 dekar alanda 360 ton çilek üretimi 

yapılmıştır.Bu grupta yer alan meyve veren dut ağacı sayısı 133.200 adettir. 

167

Tablo 96 İlin taş çekirdekli ve sert kabuklu meyve üretimi ve ağaç varlığı 

Erik 

İğde 

Kayısı 

Kiraz 

Kızılcık 

Şeftali 

Vişne 

Zerdali 

Taş çekirdekliler 2001 2002 2003 









Antep 

Fıstığı Ağaç Sayısı 

Ceviz 

Badem 


Üretim (ton) 682 654 765 

Meyve Veren Yaşta 27.610 27.880 28.230 

Meyve Vermeyen Yaşta 3.685 3.510 2.870 




Üretim (ton) 268.434 125.889 227.504 

Meyve Veren Yaşta 5.812.584 5.962.016 6.083.000 


Üretim (ton) 1.355 1.075 1.618 





Meyve Vermeyen Yaşta 830 840 570 

Üretim (ton) 1.071 1.021 1.058 



Üretim (ton) 720 549 633 



Üretim (ton) 1.355 1.286 2.161 


Meyve Vermeyen Yaşta 4.200 3.250 350 

Sert Kabuklular 2001 2002 2003 






Üretim (ton) 1.840 1.794 2.156 



Üretim (ton) 232 236 376 



Taş çekirdekli meyveler grubunda Malatya ilinin sembolü sayılabilecek kayısı toplam ağaç 

varlığı içerisinde % 96 düzeyinde bir paya sahiptir. Yani her yüz ağaçtan 96 tanesi kayısı ağacıdır. 

Sert kabuklu meyveler grubunda 2003 yılı itibariyle ağaç varlığı bakımından ceviz ağaç varlığı %50 

paya sahiptir. 

168

3.2.2.2.Kayısı ve Kayısı Yetiştiriciliği 

3.2.2.2.1. Kayısının Anavatanı ve Tarihçesi 

Yapılan çalışmalar kaysının ilk anavatanının, orta Asya'dan batı Çin'e kadar uzanan alanı 

kapsadığını ortaya konmuştur. Bu gün Çin'in kuzey ve kuzey-doğu dağlık alanları, Hinjiang 

bölgesindeki Tian-Şan ve Altay dağları ile Orta, Asya ve Mançurya 'yı içine alan çok geniş bir 

bölgenin kayısının ilk anavatanı olduğu bilinmektedir. Çin, Orta Asya ve Yakındoğu olmak üzere 

kayısının 3 gen merkezi bulunmaktadır. 

Kayısı Çin'de milattan 3000 sene öncesine kadar bilinmekteydi. Büyük İskender'in Asya 

seferleri sırasında (M.Ö.330-323) İran ve Transkafkaslar üzerinden kayısı önce Anadolu'ya 

getirilmiştir. Yukarıdaki tarihi bilgiler kaysının Anadolu'da yaklaşık 2000 yıldan fazla bir 

geçmişinin olduğunu göstermektedir. Anadolu'dan Batıya yayılışı M.Ö. I.yüzyılda olmuş, daha 

sonra Romalıların Anadolu’yu istilası sırasında tüccarlar tarafından önce İtalya'ya , sonra 

Yunanistan'a götürülmüş, bu ülkelerde “Altın Elma” da denilen kayısının tarımına önem verilmiştir. 

Kayısının İtalya ve Yunanistan'dan diğer Avrupa ülkelerine geçişi çok eskiye dayanmaktadır. 

Kayısının XIII yüzyılda İngiltere'ye; XVIl.yüzyılda ise Fransa ve Amerika'ya götürülmüş 

olabileceği tarihçiler tarafından ifade edilmektedir. 

3.2.2.2.2. Malatya’da Yetiştirilen Önemli Kayısı Çeşitleri 

I- Hacıhaliloğlu 

Malatya'nın en önemli kurutmalık kayısı çeşididir. Malatya'daki kayısı ağacı varlığının yaklaşık 

% 73'ünü oluşturur. Meyveleri orta irilikte 23-25 gram ağırlıkta, meyve şekli oval simetrik, meyve 

kabuk ve et rengi sarı kırmızı yanak oluşturma eğilimindedir.Meyve az sulu, çok tatlı, aromalı, pH 

4,5-4,8; Suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % 24-28'dir. Malatya da temmuz ayının 2. 

haftası olgunlaşarak hasada hazır hale gelir. 

II- Hasanbey 

Malatya'nın ,en önemli sofralık kayısı çeşididir. Ağaç şekli yayvan olup kuvvetli büyür. 

Meyve kalp şeklinde iri 40-55 g ağırlığında meyve eti sert dokulu ve tatlıdır. Meyve kabuk ve et 

rengi sarı, Suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % 18-22 ; pH 4,9-5,l 'dir. Malatya da Haziran 

sonu Temmuz başında olgunlaşır. 

III- Kabaaşı 

Malatya’da 1970’li yıllarda yapılan bir selleksiyon çalışması sonucunda bulunmuş 

kurutmalık bir çeşittir. Malatya da ağaç sayısı bakımından Hacıhaliloğlu çeşidinden sonra 

ikinci sıradadır. Ağaçları orta büyüklükte, dik ve kuvvetli gelişir. Meyve orta irilikte 30-35 

gram ağırlığında, oval şekilli ,kabuk ve et rengi sarıdır. Meyve tatlı olup, pH 3,8-4,6 ve Suda 

çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % 24-26'dır. Malatya da Temmuz başında olgunlaşır. 

IV-Soğancı 

Malatya Zirai Araştırma İstasyonu tarafından yapılan bir selleksiyon çalışması 

sonucu bulunmuştur. Ağaçları iri, dik-yayvan şekilli olup orta derecede verimlidir. Meyveleri 

28-32 gr ağırlığında, yuvarlak şekilli, meyve kabuk ve et rengi sarıdır. Meyve tatlı, pH 4,5-4,7 

ve Suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) miktarı % 23-26'dır. Malatya’da Temmuz ayının 

ikinci haftası olgunlaşır. 

169

3.2.2.2.3. Malatya Kaysının Besin Değeri ve Beslenme açısından önemi 50 

Kayısı insan sağlığı için önemli fonksiyonlara sahip bir meyvedir. İnsan vücudunun günlük 

enerji ve protein gereksiniminin karşılanmasında katkıda bulunmakla birlikte mineral maddelerden 

potasyum, fosfor, kalsiyum, demir bakımından özellikle A vitaminince çok zengindir. A 

vitamininin öncü maddesi olan B-karoten vücudu ve organizmaları saran epidel doku , göz sağlığı , 

kemik ve diş gelişimi ile endokrin bezlerinin çalışması için gereklidir.Bu görevlerinden başka A 

vitamini üreme ve büyüme , enfeksiyonlara karşı vücut direncinin artırılmasında önemli rol 

oynar.Ayrıca A vitamini organizmanın ve sağlıklı hücrelerin direncini artırarak kansere karşı 

koruyucu görev yapmaktadır.Bu koruyucu aktivite sigara ve alkol kullananlar için daha da 

önemlidir. Serbest radikallerin oluşumuna ve hücre ölümüne neden olan protein ve yağ asitlerinin 

bozulma tepkimelerini önlemektedir. 

Kayısı sodyumca fakir,potasyumca zengin olması nedeni ile kalp yetmezliği, böbrek 

hastalıları , hepatit , siroz, tedavisinde olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. 

Kuru kayısının beslenme ve sağlık açısından en önemli bileşiklerinden birisi de diyet lifidir. 

100 gr kuru kayısıda yaklaşık olarak 24 gr diyet lifi bulunur.Yetişkin bir insanın günlük diyet lifi 

gereksinimi ise 25 gr’dır.Diyet lifi sindirim sisteminde salgılar ve enzimler tarafından 

hidrolizlenemeyen polisakkarit ve lignin gibi bileşiklerden oluşmaktadır. Diyet lifi kabızlık , 

irritabl kolon sendromu, apandisit, hemoroid, diş hastalıları, şişmanlık, şeker hastalığı, kroner kalp 

hastalıkları ve kolon kanseri gibi hastalıkların oluşum riskini azaltmakta, bağırsağın düzenli 

çalışmasını sağlamaktadır. Kayısının insan sağlığı için diğer bazı faydaları ; 

- Beynin düzenli çalışmasını sağlayarak, yorulmayı önleyip stresi azaltır. 

- Karaciğerin tahrip olan kısımlarının onarımını sağlar 

- Kemiklerin daha düzgün ve sağlam olmasında rol oynar. 

- Dişleri güçlendirir. 

- Böbrek taşı teşekkülünü azaltır. 

- Kansere karşı koruyucu etkiye sahiptir. 

- Kalp kaslarını güçlendirerek düzenli çalışmasını sağlar. 

- Kan yapımını artırarak kansızlığı önler. Mide ve on iki parmak bağırsağı ülserini önler ve 

mevcut oluşumları tedavi eder. 

- Dengeli beslenme için vazgeçilmez bir besindir. 

- Üreme sistemi üzerinde olumlu etki yapar ve cinsel güçü artırır. 

3.2.2.2.4. Kayısı Mamulleri 

Dünyada üretilen kayısının önemli bir kısmı sofralık(yaş) olarak tüketilmektedir. Fakat 

kayısının hasat döneminin kısa oluşu ve çabuk bozulması nedeniyle kayısı daha çok kurutularak 

veya çeşitli şekillerde işlenerek değerlendirilmektedir. Kurutmalık kayısılar 2 ana kategoriye ayrılır 

Bunlar natürel ve kükürtlenmiş kuru kaysılardır. 07 Temmuz 1992 tarihinde TSE tarafından kabul 

edilerek zorunlu olarak uygulamaya konulan TS 485 kuru kayısıda standartlarına göre Natürel kuru 

kayısı hiçbir kimyasal ve benzeri işlemden geçirilmeden sadece güneşte bekletilerek kurutulan 

kaysıdır. Kükürtlenmiş kuru kayısı ise kükürt dioksit ile işlem görmüş ve kurutulmuş kayısıdır. 

Kayısı Çekirdeği: Yerli kayısı çeşitlerinin çekirdeklerinin içi tatlı olup, yabancı ve zerdali 

formundaki kaysıların çekirdeklerinin içi genellikle acıdır. Tatlı kayısı çekirdekleri esas olarak 

çerez olarak tüketilmektedir. Acı kayısı çekirdeği ise kozmetik ve ilaç sanayinde hammadde olarak 

50 Bu bölümün hazırlanmasında Prof.Dr. Sevinç YÜCESAN(Hacettepe Üni) ; Prof.Dr.Sabahaddin 

USLU(İnönü Üni.) ; Prof.Dr.Mehmet PALA(TÜBİTAK) ve Uz.Dr.Mehmet H.SÖZEN’in çalışmalarından 

yararlanılmıştır. 

170

kullanılmaktadır. Ayrıca kayısı çekirdeğinden badem yağı, yemeklik yağ, aroma esansı gibi 

mamuller elde edilmektedir. 

Alternatif Kayısı ürünleri: Kayısı kuru kayısı olarak tüketiminin yanında Minimal işlenmiş 

kayısı, dondurulmuş kayısı, kayısı konservesi, kayısı pulpu, kayısı nektarı, marmeladı, jölesi, 

kreması ekstrüzyon mamuller (pestil), kayısı likörü ve diğer bir çok mamullün üretiminde ana veya 

yardımcı madde olarak bir çok ürünün üretiminde kullanılmaktadır. 

3.2.2.2.5. Ekonomik Değer Olarak Kayısı 

Bir ılıman iklim meyvesi olan kayısı, dünyanın bir çok ülkesinde değişik tür ve çeşitte 

yetiştirilmektedir. Ancak kayısı üretimi her iklim koşulunda verimli olmayıp, üretiminde bazı 

ülkeler taşıdıkları uygun koşullar nedeni ile öne çıkmış ve sektörde yüksek rekabet gücüne sahip 

bulunmaktadır. Ülkemiz yaş kayısı yetiştiriciliğinde dünyanın önde gelen ülkesi durumundadır. 

Ayrıca Ülkemiz, münhasıran da Malatya ili, ekolojik yapı itibariyle kayısı için taşıdığı ideal 

koşullar nedeni ile kayısı üretiminde tartışmasız üstünlüğe sahip bulunmaktadır. Kuru kayısı 

üretiminde belirleyici olan; tane ağırlığı, ihtiva ettiği katı madde oranı, pH oranı, tatlılığı ve 

aroması gibi özellikleri bakımından Malatya kayısısı dünyada kurutmalık olarak çok yüksek 

rekabet gücüne ve haklı bir şöhrete sahip bulunmaktadır. 

Dünyada 400.000. Ha alanda kayısı tarımı yapılmakta ve yaklaşık 2,530 milyon ton yaş 

kayısı üretilmektedir. 51 Dünya kayısı üretiminde ülkemiz ilk sırada gelmekte olup, diğer ülkeler 

İran, İtalya, Pakistan, İspanya, Fransa, Fas ve ABD ‘dir. İran ve Pakistan halihazırda kayısı 

piyasasında çok önemli yere sahip olmasalar da üretim düzeyleri ve maliyet avantajları dikkate 

alındığında gelecekte, dünya yaş ve kuru kayısı pazarında kendilerinden daha sık söz ettirecek 

potansiyele sahip bulunmaktadır. 

2003 yılı itibariyle dünya yaş kayısı üretimi 2.529.259. ton düzeyinde bulunmaktadır. 

Dünya yaş kayısı üretiminde ilk sırayı alan Türkiye’nin yaş kayısı üretimi(2003 rakamları itibariyle) 

440.000.-ton düzeyindedir. Ülkemizin dünya kayısı üretimindeki payı yıllar itibariyle salınım 

göstermekte olup, bu pay yaklaşık %16-20 düzeyinde salınmaktadır. 2003 yılı verilerine göre 

Ülkemiz dünya yaş kayısı üretiminin %17,4’ünü tek başına gerçekleştirmiştir. Kayısı üretiminde 

ülkemizi %11,2 üretim payıyla İran, %5,6 ile İspanya ve % 4,9 ile Pakistan takip etmektedir. 

(Bakınız Tablo 97) 

Tablo 97 Dünya yaş kayısı üretimi ,Ton 

YIL 

2003 

Yılı 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Payı 

% 

TÜRKİYE 241.000 306.000 540.000 378.000 579.000 470.000 315.000 440.000 17,4 

İRAN 214.616 225.024 243.327 240.715 262.432 282.890 284.000 284.000 11,2 

İTALYA 137.033 102.944 135.613 212.168 201.372 193.828 200.110 108.539 4,3 

PAKİSTAN 188.063 188.967 190.852 120.500 125.889 124.675 125.000 125.000 4,9 

İSPANYA 197.800 141.915 149.800 148.924 142.498 134.767 119.200 142.300 5,6 

FRANSA 175.856 158.100 80.295 180.880 138.944 103.164 171.801 111.000 4,4 

FAS 88.100 103.600 116.800 106.400 119.600 104.300 86.200 97.950 3,9 

ABD 71.940 126.100 107.501 82.100 79.650 74.840 81.650 88.810 3,5 

ÇİN 105.505 109.090 67.049 75.376 88.317 83.956 72.218 73.218 2,9 

DİĞER 1.149.511 935.262 864.671 962.664 1.041.533 905.909 1.031.806 1.058.442 41,8 

TOPLAM 2.569.424 2.397.002 2.495.908 2.507.727 2.779.235 2.478.329 2.486.985 2.529.259 100,0 

Kaynak:FAO İnternet kayıtları, 

Not:Tablodaki ülke sıralaması 1996-2003 dönemi üretim ortalamasına göre yapılmıştır. 

51 Kaynak Tarım İl Müd. 

171

Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre Dünyada en çok yaş kayısı ithalatı yapan 

ülkeler arasında ilk üç sırayı Avrupa Birliği ülkelerinden Almanya , İtalya ve Fransa almaktadır. 

İtalya ve Fransa dünyada önemli yaş kayısı ithalatçısı olmalarının yanında aynı zamanda önemli yaş 

kayısı ihracatçı ülkeleri arasında da yer almaktadır. (Bakınız Tablo 98 ve Tablo 99) Yine FAO 

kayıtlarında Türkiye’nin yaş kayısı ithalatı 2001 ve 2002 yıllarında sıfır olarak görülmekte olup, 

ülkemizin 1998-2002 yılları ortalamasına göre yılda 12,6 ton yaş kayısı ithal etmiş ve 78. sırada yer 

almıştır. 

Tablo 98 Başlıca yaş kayısı ithalatçısı ülkeler 

Yıllar 

İthalatçı Ülke(Ton) 1998 1999 2000 2001 2002 

172 

Yıllar 

Ortalaması 

Almanya 31.797 51.124 42.782 33.852 40.237 39.958 

İtalya 24.011 28.529 27.782 26.372 24.027 26.144 

Fransa 22.220 14.068 14.371 15.996 12.097 15.750 

Rusya Federasyonu 11.492 9.541 10.215 12.065 13.789 11.420 

İsviçre 8.866 12.196 9.322 9.661 9.456 9.900 

Avusturya 3.604 10.768 10.718 11.281 10.023 9.279 

Suudi Arabistan 7.526 3.000 7.924 8.862 15.587 8.580 


Dünya yaş kayısı ihracatında ilk dört sırayı AB ülkelerinden İspanya, Fransa,İtalya ve Yunanistan 

almaktadır. Bunları Suriye, ABD ve Güney Afrika takip etmektedir. (Bakınız .Tablo 99) 

Tablo 99 Başlıca yaş kayısı ihracatçısı ülkeler 

Yıllar 

Yıllar 

İhracatçı Ülke (Ton) 1998 1999 2000 2001 2002 Ortalaması 

İspanya 62.979 41.849 52.209 54.485 38.570 50.018 

Fransa 23.436 51.973 38.462 26.353 55.722 39.189 

İtalya 12.984 26.648 15.310 13.218 17.759 17.184 

Yunanistan 4.438 11.332 12.317 9.244 5.533 8.573 

Suriye 6.655 7.254 10.983 5.024 9.275 7.838 

ABD 6.778 9.307 6.313 8.038 8.087 7.705 

Güney Afrika 


4.939 6.026 8.987 5.288 5.556 6.159 

Türkiye 2002 yılında 4.600 ton yaş kayısı ihracatı yapmıştır Ülkemizin 1998-2002 yılları ihracat 

ortalaması ise 3.404 Ton/yıl olup, bu ortalama ile 10. sırada yer almıştır. 

Yaş kayısı ihracatında gerilerde yer olan Türkiye kuru kayısı ihracatında ise ilk sırada yer 

almaktadır.Tablo 100’de görüldüğü gibi ülkemiz tek başına toplam dünya kuru kayısı ihracatının 

(2000-2001-2002 yılları ortalamasına göre )%79’unu yapmıştır.

Tablo 100 Başlıca kuru kayısı ihracatçısı ülkeler 

Yıllar 

İhracatçı Ülke(Ton) 

2000 2001 2002 

173 

2000-01-02 

yılları 

Ortalaması 

Türkiye 70.252 85.670 66.763 74.228 79 

Özbekistan(*) 4.489 4.000 3.229 3.906 4 

İran 3.565 2.282 2.202 2.683 3 

ABD 1.893 2.708 3.302 2.634 3 

Fransa 1.776 2.094 1.963 1.944 2 

Tanzanya 1.450 1.722 978 1.383 1 

Kaynak: FAO İnternet Kayıtları (*) 2001 ve 2002 verileri resmi olmayan verilerdir. 

Dünyada en büyük kuru kayısı ithalatçısı ülkelerin başında Rusya Federasyonu gelmekte 

olup, bunu ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa takip etmektedir. 

Tablo 101 Başlıca kuru kayısı ithalatçısı ülkeler 

Yıllar 

İthalatçı Ülke (Ton) 

2000 2001 2002 

2000-01-02 

yılları 

Ortalaması 

Oran 

% 

Oran 

% 

Rusya Federasyonu 25.174 40.950 26.937 31.020 28 

ABD 16.618 16.199 16.951 16.589 15 

İngiltere 7.659 10.040 9.146 8.948 8 

Almanya 7.042 8.620 8.108 7.923 7 

Fransa 6.039 6.874 7.121 6.678 6 

Avusturya 4.536 5.894 5.683 5.371 5 

Kaynak: FAO İnternet Kayıtları 

Ülkemizde üretilen yaş kayısının yaklaşık yarısı Malatya’da üretilmektedir. Dünya kuru 

kayısı üretiminin ise %85'i Türkiye'de, bu üretimin %95'i ise Malatya'da üretilmektedir. Bu manada 

Malatya Türkiye’nin değil dünyanın en önemli kayısı üretim merkezidir. Dolayısıyla Malatya ilinin 

kuru kayısı üretimimi adeta ülke üretimini temsil etmektedir.

Tablo 102 Malatya ili 1980-2004 yılları arası kayısı üretimi 

YILLAR 

MEYVE 

VEREN 

AĞAÇ 

SAYISI 

(Adet) 

YAŞ 

KAYISI 

ÜRETİMİ 

(Ton) 

KURU 

KAYISI 

ÜRETİMİ 

(Ton) 

AĞAÇ BAŞINA 

ORT. 

VERİM(KĞ/AĞAÇ) 

174 

5 YILLIK 

HAREKETLİ 

ORTALAMA İLE 

KURU KAYISI 

ÜR.(TON) 

ÜRETİLEN 

YAŞ KAY./ 

ÜR.KURU 

KAY 

ORANI 

1980 1.023.500 28.892 6.626 28,23 4,36 

1981 1.054.900 28.510 7.793 27,03 3,66 

1982 1.152.250 49.896 14.551 43,30 19.857 3,43 

1989 3.194.950 216.798 49.267 67,86 26.064 4,40 

1990 3.326.015 91.830 21.050 27,61 32.400 4,36 

1991 3.790.815 153.880 37.660 40,59 34.095 4,09 

1992 3.898.015 161.468 39.474 41,42 37.628 4,09 

1993 4.131.300 93.525 23.023 22,64 39.549 4,06 

1994 4.405.600 263.371 66.935 59,78 35.685 3,93 

1995 4.711.400 132.201 30.652 28,06 34.710 4,31 

1996 4.821.400 83.847 18.343 17,39 44.808 4,57 

1997 4.986.760 144.297 34.599 28,94 39.397 4,17 

1998 5.106.623 296.989 73.510 58,16 48.909 4,04 

1999 5.355.448 165.664 39.879 30,93 57.036 4,15 

2000 5.643.558 330.724 78.212 58,60 55.471 4,23 

2001 5.812.584 268.434 58.980 46,18 50.774 4,55 

2002 5.962.016 125.889 26.772 21,12 4,70 

2003 6.083.000 227.504 50.025 37,40 4,55 

2004* 6.228.700 78.101 0 12,54 

Kaynak: Tarım İl Müd. 

Not:2004 yılı yaş kayısı üretim miktarı tahmini olup, kuru kayısı miktarı henüz tespit edilememiştir 

Malatya’da yaş kayısı üretiminde Akçadağ ilçesi ilk sırada yer almaktadır. Bunu Darende , 

Merkez ilçe ve Hekimhan takip etmektedir. 

Şekil 38 İlçeler itibari ile yaş kayısı üretimi, 2003 

TON 

70000 

60000 

50000 

40000 

30000 

20000 

10000 

0 

60352 

AKÇADAĞ 

37980 

DARENDE 

26112 

MERKEZ 

25000 

HEKİMHAN 

15700 

DOĞANYOL 

15400 

DOĞANŞEHİR 

12219 

BATTALGAZİ 

8525 

ARGUVAN 

7337 

PÜTÜRGE 

6160 

KALE 

Kaynak: Tarım İl Müd. 

Adeta dünyada Malatya ile özdeşleşen kayısı ve kayısı yetiştiriciliği Malatya’da her geçen 

gün büyüyen bir sektör mahiyetindedir. Sektörün gelişim seyri Tablo 102de görülmektedir. 

Malatya’da yıllar itibariyle meyve veren kayısı ağacı sayısı ve kayısı üretimi artmaktadır. Yıllar 

itibariyle üretimde görülen dalgalanmanın etkisini gidermek ve genel trendi görebilmek için 

hesaplanan 5 yıllık hareketli kuru kayısı üretim ortalaması da Malatya ilinde yıllar itibariyle kayısı 

üretiminin artmakta olduğunu açık olarak ortaya koymaktadır. Malatya’da üretilen her bir Kğ kuru 

6132 

YAZIHAN 

3725 

KULUNCAK 

2812 

YEŞİLYURT 

50 

ARAPGİR

kayısı için yetiştirilmiş yaş kayısı oranı(Yaş kayısı Üretim miktarı/Kuru kayısı üretim miktarı) 1980 

yılında 4,36 Kğ yaş kaysı/ Kuru kayısı iken bu oran 2003 yılında 4,55 Kğ olmuştur. Bu oranda 

görülen genel hafif yükselme eğilimi, geçen zaman içerisinde (1980-2003 yılları arasında) üretilen 

yaş kaysının daha fazla kısmının kuru kayısı dışı ürünler olarak değerlendirildiğini ortaya 

koymaktadır. Bu durum Malatya kaysısının, az da olsa taze tüketim ve alternatif kayısı mamullerine 

yöneldiğine işaret etmektedir. Bunun nedeni kuru kayısı pazarında çözülemeyen yapısal sorunların 

dönemsel olarak alternatif arayışları öne çıkarmasıdır. Bilinmelidir ki Malatya kayısısının rekabet 

etme güçünün en yüksek olduğu ürün gurubu kuru kayısı üretimidir. Ancak bütün bunlara karşılık 

Malatya yaş kayısısı hâla büyük oranda kuru kayısı üretiminde kullanılmaktadır. 

Son yıllarda taze ve kuru kayısı ihraç eden ülkelerin sayısında önemli artış vardır. Özellikle 

İran ve Pakistan yaş kayısı üretimlerindeki artışa bağlı olarak kuru kayısı üretimlerini de artırmış 

bulunmaktadır. Fakat bu ülkelerin halihazırda dünya kuru kayısı ticaretindeki payları düşüktür. 

Şekil 39 Yıllar itibari ile Malatya yaş ve kuru kayısı üretimi 

TON 

350000 

300000 

250000 

200000 

150000 

100000 

50000 

0 

1980 

1981 

1982 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

YILLAR 

175 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

YAŞ KAYISI ÜRETİMİ KURU KAYISI ÜRETİMİ 

Kaynak : Tarım İl Müd. Not: 2004 yılı yaş kayısı rekoltesi tahmini olup, kuru kayısı miktarı hesaplanmamıştır. 

Şekil 39 da görüldüğü gibi yaş kayısı üretimi yıllar itibariyle büyük farklılıklar göstermektedir. 

İklim koşullarına sıkı sıkıya bağlı olan kayısı yetiştiriciliği, risk oranı yüksek hassas bir zirai 

faaliyettir. İklim koşullarının olumlu olduğu yıllar kayısı üretimi artmakta, ancak iklim koşullarının 

elvermediği(ilk bahar geç donlarının yaşandığı ) yıllarda ürün rekoltesi düşmektedir. Bu durum 

öncelikle üreticileri olumsuz etkilemekte ancak bununla beraber il ve ülke bazında da gelir 

kayıplarına neden olmaktadır. İklim koşullarına aşırı bağlılık nedeni ile oluşan rekolte 

dalgalanmasının, üreticileri ülkeyi gelir kayıplarına uğratmasına ek olarak uzun vadede en önemli 

sakıncası, kuru kayısı üretimini artırmak için yoğun çaba sarf eden ülkelerin, Malatya kayısı 

rekoltesinin düşük olduğu yıllarda dünya kuru kayısı piyasasında sıkça adlarının geçer olmasıyla 

sektörde kalıcı yer edinmeleri ihtimalidir. Bu durum söz konusu ülkelere uzun vadede rekabet güçü 

kazandırarak onları dünya kuru kayısı piyasasında güçlü oyuncular yapabilir. Bu nedenle Malatya 

ili kuru kayısının vatanı olmakla yetinmemeli ve kayısının başkenti olmaya hazırlanmalıdır. Sadece 

üretim aşamasına takılıp kalmak ilin yakalamış olduğu rekabet avantajının, güçlenen rakipler 

tarafından, sürekli aşındırılması sonucunu doğuracaktır. Malatya şimdiden kuru kayısın dünyaca 

pazarlandığı uluslar arası standartlarda bir merkez olmaya yönelmesi gerekmektedir. Bunun ilk 

adımı da uluslar arası standartlarda çalışacak “Kayısı İhtisas Borsasının “ tüm kurum ve yapıları ile 

kurulması olacaktır. Kuru kayısı üretimine kayısı üretimini iklim koşullarına sıkı sıkıya bağlı 

olmaktan, kısmen de olsa, kurtarmaya dönük Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık verilmesi ; tarım sigorta 

sistemi ; Vadeli Kayısı Borsasının kurulması sektörde yaşanan sorunların çözümünde büyük 

ilerleme olacaktır. 

2001 

2002 

2003 

2004

Ülkemizde Malatya dışında Elazığ, Nevşehir ve Niğde illerinde de kuru kayısı üretimi görülmekte 

olması ve yurdun bir çok yerinde ise yaş kayısı üretimi yapılması kayısı yetiştiriciliğinde 

Malatya’nın yakaladığı mukayeseli üstünlüğü etkilememektedir. 

Tablo 103 Türkiye yaş kayısı ihracatı ve ihracat geliri 

Yıllar Miktar ton Değer(1000$) 

İhraç Fiyatı 

Kğ/$ 

1998 2.254 1.879 0,83 

1999 738 768 1,04 

2000 3.689 2.543 0,69 

2001 5.740 3.769 0,66 

2002 4.600 3.524 0,77 

Kaynak :FAO İnternet kayıtları 

Ülkemizde üretimdeki artışa paralel olarak taze ve kuru kayısı ihracatı da artmaktadır, ancak 

bu artış daha çok kuru kayısı lehine gerçekleşmektedir. Örneğin turfanda kayısı yetiştiriciliğine 

uygun olan Akdeniz bölgesindeki kayısı plantasyonlarında artış olmakla beraber üretimdeki artış 

yeterli hızda değildir. Taze kayısı ihracatından elde edilen gelir 1992 yılında 519.663 $ düzeyinde 

iken 1998 yılında 1.879.000 $'a, 2002 yılında ise 3.524.000.$’na yükselmiştir. Kuru kayısı 

ihracatından elde edilen gelir ise 1992 yılında 79.376.609.-$ iken 1999 yılında 126.169.000.-$ ve 

2002 yılında ise 113.271.000.-$ olmuştur. 

176

Tablo 104 Türkiye kuru kayısı ihracatı ve ihraç geliri 

YILLAR İhraç Miktarı(Ton) İhraç Tutarı(1000 ABD $) 

İhraç 

Fiyatı(Kğ/$) 

1970 3.613 2.901 0,80 

1971 1.756 1.257 0,72 

1972 2.684 2.792 1,04 

1973 4.232 4.325 1,02 

1974 4.661 5.627 1,21 

1975 4.083 5.454 1,34 

1976 5.085 8.446 1,66 

1977 5.789 10.336 1,79 

1978 6.912 15.524 2,25 

1979 6.354 16.935 2,67 

1980 8.599 24.147 2,81 

1981 6.569 23.326 3,55 

1982 11.024 26.390 2,39 

1983 15.573 29.087 1,87 

1984 18.952 34.024 1,80 

1985 10.977 31.442 2,86 

1986 16.018 38.560 2,41 

1987 19.315 42.893 2,22 

1988 22.591 50.120 2,22 

1989 28.964 56.002 1,93 

1990 32.411 71.927 2,22 

1991 30.057 69.230 2,30 

1992 31.488 79.377 2,52 

1993 33.945 83.666 2,46 

1994 44.932 87.657 1,95 

1995 50.836 99.147 1,95 

1996 43.821 106.072 2,42 

1997 40.509 111.617 2,76 

1998 49.870 119.190 2,39 

1999 55.402 126.169 2,28 

2000 70.252 110.379 1,57 

2001 85.670 88.106 1,03 

2002 66.763 113.271 1,70 

2003(*) 73.000 152.000 2,08 

Kaynak :FAO İnternet kayıtları 

(*) 2003 yılı kuru kayısı ihracat miktarı , ihracat tutarı ve ihraç fiyatı verileri Tarım İl Müdürlüğünden alınmıştır. 

177

Şekil 40 Türkiye kuru kayısı ihracı ve kuru kayısı ihraç geliri 

Miktar-Tutar 

140.000 

120.000 

100.000 

80.000 

60.000 

40.000 

20.000 

0 

1970 

1972 

1974 

1976 

1978 

1980 

1982 

1984 

1986 

Yıllar 

1988 

1990 

178 

1992 

1994 

1996 

İhraç Miktarı(Ton) İhraç Tutarı(ABD $) 

Kaynak FAO İnternet kayıtları 

1970 yılından günümüze ülkemizin kuru kayısı ihracat miktarı ve ihraç fiyatının seyrine 

bakıldığında (Ülkemizin kuru kayısı üretiminin %95’inin Malatya’da üretildiği düşünülürse buna 

“Malatya’nın kuru kayısı ihracatı ve ihracat geliri” denmesi yanlış olmayacaktır.) .Şekil 40’da 

1970-2000 yılları döneminde ihraç tutarları ve ihraç miktarları görülmektedir. Genel trend genel 

olarak ihracat tutarları ciddi bir artış göstermiştir. İhraç miktarlarında ise daha dalgalı bir seyir 

olmakla birlikte yine 2000 yılına kadar artış eğilimi sürmüştür. Şekilde İhraç edilen kuru kayısı 

miktarındaki(ihraç tutarındaki görece düşük volatiliteye göre) daha dalgalı seyrin nedeni , piyasaya 

arz edilen kuru kayısı miktarına bağlı olarak kuru kayısı ihraç fiyatının göstermiş olduğu yüksek 

dalgalanmanın (Bakınız Şekil 41) ( düşme veya yükselme ) toplam ihraç tutarını görece daha stabl 

kılmasından kaynaklanmaktadır. 2000 yılında ihraç tutarlarında görülen ani düşüş kuru kayısı hedef 

pazarlarında yaşanan daralmaya karşılık ihraç fiyatının ciddi düzeyde düşmesinden kaynaklanmış, 

ancak takip eden yılda hedef pazarlarda yaşanan daralmanın etkisinin hafiflemesi ve yeni pazarlara 

girilmesi çabalarının sonucunda artan ihraç fiyatına bağlı olarak (ihraç edilen miktarın azalmasına 

rağmen ) ihracat geliri artış göstermiştir. Kuru kayısı ihracat fiyatını gösteren Şekil 41’de fiyatların 

gösterdiği dalgalanma açıkça görülmektedir. 

Şekil 41 Yıllar itibariyle kuru kayısı ihraç fiyatının seyri 

4,00 

3,50 

3,00 

2,50 

2,00 

1,50 

1,00 

0,50 

0,00 

Kaynak: FAO İnternet Kayıtları 

1998 

2000 

1970 

1972 

1974 

1976 

1978 

1980 

1982 

1984 

1986 

1988 

1990 

1992 

1994 

1996 

1998 

2000 

2002 

İhraç Fiyatı(Kğ/$) 

2002

3.2.2.2. Hayvansal Varlık ve Hayvansal Üretim 

Kuru kayısı üretimi, Malatya ekonomisi içerisinde çok önemli bir paya sahip olup, il 

ekonomisinin adeta motor güçü durumundadır. Bu nedenle Kayısı ve kaysıya bağlı sektörlerdeki 

büyüklük ilin ekonomisi içerisinde “Tarımsal Üretimin” payını, tarımsal üretim içerisinde ise 

bitkisel üretim payını artırmaktadır. Şekil 42‘de Malatya’nın 1995, 2000 ve 2002 yıllarında kişi 

başına bitkisel üretim değeri ile kişi başına canlı hayvanlar değerini göstermektedir. Şekilde 

görüldüğü gibi kişi başına bitkisel üretim değeri her üç yılda kişi başına hayvanlar değerinden fazla 

olup, kişi başına bitkisel üretim değeri lehine fark artmaktadır. 

Şekil 42 Malatya kişi başına bitkisel üretim ve canlı hayvanlar değeri 

Milyon TL 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

Kaynak: DİE 

1995 2000 2002 

Yıllar 

Kişi başına bitkisel üretim değeri Kişi başına hayvanlar değeri 

Malatya Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre Malatya ilinde küçükbaş hayvan varlığı 

içerisinde “koyun” varlığı ağırlıklı bir paya sahip olup, 2003 yılı itibariyle toplam küçükbaş hayvan 

varlığı içerisindeki payı yaklaşık %83 düzeyindedir. 2003 yılı itibariyle toplam sığır varlığı 108.344 

baştır. Toplam sığır varlığının yaklaşık %22’si kültür ırkı sığırlardan, yaklaşık % 53 melez ve kalan 

ise yerli ırktan oluşmaktadır. 

Son yıllarda kümes hayvanları varlığında dikkate değer bir artış görülen ilde özellikle etçi(Broiler) 

tavuk varlığı önemli miktarda artmıştır. 2003 yılı itibariyle etçi tavuk varlığı 177.170 adet olup 

yumurtacı tavuk sayısı ise 138.500 adettir. 

Malatya’da,Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre, 9.928 adet kara kovan buna karşılık 57.930 

adet fenni kovan bulunmaktadır. 

Tablo 105 Malatya’da yıllar itibariyle bal ve balmumu üretimi 

2001 2002 2003 

Bal Üretimi (ton) 535,81 731,29 790,88 

Balmumu Üretimi (ton) 32,495 42,975 43,855 

Kaynak:Tarım İl Müd. 

İlde 2003 yılında 790,88 ton bal ve 43,855 ton balmumu üretilmiştir. (Bakınız Tablo 105 ) 

179

Tablo 106 Yıllar itibariyle hayvan sayıları 

180 

2001 2002 2003 

Koyun 211991 207893 200.385,0 

Küçükbaş Hayvan Sayısı 

Kıl Keçisi 

Tiftik Keçisi 

38.727 

0 

38.889 

0 

39.662 

0 

Toplam 250.718 246.782 240.047 

Manda 0 0 0 

Deve 0 0 0 

Büyükbaş Hayvan Sayısı 

Sığır 

Kültür 

Yerli 

Melez 

21.484 

26.974 

60.409 

21.203 

27.701 

61.724 

23.725 

26.646 

57.973 

Toplam 108.867 110.628 108.344 

At 2.702 2.578 2.567 

Tek Tırnaklılar 

Katır 1.949 1.933 1.925 

Eşek 5.936 5.472 5.344 

Yumurtacı Tavuk 169.000 145.200 138.500 

Etçi Tavuk(Broiler) 43.600 56.430 177.170 

Hindi 5.630 6.000 6.000 

Ördek 2.385 855 945 

Kümes Hayvanı Sayısı 

Peç Tavuğu 

Bıldırcın 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

Güvercin 0 0 0 

Tavşan 0 0 0 

Devekuşu 0 0 0 

Toplam 220.615 208.485 322.565 

Eski Tip 9.823 9.903 9.928 

Arıcılık (Kovan Sayısı) 

Yeni Tip 56.256 55.290 57.930 

Toplam 66.079 65.193 67.858 

İpekböcekçiliği (Elde Edilen 

Açılan Kutu Sayısı 0 0 0 

Koza) 

Kaynak:Tarım İl Müd 

Yaş 0 0 0 

İlde 2003 yılında hayvanların yaklaşık %32 koyun ; %31 kuzu , %18 sığır ; %14 dana ve 

kalan kıl keçisi ve oğlağıdır. Kesilen toplam 54.854 baş hayvandan 5.300 ton karkas et elde 

edilmiştir. Toplam karkas et üretiminin yaklaşık %50’si dana ; %35’i sığır ; 7,8’i koyun ; 6,1’ kuzu 

kalan ise keçi etinden oluşmaktadır. Kesilen hayvan başına karkas et verimi 2003 yılı itibariyle 

sığırda 185 kğ; danada 332 kğ , koyunda 24 kğ ; kuzuda 19 kğ ve kıl keçisinde 22,6 kğ düzeyinde 

olmuştur.(Bakınız Tablo 107)

Tablo 107 Kesilen hayvan sayısı ve et üretimi 

181 

2001 

Yılı 

2002 

Yılı 

2003 

Yılı 

Hayvan başına 

karkas et 

verimi (Kğ) 

2003 yılı 

Sığır 

Kesilen Hayvan Sayısı 

Et Üretimi (ton) 

34.293 

5.147 

33.109 

62.10 

9.917 

1.834 184,9 

Dana 



0 

0 

0 

0 

8.025 

2.667 332,3 

Manda Ve Manda Kesilen Hayvan Sayısı 0 0 0 

Yavrusu Et Üretimi (ton) 0 0 0 

Deve Ve Deve Yavrusu 



0 

0 

0 

0 

0 

0 

Koyun 



20.006 

496 

14.294 

360 

17.291 

415 24,0 

Kuzu 



24.034 

617 

27.306 

480 

17.096 

327 19,1 

Kıl Keçi Ve Oğlağı 



1.079 

29 

1.477 

33 

2.525 

57 22,6 

Tiftik Keçi Ve Oğlağı 



0 

0 

0 

0 

0 

0 

Domuz 



0 

0 

0 

0 

0 

0 

Toplam 




79.412 

6.289 

76.186 

7.083 

54.854 

5.300 

Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarına göre ilde 2003 yılı itibariyle 217.815 baş sağılan hayvan 

mevcuttur. Bu hayvanların 61.467 adeti inek, 137.253 adeti koyun, 19.095 adeti ise kıl keçisinden 

oluşmaktadır. İlde bulunan sağılan hayvan varlığından elde edilen toplam süt miktarı ise 155.496 

ton düzeyindedir. 

Tablo 108 Sağılan hayvan sayısı ve süt üretimi 

İnek 

Manda İneği 

Koyun 

Kıl Keçisi 

Tiftik Keçisi 


Toplam 

2001 2002 2003 

Sağılan Hayvan Sayısı 67.318 63.000 61.467 

Süt Üretimi (ton) 143.945 144.810 138.716 

Sağılan Hayvan Sayısı 0 0 0 

Süt Üretimi (ton) 0 0 0 





Sağılan Hayvan Sayısı 0 0 0 

Süt Üretimi (ton) 0 0 0 


Süt Üretimi (ton) 164.282 161.529 155.496

Tablo 109 Malatya’da türlerine göre yumurta üretimi 

2001 2002 2003 

Tavuk Yumurtası (bin adet) 25.131 21.848,1 20.657 

Hindi Yumurtası (bin adet) 6 6 5,87 

Ördek Yumurtası (bin adet) 2,38 36,7 136,8 

Kaz Yumurtası (bin adet) 0,3 3,07 3,8 

Bıldırcın Yumurtası (bin adet) 0 0 0 

Güvercin Yumurtası (bin adet) 0 0 0 

Kaynak Tarım İl Müdürlüğü 

İlde yumurtacı tavuk sayısı 2001 yılında 169.000 adet iken bu sayı 2002 yılında 145.200 

adete ve 2003 yılında ise 138.500 adete düşmüştür. Yumurtacı tavuk sayısında görülen azalmaya 

paralel olarak elde edilen yumurta sayısında düşüş olmuştur. 2001 yılında 25.131.000 adet yumurta 

elde edilmiş iken, 2002 yılında 21.848.100 adete, 2003 yılında ise 20.657.000. adete düşmüştür. 

Tablo 110 Malatya ‘da tatlı su ürünleri üretimi 

2001 2002 2003 

Akbalık (ton) 0,00 0,00 0 

Alabalık (ton) 150,32 86,44 102,97 

Çapak (ton) 0,00 0,00 0 

Gökçe (ton) 4,60 11,10 9,69 

Gümüş (ton) 40,00 0,00 0 

İnci Kefali (ton) 0,00 0,00 0 

Karabalık (ton) 38,20 0,00 0 

Kayabalığı (ton) 11,00 0,00 0 

Kızılkanat (ton) 0,00 0,00 0 

Tatlı Su Levreği (ton) 0,00 0,00 0 

Sazan (ton) 75,62 71,20 76,98 

Siraz (ton) 41,75 66,75 57 

Yayın (ton) 0,00 0,00 0 

Yılan (ton) 0,00 0,00 0 

Turna (ton) 0,00 0,00 0 

Kerevit (ton) 0,00 0,00 0 

Diğerleri (ton) 27,50 7,80 8,94 

Toplam (ton) 388,99 243,29 255,58 

Kaynak :Tarım İl Müd. 

Malatya ili tatlı su ürünleri üretiminde fazla çeşitliliğe sahip olmayıp, tatlı su ürünleri 

üretiminin büyük kısmı kültür alabalık çiftliklerinden ve Karakaya baraj gölüne üreyen sazan 

balıklarından oluşmaktadır. 2003 yılında toplam 255,58 ton tatlı su su ürünleri üretimi 

gerçekleşmiştir. Toplam tatlı su su ürünleri üretiminde alabalık %40 ve sazan balığı %31 paya 

sahiptir. İlde alabalık üretimi özellikle Doğanşehir ilçesinde kültür balıkçılığı kapsamında 

üretilmektedir. İlde üretilen sazan ise büyük ölçüde Karakaya baraj gölünden elde edilmektedir. 

Ancak Malatya şehir atık sularının hiçbir arıtma yapılmadan Karakaya baraj gölüne akıtılması, 

gölde yetişen balıkların ekonomik değerini büyük ölçüde düşürmüştür. 

182

3.2.2.3. Organik Tarım ve Seracılık 

- Organik Tarım 

Ekolojik tarım olarak da nitelenen organik tarım; toprak, hava, suyu kirletmeden insan ve 

çevre sağlığına uygun besin üretmek amacıyla her türlü kımyasal ve kirleticilerden uzak olarak 

yapılan tarımsal faaliyettir. Bu amaçla zirai ilaç yerine, biyolojik mücadele yöntemleri, kimyasal 

gübre yerine organik gübre kullanmak gibi alternatif yöntemler kullanılır. Organik tarım, ürün 

yetiştirilen arazi başta olmak üzere üretimin her aşamasının sıkı denetim altında tutulduğu bir 

kontrollü üretim tarzıdır. Bu her aşaması sıkı kontrol edilen süreç sonunda elde edilen ürüne, 

denetim ve gözetim firmalarınca sertifikasyon işlemi yapılarak pazarlanır. Özellikle gelişmiş 

ülkelerdeki beslenme konusunda ulaşılan yüksek bilinç düzeyinin bir gereği olarak organik tarım 

ürünlerinin pazarlama sorunu bulunmamakta ve organik olmayan ürünlere göre daha yüksek 

fiyattan pazarlanması mümkün olabilmektedir. Ülkemizde ve ilimizde çiftçilere dönük 

bilgilendirme faaliyetleri devam etmektedir. 

Tarım il Müdürlüğü verilerine göre ilimizde organik tarım uygulaması halihazırda organik 

kayısı yetiştiriciliğinde başlamıştır. İlimizde organik kayısı yetiştiricilerine “kontrol ve 

sertifikasyon” hizmeti veren üç firma bulunmakta olup, toplam 189 çiftçi 3.890 Ha alanda organik 

kayısı yetiştirmektedir. Tarım il müdürlüğü verilerine göre 2003 yılında Malatya’da toplam 2064,5 

ton organik kuru kayısı üretilmiştir. 

-Seracılık 

Seracılık, tarım sektöründe sektörün yapısı nedeni ile, dönemsel fiyat dalgalanmalarını 

nispeten azaltmaya ve daha önemlisi bu fiyat dalgalanmalarından üreticinin yararlanmasına dönük 

imkanlar yaratmaktadır. Ürünün turfanda olarak pazarlanabilmesi hatta hasat mevsiminden bir 

miktar önce mahsulün pazarlanabilmesi hem nispeten fiyat istikrarına hizmet ederken hem de 

üreticinin gelirini artırmaktadır. Örnek olarak ilde yetiştirilen karpuzun normal hasat mevsiminden 

1 ay erken hasat edilmesi üreticiye önemli katkı sağlayabilir. Ancak Malatya’da seracılık ile ilgili 

istatistiklere bakıldığında ilde seracılığın çok küçük boyutta kaldığı söylenebilir. 

Tablo 111 Malatya ilinde niteliklerine göre örtü altı tarım alanları , 2002 yılı 

Cam 

Sera(Da) 

Plastik 

Sera(Da) 

Yüksek 

Tünel 

Sera(Da) 

Alçak Tünel 

Sera(Da) 

183 

Toplam 

Malatya 0 35 0 0 35 

Kaynak: DİE 

Bu nedenle seracılığın yaygınlaşmasına dönük bilgilendirme ve teşvik uygulamalarının yapılması 

önemlidir . 

Tablo 112 Örtü altı sebze ve meyve üretimi,2002 

Domates Hıyar 

Biber 

(sivri) Çilek 

Malatya(Ton) 

Kaynak:DİE 

62 291 2 4 

Örtü altı sebze ve meyve üretiminin destek ve teşvik edilmesi yanında ürün çeşitlemesine de 

gidilmesi gerekmektedir.

3.3 SANAYİ 

3.3.1.Malatya Sanayisinin Tarihçesi 

Sanayi devrimini kaçıran Osmanlı devletinde “sanayi” zanaat düzeyinde kalmış, tarım dışı 

üretim fabrikalaşamamış (makineleşememiş) emek yoğun çalışan esnaf-zanaatkârlar tarafından 

yapılmıştır. Geçmişinde büyük başarılar bulunan zenginliğin ve refahın egemen olduğu ülke 

Cumhuriyete geçişin öncesinde, uzun yıllar süren savaşlar boyunca beşeri ve maddi varlığını büyük 

ölçüde kaybetmiştir. Böyle bir ortamda sonu gelmeyen siyasi, iktisadi ve sosyal kaos; tarlaları 

ekilemeyen ekilse mahsulü hasat edilemeyen, köyleri kadın, yaşlı ve çocuklara kalmış, esnaf ve 

zanaatkârını kaybetmiş, ülke kaynakları ile beraber cılız olan sermaye birikimi yok olmuş, her 

köşesinde yokluk ve yoksulluğun kol gezdiği, yılgınlık ve umutsuzluğun kalplerde ve akıllarda 

görünmez duvarlar ördüğü bir ülke yaratmıştır. Bu nedenle sonunda cumhuriyetle taçlanan 

“kurtuluş mücadelesi, kelimenin tam anlamı ile bu milletin “yeniden doğuşunun” destanıdır. 

Cumhuriyet dönemine geçilirken Malatya ilinin sanayisi ve ekonomik manzarası ülke 

sanayisinin ve ekonomisinin arz ettiği durumdan farksızdı. İlin sanayi varlığı el sanatlarına dayalı 

çalışan esnaf ve sanatkardan ibaretti. 1927 sanayi sayımına göre, ilimizde toplam 1039 işyeri vardır. 

Bu işyerlerinde toplam 2447 kişi çalışmaktaydı. O tarihlerde Adıyaman ve Kemaliye'nin ilimize 

bağlı olması rakamın yüksek olmasında etkili olmuştur. İmalat sanayinin alt gruplara dağılımına 

bakıldığında, ilk sırayı toplam işyerinin % 41.4 ve çalışanların %44.7'sini barındıran tarıma dayalı 

sanayi almaktadır. Ayrıca bu dalda on kişiden fazla çalışanın olduğu sadece bir işyeri vardır. İldeki 

toplam işyerlerinin %25.6'sını ve çalışanların %27.3'ünü kapsayan dokuma sanayi ikinci sırayı 

almaktadır. İlimiz imalat sanayinde 100'den fazla çalışanın olduğu tek işyeri de dokuma 

sanayindeydi. Üçüncü sırayı işyerlerinin %17.4 ‘ünü oluşturan maden işletmesi ve makine sanayi 

almaktaydı. 

O günlerin gerek kalkınmayı tek başına omuzlayacak sermaye ve müteşebbis güçünün 

olmaması gerekse o dönemde dünyada egemen ekonomik görüş doğrultusunda “Kamu öncülüğünde 

kalkınma “ modeli seçilmiştir. Devlet sanayinin adeta “ilk hareket ettiricisi” olarak yurdun pek çok 

yerinde kamu yatırımlarına girişmiştir. Bu çerçevede 1937 yılında Malatya’da Tekel Sigara 

Fabrikası kurulmuştur. Bunu 1939 yılında Sümerbank Malatya Pamuklu Dokuma Fabrikası takip 

etmiştir. 1954 yılında ise Malatya Şeker Fabrikası kurulmuştur. Hepside kamusal sermayeli bu 

yatırımların her biri Malatya ilinin modern manada sanayileşmesinde önemli kilometre taşları 

olmuştur. Bu yatırımların il ekonomisine sağladıkları katkı yarattıkları katma değerle sınırlı 

olmayıp, “örnek olma” işlevleri ile de müteşebbis grubunun oluşmasında yardımcı olmuşlardır. Bu 

nedenle 1927 sanayi sayımında, imalat sanayinde 2447 kişi çalışırken, 1964 sanayi sayımında 5424 

kişi çalışmaktadır. Artış oranı % 121'dir. 

Planlı dönemin ilk on yılı, ilimiz imalat sanayinde önemli sayılabilecek yatırımların 

yapılmadığı bir dönem olmuştur. İlimiz 1968 yılında "Kalkınmada Öncelikli İller" kapsamına 

alınmasının sonucu olarak 1970'ler kamu kesiminin genişletme yatırımları ve özel sektörün çeşitli 

dallarındaki yatırımlarıyla kısmi bir canlanma dönemi olmuştur. Bu dönemde gerçekleştirilen özel 

sektör yatırımları, il içi sermaye birikimi ve yurt dışında çalışan isçilerce finanse edilerek 

gerçekleştirilmiştir.1970'lerde ilimizde en çok işyeri açılan sektör sanayi sektörü olmuştur. Bu 

gelişmede dokuma, taşa-toprağa dayalı sanayi önde gelmektedir. 

1980’li yılların başında Ülkemizde “kapalı ekonomi” uygulamaları rafa kaldırılmış ve o 

günlerin artık tartışması kabul edilen rekabete dayalı “ açık ekonomi” dönemine geçilmiştir. Bu 

dönemin en belirli özelliği Türk sanayinin dünya rekabetine açarak güçlendirmek olmuştur. Bir 

yandan Pazar ekonomisine geçerken bir yandan da özel sektör yatırımları çeşitli teşvik araçları ile 

desteklenmiştir. Bu dönemde Malatya sanayisi kamunun sağladığı yatırım teşviklerinden 

yararlanmış ve kalkınmasına hız katmıştır. 

184

Bu gün gelinen noktada Malatya, yatırım için cazibesini teşvik tedbirlerinin belirlemediği aşamaya 

geçmenin arifesindedir. Bu aşamaya gelinmesi halinde Malatya sadece kendi sermaye birikimi ile 

değil, yurt içinden ve yurt dışından alacağı sermaye ile kalkınmasını hızlandırabilecektir. 

3.3.2.Sanayi Altyapısı 

3.3.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri 

Küresel olarak liberalleşen günümüz dünyasında rekabetin korunması ekonomik 

zenginleşmenin en önemli motoru kabul edilmektedir. Bu nedenle etkin rekabet ortamının 

sağlanabilmesinin önündeki engeller küresel manada azaltılmaktadır(GATT anlaşması gibi). Bu 

bağlamda sanayinin doğrudan teşvikine dönük tedbirlerin yerine dolaylı teşvikler önem 

kazanmaktadır. Sanayileşmenin dolaylı teşvikinin en önemli vasıtası ise sanayi alt yapısının 

geliştirilmesi ve yatırımların cezp edilmesidir. 

Organize Sanayi Bölgeleri, atıkların ekonomik ve çevre sağlığına uygun olarak bertaraf edilmesi; 

laboratuar, teşhir mekanları, eğitim ve sosyal amaçlı yapılar ile ulaşım, iletişim ve enerji alanlarında 

altyapı imkanlarını ortak kullanımı imkanı sağlayarak maliyet avantajı yaratmaktadır. 

Bunların yanında organize sanayi bölgeleri teknoloji transferi,bilgi paylaşımı gibi alanlarda da 

önemli katkılar sağlamaktadır. 

İlde halihazırda faal iki adet organize sanayi bölgesi bulunmaktadır. Yaşanan 2000 ve 2001 

yılı ekonomik krizinin etkilerinin hafiflemesine bağlı olarak ülke düzeyinde yatırım koşullarının 

iyileşmesi ve buna ilave olarak özelde Malatya ilinin 29.01.2004 tarih ve 5084 sayılı Yatırımların 

ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında yer 

alması nedeni ile ilde yatırım taleplerinde artış gözlenmektedir. İlin ekonomik potansiyeli 

düşünüldüğünde organize sanayi bölgelerinin sayıları artacağı beklenmektedir. 

3.3.2.1.1. Birinci Organize Sanayi Bölgesi 

Malatya I. Organize Sanayi Bölgesi, Malatya-Ankara karayolu üzerinde şehir merkezine 

12Km mesafede 300 Ha arazi üzerine 1976 yılında kurulmuştur. Ancak çeşitli nedenler ile 1984 

yılına kadar ilerleme kaydedilmemiştir. 1984 yılından itibaren çalışmalar tekrar hız kazanmış ve 

1988 yılında hizmete girmiştir. 1. Organize Sanayi Bölgesinin toplam sanayi alanı 2.295.960. m² 

olup, sosyal alan,yeşil alan ve yolların toplam alanı ise 704.040 m²‘dir. Bölgenin yol, su, 

kanalizasyon,arıtma tesisi, elektrik şebekesi, haberleşme ve diğer sosyal tesisleri tamamlanmış 

durumdadır. Bölgenin toplam sanayi parsel sayısı 164 adettir. 

Tablo 113 Malatya 1. OSB yatırım durumu , 2004 

Firma Parsel Alan Alan 

Sayısı Sayısı m² % 

Üretime Geçen 110 138 2.015.583 87,8 

İnşaat Halindeki 13 17 191.099 8,3 

Proje Safhasındaki 1 1 8.500 0,4 

Tahsisi Yapılmayan (*) - 8 80.778 3,5 

Toplam 124 164 2.295.960 100 

Kaynak : 1. OSB Müdürlüğü (*) Projede öngörülen parsellerin tükenmesini müteakip, yeşil alanlardan kazanılan ancak tesviye 

çalışması gerektiğinden dolayı talep gelmeyen parseller 

Malatya Organize Sanayi Bölgesinde bulunan 138 parsel 110 firmaya tahsis edilmiş, bu 

firmalar yatırımlarını tamamlayarak üretime geçmişlerdir. Kalan 17 arsa üzerinde inşaat çalışmaları 

sürerken, 1 arsa üzerine yapılacak yatırım proje aşamasında bulunmaktadır. Tahsisi yapılmayan ise 

185

8 arsa bulunmaktadır. Malatya Organize sanayi Bölgesinin alan bazında üretime geçme oranı %88 


Tablo 114 Malatya 1. OSB ‘de firmaların sektörel dağılımı,2004 

Üretime Geçen İnş/Proje 

Toplam 

Sayı Oran % Safhasında Sayı Oran % 

Tekstil Sektörü 36 32,7 7 43 34,7 

Gıda Sektörü 34 30,9 1 35 28,2 

Diğer Sektörler 40 36,4 6 46 37,1 

Toplam 

Kaynak : 1. OSB Müdürlüğü 

110 100 14 124 100 

Halihazırda üretimde bulunan firmaların ağırlıklı olarak tekstil sektöründe(%33) 

yoğunlaştığı görülmektedir. Gıda sektöründe faaliyette bulunan 34 firmanın payı ise %31 

düzeyindedir. Diğer sektörlerde faaliyet gösteren firma sayısı ise 40 düzeyindedir. 

3.3.2.1.2. İkinci Organize Sanayi Bölgesi 

Malatya II. Organize Sanayi Bölgesi 07.03.1997 tarihinde Malatya – Ankara karayolu 

üzerinde Malatya şehir merkezine 12 Km mesafede 5.000.000. m 2 arsa üzerine kurulmuştur. 

Toplam sanayi alanı 3.000.000. m² olan II. Organize Sanayi Bölgesinde toplam 160 parsel 


5084 sayılı yasa ile Malatya ilimiz teşvik kapsamındaki 36 il içerisinde yer almasına bağlı 

olarak Malatya’ya yönelen yatırım talebi nedeni ile II Organize sanayi bölgesinde bulunan 

parsellerin tamamı yatırımcılara tahsis edilmiştir. 

Halihazırda II. Organize Sanayi Bölgesinde bu güne kadar 15 işletme yatırımını 

tamamlayarak üretime geçmiş bulunmakta olup, diğer yatırımlar inşaat/proje aşamasındadır. Tahsisi 

yapılan parsellerin üzerinde projelendirilen yatırımların sektörel dağılımı itibariyle %40 ile tekstil 

sektörü ilk sırada gelmekte olup, ikinci sırada %20’lik pay ile Gıda sektörü yatırımları gelmektedir. 

I. OSB’de olduğu gibi II.OSB ‘de de tekstil sektörü ilk sırada gelmektedir. Ancak tekstil sektöründe 

küresel manada artan rekabet kar marjlarını düşürmekte ve sektörel kırılganlığı artırmaktadır. İlin 

kalkınmasında sürekliliğin sağlanması, markalaşma veya yatırımların katma değeri yüksek ve 

teknoloji yoğun alanlara kaydırılması gerekmektedir. 

3.3.2.2. Küçük Sanayi Siteleri 

Sanayinin gelişmesine temel oluşturan ve büyük sanayi işletmelerine yan sanayi olarak 

hizmet veren küçük sanayi işletmelerinin en önemli sorununu yerleşim yeri ve işyerleri 

oluşturmaktadır. Küçük Sanayi Siteleri uygulamalarından önce, küçük işletme sahibi esnaf ve 

sanatkarlarımız oldukça dağınık bir yapıda, her türlü sağlık koşullarından ve çağdaş ticaret 

anlayışından uzak, plansız ve denetimsiz bir şekilde yapılaşmış, mahalle ve sokak köşelerinde 

sıkışıp kalmış dükkan ve atölyelerde zor şartlarda üretim yapmaktaydı. Bu koşullarda gösterilen 

faaliyetler, insan sağlığı, çevre kirliliği ve plansız kentleşme gibi olumsuzlukların doğmasına neden 

olmuştur. 

Belli bir yerleşim yeri bulunmayan ve elverişsiz çalışma koşullarında faaliyet gösteren küçük 

işletme sahibi esnaf ve sanatkarların işyeri sorununa çözüm getirebilmek için küçük sanayi siteleri 

oluşturulmuştur. 

İlde Sanayi Sitelerinin kurulmasına 1956 yılında Eski Sanayi Sitesinin kurulmasıyla 

başlamış ve 1961 yılında faaliyete geçmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi desteği ile 1963 

yılında Malatya Küçük Sanayi Sitesi ve 1977 yılında ise Öz Malatyalılar Küçük Sanayi Sitesinin 

186

yapımına başlanmış ve Malatya Küçük Sanayi Sitesi 1975 yılında, Öz Malatyalılar Küçük Sanayi 

Sitesi ise 1991 yılında faaliyete geçmiştir. Zaman içerisinde şehir merkezine olan yakınlığı nedeni 

ile Malatya Küçük Sanayi Sitesindeki işyerlerinin dolması ve yeni işyeri ihtiyacının baş 

göstermesiyle beraber Malatya Küçük Sanayi Sitesinin etrafında özel müteşebbisler tarafından yeni 

sanayi siteleri inşa edilmiştir. Bu sanayi sitelerinden; Şirolular Küçük Sanayi Sitesi ve Uğur Sanayi 

Sitesi 1981 yılında, 100. Yıl Küçük Sanayi 

Sitesi 1982 yılında ve Güncallar Küçük Sanayi Sitesi ise 1984 yılında faaliyete geçmiştir.Yine 

Sanayi ve Ticaret Bakanlığının kredi finansman desteği ile kurulan Arapgir Küçük Sanayi Sitesi 

1996 yılında faaliyete geçmiştir. Malatya’da bulunan toplam sekiz adet Küçük sanayi sitesine 

ilişkin bilgiler Tablo 115’de görülmektedir. 

Tablo 115 Küçük Sanayi Siteleri 

Faaliyete 

ADI 

Kuruluş Alanı Geçtiği İşyeri 

BULUNDUĞU YER Yılı (m2) Yıl Sayısı 

100.YIL KÜÇÜK SAN. SİT. MERKEZ ÇAVUŞOĞLU 1981 1982 125 

ARAPGİR KÜÇÜK SAN. SİT. ARAPKİR İLÇE MERKEZİ 1977 12.000 1996 27 

ESKİ SANAYİ SİTESİ MERKEZ 1956 1961 100 

GÜNCALLAR KÜÇÜK SAN. SİT. MERKEZ KİLTEPE 1983 1984 35 

MALATYA KÜÇÜK SAN. SİT. MERKEZ ÇAVUŞOĞLU 1963 93.727 1975 540 

ÖZMALATYALILAR K. SAN. SİT. MALATYA YEŞİLYURT 1977 420.000 1991 870 

SİROLULAR KÜÇÜK SAN. SİT. MERKEZ ÇAVUŞOĞLU 1980 10.292 1981 80 

UĞUR SANAYİ SİTESİ 

Kaynak: San. Tic. Bakanlığı ve Malatya İPKM. 

MERKEZ KİLTEPE 1980 1981 240 

187

3.3.3.İmalat Sanayi 

Malatya, sanayileşme açısından ülkemizin en geri kalmış bölgesi olan Doğu Anadolu 

bölgesinde bulunmakta olup, ortaya koyduğu sanayileşme çabası ile bulunduğu bölgenin 

sanayileşme bakımından önde gelen vilayeti durumuna gelmiştir. Yıllık imalat sanayi verilerine 

göre 1964 yılında 10 adet imalat sanayi işyeri sayısı ile ülke genelinde %0,33 paya sahip olan 

Malatya, 1999 yılına kadar imalat sanayi işyeri sayısı bakımından ülke ortalamasını aşarak imalat 

sanayi işyeri sayısı toplamından aldığı payını artırmış, ancak 2001 yılında %0,39 düzeyine 

gerilemiştir. 1964 ve 2001 yıllarını kapsayan dönemde ise Malatya, ülke toplam imalat sanayi 

işyerleri içerisindeki payını sadece 0,06 puan yükseltmiştir. 

Tablo 116 Yıllar itibariyle Malatya ve Türkiye imalat sanayi işyeri sayıları 

İŞYERİ SAYISI Malatya'nın Türkiye 

MALATYA TÜRKİYE İçindeki payı % 

1964 10 3004 0,33 

1973 12 5793 0,21 

1981 23 9486 0,24 

1993 27 10541 0,26 

1994 41 10.127 0,40 

1996 43 10.583 0,41 

1997 50 11375 0,44 

1999 55 11261 0,49 

2001 44 11311 0,39 

Kaynak:DİE 

İlde yaratılan Gayri safi yurt içi hasıla içerisinde imalat sanayinin aldığı pay %25,8 

düzeyindedir. İmalat sanayi bu payı ile ilk sırada gelmektedir. (Bakınız Tablo 81 ) 

İmalat sanayi sektöründe işyerlerinin hukuki durumuna(kamu veya özel sermayeli 

oluşlarına) bakıldığında sayısal olarak özel kesim imalat sanayi işyerleri (Türkiye genelindeki tablo 

ile benzer olarak), kamu kesimine ait işyerlerinin sayısından fazladır. Ancak işyeri sayılarının kamu 

veya özel kesime ait oluşları bakımından ülke genel tablosuna uyan Malatya’da, imalat sanayinde 

istihdam edilen çalışan sayıları bakımından , kamu kesimine ait imalat sanayi işyerlerinde 

çalışanların sayısı, özel kesime ait işyerlerinde çalışanların sayısını aşmaktadır. Ülke genelinde 

1993 yılında imalat sanayi sektöründe yaratılan istihdamın %78,31 özel kesimce sağlanmakta iken 

bu oran 2001 yılında %90 yükselmiştir. Malatya ‘da ise 1993 yılında %25 olan özel kesim payı, 

2001 yılında %68 düzeyine çıkmıştır. Bu rakamlar Malatya’nın özel kesim eliyle kalkınma yolunda 

olduğunu göstermekle beraber, imalat sanayinde özel kesim istihdam oranının ülke ortalamasının 

altında kalması, ilin özel kesim yatırımlarını kendine çekebilmesi için kat edilmesi gereken uzun 

yola işaret etmektedir. 

188

Şekil 43 Yıllar itibari ile imalat sanayinde işyeri toplamından Malatya’nın aldığı pay 

% 

0,60 

0,50 

0,40 

0,30 

0,20 

0,10 

0,00 

Kaynak:DİE 

1964 

0,33 

0,21 

1973 

0,24 

1981 

0,26 0,40 

1993 

1994 

0,41 

1996 

189 

0,44 

1997 

0,49 

1999 

Toplam İmalat Sanayi İşyerleri içinde Malatya'nın payı % 

Tablo 117 İmalat sanayinde ortalama çalışan ve yaratılan katma değer 

Yıllık Ort. Çalışan Sayısı Yaratılan Katma Değer(Milyar TL) 

Payı 

Payı 

Malatya Türkiye % Malatya Türkiye % 

1993 6.643 978.983 0,68 2.768 451.902 0,61 

1994 7.226 936.921 0,77 7.561.849 921.275.280 0,82 

1997 8.412 1.140.869 0,74 23.507.150 6.265.415.448 0,38 

1999 11.987 1.113.836 1,08 91.063.986 16.104.927.736 0,57 

2001 

Kaynak:DİE 

7.625 1.096.817 0,70 236.660.220 41.014.210.216 0,58 

Malatya’nın, ülke genelinde imalat sanayi sektöründe çalışanlar toplamından ve sektörün 

yarattığı katma değer toplamından aldığı paylara bakıldığında; 1980 yılında imalat sanayinde 

toplam çalışan sayısından %0,82 pay alan Malatya’ nın bu payı 1990 yılına kadar düşüş eğilimi 

göstermiş olup, 1990 yılında %0,64 düzeyine gerilemiştir. Ancak aynı dönemde sektörde yaratılan 

katma değerden alınan pay 1980 yılında %0,74 iken ,1985 yılında %1,68 yükselerek %1 sınırını 

aşmıştır. Bu dönemde işgücü verimliliğinde ciddi bir artış olmuştur. Ancak bu performans 

sürdürülememiş ve sektörde yaratılan katma değerden alınan pay hızla düşerek 1990 yılında %0,66 

düzeyine inmiştir. 1993 yılından başlayarak imalat sanayinin yarattığı toplam istihdamdan 

Malatya’nın aldığı pay 1999 yılına kadar artmış ve 1999 yılında %1’i aşarak %1,08 düzeyine 

çıkmıştır. Aynı dönemde ise yaratılan katma değerinden aldığı pay ise kalıcı bir yükseliş 

göstermemiş genel olarak yatay bir seyir izleyerek 2002 yılında % 0,58 olarak gerçekleşmiştir. 

(Bakınız Şekil 44 ) 

0,39 

2001

Şekil 44 Yıllar itibari ile imalat sanayinde çalışanlar ve sektörde yaratılan katma 

değerden Malatya’nın aldığı pay 

% 

1,8 

1,6 

1,4 

1,2 

1 

0,8 

0,6 

0,4 

0,2 

0 

Kaynak:DİE 

0,74 

0,82 

0,78 

1,68 

0,66 

0,64 

0,68 

0,61 

0,77 

0,51 

190 

1,08 

0,7 

0,57 0,58 

1980 1985 1990 1993 1995 1999 2002 

Yıllar 

Ort.Çalışan Say. alınan pay Yaratılan Katma Değerden alınan pay 

Şekil 44 ’den Malatya iş güçünün verimliliğine ilişkin ipuçları da elde edilebilir. 1980-1985 yılları 

arasında istihdamdan alınan payda ciddi bir artış yaşanmaz iken yaratılan katma değerden alınan 

paydaki artış işgücü verimliliğindeki artışa da işaret etmektedir. 1990 yıllarında Malatya iş güçü 

verimliliği ülke ortalamasına yakın iken bu tarihten sonra iş güçü verimliliğinde ciddi bir düşüş 

yaşanmış, ancak 1999 yılından itibaren iş güçü verimliliğinde görülen artışla ülke ortalamasına 

yaklaşma eğilimi görülmektedir.

Tablo 118 Seçilmiş il ve bölgelerin İmalat sanayi göstergeleri (İmalat sanayi 2001(10+)) * 

İşyeri 

İşyeri başına 

İşçi 

başına 

Yaratılan katma değer 

ortalama Yıllık yıllık 

Payı çalışan Ortalama çalışma 

Payı 

Sayısı % Sayısı Çal. Sayısı saati Milyon TL % 

TR Türkiye 11.311 100,00 97 1.096.817 2.392 41.014.210.216 100 

TR2 Batı Marmara 552 4,88 154 84.769 2.376 2.852.745.061 6,96 

TR3 Ege 1.966 17,38 93 182.116 2.311 8.188.676.984 19,97 

TR4 Doğu Marmara 1.951 17,25 118 229.750 2.653 10.796.374.685 26,32 

TR7 Orta Anadolu 299 2,64 137 41.079 2.363 1.832.963.209 4,47 

TR721 Kayseri 175 1,55 137 23.897 2.510 577.376.425 1,41 

TR722 Sivas 17 0,15 225 3.822 2.115 47.151.924 0,11 

TRA Kuzey Anadolu 49 0,43 100 4.888 2.071 69.038.179 0,17 

TRA12 Erzincan 15 0,13 95 1423 1790 13.510.344 0,03 

TRA11 Erzurum 21 0,19 75 1569 2259 31.314.186 0,08 

TRB Ortadoğu Anadolu 89 0,79 158 14.019 2.389 342.669.737 0,84 

TRB11 Malatya 44 0,39 173 7.625 2.443 236.660.220 0,58 

TRB12 Elazığ 21 0,19 162 3.404 2.402 71.578.181 0,17 

TRB21 Van 16 0,14 96 1.541 2.361 6.437.883 0,02 

TRC Güneydoğu Anadolu 352 3,11 100 35.330 2.438 1.044.524.731 2,55 

TRC11 Gaziantep 230 2,03 101 23.147 2.452 813.831.577 1,98 

TRC22 Diyarbakır 25 0,22 65 1.618 2.353 33.050.318 0,08 

TR632 Kahramanmaraş 60 0,53 132 7.915 2.365 128.796.845 0,31 

TR521 Konya 253 2,24 70 17.784 2.288 427.660.585 1,04 

Kaynak: DİE * Geçici verilerdir. 

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün bölge tanımlamasında ; Doğu Anadolu coğrafik bölgesi , 

Ortadoğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu olarak iki alt bölge olarak değerlendirilmektedir. 

Malatya ili TRB Ortadoğu Anadolu bölgesinde yer almaktadır. Malatya’nın içinde bulunduğu 

Ortadoğu Anadolu bölgesinin tabloda seçilen bölgeler ile mukayesesinde, bölgemizin başta işyeri 

sayısından aldığı pay, yıllık ortalama çalışan ve yaratılan katma değer bakımından gerilerde olduğu 

görülmektedir. Daha önce belirtildiği gibi Malatya’nın içinde bulunduğu coğrafya, sanayileşmeyi 

yavaşlatan pek çok kısıtlamaları barındırmaktadır. Bu nedenle ülkemizde bölgeler arası kalkınmışlık 

farkı büyük ölçüde devam etmektedir. Tablo 118 incelendiğinde görüleceği gibi Malatya ili imalat 

sektöründe yaratılan istihdam ve katma değer bakımından bölgesinde önde gelmektedir. 

Malatya’nın ülke genelinde yaratılan toplam katma değerden aldığı pay %0,58 düzeyinde olup, 

Malatya bu payla bölgesinde ilk sırada yer almaktadır. Buna karşılık, bölge illerinin hiç birinin ülke 

genelinde yaratılan katma değerden aldığı pay, %1 ‘e ulaşmamaktadır. Bu tablo bölgeler arası 

gelişmişlik farkını bir kez daha gözler önüne sermektedir. 

Sanayileşmesi ilde yapılan kamu yatırımları ile hız kazanmış Malatya , bu gün bölgesinde ulaştığı 

düzey dikkate alındığında , artık özel sektör yatırımları için cazibe merkezi olarak ciddi boyutta 

sermaye cezp etmekle ancak bahsedilen gelişimini sürdürebilecektir. 

191

3.3.4.İnşaat 

İnşaat sektörü; gerek Türkiye’nin gerekse Malatya ilinin de içinde bulunduğu Doğu Anadolu 

bölgesinin gayri safi hasılasının içerisinde yüksek bir paya sahip değildir. Sektörün Türkiye’nin 

gayri safi hasılasından aldığı pay 1996 ve 2002 yılları arasında %5,8 ile %4,6 arasında 

değişmektedir. Ancak buna karşılık inşaat sektörü Türkiye ekonomisinin öncü sektörlerinden biri 

sayılabilir. Çünkü sektörün, büyük ölçüde yerli sanayiye dayanması ve dışa bağımlı olmaması, 

inşaat malzemesi sanayisinde iç kaynaklarla talebin büyük bir kısmını karşılaması ve yan sanayileri 

desteklemesi, yüksek katma değer yaratması, istihdam potansiyelinin büyüklüğü, başta imalat 

sanayisi olmak üzere diğer sektörler ile sıkı bir girdi-çıktı ilişkisi içinde olması ve çok fazla sayıda 

düz işçiye istihdam sağlaması; sektörü lokomotif sektörlerden biri yapmaktadır. 

Gerek ilimizde gerekse bölgemizde inşaat sektörünün kendinden beklenen lokomotif olma vasfını 

ortaya koyabilmesi için bölgedeki inşaat talebinin yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Sektörün 

ilde yaratılan katma değerden (2001 yılı itibari ile ) aldığı pay %4,8 düzeyinde olup görece düşük 

bir paya sahiptir. Konut inşaatı, ticari ve sanayi yapıları inşaatı talebi, il ve bölge ekonomisinin bir 

türevi olarak il ekonomisindeki gelişim ile tetiklenmektedir. Diğer yandan Sosyal, kültürel, sportif 

ve dini yapılar inşaatı ile bina dışı inşaatlar ise büyük ölçüde kamu kaynakları ile finanse 

edilmelerinden dolayı kamunun söz konusu yatırımlara ayırabileceği kaynak ile yakından 

ilişkilidir. Kısaca inşaat sektöründe sektörün gelişimini sağlayacak talep, ekonomik gelişme ile 

kamu yatırımları kaynaklarından beslenmektedir. 

Tablo 119Belediye sınırları içerisinde bina, konut ve belediye sayıları 

1984 

Yılı 

Bina Sayısı Konut Sayısı Belediye Sayısı 

2000 

Yılı 

Değişim 

% 

1984 

Yılı 

192 

2000 

Yılı 

Değişim 

% 

1984 

Yılı 

2000 

Yılı 

Değişim 

% 

Malatya 52920 84029 58,78 76022 154466 103,19 28 54 92,86 

Türkiye 4387971 7838675 78,64 7096277 16235830 128,79 1699 3212 89,05 

Kaynak :DİE 

DAP(Doğu Anadolu Projesi) bölgesi içinde 1987-1989 döneminde yapı kullanma izin 

belgelerine göre tamamen veya kısmen biten yeni ve ilave yapı sayısı itibari ile en önde gelen il 

Malatya iken, 1990-1996 döneminde ise Elazığ en büyük paya sahiptir. Bu iki ili Erzurum takip 

etmektedir. 52 

Malatya bina ve konut sayılarının gelişimi itibariyle (1984 ve 2000 yılları arasında) Türkiye 

ortalamasının gerisinde kalmış bulunmaktadır. 1984 ve 2000 yılları arasında Türkiye genelindeki 

bina sayısı %78,6 düzeyinde artarken Malatya‘da bina sayısı %58,8 düzeyinde artmıştır. Benzer 

durum aynı dönemdeki konut sayılarında da görülmektedir. Şöyle ki, Türkiye ‘de konut sayısı 

%128,8 düzeyinde artarken Malatya ilinde %103,2 düzeyinde artmıştır. Bu istatistikteki bina ve 

konut sayıları belediye sınırları içerisinde bulunan bina ve konutları kapsamaktadır. Aynı dönemde 

Malatya‘da belediye sayılarındaki artış ortalaması, ülke ortalamasından yüksek 

gerçekleşmiştir.(Bakınız Tablo 119) Dönem içerisinde sadece belediye sayılarının artışı nedeni ile 

sayılara yansıyan bina ve konut sayısı bir kenara bırakılacak olursa , sektördeki “bina ve konut 

imalatı” düzeyindeki yetersizlik dikkat çekmektedir. 

52 Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Strateji ve Yeniden Yapılanma Senaryoları ,DPT,2000, sh.515

Tablo 120 Malatya ve Türkiye’deki binaların kullanım amacına göre tasnifi ve değişimi 

,1984-2000 

MALATYA TÜRKİYE 

Değişim 

Değişim 

1984 2000 % 1984 2000 % 

Konut 45.445 65.281 44 3.515.110 5.872.808 67 

Çoğunluğu Konut 2.105 10.536 401 326.499 863.005 164 

Çoğunluğu Konut dışı 331 966 192 59.158 84.926 44 

Tümü İşyeri 4.294 5.298 23 424.217 804.662 90 

Eğitim-Kültür 202 525 160 13.485 30.349 125 

Sağlık 24 114 375 2.132 6.600 210 

Resmi Daire 138 442 220 18.795 33.124 76 

Dini 161 352 119 13.494 26.952 100 

Konut Dışı karışık 201 238 18 12.209 37.598 208 

Diğer 12 231 1.825 812 74.788 9.110 

Bilinmeyen 7 46 557 2.060 3.863 88 

Toplam 

Kaynak :DİE 

52.920 84.029 59 4.387.971 7.838.675 79 

Malatya ilinde bulunan binaların kullanım amaçlarına göre tasnifi ve tasnif edilen bina 

sayılarının (1984 ve 2000 yıllarındaki) değişimi Tablo 120 de görülmektedir. Buna göre sadece 

konut amaçlı kullanılan bina sayısındaki artış ülke ortalamasının gerisinde kalmıştır. Aynı şekilde 

tümü işyeri olarak kullanılan bina sayısındaki artış da ülke ortalamasının gerisindedir. Buna karşılık 

çoğunluğu konut ve çoğunluğu konut dışı bina sınıfındaki artış ülke ortalamasının üzerinde tespit 

edilmiştir. Bu durum yerel bir tercih olarak dikkat çekicidir. Eğitim-kültür, sağlık, resmi daire ve 

dini bina sayıları bakımından ise Türkiye ortalamasının üzerinde bir değişim görülmektedir. 

Tablo 121 Bina kat sayıları Malatya, Türkiye 

Sayı 

Malatya Türkiye 

1984 2000 1984 2000 

Payı 

% Sayı 

Payı 

% 

Değişim 

% Sayı 

193 

Payı 

% Sayı 

Payı 

% 

Değişim 

% 

1 Kat 32.642 61,68 45.704 54,39 40,02 2.560.469 58,35 3.620.569 46,19 41,40 

2 Kat 16.440 31,07 25.895 30,82 57,51 1.259.737 28,71 2.289.446 29,21 81,74 

3 Kat 1.640 3,10 4.587 5,46 179,70 284.155 6,48 827.894 10,56 191,35 

4 Kat 968 1,83 2.985 3,55 208,37 125.809 2,87 435.384 5,55 246,07 

5 Kat 496 0,94 2.423 2,88 388,51 87.392 1,99 321.955 4,11 268,40 

6 Kat 297 0,56 1.195 1,42 302,36 36.648 0,84 170.559 2,18 365,40 

7-9 Kat 274 0,52 810 0,96 195,62 22.966 0,52 103.683 1,32 351,46 

10+ Kat 1 0,00 31 0,04 3000,00 2.363 0,05 17.407 0,22 636,65 

Bilinmeyen 162 0,31 399 0,47 146,30 8.432 0,19 51.778 0,66 514,07 

Toplam 52.920 84.029 58,78 4.387.971 7.838.675 78,64 

Kaynak :DİE

Malatya ilinde binaların kat sayılarına bakıldığında genel olarak az katlı binalardan çok katlı 

binalara doğru bir kayış görülmektedir. 1 ve 2 katlı bina nispetlerindeki azalışa karşılık 3 ve daha 

fazla katlı bina sayılarında artış görülmektedir. Değişimin en büyük olduğu grup (ülke ortalamasıyla 

benzer olarak) 10 ve üzeri katlı binalarda görülmektedir. Bundan sonra en fazla artış görülen grup 

ise 5 katlı bina grubudur. Malatya ilinin 1. derece deprem kuşağında olduğu düşünülürse bina kat 

sayılarındaki artışın ihtiyatla karşılanması gerekmektedir. 

Tablo 122 100 Kişiye düşen konut sayıları 

1984 2000 Değişim% 

Malatya 12 18 50,00 

Elazığ 12 19 58,33 

Gaziantep 12 22 83,33 

Kayseri 17 26 52,94 

K.Maraş 8 17 112,50 

Türkiye 14 24 71,43 

Kaynak:DİE 

Nüfusla birlikte düşünüldüğünde de Malatya ilinde üretilen konut miktarının yetersizliği 

görülmektedir. Tablo 122 de görüldüğü gibi 100 kişiye düşen konut sayısı bakımından Malatya, 

1984 yılında Elazığ ve Gaziantep illeri ile aynı düzeyde bulunmasına karşılık, 2000 yılı verilerine 

göre adı geçen illerin gerisine düşmüştür. Malatya ilindeki konut sayıları ve gelişimine ilişkin tüm 

verilerin ortaya koyduğu gerçek; Malatya ilinde konut ihtiyacının her geçen gün büyümekte 

olduğudur. 

Konut ihtiyacının karşılanmasını da kapsayan genel olarak inşaat sektörünün gelişmesinin 

sağlanması büyük önem arz etmektedir. Belirtildiği gibi inşaat sektörünün gelişmesinde, il 

ekonomisinin canlanması ile kamu alt yapı yatırımlarının çekilmesinin önemi ortadadır. Bununla 

birlikte münhasıran konut ihtiyacının giderilmesine dönük adımlar atılmalıdır. İlde süren konut 

ihtiyacı gecekondulaşmayı hızlandırmakta ve büyüyen bir çarpık kentleşme sorunu yaratmaktadır. 

Alt yapısı tamamlanmış yeterli sayıda arsa üretimi ve sıkı bina denetimi konut ihtiyacının 

giderilmesinde ve inşaat sektörünün canlanmasında yardımcı etken olabilecektir. Ancak bu noktada 

esas belirleyici olacak olan ilin ekonomisinin canlanması ve kişi başına düşen GSMH artışı ile 

kamu yatırımlarının çekilebilmesi olacaktır. Bu bağlamda Toplu Konut İdaresince Malatya Merkez 

ilçesinde başlanılan Beydağı Evleri projesi kapsamında üretilecek 852 adet konut ile Akçadağ 

ilçesinde yapımına başlanan 208 adet konutun önemi ortaya çıkmaktadır. 

3.3.5.Madencilik 

Madencilik istihdam yaratma kapasitesi yüksek bir sektör durumunda olmakla beraber, 

sektörde uzun yıllar kamu sektörünün öncülüğüne rağmen, sektörel nispi büyümeyi sağlayacak, 

büyük ölçüde özel kesim yatırımlarını çekememiştir. Madencilik sektörünün ülkemiz GSMH 

içerisindeki payı düşük olup, 1996 yılında %1,5 iken 2002 yılında %1,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. 

İl ekonomisi içerisinde madencilik sektörüne ilişkin durum da benzerlik arz etmektedir. Madencilik 

sektörünün ilde yaratılan gayri safi yurt içi hasıla içerisindeki (2001 yılı) payı %0,3 (Binde üç) 


Malatya ili başta demir ve Pirofillit yatakları olmak üzere doğal kaynaklar bakımından 

önemli bir yere sahiptir. Ancak söz konusu doğal kaynakların tam olarak ekonomik bir değere 

dönüştürüldüğünü söylemek zordur. Örnek olarak Malatya, ülkemizde bilinen tek Pirofillit 

yataklarına sahip olmasına karşılık mevcut Pirofillit yataklarının gerektiği gibi değerlendirilemediği 

görülmektedir. Benzer bir durum demir madenleri için de geçerlidir. Madencilik sektörünün 

194

ülkemizde yaşadığı genel sorunlara ilaveten bölgeye münhasır sorunlar madenciliğin gelişimini 

yavaşlatmaktadır. Bunlardan bazıları ilimize ve bölgemize has topoğrafik yapı nedeni ile ulaşım ve 

taşıma sorunları ve yüksek taşıma maliyeti, yetersiz teknoloji, yetersiz sermaye, maden rezervleri 

üzerinde bilimsel ve teknik incelemelerin tam olarak yapılmaması ve hatta maden rezervlerinin 

büyüklüklerinin tam belirlenmemesi gibi problemler madencilik sektörünün gelişimini olumsuz 

etkilemektedir. Sektörün gelişimini olumsuz etkileyen sorunların çözümü ve teşvik tedbirleri ile 

madencilik il ekonomisinde daha büyük katkı sağlayabilecektir. 

İlin madencilik sektörünün Türkiye madencilik sektörü içindeki payı ve bölge illeriyle 

mukayesesine imkan vermek için Tablo 123 aşağıda sunulmuştur; 

Tablo 123 Madencilik ve taşocağı sektörüne ilişkin genel bilgiler, 2000 yılı 

İşyerinin 

Çalışanlar 

Ortalaması 

195 

Sabit Sermayeye yıl 

içinde yapılan gayri safi 

ilaveler 

Katma Değer(Milyon TL) 

Sayı a % b % Sayı a % b % Sayı a % b % Tutar a % b % 

Türkiye Toplam 1.800 100 100 75.059 100 135.413.689 100 1.580.061.777 100 

Devlet 

Sek. 534 30 30 54.584 72,72 73 113.111.121 83,53 84 1.095.088.521 69,31 69 

Özel 

Sektör 1.266 70 70 20.475 27,28 27 22.302.568 16,47 16 484.973.256 30,69 31 

Orta- 

doğu 

Anadolu 

Güneydoğu 

Anadolu. 

Elazığ 

Erzincan 

Erzurum 

Malatya 

Toplam 50 2,78 100 1.614 2,15 100 659.975 0,49 100 19.082.255 1,21 100 

Devlet 

Sek. 29 1,61 58 1.443 1,92 89 635.693 0,47 96 15.084.090 0,95 79 

Özel 

Sektör 21 1,17 42 171 0,23 11 24.282 0,02 4 3.998.165 0,25 21 

Toplam 83 4,61 100 1.690 2,25 100 9.478.086 7,00 100 331.296.959 20,97 100 

Devlet 

Sek. 58 3,22 70 842 1,12 50 8.225.377 6,07 87 212.227.109 13,43 64 

Özel 

Sektör 25 1,39 30 848 1,13 50 1.252.709 0,93 13 119.069.850 7,54 36 

Toplam 13 0,72 100 1.092 1,45 100 633.643 0,47 100 11.437.894 0,72 100 

Devlet 

Sek. 

Özel 

7 0,39 54 1.025 1,37 94 630.003 0,47 99 9.834.306 0,62 86 

Sektör 6 0,33 46 67 0,09 6 3.640 0,00 1 1.603.588 0,10 14 

Toplam 19 1,06 100 96 0,13 100 -3.200 0,00 

- 

100 7.871.891 0,50 100 

Devlet 

Sek. 10 0,56 53 53 0,07 55 - 0 776.482 0,05 10 

Özel 

- 

Sektör 9 0,5 47 43 0,06 45 -3.200 0,00 100 7.095.409 0,45 90 

Toplam 17 0,94 100 1.096 1,46 100 15.928 0,01 100 2.432.602 0,15 100 

Devlet 

Sek. 10 0,56 59 1.069 1,42 98 15.928 0,01 100 622.446 0,04 26 

Özel 

Sektör 7 0,39 41 27 0,04 2 - 0 1.810.156 0,11 74 

Toplam 18 1 100 452 0,60 100 26.332 0,02 100 5.111.243 0,32 100 

Devlet 

Sek. 9 0,5 50 377 0,50 83 5.690 0,00 22 3.868.260 0,24 76 

Özel 

Sektör 9 0,5 50 75 0,10 17 20.642 0,02 78 1.242.983 0,08 24 

Kaynak :DİE 

• Açıklama: a %: Türkiye toplamı içindeki payı ; b %: Özel kesim kamu kesimi paylarını göstermektedir.

Ülkemizde olduğu gibi Malatya ilinde de sektörde kamu ağırlığı dikkat çekmektedir. 

Ülkemizde madencilik sektöründe çalışan ortalama çalışan sayısının %73 kamu kesiminde 

çalışmakta , Sabit Sermayeye yıl içinde yapılan gayri safi ilavelerde ise kamunun payı %84 

civarındadır. Sektörde yaratılan katma değerin ise %69 kamu kesimince gerçekleştirilmektedir. 

Sektörde faaliyet gösteren işyeri sayısı bakımından ise özel kesim %70 paya sahiptir. Sektörde 

faaliyet gösteren özel kesim işyeri sayısının fazlalığı madencilik ve taş ocağı sektöründe faaliyet 

gösteren özel kesim firmalarının, kamu kesimi işletmelerine göre daha küçük ölçekli olmalarından 

kaynaklanmaktadır. 

Madencilik sektöründe genel düzeyde yaşanan Kamu/Özel kesim dengesi genel olarak Malatya ili 

madencilik sektöründe de görülmesine karşılık, sabit sermayeye yıl içerisinde yapılan gayri safi 

ilaveler bakımından 2000 yılı rakamlarına göre özel kesim yatırımlarının toplam yatırım içerisinde 

aldıkları pay %78 düzeyindedir. 

Malatya ili madencilik sektörü, 2000 yılı itibari ile ülke madencilik sektörünün; toplam işyeri 

sayısının %1‘ini; sektörde çalışanların % 0,6’sını; Sabit Sermayeye yıl içinde yapılan gayri safi 

ilaveler toplamının % 0,2’sini ve yaratılan toplam katma değerin %0,32’sini almaktadır. 

Şekil 45 Yıllar itibari ile Malatya madencilik sektörünün aldığı paylar 

% 

0,7 

0,6 

0,5 

0,4 

0,3 

0,2 

0,1 

0 

Kaynak :DİE 

0,57 

0,61 

0,6 

0,32 

1995 Yılı 2000 Yılı 

196 

Sektörde ort.çalışan 

sayısında Malatya'nın 

payı 

Sektörde yaratılan katma 

değerden Malatya'nın 

aldığı pay 

Malatya madencilik sektörü, Türkiye ‘de madencilik sektöründe çalışanlar içerisinde aldığı 

payı 1995-2000 yılları arasında artırarak % 0,57‘den % 0,6’ya çıkarmış ancak aynı dönemde 

yaratılan katma değer bakımından sektör görece küçülmüştür. 

İlin maden rezervleri içerisinde Demir, Pirofillit ve krom önemli yer tutmakla beraber diğer 

yer altı zenginliklerinin daha yakından incelenmesi gereği ortadadır. 

Malatya’nın demir, pirofilit ve krom rezervlerinin ülke madenciliği içinde yerinin bilinmesi, 

sözkonusu rezervlerin İl ve bölge için arz ettiği önemi daha iyi ortaya koyacaktır.

3.3.5.1.Demir 

Demir cevheri, demir metali ve çelik yapımı dışında en çok çimento ve yoğun ortam 

hazırlamada, daha az miktarlarda ferro alaşımlar, boya sanayi, yoğunluğu yüksek beton aglomerası 

(iri taneli tüf) ve hayvan yemlerinde kullanılır. 

Malatya-Hekimhan ilçesi, ülkemizin önemli demir cevheri yataklarının bulunduğu “Sivas- 

Malatya-Erzincan” bölgesinde yer almaktadır. İlçe ekonomisinde de önemli bir yer tutan 

madenciliğin boyutlarının tam olarak anlaşılması, belirtilen cevher bölgesindeki demir cevheri ve 

cevher işleme faaliyetlerinin ülke genelinde taşıdığı önemin iyi anlaşılmasına bağlıdır. 

Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü' nün yaptığı arama çalışmaları sonucunda ülkemizde 

belirlenen 900 civarında demir oluşumunun büyük bir kısmı Sivas, Kayseri, Malatya, Erzincan, 

Adana, Ankara, Balıkesir ve Sakarya illerinde yer almaktadır. Ülkemizde tespit edilen demir 

cevheri yatakları ihtiva ettiği cevherin demir çelik fabrikalarının kullanımları esas alınarak 3 grupta 

toplandığında, şöyle bir tasnif oluşmaktadır; 

a) İşletilebilir demir cevheri rezervi: Bunlar cevher tenörleri yüksek (%51-62 Fe arasında 

değişmektedir ) cevher yataklarıdır. Bu 23 adet yatağın bulunduğu zamanki rezervleri 137 milyon 

ton civarındadır. Malatya-Hekimhan Sirzi ile Deveci yatakları bunlardandır. 

b) Sorunlu demir cevheri rezervi: Bu tür yatakların arama çalışmaları yapılmış ve görünür 

muhtemel rezerv potansiyeli belirlenmiş, ancak entegre tesislerin istemedikleri bazı safsızlıkları 

içermesi nedeniyle yataklar belirli dönemlerde kısmen işletilmiştir. Bugün için bu yatakların önemli 

bir bölümü çalışmamaktadır. Cevher tenörleri %19-54 Fe arasında değişmektedir. Malatya- 

Hekimhan Hasançelebi ve Karakuz yatakları bu grupta yer almaktadır. 

c) Potansiyel demir cevheri rezervi : Ülkemizde yeteri kadar arama faaliyetleri yapılmamış 27 

adet sahada toplam yaklaşık 320 milyon ton potansiyel rezerv belirlenmiştir. Bu yatakların tenörleri 

%14-52 Fe arasında değişmektedir. Bu yatakların hemen hemen tamamı entegre tesislerin kabul 

edemeyeceği sınırlar içerisinde safsızlıklar içermektedir. Kesin olarak cevher rezervi belirlenip 

teknolojik sorunları çözülmeden işletilmeleri mümkün değildir. 

M.T.A Malatya Bölge Müdürlüğü kayıtlarında Malatya ilinde Hekimhan, Doğanşehir, Kuluncak ve 

Arapgir ilçelerinin muhtelif mevkilerinde potansiyel demir cevheri yataklarının bulunduğu rapor 

edilmiştir. (Bakınız Tablo 128) 

Türkiye demir yatakları bölgesel olarak 4 ana gruba ayrılmaktadır. Bu bölgeler şunlardır; 

1- Sivas- Malatya- Erzincan Bölgesi 

Bu bölge, halen işletilmekte olan demir yataklarının büyük bir bölümünü içermesi, 

rezervlerin büyüklüğü ve gelecekte değerlendirilebilecek düşük tenörlü rezervleri de içermesi 

nedeniyle Türkiye'nin en büyük demir cevheri bölgesi olup, bu bölgeden yüksek tenörlü, doğrudan 

beslemeye uygun cevher üretimi yapılmaktadır. Bu bölge uzun yıllardan beri sürdürdüğü Türkiye' 

nin demir madenciliği merkezi olma özelliğini gelecekte de sürdürecektir. 

2- Kayseri- Adana Bölgesi 

Türkiye' nin ikinci derecede önemli demir cevheri bölgesidir. Bölge cevheri genelde yüksek 

tenörlü, doğrudan beslemeye uygun cevherler olup yıllardan bu yana demir çelik fabrikalarının 

gereksinimlerinin önemli bir kısmını karşılamaktadır. 

3-Ankara- Kesikköprü Bölgesi 

Bölge Ankara - Bala, Kırıkkale - Keskin arasındaki alanı kapsar. Bölgeden Karabük Demir- 

Çelik Tesislerine uzun yıllardan bu yana cevher sağlanmaktadır. 

4-Batı Anadolu Bölgesi 

Batı Anadolu demir yatakları genellikle yüksek tenörlü olmalarına karşın safsızlıklar içerir. 

Bu yataklardan üretilen cevherler, diğer cevherlerle harmanlanarak içerdikleri safsızlıklar uygun 

seviyeye düşürülebilmekte, sınırlı olarak doğrudan beslemeye uygun hale getirilebilmektedir. 

197

5-Diğer bölgeler 

Yukarıda söz edilen bölgelerin dışında kalan demir yatakları ülkenin değişik bölgelerine 

yayılmıştır. 

Türkiye'deki en önemli demir cevheri yataklarının bulunduğu “Sivas-Malatya-Erzincan “ 

Bölgesindeki cevher yatakların büyük bölümü Div-Han Madenleri A.Ş. tarafından işletilmektedir. 

2000’li yılların başı itibariyle, entegre demir-çelik fabrikalarında kullanılabilir ve ortalama demir 

tenörü % 55 civarında olan yataklardan yılda yaklaşık 5 milyon ton üretim gerçekleştirilmektedir. 

Demir cevheri üretimimizin yaklaşık 2 milyon tonu Divriği-Hekimhan A.Ş.’nin sahip olduğu 

tesislerinde zenginleştirilmekte, bu tesislerden yılda yaklaşık 1 milyon ton civarında pelet, 700.000 

ton sinterlik konsantre ve ayrıca C plaseri ve B kafa tozlarından da 300.000 ton sinterlik konsantre 

üretilmektedir. 

Son yıllarda hızlanan özelleştirme uygulaması sonucunda Divriği-Hekimhan Madenleri 

San.Tic. A.Ş.’de bulunan %100 kamu hissesi, Özelleştirme Yüksek Kurulunun 07/04/2004 tarih ve 

2004/30 nolu kararı ile Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları A.Ş.’ye devredilmiştir. Söz konusu 

özelleştirme ile maden yataklarının daha verimli işletilmesi beklenmekte ve bunun il ekonomisine 

katkı sağlayacağı umulmaktadır. 

Tablo 124 Malatya işlenebilir demir cevheri yatakları 

Rezerv (1000 Ton) 

Yatağın 

Tenör Bulunuş 

Adı İli/İlçesi Görünür Muhtemel Toplam İşletilebilir (%Fe) Rezervi 

Sirzi Hekimhan 275 - 275 275 49 275 

Deveci Hekimhan 48000 - 48000 48000 38 88000 

Kaynak: DPT Sekizinci beş yıllık kalkınma Programı , Metal Madenler Alt Kom. Demir Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001 Sh.37 

Tablo 125 Malatya sorunlu demir cevheri yatakları 

Rezerv (1000 Ton) 

Bulunuş 

Yatağı 

Muhtemel+ 

Tenör 

Rezervi 

Adı İlçesi Görünür Mümkün Toplam (%Fe) Sorun(*) 1000 Ton 

Hasançelebi Hekimhan 160000 525000 685000 19 (1)ve(2) 685000 

Karakuz Hekimhan 1500 16000 17500 41,08 (1) 15000 

Kaynak: DPT Sekizinci beş yıllık kalkınma Programı , Metal Madenler Alt Kom. Demir Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001 Sh.37 

• Açıklama: (1) Safsızlık sorunu ; (2) Düşük Tenör sorunu 

198

3.3.5.2.Pirofillit 

Önemli bir endüstriyel hammadde olan Pirofillit, dünyada geniş bir kullanım alanına sahip 

olup, yüksek ısıya dayanıklı kaplar,seramik ürünler, çimento, lastik, boya, kozmetik, sabun,cam 

elyafı vb. pek çok ürünün üretiminde kullanılmaktadır. Malatya-Pütürge ilçesinin 4 Km güneyinde 

bulunan Pirofillit yatarları Ülkemizde bilenen tek rezervlerdir. Ön etütlere göre görünür rezerv 6-7 

milyon ton civarındadır. Belirtilen alan için seramik-refrakter kalitesinde; 2.344.562 ton ve 

çimento-yer karosu kalitesinde 3 644 430 ton görünür Pirofillit rezervi ortaya çıkarılmıştır. 

Ülkemizde pirofillitin son 8-9 yılda sürekli tüketicisi refrakter sanayi olmuştur. Refrakter 

sanayinde Pirofillit, özellikle Demir Çelik Sanayi potalarında kullanılan tuğlaların üretiminde 

kullanılır. Ancak demir çelik sektöründeki teknolojik gelişmeler pota fırınları ile üretimi gündeme 

getirince demir çelik potalarında bazik refrakterlerin kullanımı önem kazanmış ve pirofillitin bu 

şartlarda kullanımı ortadan kalkmaya başlamıştır. 

Pirofillit ülkemizde seramik sanayinde çok az da olsa kullanılmaktadır. Bu tüketim pek artmamakla 

beraber pirofillitin ucuz olması nedeni ile sürecektir. Boya sanayinde pirofillitin sürekli olmayan, 

ancak belli bir tüketimi vardır. 

Türkiye'de pirofillitin tonaj olarak en çok tüketildiği alan beyaz çimento üretimidir. Aslında 

bu konuda Türkiye hem kendi üretimini karşılayacak hem de ihracat yapabilecek durumdadır. 

Ancak bu konu tam olarak değerlendirilmiş değildir. Ülkemizde gelişimi sınırlı olan Pirofillit pazarı 

çok artabilir.Ancak tüketim şekline uygun belirli kıstaslarda sürekli sabit kalitede üretim yapmak 

gerekir.Ayrıca bu üretimler Türk sanayine iyi tanıtılmalıdır. Bunun için de kırma, öğütme ve arıtma 

gibi prosesler hayata geçirilmeli, yeni teknolojik gelişmeler kullanılmalıdır. 

Dünyada teknolojiyi geliştirerek kırma-öğütme ve arıtma proseslerini kuran, standart ve 

değişik amaçlara uygun üretim yapan firmalar varlıklarını sürdürdükleri gibi büyüme bile 

sağlamışlardır. Pirofillitin dünya üretiminin % 75'i Japonya ve Güney Kore'de yapılmakta ve yine 

uzak doğuda tüketilmektedir. Türkiye Avrupa'nın tek üreticisi olarak Avrupa'ya ihracatta çok 

avantajlıdır. Zaten dünya ortalamalarının altında olan iç piyasa fiyatları ve nakliye avantajı ile 

Avrupa'ya ihracat mümkündür. Ayrıca iç piyasada kullanılan bir çok ithal ürünün yerine ikamesi 

mümkündür. Bu durumda Pirofillitin ihracatı ve yurt içi kullanımının artırılmasının il ekonomisi 

özellikle de Pütürge ilçesinin gelişiminde önemli katkılar sağlayabilecektir. Ancak kesinlikle 

üretim ıslah edilmeli ve kalite sınıflandırılması ve kalite de süreklilik için uygun prosesler 

kurulmalıdır. 

199

3.3.5.3.Krom 

Krom cevheri başlıca metalürji, kimya ve döküm sanayinde kullanılır.Metalürji sanayinde 

krom cevherinin en önemli kullanım alanı paslanmaz çelik yapımında kullanılan ferro krom 

üretimidir. Ferro krom ise paslanmaz çelik metal ve silah sanayinin çok önemli bir maddesidir. 

Krom; çeliğe sertlik ile kırılma ve darbelere karşı direnç verir, aşınma ve oksitlenmeye karşı 

koruma sağlar. 

Çoğu krom kimyasalları, kimyasal kalitedeki krom cevherinden doğrudan elde edilen sodyum 

bikromattan üretilir. Krom kimyasalları paslanmayı önleyici özellikleri nedeniyle uçak ve gemi 

sanayinde yaygın olarak ve kimya endüstrisinde asit ve boya hammaddesi yapımında 

kullanılmaktadır. 

Krom kimyasalları; metal kaplama, deri tabaklama, boya maddeleri (pigment), seramikler, parlatıcı 

gereçler, katalizör, boyalar, konserve kutulama ve diğer birçok alanda tüketilir. 

Malatya ilinde tespit edilen krom yatakları Tablo 126’de belirtilmiş olup, söz konusu yataklar 

halihazırda özel sektör tarafından kesintili olarak işletilmektedir. Malatya ilinde bulunan potansiyel 

krom yataklarına ilişkin bilgi tablo Tablo 128’de belirtilmiştir. 

Tablo 126 Malatya’da Krom yatakları 

Mevkii/Ocak Adı İlçesi Rezerv(Ton) 

Rezerv 

Sınıfı Tenör 

Kuluncak Köyü Darende 20.000 (1+2) 40% 

Gülyılmaz-Çakır CO Darende 162.000 (1+2) %38-42 

Kaynak: DPT Sekizinci beş yıllık kalkınma Programı , Metal Madenler Alt Kom. Krom Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001 

Tablo 127 Malatya ilinin diğer bazı doğal kaynak rezervleri 

Madenin 

Cinsi Yeri Kalite Rezerv Üretim Durumu 

Bakır 

Asbest 

Pütürge- 

Poluşağı 

Yeşilyurt- 

Gündüzbey 

Arguvan- 

Parçikan 

Kömür 

Kaynak:MTA Bölge Müd. 

%4-%12 5.000.Ton 

Muhtemel 

Lif yüzdesi 

düşük,lif 

uzunluğu 

değişken 

%22,78 Su 

%35,44 Kül 

2175 Kcal/Kğ 

AID 

Rezerv 

230.000 Ton 

Muhtemel 

Rezerv 

30.000.000 Ton 

Muhtemel 

Rezerv 

200 

Eksik zamanlı kısmi 

üretim yapılmaktadır. 

Eksik zamanlı kısmi 

üretim yapılmaktadır. 

Kısmi üretim 

Yapılmaktadır.

Tablo 128 Malatya’nın Potansiyel Doğal Kaynak Rezervleri 

MADENIN 

CİNSİ 

Alüminyum 

(Boksit) 

ILÇE- 

BUCAK 

KÖY VE 

MEVKil 

Doğanşehir Merkez Melefdere Köyü 

Ancakali madeni, 

Körtigöre madeni 

Bakır Pütürge Sevik Yaylası 

Poluşağı 

Bakır Pütürge Poluşağı 

Demir Kuluncak Avlar-Damlı- 

Madentepe 

Demir Kuluncak Düşüksöğüt 

Kızılokboynu 

201 

TENÖR VE 

KALITE 

38.73 AI2O3 

%6.6 SiO2 

%21.64 Fe203 

REZERVLER 

140.000 ton Muhtemel 

%15 Fe3O4 9 Milyon Ton 

Muhtemel 

%15 Fe3O4 26 Milyon Ton 

Muhtemel 

Demir Doğanşehir Eskiköy %22-55 Fe 225.000 Ton 

Muhtemel 

Demir Doğanşehir Fenktepe 5.000.Ton Muhtemel 

Demir Doğanşehir Polatlı-Çavuşlu- 

Bıçakçı 

Demir Hekimhan Mağara-kırmızıfenk 

tepe 

%35-55Fe 225.000. Ton 

Muhtemel 

%11-15 Fe 233.000.000. Ton 

Gör+Muhtemel 

Demir Hekimhan Kulucak karatepe %10-15 Fe 42.000.000. Ton 

Gör+Muhtemel 

Demir Hasançelebi %52 Fe Eşderi 380.000.000. 

Muhtemel 

Demir Hasançelebi Sivritepe-mağara 

tepe 

%15 Fe 173000 Ton Muhtemel 

Demir Hasançelebi Şırzı köyü %49 Fe 

%3,44 SiO2 

%5Mn 

%0,09TiO2 

Demir Pötürge Yamacısağir %25 Fe 

%9,5 SiO2 

278.000 Ton 

Muhtemel 

10.500.000. Ton 

Muhtemel 

Demir Hekimhan Karakuzdoğusu %14,5 Fe3O4 370.000.000.Ton 

Muhtemel 

Demir Doğanşehir- Ketizman %30,8 Fe 1.400.000. Ton 

Sürgü 

Muhtemel 

Demir Doğanşehir-sürgü Çakçak Tepe %42 Fe 

Demir Doğanşehir-sürgü Çakçak-Karataş 

Dere 

Demir Doğanşehir- 

Sürgü 

Demir Doğanşehir- 

Sürgü 

Çakçak-Kurtdeliği 

sırtı 

Murata-Kelhalil 

Elmalı Erikli 

Demir Doğanşehir Sürgü Sürgü civarı İyi Cins cevher 

%45,78 Fe 

%10,71 SiO2 

Demir Arapgir Aktaş Köyü %14-%47 Fe 

Kaynak:MTA Orta Anadolu 4. Böl. Müd. Malatya Maden Envanteri 2002 

4.200.000.Ton 

2.500.000. Ton 

Muhtemel 

%43 Fe 1.900.000.Ton 

Muhtemel 

%25-%50 Fe 18.000. Ton Muhtemel 

3.000.000. Ton 

Muhtemel 

DİĞER 

BİLGILER 

Kaynaklar 

Teknik ve 

ekonomik 

nedenlerle 

günümüzde 

kullanıla- 

mamakla 

birlikte ileriki 

yıllarda 

değerlendirilebilecek 

kaynaklardır.

Tablo 128 Malatya’nın Potansiyel Doğal Kaynak Rezervleri Devam 

MADENIN 

CINSI 

ILÇE- 

BUCAK 

KÖY VE 

MEVKil 

202 

TENÖR VE 

KALITE 

Krom Kuluncak Bıcır Köyü %40 Cr2O3 200.000. Ton 

Muhtemel 

Krom Kuluncak Bıcır Köyü-Gül 

Ocak 

Krom Hekimhan Merkez-Yayladam- 

Çayköy-Çakırçuku 

ru-Güvenç Köyü- 

Karaahmet Köyü 

Krom Merkez Tavşantepe civarı 

%40 Cr2O3 

Krom Hekimhan Merkez Kesikköprü 

istasyon civarı 

%40 Cr2O3 

Alçıtaşı Hekimhan Ağharman %33 CaO 

%40-50 SO3 

%1,15 SiO2 

Aspest Yeşilyurt Gündüzbey Köyü Lif yüzdesi düşük, lif 

uzunluğu değişken 

Bentonit Akçadağ Darıca 

Bentonit Arapgir 

Bentonit Arguvan Karahöyük- 

Mineyik-kiltepe 

Bentonit Merkez-Tenci 

Ditsen Pütürge Lar 

REZERVLER DİĞER BİLGILER 

429.000.Ton 

Muhtemel 

Dolomit Hekimhan Zorbehan %21MgO 122.000.000. 

Ton Muhtemel 

Fluorit Kuluncak Baören Köyü- 

Aşılıkpınarı cıvarı 

%14-52 CaFe2 

%12-20 SiO2 

Fosfat Doğanşehir Bıçakçı %3,75 P2O5 

Garanat Pütürge Ersele 

Sillimanit Pütürge Lar 

Vermikülit Kuluncak %35 Vermikülit 6.000.000. Ton 

Muhtemel 

Kömür 

(Linyit) 

Kömür 

(Linyit) 

Kömür 

(Linyit) 

Kömür 

(Linyit) 

Merkez Battalgazi- 

Hatunsuyu 

Yazıhan Karacaköy 

%27 Su 

%52 kül 

550 KCal/Kğ 

AID 

Hekimhan Kurşunlu %33 su 

%39 Kül 

1065KCal/Kğ 

Hekimhan 

Kurşunlu 

Ören Mezrası %30,58 Su 

%52,55 Kül 

1593 KCal/Kğ 


1.000.000. Ton 

Muhtemel 

Kaynaklar Teknik 

ve ekonomik 

nedenlerle 

günümüzde 

kullanılamamakla 

birlikte ileriki 

yıllarda 

değerlendirilebilece 

k kaynaklardır.

Tablo 128 Malatya’nın Potansiyel Doğal Kaynak Rezervleri(Devam) 

MADENIN 

CINSI 

ILÇE- 

BUCAK 

KÖY VE 

MEVKİİ 

203 

TENÖR VE 

KALITE 

REZERVLER DİĞER BİLGILER 

Toryum (53) Kuluncak Başören U30g=%1- Zuhur 

Kaynaklar Teknik ve 

16Ti2O2=%5-10,2 

ekonomik nedenlerle 

günümüzde 

kullanılamamakla 

birlikte ileriki yıllarda 

Tuğla Merkez 70-80 Milyon Ton 

değerlendirilebilecek 

Kremit 

Jeolojik 

kaynaklardır 

İçmece Darende Balaban Sıcaklık 13 °C Ph:5 Debi:0,1 Litre/sn 

Suyu Balaban İçmecesi 

İçmece Doğpanşehir Harapşehir Sıcaklık 12,5 °C Debi 0,07 Lt/Sn 

Suyu 

içmecesi Ph:5 

Kaplıca Merkez İspendere Sıcaklık 29 °C Debi 3 Lt/Sn 

suyu 

Ph:6,2 

Radyoaktivite=8 

Kaplıca 

suyu 

Hekimhan Kuluncak 

Kaplıcası 

Eman 

Toplam 

Mineralizasyon:294 

0,1 Mgr/Lt 

İyileştirme 

çalışmaları 

yapıldığı takdirde 

çok daha verimli 

kullanılabilecek 

kaynaklardır. 

Maden 

Suyu 

Merkez-Ortaköy Rötükan Maden 

suyu 


Sıcaklık:14° C 

Ph:6,2 

Radyoaktivite:9,1 

Eman 

Toplam 

Mineralizasyon:368 

4,9 Mgr/Lt 

53 Malatya, mevcut teknoloji ile henüz ekonomik olmayan ancak teknoloji geliştirmek amacıyla üzerinde 

ciddi çalışmaların yapıldığı ve bilim çevreleri tarafından geleceğin enerji kaynağı olarak nitelenen Toryum 

cevher yatakları bakımında da önemli bir yere sahiptir

3.3.6.Enerji 

Enerji günümüz dünyasına damgasını vuran teknolojik ürünlerin olmazsa olmaz girdisidir. 

Bu nedenle dünyada kişi başına tüketilen enerji miktarı ülkelerin gelişmişlik düzeylerini gösteren en 

temel göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu temel gösterge ülke içerisinde bölgeler ve 

iller arasındaki gelişmişlik farklarını ortaya koyması bakımından da önemlidir. 

Türkiye geneli ve DAP(Doğu Anadolu Projesi) bölgesi için 1996 yılı kişi başına enerji 

üretimi ve enerji tüketimine TEP (Ton eşdeğer Petrol) cinsinden bakıldığında, DAP gölgesinde kişi 

başına üretilen enerjinin, Türkiye ortalamasının yaklaşık %50’sine eşitken , tüketilen enerji için bu 

değer yaklaşık %42’dir. Enerji tüketiminin kalkınmışlığın bir göstergesi olduğu düşünüldüğünde, 

DAP bölgesinin Türkiye ortalamasının çok gerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle bölge 

enerji sektörünün diğer sektörlerle birlikte güçlendirilmesi zorunludur. 54 

Enerji tüketim rakamları iller düzeyinde de gelişmişlik bakımından illerin bulunduğu düzeyi 

göstermesi açısından önemli görülmektedir. Ancak ülkemizde iller bazında kişi başına enerji 

tüketimine ilişkin yeni ve detaylı verilerin bulunmaması nedeni ile, daha güvenilir verilerin 

bulunduğu elektrik enerjisi kullanımına ilişkin veriler temel alınabilir. 

Tablo 129 Türkiye ve DAP Bölgesinde birincil enerji üretimi ve tüketimi-1996( 100 Ton 

Eşdeğer Petrol:TEP) 

TÜRKİYE DAP BÖLGESİ 

ENERJİ KAYNAKLARI Üretim Tüketim Üretim Tüketim 

Taşkömürü 1.382 5.357 0 0 

Linyit 10.876 12.151 0 469 

Asfaltit 15 15 0 0 

Doğal Gaz 187 7.186 0 0 

Petrol 3.675 30.939 0 451 

Hidrolik 3.477 3.477 372 629 

Jeotermal 72 72 0 0 

Odun 5.512 5.512 467 467 

Odun,hayvan ve bitki artıkları 1.533 1.533 510 510 

Toplam 26.729 66.242 1.349 2.526 

Kaynak:DPT Doğu Anadolu Ana Planı 

Elektrik enerjisi tüketimi, bir ülkenin, bölgenin veya ilin teknolojiyi kullanma yaygınlığı ve 

ekonomik büyümenin bir göstergesi durumundadır. Bu yönüyle elektrik enerjisi tüketimi, bir 

ülkenin veya ilin gelişimi hakkında önemli bilgiler içermektedir. Bu açıdan baktığımızda (Şekil 46) 

Malatya ilinin elektrik tüketimi, beklendiği gibi, genel bir artış trendi izlemektedir. 2000 yılındaki 

net elektrik tüketimi 686.672.853 Kwh iken 2001 yılında net elektrik tüketimi bir önceki yıla göre 

% 3,1 artarak 707.974.493 Kwh olmuş, 2002 yılında ise bir önceki yıla göre %7,8 artarak 

763.498.579 Kwh düzeyine ulaşmıştır. 2003 yılında ise bir evvelki yıla göre net elektrik tüketimi 

%1,3 azalmış ve 753.381.751 Kwh olarak gerçekleşmiştir. 2000 ve 2003 yıllarını kapsayan 

dönemde ilin toplam net elektrik tüketimi % 9,71 düzeyinde artmıştır. 

Aynı dönemde şebeke kaybı ise %23,45 düzeyinde azalmıştır. Kullanıldığı yere göre en fazla 

tüketim artışı “Küçük Sanayiler ” grubunda olup,artış %546 düzeyinde olmuştur. Aynı dönemde 

resmi dairelerin kullandığı elektrikte %60 gerileme görülmektedir.(Tablo 130) 

54 DPT Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Ana Plan,2000,Sh.292 

204

Şekil 46 Yıllar itibari ile Malatya’nın elektrik tüketimi 

780.000.000 

760.000.000 

740.000.000 

720.000.000 

700.000.000 

680.000.000 

660.000.000 

640.000.000 

Kaynak:TEDAŞ Malatya Müessese Müd. 

2000 2001 2002 2003 

Net Tüketim (kWh) 

Tablo 130 Malatya ilinde kullanıldığı yere göre elektrik enerjisi tüketimi 

2000 2001 2002 2003 

2000-2003 

Yılları itibari ile 

Değişim 

% 

Meskenler (kWh) 182.032.198 185.151.632 188.998.735 198.537.772 9,07 

Resmi Daireler (kWh) 60.828.173 65.592.433 67.940.439 23.806.528 -60,86 

KİT'ler (kWh) 33.657.869 34.218.599 28.739.261 72.751.829 116,15 

Ticarethaneler (kWh) 50.247.987 49.088.039 48.152.414 53.369.366 6,21 

Küçük Sanayiler (kWh) 17.224.420 17.900.150 18.386.514 111.329.522 546,35 

Büyük Sanayiler (kWh) 271.733.149 281.469.986 330.431.820 216.305.338 -20,40 

Genel Aydınlatma (sokak, 

cadde, Park, Meydan) (kWh) 37.980.600 38.335.000 41.612.972 40.250.000 5,98 

Şantiyeler (kWh) 2.986.539 3.168.338 3.106.843 3.283.865 9,96 

Hayır Kurumları (kWh) 244.499 257.077 267.278 540.617 121,11 

Tarımsal Sulamalar (kWh) 28.864.148 31.718.309 34.363.039 31.837.958 10,30 

Çeşitli Tüketimler (kWh) 873.271 1.074.930 1.499.264 1.368.956 56,76 

Net Tüketim (kWh) 686.672.853 707.974.493 763.498.579 753.381.751 9,71 

Şebeke Kaybı (kWh) 157.501.741 150.299.026 130.609.540 120.574.210 -23,45 

Brüt Tüketim (kWh) 844.174.594 858.273.519 894.108.119 873.955.961 3,53 


205

Şekil 47 Elektrik tüketiminin sektörel dağılımı, 2003 

26,4% 

5,2% 

5,7% 

14,7% 

0,8% 7,0% 0,6% 


0,2% 

10,6% 

28,7% 

206 

Tarım, Ormancılık, 

Balıkçılık ,Gıda Sanayi 

Madencilik ve Toprak 

sanayi 

Kauçuk, Lastik, Plastik 

ve Kimya Sanayi 

Tekstil, Deri ve Giyim 

Sanayi 

Organize ve Diğer 

Fabrikasyon Sanayi 

İdare ve Kamu 

Hizmetleri 

Ticaret Turizm Ulaşım 

haberleşme 

Genel Aydınlatma 

Mesken İçi Hizmet 

Malatya ilinde tüketilen elektrik enerjisinin, kullanıldığı sektörlere dağılımına bakıldığında 

2003 yılı itibari ile , toplam tüketilen elektrik enerjisinin %28,7’sini Organize ve Diğer fabrikasyon 

sanayi kullanmıştır. Bunu %26,4 i pay ile Mesken içi hizmet kullanımı izlemiştir. 

İlin elektrik tüketiminin kendi içinde incelenmesinin önemini yadsımadan, bu alanda 

Türkiye geneli dikkate alındığında görece yerinin bilinmesi de önemlidir. 

Tablo 131 Türkiye ve Malatya’da kişi başına Elektrik ve sanayi elektriği tüketimi 

Kişi Başına Elektrik Tüketimi(Kwh) 

1985 1990 1995 2000 

Malatya 256 382 601 838 

Türkiye 586 829 1087 1433 

Malatya/Türkiye 

Oranı % 43,69 46,08 55,29 58,48 

Kişi başına sanayi Elektrik Tüketimi (Kwh) 

1985 1990 1995 2000 

Malatya 131 144 260 387 

Türkiye 387 517 558 717 

Malatya/Türkiye 

Oranı % 33,85 27,85 46,59 53,97 

Kaynak:DİE 

Malatya’da 1985 yılında kişi başına elektrik tüketimi 256 Kwh düzeyinde iken Türkiye 

ortalaması 586 Kwh düzeyindedir. Başka bir deyimle Malatya’nın kişi başına elektrik tüketimi 

Türkiye ortalamasının sadece %43,69’una tekabül etmektedir. Görüldüğü gibi ilin kişi başına 

elektrik tüketimi ülke ortalamasının yarısından azdır. 2000 yılına gelindiğinde ilin kişi başına 

elektrik tüketimi 838 Kwh yükselirken Ülke ortalaması 1.433 Kwh olarak gerçekleşmiştir. Malatya 

ilinin kişi başına elektrik tüketiminin ülke ortalamasında tekabül ettiği oran ise %58,48 düzeyine 

Diğer

çıkmıştır. Bu oransal artış Malatya ilinin elektrik tüketiminde ülke ortalamasından daha hızlı 

artmakta olduğunu ve bu trend devam ettiği sürece ülke ortalamasını yakalayabileceğini 


Malatya ve Türkiye’de kullanılan sanayi elektriğinin kişi başına düşen miktarına baktığımızda, bu 

kategoride de yıllar içerisinde oransal bir artış görülmektedir. Bu trendin devamı halinde kişi başına 

düşen sanayi elektriği tüketiminde de ülke ortalamasının yakalanabileceği görülmektedir. Burada 

dikkate değer husus ise Malatya ilinde kişi başına tüketilen sanayi elektrik miktarının , kişi başına 

tüketilen elektrik miktarından görece daha hızlı arttığıdır. Bu tespit kanımızca Malatya ilinde 

sanayileşmede son yıllarda yakalanan olumlu trende işaret etmektedir. Ancak bu tespite rağmen ilin 

kişi başına enerji tüketimin, ülke ortalamasının gerisinde olduğu ve ilk etapta hiç olmazsa ülke 

ortalamasına ulaşılması gerektiği ortadadır.(Bakınız Tablo 131 ve Şekil 48) 

Şekil 48 Yıllar itibari ile Türkiye ve Malatya‘da kişi başına tüketilen elkt. ve sanayi elektriği 

Kwh 

1600 

1400 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

Kaynak:DİE 

0 

1985 1990 1995 2000 

207 

Malatya Kişi Başına Elk.Tük. 

Türkiye Kişi Başına Elk.Tük 

Malatya Kişi Başına Sanayi 

Elk.Tük. 

Türkiye Kişi Başına Sanayi 

Elk.Tük. 

Tablo 132 Malatya’da bulunan Hidroelektrik santralleri ve üretim miktarı 

İşletmeye 

Alma 

Tarihi 

Ortalama 

Enerji 

GWh/Yıl 

2003 

yılı Üretim 

Kwh 

Başlangıç Bitiş 

Kurulu Güç 

Hidroelektrik Santrallerinin Adı Tarihi Tarihi 

MW 

Malatya-Derme HES(Sümerbank) 1951 4,5 10 24.000.000 

Malatya-Kernek HES 1964 0,8 3 486.000 

Malatya-Tohma HES(YİD) 

Temmuz 

11 63 52.375.000 

Malatya-Gökpınar Hacılar HES 1996 2003 2003 13,5 89 45.495.000 

Toplam 122.356.000 

Kaynak : TEİAŞ Malatya İşl. Bak. Müd. 

Malatya’da bulunan dört adet hidroelektrik santralinde elektrik üretimi sürmektedir. Söz 

konusu santrallerden 2003 yılı itibari ile üretilen toplam enerji miktarı 122.356.000. Kwh olup, bu 

miktar 2003 yılı tüketiminin yaklaşık %16’sına tekabül etmektedir. 

Bilindiği gibi ülkemizde alternatif bir enerji kaynağı olarak doğal gaz her alanda 

kullanılmaya başlanmıştır.Doğal gaz hem ekonomik hem de çevre dostu bir enerji olması nedeniyle 

tercih edilen bir yakıttır. Konutlarda kullanımının yaygınlaşmasına paralel olarak sanayide de 

kullanımı her gecen gün artmaktadır. Doğal gazın temiz bir enerji olması ve maliyet avantajına

sahip olması nedeniyle Malatya’da kullanılmaya başlanmasının il sanayisinin gelişim hızını 

artıracağı, konutlarda kullanımı ise sağladığı tasarrufa ilave olarak temiz bir çevrenin yaratılmasına 

da imkan sağlayacaktır. Doğal gaz gibi temiz bir yakıtın kullanılmaya başlanması gerek 

sanayileşme noktasında gerekse beşeri manada ilin büyümesinin çevre üzerinde yarattığı ve son 

yıllarda da iyice hissedilen çevre kirliliğinin önüne geçilmesine büyük katkı sağlayacaktır. 

Malatya, İran’dan alınan doğal gazı Erzurum, Erzincan, Kayseri hattında nakleden boru 

hattına bağlanan “Sivas-Mersin “ doğal gaz iletim hattından alacak olup, projenin 2004 yılı sonu 

itibari ile tamamlanması hedeflenmektedir. Malatya iline doğal gaz verilmesine(kullanımına ) 

ilişkin proje kapsamında Botaş A.Ş.’nin öngördüğü iyimser senaryoya göre; konutlarda gaz 

kullanımına başlama tarihi 2005 ve talep miktarını toplam 154 Milyon metreküp; normal senaryoya 

göre gaz kullanıma başlama yılını 2006 ve talebini 116,9 Milyon Metreküp; kötümser senaryoya 

göre ise kullanıma başlama yılını 2007 ve talep miktarını ise 119,4 Milyon Metreküp olarak 

öngörmektedir. Malatya ilinin 2020 yılında tahmin edilen gaz tüketimi ise 394 Milyon Metreküp 

düzeyindedir. (Bakınız Tablo 133 ) 

Tablo 133 Malatya doğal gaz kullanımına ilişkin senaryolar ve 2020 projeksiyonu 

İli 

SEKTÖRLER 

İYİMSER 

SENARYO 

D.G.Talebi 

(Milyon 

m 3 ) 

Gaz 

Kullanımına 

Başlama 

Yılı 

208 

NORMAL 

SENARYO 

D.G.Talebi 

(Milyon 

m 3 ) 

Gaz 

Kullanımına 

Başlama 

Yılı 

KÖTÜMSER 

SENARYO 

D.G.Talebi 

(Milyon 

m 3 ) 

Gaz 

Kullanımına 

Başlama 

Yılı 

2020 

YILI 

TAHMİNİ 

2020 Yılı 

D.G.Talebi 

(Milyon m 3 ) 

KONUT 63 2005 44,1 2006 55,2 2007 237 

SANAYİ 91 2005 72,8 2006 64,2 2007 157 

MALATYA TOPLAM 154 116,9 119,4 394 

Kaynak :BOTAŞ Web sitesi

3.4.TİCARET VE HİZMET SEKTÖRÜ 

3.4.1. Ulaşım Ve Haberleşme 

Teknolojik gelişme her sektörde önemli değişikliklerin kaynağı durumundadır. Ancak, 

teknolojik gelişmenin ulaştırma ve haberleşme alanında yarattığı değişimin diğer pek çok alanda 

görülen değişimden çok daha hızlı olduğu söylenebilir. Teknolojik gelişmeye paralel olarak hızlı bir 

gelişim ve gelişim içerisinde olan ulaşım ve haberleşme sektörü ekonomik kalkınmanın da alt yapısı 

durumundadır. Ulaştırma ve haberleşme sektörü ekonomik kalkınmanın alt yapısı olmasının 

ötesinde, üst yapıyı yani ekonomik ilişkileri şekillendirmektedir. Bu sektörde yaşanan gelişme, dün 

için imkansız olan veya ekonomik olmayan faaliyeti bu gün mümkün ve ekonomik kılmakta ve 

sağladığı maliyet tasarrufu ile yeni “iş”ler ve meslekler yaratmaktadır. 

Ekonomik ve pratik olarak ulaşılabilir olmak yada olmamak, ülkeler veya ülkeler içerisinde 

bölgeler arasında gelişme farkı yaratmaktadır. Bu nedenle haberleşme ve ulaşımda elde edilen 

gelişme her ülkeyi birbirine, ülke içinde ise bölgeler birbirine daha da yaklaştırarak bahsedilen 

gelişmişlik farkını ortadan kaldırmaya dönük etki yapmaktadır. Bu bağlamda, sektörün bünyesinde 

taşıdığı ekonomik gelişmeyi tetikleme potansiyelinden yararlanabilmek, çağdaş iletişim ve ulaşım 

altyapısını kurmak ve bu teknolojiyi kullanabilmek becerisi ile sınırlı bulunmaktadır. 

Ülkemizde son yıllarda haberleşme ve ulaşım alanında kat edilen mesafe önemli olmakla beraber 

yeterli değildir. 

Bu bağlamda ciddi bir kalkınma çabası içerisinde olan Malatya ‘nın haberleşme ve ulaştırma 

alanında sahip olduğu düzey önem arz etmektedir. Geçmişten bugüne kadar Anadolu’nun batısı ile 

doğusu arasında kavşak noktasında olmanın avantajlarını gelişme yolunda kullanmış olan Malatya, 

bu gelişimini, bu günden sonra haberleşme ve ulaşım alanındaki altyapısının çağdaş düzeye 

taşıyarak sürdürebilecektir. 

3.4.1.1. Demiryolu 

Anadolu‘da 1856 yılında İzmir-Aydın hattı ile başlanan demiryolu şebekesine Malatya, 

1931 yılında bağlanmıştır. İl Kuzeyden Malatya-Sivas hattı, güneyden ise Malatya –Adana hattı ile 

Batı Anadolu’da; Malatya –Elazığ-Muş hattı ile doğuya; Malatya – Elazığ-Diyarbakır hattı ile 

Güney doğu Anadolu’ya ve Malatya-Çetinkaya (Sivas)-Erzincan hattı ile kuzey doğu Anadolu’ya 

bağlanmaktadır. 

Tablo 134 Malatya demiryolu hatları 

Hattın Hattın 

İşletmeye Uzunluğu 

Demiryolu Hattı 

Açılış yılı (m) 

Gölbaşı - Doğanşehir 1930 56.014 

Doğanşehir – Malatya 1931 56.745 

Malatya-Fırat(Elazığ) 1932 32.531 

Malatya-Yazıhan 1936 33.230 

Yazıhan-Hekimhan 1936 36.960 

Hekimhan-Çetinkaya(Sivas) 1937 69.586 

Malatya-Malatya Şehir Merkezi 1944 2.964 

Battalgazi-Bekirhüseyin Varyantı 

Kaynak:TCDDY İnternet Kayıtları 

1986 24.500 

209

Tablo 135 Malatya demiryolu hat uzunluğu, yolcu sayıları ve tren kilometreleri, 2003 

Hat Uzunluğu 

Elektrikli Hat Uzunluğu 

Elektriksiz Hat Uzunluğu 

Ana Hat (km) 

2. - 3. Hat (km) 

Ana Hat (km) 

2. - 3. Hat (km) 

204 

54 

32 

7 

Karma - Tren Kilometresi (km) 0 

Yük Tren Kilometresi (km) 501.199 

Banliyö (km) 0 

Tren Kilometreleri 

Anahat (km) 0 

Yolcu Tren Kilometreleri Ekspres (km) 162.025 

Motorlu Tren (km) 23.125 

Normal Yolcu (km) 16.542 

Yolcu Sayısı 

Kaynak:TCDDY 

Banliyö 

Ana Hat 

0 

122.818 

TCDDY verilerine göre Malatya’daki toplam demiryolu hattı uzunluğu 258 Km’si elektrikli 

hat, 39 Km’si elektriksiz hat olmak üzere 297 Km’dir. 2003 yılı itibari ile taşınan yolcu sayısı 

122.818 düzeyindedir. (Bakınız Tablo 135 ) 

Diğer taşıma alternatifleri karşısında pek çok üstünlüğe sahip demiryolu yük ve yolcu 

taşımacılığının ülkemizdeki mevcut düzeyi, olması gereken herde olmadığı ortadadır. Demiryolu 

taşımacığını etkin ve verimli kılabilmek ve Cumhuriyetimizin ilk yıllarında olduğu gibi atıl 

kaynakların ekonomiye kazandırılmasında üstlenilen görev benzeri bir misyon ortaya koyabilmek 

için, yeniden yapılandırma çalışmaları ile bölgesel kalkınmaya büyük katkı sağlayacağı ortadadır. 

Hızlı ve ekonomik yük ve yolcu taşıyabilen demiryolu taşımacılığının bölgesel ekonomik ve sosyal 

hayata getireceği canlılık çok büyük olacaktır. 

3.4.1.2. Karayolu 

Malatya ili, karayolu ulaşımı bakımından Anadolu’nun batısı ile doğusu arasında kavşak 

sayılabilecek bir konumda olup, ulaşımı kolay bir ildir. İlin seçilen bazı illere olan uzaklığı Tablo 

136 ‘da belirtilmiştir. 

Tablo 136 Malatya’nın bazı illere karayolu mesafesi 

İlin Adı Uzaklık(KM) 

Malatya-Elazığ 101 

Malatya-Adıyaman 185 

Malatya-Gaziantep 247 

Malatya-Sivas 247 

Malatya-Diyarbakır 252 

Malatya-Şanlıurfa 268 

Malatya-Kayseri 354 

Malatya-Adana 410 

Malatya-Erzurum 421 

Malatya-Van 579 

Malatya-Ankara 670 

Malatya-İzmir 1210 

Kaynak:İPKM 

210

İl sınırları içerisinde bululan devlet yolunun toplam uzunluğu, 2003 yılı itibari ile 506 Km 

düzeyinde, İl yolunun uzunluğu ise 594 Km düzeyindedir. Toplam köy yolu uzunluğu ise 6.205 

Km’dir. Malatya ilinde otoyol bulunmamaktadır. 

Tablo 137 Malatya ilinde kaplama cinsine göre devlet, il, ve köy yolları 

Geçit Yapılacak 

Genel Toplam Asfalt Stabilize Toprak Tesviye Vermez Yol 

Toplam (Km) 7130 2232 2350 51 2497 0 0 

2001 

Devlet Yolu(Km) 

İl Yolu(Km) 

506 

546 

490 

484 

16 

11 

0 

51 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

Köy Yolu(Km) 6078 1258 2323 0 2497 0 

Toplam (Km) 7178 2232 2350 51 2497 48 0 

202 


İl Yolu(Km) 

506 

594 

490 

484 

16 

11 

0 

51 

0 

0 

0 

48 

0 

0 

Köy Yolu(Km) 6078 1258 2323 0 2497 0 0 

Toplam (Km) 7305 2232 2350 51 2497 48 127 

2003 


İl Yolu(Km) 

506 

594 

490 

484 

16 

11 

0 

51 

0 

0 

0 

48 

0 

0 

Köy Yolu(Km) 6205 1258 2323 0 2497 0 127 

Kaynak: DİE 

İllerin yüzölçümlerine göre sahip oldukları devlet ve il yolu uzunluğu oranı , illerin karayolu 

ulaşım kapasitesi bakımından anlamlı bir veridir. Bu bakımdan Malatya ili her bir Km² yüzölçüme 

karşılık 1990 yılında 83 metre devlet ve il yoluna sahip iken , 1995 yılında bu miktar 88 metreye ve 

2000 yılında ise 89 metreye ulaşmıştır. Malatya ili 2000 yılı değeri (89 Metre/Km²) bakımından 

ülke sıralamasında, 2. çeyrek dilimde ve 24. sırada yer almaktadır. Bu ölçüt bakımından Yalova 154 

metre ile birinci ve Van ili 46 metre ile son sırada yer almaktadır. 

Şekil 49 Malatya’nın yüzölçümü içinde devlet ve il yolları uzunluğu 

Metre/Km² 

90 

89 

88 

87 

86 

85 

84 

83 

82 

81 

80 

Kaynak:DİE 

1990 1995 2000 

Yıllar 

Malatya il genelinde köy yolları toplamında asfalt yol oranı , 2003 yılı itibari ile %39,1 

düzeyinde bulunmakta olup, bu gösterge bakımından iller sıralamasında Malatya ili 3. çeyrek 

211

dilimde ve 51. sırada yer almaktadır. Malatya ilinin köylerde asfalt yol oranı bakımından %47,5 

olan Türkiye ortalamasının da gerisindedir. ( Bakınız Tablo 138) 

Tablo 138 Köylerde asfalt yol oranı 

1985 1990 2000 2003 

Malatya(%) 1 7,9 29 39,1 

Türkiye(%) 8,1 13,3 41,2 47,5 

Kaynak:DİE 

İl genelindeki asfalt köy yollarının, köy yolları toplamı içerisindeki oranı bakımından Türkiye 

geneli irdelendiğinde ,Burdur ili %87,1 ile ilk sırada, Rize ise %2,5 ile son sırada gelmektedir. 

Tablo 139 Malatya ilinde devlet yolları değerlerinin dağılımı (Trafik Yükü), Bin(1000) 

Taşıt/Km Ton/Km Yolcu/Km Toplam 

2001 426.013 1.659.991 1.773.755 3.859.759 

2002 420.473 1.641.207 1.734.950 3.796.630 

2003 421.861 1.645.467 1.760.175 3.827.503 

Kaynak:DİE 

Malatya ili devlet yollarında 2001 ve 2003 yılları arasında taşıt kilometresi , yük kilometresi 

ve yolcu kilometresi kısaca trafik yükü bakımından bakıldığında ; 2002 yılında bir önceki yıla göre 

düşüş görülmüş olup, 2003 yılında ise bir önceki yıla göre artış tespit edilmiştir. Trafik yoğunluğu 

değerleri ekonomik canlılık ve sosyal mobilite bakımından anlamlı bir değişkendir. Bu değerlerde 

2003 yılında artış görülmesine rağmen 2001 yılı verilerinin altında gerçekleşmiştir.(Bk Tablo 139 ) 

3.4.1.3.Havayolu 

Yaygınlığı gelişmişliğin ve refahın bir göstergesi sayılan hava yolu ulaşımı, ülkemizde ne 

yazık ki , hala arzu edilen düzeyde değildir. Gelişmiş ülkelerle mukayese edildiğinde, ülkemizde 

havayolu taşımacılığının payı düşüktür.. Ancak, ülkemizde ekonomik gelişme ve artan gelir 

düzeyine bağlı olarak, hava taşımacılığında yakın gelecekte ciddi bir gelişmenin yaşanacağı 

beklenmektedir. 

Malatya, sivil havacılık ulaşımına 1941 yılında açılan Erhaç Hava Meydanı ile kavuşmuştur. 

Askeri-Sivil nitelikli ve intifa hakkı Hava Kuvvetleri Komutanlığı ile DHMİ Genel Müdürlüğünde 

bulunan Malatya Havaalanı, şehir merkezine 34 km uzaklıkta bulunmaktadır. Sadece iç hat hava 

trafiğine açık(tarifeli ve tarifesiz dış hat trafiğine kapalı) Hava Alanı niteliğinde olan Malatya 

Havaalanında, 1669 m²'lik İç Hatlar Terminal Binası ve 3350x45 metre boyutlarında asfalt 

kaplamalı bir adet pist bulunmaktadır. 

Tablo 140 Malatya hava meydanı iç ve dış hat taşımaları 

Yolcu sayısı Taşınan Yük(Ton) 

Hava Trafiği İç hat Dış Hat İç Hat Dış Hat 

Toplam Türk Yabancı Toplam Gelen Giden Gelen Giden Toplam Gelen Giden Gelen Giden 

1996 796 792 4 61.872 30.960 30.912 0 0 861 412 449 0 0 

1997 1009 1003 6 74.216 36.816 37.400 0 0 994 467 527 0 0 

1998 1285 1285 0 82.670 41.832 40.838 0 0 1.151 558 593 0 0 

1999 1404 1404 0 96.021 49.927 46.094 0 0 1.364 693 671 0 0 

2000 1539 1539 0 106.280 54.015 52.265 0 0 1.472 736 736 0 0 

2001 1279 1275 4 84.193 43.024 41.169 0 0 1.426 736 690 0 0 

2002 1199 1197 2 87.512 44.004 43.508 0 0 1.463 685 778 0 0 

2003 1096 1092 4 89.645 45.808 43.837 0 0 1.535 755 780 0 0 

Kaynak:DİE 

212

Malatya havaalanının yolcu, yük ve hava trafiği yıllar itibariyle genel bir artış 

göstermektedir. 1996 yılı itibariyle 796 olan uçak trafiği 2000 yılında 1539’ a yükselmiş, ancak bu 

düzeyde tutunamayarak düşme eğilime girerek 2003 yılı itibariyle 1096’ya gerilemiştir. Benzer 

artış eğilimi yolcu ve taşınan yük kategorisinde de görülmektedir. (Bakınız Tablo 140) Havayolu 

taşımacılığı ekonomik konjonktüre sıkı bağlı bir sektördür. Bu nedenle yaşanan ekonomik krizlerin 

ilk elden etkilediği sektörlerden olan hava yolu taşımacılığı 2001 yılı ekonomik krizinden 

etkilenmiştir. 

2003 yılına ait yolcu, yük ve hava trafiği verileri aylar itibari ile Tablo 141‘da 

görülmektedir. 2003 yılı itibari ile taşınan toplam yolcu trafiği 89.645 kişi ve taşınan yük miktarı ise 

1.535 Ton’dur. Malatya’nın, ülke genelindeki havayolu yolcu taşımacılığından 2003 yılı için aylar 

itibari ile aldığı pay %0,8 ile %1,13 arasında değişmekte, yıl toplamında ise % 0,98 düzeyindedir. 

Yine ayni şekilde ilin, ülke havayolu yük taşımacılığından aldığı pay ise %0,52 ile %1,08 arasında 

değişmekte olup yıl toplamında %0,81 düzeyindedir. Tablo incelendiğinde Malatya havaalanı, 

Haziran –Temmuz ve Ağustos aylarında en yoğun yolcu ve yük trafiği yaşandığı görülmektedir. 

Tablo 141 Türkiye ve Malatya hava yolu iç hat yolcu , yük ve uçak trafiği,2003 

İç Hat Yolcu Trafiği İç Hat Yük Taşımacılığı(Ton) İç Hat Uçak Trafiği 

Malatya Türkiye % Malatya Türkiye % Malatya Türkiye % 

OCAK 5.603 565.998 0,99 90 12.281 0,73 77 9989 0,77 

ŞUBAT 4.544 565.761 0,80 70 12.913 0,54 50 8556 0,58 

MART 4.543 566.634 0,80 63 12.161 0,52 68 10189 0,67 

NİSAN 6.056 603.202 1,00 79 11.843 0,67 106 11115 0,95 

MAYIS 7.125 786.202 0,91 103 14.567 0,71 106 14670 0,72 

HAZİRAN 8.275 855.885 0,97 135 16.331 0,83 96 15346 0,63 

TEMMUZ 10.734 968.490 1,11 206 19.324 1,07 112 16794 0,67 

AĞUSTOS 11.555 1.020.754 1,13 234 21.684 1,08 116 16621 0,70 

EYLÜL 9.412 907.892 1,04 180 19.309 0,93 102 15098 0,68 

EKİM 8.788 864.907 1,02 151 17.179 0,88 110 14022 0,78 

KASIM 6.095 633.409 0,96 113 15.691 0,72 80 10732 0,75 

ARALIK 6.915 786.164 0,88 111 15.653 0,71 73 11069 0,66 

TOPLAM 89.645 9.125.298 0,98 1.535 188.936 0,81 1096 154201 0,71 

Kaynak:DHMİ İnternet kayıtları 

Malatya ilinin havayolu yük ve yolcu taşımacılığından aldığı payın artması, ilin ekonomik 

gelişme ve artan refahına işaret etmesi bakımından oldukça önemlidir. 

3.4.1.4.Haberleşme 

Bilgi ve iletişim çağı olarak nitelenen günümüz dünyasında bilgi en kıymetli meta 

durumundadır. Başka bir deyimle bilgi içinde yaşadığımız çağa tam anlamıyla damgasını 

vurmuştur. Günümüzde ülkelerin bilgi üretebilme becerileri, bu gün ve gelecekteki gelişmişlik 

düzeylerini doğrudan belirlemektedir. Ancak toplumların gelişiminde önemli bir yere sahip bilginin 

kendisi kadar, hatta daha da önemli olan bilginin, paylaşımı ve iletimidir. Yani güncel bilgiye 

hızlı,yaygın ekonomik ulaşım bilginin kendisi kadar değerlidir. Paylaşılamayan bilgi güncelliğini 

koruyamadığı gibi çoğalamaz ve ekonomik değere de dönüşemez. Ekonomik rekabetin yoğun 

olduğu günümüzde bilginin paylaşımı daha da bir önem kazanmıştır. Bu bağlamda bilgi 

paylaşımına imkan veren haberleşme altyapısı ve imkanlarının yeterliliği, ülke ve bölge bazında 

ekonomik gelişim ile korelasyon göstermektedir. Çağdaş haberleşme altyapısı ülke içerisinde 

bölgeler arası kalkınmışlık farkını ortadan kaldırmaya dönük bölgesel ekonomik kalkınmanın 

213

olmazsa olmaz gereklerinden biridir. Bu nedenle gelişme çabası içerisinde olan Malatya’nın 

haberleşme altyapı ve imkanlarının önemi ortadadır. 

Tablo 142 Malatya’da ilçelere göre telefon santral, abone ve santral kapasite kullanım 

oranı, 2003 

Santral 

İLÇELER 

Santral 

Kapasitesi 

Bağlı 

Abone 

Kapasitesi 

Kullanım 

(Adet) (Ad.) Oranı % 

MERKEZ 135.585 116.004 86 

AKÇADAĞ 7.327 5.996 82 

ARAPGİR 4.402 3.971 90 

ARGUVAN 2.920 2.610 89 

BATTALGAZİ 4.761 4.435 93 

DARENDE 7.796 6.829 88 

DOĞANŞEHİR 8.100 7.498 93 

DOĞANYOL 1.572 1.342 85 

HEKİMHAN 7.923 6.661 84 

KALE 2.192 1.703 78 

KULUNCAK 2.344 2.144 91 

PÜTÜRGE 5.588 4.971 89 

YAZIHAN 2.697 2.472 92 

YEŞİLYURT 4.637 4.351 94 

Toplam 197.844 170.987 86 

Kaynak:Malatya Telekom 

Günümüzde en yaygın haberleşme aracı durumunda olan telefon haberleşme altyapısı olarak 

Malatya ilinde 2003 yılı itibariyle 197.844 adet telefon santral kapasitesi bulunmaktadır. İl 

genelindeki abone sayısı 170.987 adet düzeyinde olup, telefon santrali kapasite kullanım oranı %86 

düzeyindedir. Telefon santrali kapasite kullanım oranı en yüksek ilçe %94 ile Yeşilyurt ilçesinde ,en 

düşük ilçe ise %78 ile Kale ilçesidir. 

İlimizde telefonun kullanım yaygınlığı hakkında fikir vermesi bakımından önemli bir 

gösterge olan “Kişi başına şehiriçi, şehirlerarası ve milletlerarası telefon kontur sayısı” Malatya 

ilinde 2001 yılı itibariyle 937 kontur/kişi düzeyinde bulunmaktadır. Malatya ili kişi başına kontur 

sayısı bakımından ülke sıralamasında ancak 55. sırada yer almaktadır. Bu göstergenin 2001 yılı 

itibariyle ülke ortalaması ise 1682 kontur/kişi ‘dir. Tablo 143 ‘de 1990 yılı itibariyle kişi başına 26 

şehiriçi, şehirlerarası ve milletlerarası kontur düşen, Kayseri, Malatya, Nevşehir, Rize ve Samsun 

illerinin 1995, 2000 ve 2001 yıllarında gösterdiği değişim görülmektedir. Tablodan görüleceği gibi 

“Kişi başına şehiriçi, şehirlerarası ve milletlerarası telefon kontur sayısı” bakımından Malatya, 1990 

yılında Kayseri,Nevşehir,Rize ve Samsun illeri ile aynı düzeyde tüketime sahip iken, 2001 yılına 

gelindiğinde sayılan bu illerin tümünün gerisinde gelmektedir. 

Tablo 143 Kişi başına şehiriçi, şehirlerarası ve milletlerarası telefon kontur sayısı 

1990 1995 2000 2001 

Kayseri 26 742 1515 1378 

Malatya 26 508 989 937 

Nevşehir 26 751 1337 1253 

Rize 26 818 1415 1256 

Samsun 26 761 1448 1290 

Türkiye 44 1038 1852 1682 

Kaynak:DİE 

214

Günümüzde kullanım yaygınlığı hızla artan mobil telefonların kullanım yaygınlığı ve abone 

sayıların ilin haberleşme alanındaki profilinin çıkarılmasında çok önemli olmasına karşılık, söz 

konusu bilgilerin iller bazında tutulmayıp, bölgeler bazında tutulması nedeni ile ulaşılamamıştır. 

İletişim araçları içerisinde payı hızla artmakta olan Internet ve data iletimi alanında, 

Malatya-Telekom müdürlüğü kayıtlarına göre, kurumun bu alanda hizmetlerden yararlanan abone 

sayılarında artış görülmektedir. TTNET ve TURNET abone sayıları, 2001 yılında 887 iken 2003 

yılında 1677’ye yükselmiştir. Aynı dönemde TURPAK abone sayısı ise 89’dan 102’ye ulaşmıştır. 

Ancak bu düzeyin yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. 

Gelişen alternatif iletişim ürünleri nedeniyle Çağrı cihazı ve araç telefonu abone sayılarında 

doğal kabul edilebilecek gerileme görülmektedir. İlde 2003 yılı itibariyle ankesörlü telefon sayısı 

691 ‘dir. 

Tablo 144 Diğer iletişim hizmetlerine ilişkin abone sayıları 

2001 2002 2003 

TTNET ve TURNET Abone sayıları 887 1568 1677 

TURPAK Abone Sayısı 89 91 102 

Çağrı Cihazı Abone Sayısı 74 45 8 

Araç Telefonu Abone Sayısı 582 497 289 

Ankesörlü TLF Sayısı 581 644 691 

Kaynak:Malatya Telekom 

Bilindiği gibi ülkemizde 1995 yılına kadar haberleşme alanında tek kurum olarak faaliyetini 

sürdüren PTT Genel Müdürlüğü, bu tarihten sonra PTT Genel Müdürlüğü ile Türk Telekom AŞ. 

olarak ikiye ayrılmıştır. Bu yeniden yapılanma sürecinde PTT’nin aslı görevleri olan ;açık ve 

kapalı mektuplar, kartlar, gazeteler, belli zamanlarda çıkan dergiler, kitaplar, her türlü basılmış 

kağıtlar, küçük paketler, değer konulmuş veya değer konulmuş posta kolileri ve tebliğ kağıtları 

kabul etmek, taşımak ve dağıtma görevlerine ek olarak Telekom A.Ş. 'ye ait hizmetlere, bazı 

bankaların bankacılık hizmetlerine, emekli maaşı ödemelerine ve GSM operatörlerinin kontur 

yükleme kartları ile telefon faturaları tahsilatı gibi işlemlerine aracılık faaliyetini de eklemiştir. 

Malatya ilinde PTT, yukarda belirtilen hizmetlerini 11 merkez, 25 şube, 16 acente olmak üzere 

toplam 52 adet işyerinde sürdürmektedir. 

Tablo 145 PTT işyerleri 

İlçeler 

PTT 

Merkez 

PTT 

Şube 

PTT 

Acente Toplam 

MERKEZ 2 18 1 21 

AKÇADAĞ 1 0 5 6 

ARAPGİR 1 0 0 1 

ARGUVAN 1 0 0 1 

BATTALGAZİ 1 1 0 2 

DARENDE 1 0 3 4 

DOĞANŞEHİR 1 1 3 5 

DOĞANYOL 0 1 0 1 

HEKİMHAN 1 0 2 3 

KALE 0 1 0 1 

KULUNCAK 0 1 0 1 

PÜTÜRGE 1 0 2 3 

YAZIHAN 0 1 0 1 

YEŞİLYURT 1 1 0 2 

Toplam 11 25 16 52 

Kaynak: PTT Malatya Başmüdürlüğü 

215

Günümüzde telsiz kullanımı gelişen, diğer alternatifleri karşısında görece gerileme 

göstermiş olmasına rağmen kullanımına hala devam edilmektedir. Malatya ilinde 2003 yılı itibariyle 

kara telsiz sistemi kapsamında toplam 4998 adet telsiz bulunmaktadır. Buna karşılık uluslar arası 

kullanımda CB (Citizen Band) bandı olarak nitelenen, halkın kullanımına açık “Halk Bandı” 

sistemine dahil 11 adet telsiz bulunmaktadır. 

Tablo 146 İldeki telsiz sayıları,2003 

Alıcı 405 

Araç 770 

Kara Telsiz 

Sistemleri 

CB Halk Bandı 

Kaynak:Telekominikasyon Kurumu 

El 3331 

Portatif 0 

Repetor(Röle) 98 

Sabit 338 

Verici 56 

Toplam 4998 

El 4 

Sabit 5 

Araç 2 

3.4.2. Bankacılık ve Sigortacılık 

Ekonomi içerisinde önemli bir yere sahip olan bankalar, en başta genel ekonomik gelişmeye 

bağlı olarak organizasyon büyüklüklerini belirlemektedirler. İllerin ekonomik potansiyeli de 

bankalar için şube hizmeti verilip verilmeyeceği noktasında önemli bir etken olmaktadır. Başka bir 

anlatımla yörenin tasarruf ve fon talebi potansiyeli bankaların o yörede şubeleşme kararlarında 

belirleyici olmaktadır. Malatya’da ilk banka şubesinin kuruluşu hayli eskiye uzanır. Malatya’da ilk 

banka şubesi 1889 yılında Ziraat Bankası tarafından açılmıştır. Ziraat Bankasının şubesi, 1926 

yılında Osmanlı Bankasının Malatya şubesi açılana dek ildeki tek banka şubesidir. 1931 yılında 

açılan İş Bankası şubesi ise Cumhuriyet döneminde ilde açılan ikinci banka şubesi olmuştur. Bunu 

1949 yılında Emlak Kredi Bankası ve 1953 yılında Türkiye Halk Bankası şubesi izlemiştir. 

1970 yılına gelindiğinde ilde 13’ü merkez ilçede olmak üzere il genelinde toplam 22 banka 

şubesine ulaşılmıştır. 1981 yılında ise il genelindeki banka şube sayısı 39 dur. 

2003 yılı sonu itibari ile Malatya’da, 16 adet kamusal sermayeli banka şubesi, 14 adet özel 

sermayeli banka şubesi , 1 adet yabancı banka şubesi ve 1 adette Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu 

bünyesinde olan banka şubesi olmak üzere toplam 32 adet banka şubesi bulunmaktadır. 

(Bakınız Tablo 147) 

İlde faaliyetini sürdüren 4 adet özel finans kurumu şubesi bulunmaktadır. Bunlar Albaraka 

Türk A.Ş, Anadolu Finans A.Ş., Family Finans A.Ş. ve Asya Finans A.Ş. özel finans kurumlarının 

şubeleridir. 

216

Tablo 147 Malatya ilinde bulunan banka ve şube sayıları,31.12.2003 

Bankalar 

Şube 

Sayısı 

Kamusal Sermayeli Bankalar 16 

T.C. Ziraat Bankası A.Ş. 12 

Türkiye Halk Bankası A.Ş. 3 

Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 1 

Özel Sermayeli Bankalar 14 

Akbank T.A.Ş. 1 

Denizbank A.Ş. 1 

Finans Bank A.Ş. 1 

Koçbank A.Ş. 1 

Oyak Bank A.Ş. 2 

Şekerbank T.A.Ş. 1 

Türk Dış Ticaret Bankası A.Ş. 1 

Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 1 

Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 2 

Türkiye İş Bankası A.Ş. 2 

Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 1 

Tas. Mevd. Sig. Fonuna Devr. Bankalar 1 

Pamukbank T.A.Ş. 1 

Yabancı Bankalar 1 

HSBC Bank A.Ş. 1 

Ticaret Bankaları Toplamı 32 

Genel Toplam 32 

Kaynak:TBB internet kayıtları 

Ticaret Bankaları, tasarruf sahiplerinin ellerindeki fonları mevduat olarak, belirli bir bedel 

karşılığında (mevduat faizi) toplayıp, bu fonları fon talep edenlere yine belirli bedel 

karşılığında(kredi faizi) kullandırırlar. Bu işlevleri ile ticaret bankaları bir yandan fon sahiplerine 

kazanç imkanı sağlarken, diğer yandan atıl fonları ekonomiye katarak ekonomik kalkınmanın 

yaratacağı finansman açığını giderime işlevi görürler. 

Ekonomilerin tasarruf yaratma potansiyeli, ekonominin gelir yaratma potansiyeli ile yakından 

ilgilidir. Artan gelir düzeyi tasarruf eğilimini artırır, artan tasarruf fon birikimini hızlandırır. Diğer 

yandan ekonomik gelişme, yeni yatırım gerektirdiğinden fon talebinin artması sonucunu doğurur. 

Bu yönüyle tasarruf eğilimi ve fon yaratma potansiyeli ile fon talebi ekonominin genel 

karakteristiği hakkında değerli bir bilgi kaynağı durumundadır. 

2003 yılı sonu itibariyle ildeki banka mevduatı toplamı 539.690.(x10^9) TL düzeyindedir. 

Aynı tarih itibariyle ülke genelindeki banka mevduatlarının toplamı ise 160.812.250.(x10^9)TL 

düzeyindedir. Malatya ili banka mevduatı toplamının, ülke toplam banka mevduatı içerisindeki 

payı % 0,33 olup, bu pay ile Malatya, illerin mevduat miktarlarına göre yapılan sıralamanın 28. 

sırasında yer almaktadır. 

İlin mevduat toplamının ülke mevduat toplamı içerisindeki payı 1996 yılında %0,33 

düzeyinde iken, 2000 yılında %0,27 düzeyine gerilemiştir. 1996 ve 2003 yılları itibariyle Malatya 

ili mevduatının ülke toplamı içerisindeki payı %0,270 ile %0,338 arasında bir seyir izlemiştir. 

217

Tablo 148 Malatya ve Türkiye banka mevduatları(Milyar TL) 

Malatya Payı % Toplam(**) 

TL 10.872 0,330 3.294.384 

YP * 9.906 0,347 2.851.132 

1996 Toplam 20.778 0,338 6.145.516 

TL 20.262 0,306 6.625.325 

YP 18.414 0,311 5.920.236 

1997 Toplam 38.676 0,308 12.545.561 

TL 37.961 0,283 13.401.514 

YP 35.710 0,331 10.783.777 

1998 Toplam 73.671 0,305 24.185.291 

TL 84.292 0,312 27.036.386 

YP 70.520 0,332 21.227.383 

1999 Toplam 154.812 0,321 48.263.769 

TL 92.812 0,229 40.534.342 

YP 92.189 0,330 27.908.064 

2000 Toplam 185.001 0,270 68.442.406 

TL 161.369 0,314 51.408.387 

YP 207.449 0,318 65.238.559 

2001 Toplam 368.818 0,316 116.646.946 

TL 212.676 0,335 63.423.583 

YP 253.939 0,322 78.964.405 

2002 Toplam 466.615 0,328 142.387.988 

TL 311.457 0,365 85.398.865 

YP 228.233 0,303 75.413.385 

2003 Toplam 539.690 0,336 160.812.250 

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği internet kayıtları (*) Yabancı para cinsinden mevduatın TL Karşılığı 

(**) Kıbrıs ve Yabancı ülkeler mevduatı dahil tutar 

2003 yılı sonu itibariyle ilde bankaların kullandırdıkları kredi toplamı ise 

152.877.(x10^9)TL‘dir. Aynı tarih itibariyle ülke genelinde kullanılan kredi toplamı 

69.002.124.(x10^9)TL düzeyindedir. Malatya’nın toplam banka kredileri içerisindeki payı % 0,22 

olup, bu pay ile Malatya iller sıralamasında 31. sırada yer almaktadır. 

İlin toplam kredi pastasından aldığı pay 1996 yılında %0,14 düzeyinde iken 1998 %0,26 düzeyine 

yükselmiştir. Ancak yaşanan ekonomik krizlerin etkisi ile toplam kredi pastasından aldığı pay 

dalgalanma gösteren ilin 2003 yılı itibariyle %0,22 düzeyinde (1998 yılı payının gerisinde) 


218

Tablo 149 Kullanılan kredi tutarları(Milyar TL) 

Malatya Payı % Toplam 

İhtisas Kredileri 3.339 0,366 913.079 

İhtisas Dışı Krediler 2.289 0,078 2.946.989 

1996 Toplam 5.628 0,146 3.860.068 

İhtisas Kredileri 7.040 0,354 1.987.931 


1997 Toplam 15.973 0,181 8.811.893 



1998 Toplam 37.132 0,263 14.122.355 



1999 Toplam 54.076 0,249 21.714.974 



2000 Toplam 94.228 0,275 34.213.480 



2001 Toplam 62.465 0,168 37.085.766 



2002 Toplam 85.025 0,162 52.631.490 



2003 Toplam 152.877 0,222 69.002.124 

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği (*) İller Bankasının kredileri il bazında dağıtılmaması nedeni ile toplam içerisinde yer almaktadır. 

(**) Kıbrıs ve Yabancı ülkeler dahildir 

219

Tablo 150 Kredi türlerinin dağılımı, 2003 

İhtisas Kredileri 

Bölgeler(*) ve İller Tarım G.menkul Mesleki Denizcilik Turizm Diğer 

220 

İhtisas Dışı 

Krediler Toplam 

İstanbul 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,5 99,2 100,0 

Batı Marmara 20,2 1,2 4,6 0,0 0,4 5,7 67,9 100,0 

Ege 9,9 1,3 2,6 0,0 0,1 2,2 83,9 100,0 

Doğu Marmara 3,8 1,3 1,8 0,0 0,0 2,2 90,8 100,0 

Batı Anadolu 0,6 0,9 1,1 0,0 0,0 1,7 95,8 100,0 

Akdeniz 12,9 0,4 2,3 0,0 1,1 2,5 80,7 100,0 

Orta Anadolu 3,7 1,3 3,3 0,0 0,0 5,3 86,4 100,0 

Batı Karadeniz 6,4 0,3 6,7 0,0 0,0 8,3 78,3 100,0 

Doğu Karadeniz 71,4 0,0 1,8 0,0 0,0 1,9 24,8 100,0 

Kuzeydoğu Anadolu 3,3 1,2 3,6 0,0 0,7 11,6 79,7 100,0 

Ortadoğu Anadolu 8,8 0,6 3,0 0,0 0,1 14,0 73,5 100,0 

Bingöl 2,9 0,0 0,0 0,0 0,0 19,5 77,6 100,0 

Bitlis 5,2 0,0 12,9 0,0 0,0 14,2 67,7 100,0 

Elazığ 1,0 0,0 2,4 0,0 0,0 11,3 85,3 100,0 

Hakkari 0,0 0,0 2,8 0,0 1,7 13,0 82,5 100,0 

Malatya 19,2 1,3 1,8 0,0 0,0 6,4 71,3 100,0 

Muş 10,0 2,4 0,0 0,0 0,0 23,9 63,7 100,0 

Tunceli 4,2 0,0 7,1 0,0 0,0 10,4 78,3 100,0 

Van 0,2 0,0 3,8 0,0 0,3 29,7 66,0 100,0 

Güneydoğu Anadolu 3,5 0,4 2,1 0,0 0,3 6,3 87,4 100,0 

Toplam 4,7 0,4 1,0 0,0 0,1 3,9 89,9 100,0 

Kaynak :Türkiye Bankalar Birliği (*) DİE bölge tanımlarına göre 

2003 yılı itibariyle ilde kullanılan kredilerin kredi türlerine göre dağılımı Tablo 150 ‘de 

görülmektedir. Buna göre kullanılan tarımsal kredilerin oranı % 19,2 düzeyindedir. Tarımsal 

kredilerin payı, gerek ülke ve gerekse bölge ortalamasının üzerindedir. Diğer yandan ihtisas dışı 

krediler grubunda (Ticari krediler vd.) kullanılan kredilerin payı %71,3 düzeyinde olup, %73,5 

olan bölge ortalamasının ve %89,9 olan ülke ortalamasının gerisindedir. 

Tablo 151 Kişi başına mevduat ve kredi 

Kişi başına mevduat $ 1990 1995 2000 2002 

Malatya 161 213 322 324 

Türkiye 571 720 1503 1247 

Malatya/Türkiye % 28,2 29,6 21,4 26,0 

Kişi başına kredi $ 

Malatya 121 57 164 59 

Türkiye 479 471 751 461 

Malatya / Türkiye % 25,3 12,1 21,8 12,8 

Kaynak :DİE 

İlde kişi başına düşen mevduat 1990 yılında 161 $ düzeyinde iken 2002 yılında bu tutar 

324$ düzeyine ulaşmıştır. Aynı dönemde(1990-2002) Türkiye’deki kişi başına düşen mevduat 

571$’dan 1247 $’a yükselmiştir. Malatya ilinde kişi başına düşen mevduat tutarının, Türkiye’de 

kişi başına düşen mevduat tutarında tekabül ettiği oran 1990 yılında %28,2 iken 2002 yılında ise 

%26 düzeyinde gerçekleşmiştir. 

1990 yılında kişi başına 121 $ kredi düşen Malatya ilinde 2002 yılında kişi başına düşen kredi 

miktarı sadece 59$ düzeyinde olmuştur. İlde kişi başına düşen kredi miktarının, Türkiye’de kişi 

başına düşen kredi tutarında tekabül ettiği oran ise 1990 yılında %25,3 iken 2002 yılında %12,8 

düzeyine gerilemiştir.

Bu sonuça bakılarak Malatya ilindeki mevduatın çok daha azını ilde krediye dönüştürdüğü 

söylenebilir. 2003 yılı itibari ile ilin kredi mevduat oranı yani ilde kullanılan kredilerin ilde 

yaratılan mevduat tutarına oranı %28 düzeyinde gerçekleşmiştir. Başka bir değişle ilin her 100 

TL’lik mevduatının sadece 28 TL’si ilde kredi olarak kullanılmıştır. (Bakınız Tablo 152 ) 

Tablo 152 Kredi/Mevduat oranları 

Bölgeler(*)- İller 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 

İstanbul 57 63 56 39 45 29 37 43 

Batı Marmara 40 47 42 30 40 16 14 26 

Ege 59 69 61 39 47 25 23 37 

Doğu Marmara 59 65 68 47 55 26 34 49 

Batı Anadolu 79 92 53 51 40 36 30 21 

Akdeniz 59 66 59 45 50 27 25 38 

Orta Anadolu 32 39 37 31 45 17 16 28 

Batı Karadeniz 38 42 42 30 44 18 17 28 

Doğu Karadeniz 53 60 91 105 155 76 66 81 

Kuzeydoğu Anadolu 54 58 56 47 73 25 18 30 

Ortadoğu Anadolu 28 33 36 28 45 16 14 24 

Bingöl 26 25 22 26 38 12 10 13 

Bitlis 53 32 52 46 80 33 20 29 

Elazığ 20 23 20 17 28 9 9 18 

Hakkari 11 19 23 18 39 17 17 30 

Malatya 27 41 50 35 51 17 18 28 

Muş 45 59 57 52 73 42 20 25 

Tunceli 33 31 25 20 32 11 6 12 

Van 42 38 37 27 60 23 20 40 

Güneydoğu Anadolu 60 84 82 52 70 27 24 48 

Toplam 63 70 58 45 50 32 37 43 

Kaynak:Türkiye Bankalar Birliği (*) DİE bölge tanımlarına göre 

T.C. Hazine Müsteşarlığı , Sigortacılık Genel Müdürlüğü verilerine göre Malatya ilinde 178 

adet sigorta acentesi bulunmakta olup , bunların 87 adeti fesih durumdadır. Kalan 91 adeti 

faaliyetini sürdürmektedir. 55 

3.4.3. Ticaret 

Ticaret, iktisadi faaliyetler içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. İktisadi faaliyet 

zinciri içerisinde en geniş manada, iktisadi kıymetlerin el değiştirmesini ifade eden ticaret, Pazar 

odaklı bir bakış açısı ile malın üretildiği andan başlayıp , alıcıya (kullanıcı,tüketiciye) ulaşıncaya 

kadar geçen bölümü kapsamaktadır. Bu süreç ürünün; tüketim bölgelerine taşınmasını, uygun 

koşullarda depolanmasını, tüketicinin arzu ettiği anda ve yerde tüketime hazır tutulması gibi 

safhaları kapsamaktadır. Bu yönüyle ticaret, ekonominin en canlı ve hareketli alanını 

oluşturmasının ötesinde, ürünleri tüketicinin arzuladığı yerde ve şekilde hazır bulundurması nedeni 

ile ürünlere ekonomik değer kazandırmaktadır. Çünkü pazarlanamayan ürün ekonomik değer 

kazanamamaktadır. İldeki ticari hayatın düzeyi hem ilde üretilen ürünlerin bölge, ülke ve dünya 

pazarına sunulmasını hem de dünya, ülke ve bölgede üretilen ürünlerin getirilerek ilde tüketiciye 

sunulması içermektedir. Birincisinin ilin kalkınmasına sağladığı katkı kadar ikincisinin ildeki 

tüketicilerin tüketim kalitesi ve tatminini azamileştirmesine katkı sağladığı açıktır. 

55 Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık genel Müdürlüğüne ait 15.05.2004 tarihli bu veriler Ticaret sicili 

numarası verilmemiş şirketleri içermemektedir. 

221

Malatya, ticari hayatın gelişmesi bağlamında bu gün geleneksel eşiği aşarak modern 

pazarlama noktasında bulunmaktadır. Ticaret sektörünün, ilde yaratılan gayri safi yurt içi 

hasılasından aldığı pay 2001 yılı itibari ile 217.283.000.000. TL düzeyinde olup, oransal olarak 

%24 düzeyine tekabül etmektedir. Ticaret sektörü, bu büyüklüğü ile sanayi sektöründen sonra 

ikinci sırada gelmektedir. 

İlde artan ekonomik düzey ve alım güçüne bağlı olarak il içinden ve il dışından sermaye grupları 

ticaret sektörüne dönük yatırımlar yapmaktadırlar. İlde sayıları artan modern alışveriş merkezleri 

ve canlanan ticaret hatayı bu sürecin en önemli meyvelerini oluşturmaktadır. 

Ülkemizde olduğu gibi Malatya ilinde de ticari alanda ciddi yapısal değişiklikler 

yaşanmaktadır. Dışa açık rekabetçi ekonomik yapının bir gereği olarak tüm sektörlerde görülen 

yapısal değişimden Ticaret sektörü de kendi payına düşeni almaktadır. 

Ticaret alanında yaşanmakta olan yapısal değişikliğin doğru algılanmasının önemli olduğu 

alanların başında tarım sektörü gelmektedir. Her geçen gün rekabetin arttığı günümüzde , mevcut 

rekabet şartlarının üzerine ülkemizin AB uyum sürecinde uygulamaya koyacağı yeniden 

yapılanmanın da eklenmesi ile tarımsal üretim alanında ciddi yapısal değişikliklerin acilen 

başlatılması gerekmektedir. Başlatılması gerekli yapısal değişikliğin önemli bir kısmını tarım 

ürünlerinin pazarlanma aşamasını yani ticarete konu kısmını ilgilendirmektedir. Tablo 86‘da 

görüleceği gibi ilimizde pazarlanan tarımsal üretim değerinin, üretilen tarımsal üretim değer 

içerisindeki payı ülke ortalamasının altında bulunmaktadır. Bu oran bitkisel üretimde %70 

düzeyinde iken hayvansal üretimde %52 düzeyindedir. Ülke ortalamasının da düşük olduğu ortada 

iken il oranlarının bunun da altında olması hem ülke hem il bazında tabloyu değiştirmek için 

harekete geçilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Günümüzde yükselen standartlar ve değişen 

tüketim alışkanlıklarının gereği olarak tarımsal ürünlerin pazarlanabilmesi için standardizasyon, 

kalibrasyon, ambalaj ve uygun depolama vd. alanlarda yaşanan sorunların çözümü gerekmektedir. 

Bu alt fonksiyonları çoğu küçük ölçekli tarım işletmelerinin münferit olarak yerine getirmelerinin 

mümkün olmadığı düşünülürse, burada çiftçi örgütlerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda 

benzer tarımsal üretim yapan üreticilerin satış kooperatifleri, birlikler gibi yapılar altında 

örgütlenerek, ürünlerde standardizasyonun sağlanması, kalibrasyon, ambalajlama, depolama 

faaliyetlerini yapmak ve kendi markalarını yaratmaları için güç birliği içerisine girmeleri 

zorunluluktur. Aksi durumda yerel tarımsal ürünlerin il, bölge, yurt ve dünya pazarlarına girmesi 

mümkün olmayacaktır. Malatya’nın ve ülkenin önemli bir ihraç ürünü olan kayısı sektöründe de 

ilin, tüm kurum ve kuralları ile kurulacak Malatya Kayısı İhtisas Borsası ile bir uluslar arası kayısı 

üssü haline getirilmesi hayati öneme sahiptir. 

Günümüzde ticaret hayatındaki canlılık ülkeler ve iller için başlı başına bir cazibe nedeni 

sayılmaktadır. Üretim alanında artan standartlar, ticaret alanında da (tüketim alanlarında da) talep 

edilir olmuştur. Bu nedenle günümüzde ne satıldığı kadar nasıl ve nerde satıldığı da önemlidir. Bu 

nedenle ticaret hayatı içerisinde modern alış-veriş merkezlerinin payı artmaya devam etmektedir. 

Bu bağlamda Malatya ilinde makro düzeyde görülen değişim kendini hissettirmekte, ilde sayıları 

her gün artmakta olan modern alış-veriş merkezleri, ilin toptancı-perakendeci ticari yapısını da 

değişime zorlamaktadır. İlde modern alış-veriş merkezlerinin açılması yerel sermaye ve ticaret 

kesimine yönelik bir tehdit olarak algılanmamalı aksine ekonomik canlılık ve tüketim güçünün bir 

göstergesi olarak görülmelidir. Bu trendin sürdürülmesi Malatya ilini bölgesel bazda ticaret üssü 

yapabilecektir.Artan alış-veriş merkezleri bir yandan tüketiciye modern alış-veriş imkanı sunarken 

diğer yandan geleneksel toptancı ve perakendeci esnaf yapısını değişime zorladığı bir olgudur. 

Ancak makro düzeyde geri döndürülemez olan bu değişim sürecinde bir yandan küçük perakendeci 

esnafın güç birliği yaparak örgütlenmesi gerekirken diğer yandan Malatya için otantik bir değer 

taşıyan ve “turistik olarak pazarlanabilecek” (baharatçı, urgancı, şerbetçi, turşucu ve diğer el 

yapımı ve geleneksel ürünlerin satışını yapan ) küçük esnafın uygun mekanlarda varlıklarının 

korunması gerekmektedir. 

222

İlin dış ticaret potansiyeli dış ticaret istatistiklerine (özellikle ihracatı) tam olarak 

yansımamaktadır. Malatya ilinin en önemli ihraç ürünü olan kayısı, Türkiye’nin ihraç ettiği kuru 

kayısının tamamına yakınını oluşturmasına karşılık ihraç edilen kuru kayısının büyük kısmının 

gümrükleme işlemlerinin başta İzmir olmak üzere sınır kapılarında yapılıyor olması nedeni ile ilin 

ihracat rakamlarına yansımamaktadır. 

Tablo 153 ‘de ilin dış ticaret rakamları görülmektedir. 

Tablo 153 Sektörlere göre dış ticaret, 2003 

İhracat $ Türkiye 

ihr. 

İthalat $ 

Türkiye 

İth. 

İçinde 

İçinde 

Malat- 

Malat- 

Sektör Türkiye 

Tarım 


Orman- 

Ortadoğu 

Anadolu Malatya 

ya'nın 

payı % Türkiye 

Ortadoğu 

Anadolu Malatya 

ya’nın 

payı % 

cılık 

Balık- 

2.465.487.576 1.857.185 1.856.271 0,0753 2.563.055.809 1.425.448 1.418.969 0,0553 

çılık 

Madencilik 


taşocak- 

79.963.549 - - 0 3.982.551 - - 0 

çılığı 542.552.327 15.429 9.543 0,0018 10.886.821.025 639.974 - 0 

İmalat 43.857.608.768 12.574.237 3.198.986 0,0073 54.990.379.284 16.679.416 13.820.391 0,0251 

Diğerleri 122.192.637 1.435 - 0 363.902.572 - - 0 

Toplam 47.067.804.857 14.448.286 5.064.800 0,011 68.808.141.241 18.744.838 15.239.360 0,022 

Kaynak: DİE 

Not: İllere göre dış ticaret rakamları, dış ticaretin yapıldığı gümrüklerin bulunduğu illere göre oluşturulmuştur. 

Tablo 154 Kişi başına ihracat ve ithalat 

İthalat($) İhracat($) 

Türkiye Malatya % Türkiye Malatya % 

1990 294 43 14,63 207 1 0,48 

1995 474 70 14,77 329 14 4,26 

2000 652 46 7,06 388 13 3,35 

2001 592 19 3,21 454 10 2,20 

2003 973 17 1,75 666 6 0,90 

Kaynak :DİE 

Not: İllere göre dış ticaret rakamları, dış ticaretin yapıldığı gümrüklerin bulunduğu illere göre oluşturulmuştur. 

3.4.4. Turizm 

Ülkemizde yakın geçmişe kadar turizm, sadece doğal zenginliklerimize dayalı olarak 

algılanmıştır. Ancak bu gün gelinen noktada turizm, birbirinden çok farklı yönleri ile algılanmaya 

başlanmıştır. Turizm, dinlenme, eğlenme, sağlık, dini, sportif, kültür, doğa, eğitim ve benzeri 

amaçlı olan ve ekonomik-sosyal veçhesi bulunan beşeri bir olgudur. Günümüz Türkiye’sinde 

turizmin ekonomik ve sosyal veçhesinin doğru algılanmaya başlandığını görmekteyiz. 

Ülkeler, Dünya turizm gelirinden daha fazla pay alabilmenin yarışı içerisinde bulunmakta, 

de facto sahip olduğu kültürel, tarihi ve doğal değerlerini koruyup, dünyaya tanıtırken bir yandan 

da küreselleşen dünyanın her şeyi birbirine benzetme eğiliminin değerli kıldığı kültürel ve sosyal 

223

farklılıklarından veya modern trendlerden yeni turistik değerler üretmeye çabalamaktadır. Bu 

bağlamda modern alışveriş merkezleriyle turist çekmekten, tarihsel ve sosyal derinliği tartışmalı 

şenlikler, karnavallar ve diğer etkinliklere varıncaya kadar geniş bir yelpazede yaratılan olgular 

turistik değer olarak pazarlanmaya başlanmıştır. O kadar ki “masmavi deniz, yemyeşil dağ” nasıl 

pazarlanabilir turistik değer ise bunun yanında “yalcın kayalar” da, akılcı politikalarla, doğanın tüm 

yüzlerini görmek arzusunda olan günümüz insanı için talep edilebilir bir değer durumundadır. 

Turizm gelir pastasının her geçen büyüdüğü ve rekabetin arttığı bu sektörden ülke geneli ve şehir 

yerelinde maksimum pay alabilmek, sektör dinamiklerinin iyi algılanıp buna göre genel ve yerel 

politikalar üretilmesine bağlıdır. 

Malatya ili azımsanmayacak tarihi ve kültürel zenginliklere (Kültürel Varlılar Bölümünde 

belirtilen ) sahip bir ildir. Başta Adıyaman–Malatya sınırında bulunan ve dünyanın sekizinci 

harikası sayılan Nemrut dağı ören yeri olmak üzere ilin sahip olduğu tarihi ve kültürel zenginlikler 

nedeni ile önemli bir turistik potansiyele sahiptir. Osmanlı öncesi dönemde uzun süre batı ile doğu 

arasında sınır olması nedeni ile pek çok savaş ve yıkım yaşamamış olan Malatya bu süreçte pek 

çok tarihi yapıyı kaybetmiştir. Bu nedenle günümüze ulaşan tarihi yapıların korunması ve geleceğe 

taşınması çok önemlidir. Ancak turizm bağlamında ilin, ne bu tarihi-kültürel değerlerin korunması 

ne de bu değerlerin turistik getirisinden yararlanma noktasında arzulanan noktada bulunulduğu 

söylenemez. 

Bölgesel manada turizmden beklenen ekonomik ve sosyal faydayı alabilmek, sahip olunan 

turizm değerlerinin korunması ve tanıtılması kadar turizmin maddi ve beşeri alt yapısının da yeterli 

düzeyde olması gerektirmektedir. 

Tablo 155 Malatya ilinde bulunan Turizm işletme belgeli esis,oda ve yatak sayıları,2003 

Tesis Sayısı 1 

Oda Sayısı 100 

4 Yıldız Yatak Sayısı 220 









Tek Yıldız Yatak Sayısı 77 



Toplam Yatak Sayısı 826 

Kaynak :Kültür ve Turizm Malatya İl Müd. 

İlde bulunan Turizm İşletme Belgeli tesis(Otel) sayısı 8, oda sayısı 398 ve yatak sayısı 826 

adettir. Bu otellerin beş tanesi iki yıldızlı, bir tanesi tek, bir tanesi üç ve bir tanesi ise dört yıldızlı 

otel durumundadır. İlin turizm altyapısı ve gelişimi bakımından arz ettiği öneme karşılık ilde Beş 

Yıldızlı otel bulunmamaktadır. 

İl genelinde Belediye Belgeli olarak toplam 21 adet otel , 343 adet oda ve 788 adet yatak 

mevcuttur. (Bakınız Tablo 156 ) İlde bulunan konaklama tesislerinin tamamı otel niteliğinde olup, 

otel dışı konaklama tesisi bulunmamaktadır. 

224

Tablo 156 Malatya ilinde bulunan Nitelikli ve Niteliksiz Belediye Belgeli Konaklama tesisi , 

oda ve yatak sayıları ,2003 

NİTELİKLİ 

225 

NİTELİKSİZ 

TOPLAM 

TESİS ODA YATAK TESİS ODA YATAK TESİS ODA YATAK 

İLÇE 

SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI SAYISI 

MERKEZ 8 182 386 6 94 223 14 276 609 

ARAPKİR 2 16 50 - - - 2 16 50 

DARENDE 1 24 48 2 13 32 3 37 80 

PÖTÜRGE - - - 2 14 49 2 14 49 

TOPLAM 11 222 484 10 121 304 21 343 788 

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı Internet kayıtları 

2003 yılı içerisinde ilimizde konaklayan kişi sayısı 107.707 kişi olup, bunun 104.746 kişisi 

T.C uyruklu kalan 3.024 kişi ise yabancıdır. Malatya’da 2003 yılı içerisinde konaklayanların 

63.405’i Belediye Belgeli konaklama tesislerini, 44.365’i ise Turistik Belgeli konaklama tesislerini 

tercih etmiştir. İlde bulunan Belediye belgeli tesislerin 2003 yılı için ortalama kalış süresi 1,2 gece 

iken, Turistik Belgeli tesislerde 1,7 gece düzeyindedir. 

Tablo 157 Tesis türlerine göre konaklayan kişi, geceleme sayısı, ortalama kalış süresi ve 

doluluk oranları, Malatya,2003 

Yabancı 1.256 

Yerli 62.149 

Konaklayan Kişi Sayısı Toplam 63.405 


Yerli 74.970 

Geceleme Sayısı Toplam 76.324 

Yabancı 1,1 

Yerli 1,2 

Ortalama Kalış Süresi Toplam 1,2 

Yabancı 0,77 

Yerli 42,44 

Doluluk Oranı % Toplam 43,20 


Yerli 42.597 

Konaklayan Kişi Sayısı Toplam 44.365 


Yerli 72.731 

Geceleme Sayısı Toplam 76.241 

Yabancı 2,0 

Yerli 1,7 

Ortalama Kalış Süresi Toplam 1,7 

Yabancı 1,24 

Yerli 25,73 

Doluluk Oranı % 

Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı Internet kayıtları 

Toplam 26,97 

Belediye Belgeli Tesisler 

Turistik İşletme Belgeli Tesisler 

İlde bulunan Belediye belgeli tesislerin 2003 yılı doluluk oranı %43 iken Turistik İşl. Belgeli 

tesislerin doluluk oranı ise %27 düzeyindedir. Tablo 157 incelendiğinde ilde konaklayan

yabancıların, (TC uyrukluların aksine) Turistik İşletme belgeli konaklama tesislerini tercih ettikleri 


Tablo 158 İlde Belediye Belgeli Tesislerde konaklayanların milliyetlerine göre dağılımı, 

Malatya 

2002 2003 

Konaklayan Geceleme Ort. Kalış Konaklayan Geceleme Ort. Kalış 

Kişi Sayısı Sayısı Süresi Kişi Sayısı Sayısı Süresi 

Almanya 74 134 1,8 18 42 2,3 

Avusturya 9 9 1 0 0 0,0 

Fransa 39 148 3,8 243 243 1,0 

İngiltere 44 62 1,4 0 0 0,0 

İrlanda 55 59 1,1 0 0 0,0 

İspanya 23 64 2,8 7 9 1,3 

İtalya 25 42 1,7 101 101 1,0 

Yunanistan 12 15 1,3 0 0 0,0 

Çek.Cum 21 58 2,8 61 63 1,0 

İsviçre 43 71 1,7 17 17 1,0 

Polonya 33 48 1,5 0 0 0,0 

Benelüks Ülkeleri 92 173 1,9 111 111 1,0 

İskandinav Ülkeleri 13 13 1,1 0 0 0,0 

Avrupa AECD Toplamı 483 896 1,9 558 586 1,1 

ABD 27 38 1,4 49 67 1,4 

Avustralya 77 131 1,7 61 76 1,2 

Japonya 72 114 1,6 124 124 1,0 

Kanada 90 112 1,2 0 0 0,0 

G.Kore 40 77 1,9 239 239 1,0 

Meksika 9 13 1,4 0 0 0,0 

Yeni Zelanda 44 62 1,4 16 16 1,0 

OECD Ülkeleri Top. 842 1443 1,7 1047 1108 1,1 

Doğu Avrupa 16 24 1,5 92 92 1,0 

Afrika 0 0 0 4 9 2,3 

Batı Asya 41 112 2,7 89 121 1,4 

Güney Asya 35 72 2,1 0 0 1,0 

Güney Amerika 0 0 0 24 24 1,0 

Toplam Yabancı 934 1.651 1,8 1.256 1354 1,1 

Türkiye 64.253 70.570 1,1 62.149 74.970 1,2 

Genel Toplam 65.187 72.221 1,1 63.405 76.324 1,2 

Kaynak :Kültür ve Turizm Bakanlığı Internet kayıtları 

226

Tablo 159 İlde Turistik İşletme Belgeli Tesislerde konaklayanların milliyetlerine göre 

dağılımı, Malatya 

2002 2003 

Konaklayan Geceleme Ort. Kalış Konaklayan Geceleme Ort. Kalış 

Kişi Sayısı Sayısı Süresi Kişi Sayısı Sayısı Süresi 

Almanya 1799 2048 1,1 459 808 1,8 

Avusturya 66 77 1,2 16 33 2,1 

Fransa 380 599 1,6 116 224 1,9 

İngiltere 298 648 2,2 86 254 3,0 

İrlanda 32 74 2,3 17 28 1,6 

İspanya 13 27 2,1 37 312 8,4 

İtalya 237 359 1,5 108 170 1,6 

Portekiz 56 99 1,8 10 14 1,4 

Yunanistan 17 26 1,5 21 31 1,5 

Çek.Cum 8 16 2 14 18 1,3 

İsviçre 26 41 1,6 125 225 1,8 

İzlanda 6 8 1,3 2 2 1,0 

Polonya 4 4 1 8 15 1,9 

Macaristan 4 8 2 3 5 1,7 

Benelüks Ülkeleri 794 1080 1,4 88 208 2,4 

İskandinav Ülkeleri 35 55 1,6 11 24 2,2 

Avrupa AECD 3775 5169 1,4 1121 2371 2,1 

ABD 377 509 1,4 105 208 2,0 

Avustralya 18 26 1,4 44 62 1,4 

Japonya 299 423 1,4 106 155 1,5 

Kanada 16 29 1,8 3 3 1,0 

G.Kore 5 5 1 9 12 1,3 

Meksika 4 4 1 1 1 1,0 

Yeni Zelanda 4 17 4,3 1 2 2,0 

Diğer OECD Ülkeleri 346 504 1,5 0 0 0,0 

OECD Ülkeleri 4498 6182 1,4 1.390 2.814 2,0 

Doğu Avrupa 91 144 1,6 93 183 2,0 

Afrika 37 81 2,2 6 15 2,5 

Batı Asya 510 532 0 174 246 1,4 

Güney Asya 104 156 1,5 66 195 3,0 

Güney ve Ort. Amerika 71 131 1,9 39 57 1,5 

Yabancı Toplam 5311 7226 1,4 1.768 3.510 2,0 

Türkiye 51.232 81.232 1,6 42.597 72.731 1,7 

Genel Toplam 56.543 88.458 1,6 44.365 76.241 1,7 

Kaynak :Kültür ve Turizm Bakanlığı Internet kayıtları 

2003 yılında Malatya‘da en fazla vatandaşı konaklayan ülke Almanya olmuştur. Almanları 

Fransızlar ve G.Koreliler izlemektedir(Bakınız Tablo 160 ) 2003 yılında Vatandaşları Malatya’da 

konaklayan ilk on ülkenin toplamı Malatya’da konaklayan yabancıların %77’sine tekabül etmiştir. 

227

Tablo 160 Milliyetlerine göre Malatya’da en çok konaklayan yabancılar , 2003 yılı 

Sıra Ülke 

Konaklayan 

Kişi 

1 Almanya 477 

2 Fransa 359 

3 G.Kore 248 

4 İsrail 232 

5 Japonya 230 

6 İtalya 209 

7 Benelüks Ülkeleri(*) 199 

8 ABD 154 

9 İsviçre 142 

10 Avustralya 105 

İlk On Ülke Toplamı 2.355 

Kaynak:Kültür ve Turizm Bakanlığı Internet kayıtları 

(*) Benelüks Ülkeleri: Belçika,Hollanda ve Lüksemburk 

İlin turizm gelir pastasından hak ettiği payı alabilmesi bazı koşullara bağlı bulunmaktadır. 

Öncelikle Malatya ilinin turizm perspektifi ortaya konularak, stratejik hedeflerinin tespit edilmesi 

gerekmektedir. Bu çerçevede öncelikli turizm alanları belirlenerek bu alanlara dönük programlar 

oluşturulmalıdır. Bu alanların başında Tarih-Kültür Turizm, Doğa Turizmi, Kongre Turizm ve 

Sağlık Turizmi gelmektedir. 

Tarih-Kültür Turizm: Bu alanda dünyaca bilinen bir tarihi miras olan Nemrut Dağı’nın, merkezi 

bir yere sahip olduğu ortadadır. Dünya kültür mirası sayılan Nemrut Dağı kalıntıları, şöhreti ile ilin 

saklı kalmış tarihi ve kültürel varlıklarının dünyaya tanıtılmasında önemli roller üstlenebilecektir. 

Malatya’dan ulaşımın daha kolay olduğu, Nemrut dağı ören yerine ulaşım tamamen sorunsuz 

kılınmalı, bu vesileyle ile gelen, özellikle yabancı, turistlere diğer tarihi ve kültürel değerler 

tanıtılarak ilde daha fazla konaklamalarını sağlanmalıdır. 

Bununla beraber ilin sahip olduğu diğer tarihi yapıların ulaşım imkanlarının iyileştirilmesi, restore 

edilerek korunması ve tanıtılması gerekmektedir. Bu yapılardan ilk akla gelenler Silahtar Mustafa 

Paşa Kervansarayı(Battalgazi), Taşhan (Hekimhan), Bedesten (Darende). 

Bu bağlamda ayrıca yöre el sanatları, mutfak kültürü, yöresel seremoniler başta olmak üzere 

yöresel kültürel zenginliklerin yok olmasının önlenmesi ve bu zenginliklerin sivil toplum örgütleri 

ile birlikte yaşatılması gerekmektedir. 

Sağlık Turizmi: Modern sağlık kurumları ve geleneksel tedavi araçlarından olan içmeceleri ile 

Malatya önemli sağlık turizmi potansiyeline sahiptir. Bu potansiyelin oluşumunda nitelikli sağlık 

hizmeti vermek amacı ile ABD’deki ünlü sağlık merkezleri örnek alınarak projelendirilen Turgut 

Özal Tıp Merkezi önemli bir yere sahiptir. Turgut Özal Tıp Merkezinin, kuruluş amacına uygun 

sağlık hizmeti sunmasını temine dönük düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. 

Kongre Turizm : Malatya ili coğrafik konumu itibariyle batının doğusu ve doğunun batısı olarak 

nitelenen noktada bulunmaktadır. Coğrafik konumu ve gelişmiş sosyo-kültürel yapısı nedeni ile il, 

kongre turizmi için önemli potansiyele sahip bulunmaktadır. Ancak bu potansiyelin harekete 

geçirilmesi için gerekli maddi altyapının tamamlanması gerekmektedir. 

Doğa Turizmi: Pek çok saklı doğal güzellikleri bulunan Malatya ili; Karakaya Baraj gölü, şehir 

merkezinin yanı başında bulunan Beydağları, pek çok doğal su kaynakları ve el değmemiş doğa 

köşeleri ile gezi, dağ yürüyüşü, kuş gözleme, su sporları, binicilik ve benzeri aktiviteler için önemli 

potansiyel sunmaktadır. 

228

EKLER 

Ek 1 Hicri 1312 (Miladi) 1894-1895 Yılında Malatya ‘nın Mahallelerinin Nüfusu 

Esami-î 

Mahellat 

Y e k u n İslam Ermeni Protestan Katolik Latin 

İcmâl 

Zükûr 

(Erkek) 

İnâs 

(Kadın) 

Zükûr 

İnâs 

B.Hüseyin Bey 278 143 135 143 135 - - - - - - - - - 

Uçbağlar 363 185 178 185 178 - - - - - - - - - 

Kernek 542 273 269 273 269 - - - - - - - - - 

K.Hüseyin Bey 257 121 136 121 136 - - - - - - - - - 

Kırçuval 407 192 215 192 215 - - - - - - - - - 

Akpınar 474 227 247 227 247 - - - - - - - - - 

Saray 515 284 231 284 231 - - - - - - - - - 

Ferhadiye 246 114 132 114 132 - - - - - - - - - 

Tekmezar 451 227 224 227 224 - - - - - - - - - 

Niyazi 892 457 435 314 283 118 128 16 11 7 7 - - * 

Nuriye 336 166 170 166 170 - - - - - - - - - 

Arslanbey 425 212 213 212 213 - - - - - - - - - 

Cevherizâde 396 222 174 222 174 - - - - - - - - - 

İzzetiye 498 254 244 254 244 - - - - - - - - - 

Hamidiye 358 180 178 180 178 - - - - - - - - - 

Dabağhâne 392 191 201 186 196 5 5 - - - - - - - 

Yenihamam 359 174 185 105 107 66 74 3 4 - - - - - 

Halfetdin 544 260 284 260 284 - - - - - - - - - 

Sarıcıoğlu 307 196 111 196 111 - - - - - - - - - 

Hidâyet 296 144 152 144 152 - - - - - - - - - 

Cirikpınar 289 147 142 147 142 - - - - - - - - - 

Çarmuzu 735 372 363 372 363 - - - - - - - - - 

İlyas 705 348 357 348 357 - - - - - - - - - 

Bendbaşı 344 176 168 114 112 58 52 - - 4 4 - - - 

Sancakdar 435 220 215 220 215 - - - - - - - - - 

Kavaklıbağ 493 238 255 223 235 15 20 - - - - - - - 

Haraza 529 245 284 146 179 86 92 - - 9 9 4 4 - 

Şıkşık 283 132 151 132 151 - - - - - - - - - 

Zaviye 545 278 267 278 267 - - - - - - - - - 

K.Mustafa Paşa 624 310 314 178 197 132 109 - - - - - - - 

B.Mustafa Paşa 489 230 259 220 251 - - - - 10 8 - - - 

Şifa 1211 621 590 376 328 245 218 - - - - - - * 

Çukurdere 910 488 422 297 283 177 139 1 2 38 33 - - * 

Şakir Paşa 63 35 28 21 18 - - - - 14 10 - - - 

A. Banazı 381 194 187 194 187 - - - - - - - - - 

Koyunoğlu 322 154 168 154 168 - - - - - - - - - 

Kaynak : Malatya 1830-1919. Adnan IŞIK *NOT: Toplamı tutturulamamıştır. 

229 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Aded-i Hane

Ek 1 Hicri 1312 (Miladi) 1894-1895 Yılında Malatya ‘nın Mahallelerinin Nüfusu Devam 

Esami-î 

Malellat 

Yekun İslam Ermeni Protestan Katolik Latin 

İcmâl 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Şeyhbayram 388 197 191 197 197 - - - - - - - - - 

Abdülgâffar 254 129 125 129 125 - - - - - - - - - 

Samanlıoğlu 160 85 75 85 75 - - - - - - - - - 

Çilesiz 356 176 180 176 180 - - - - - - - - - 

Hacıabdizâde 392 196 196 128 143 68 53 - - - - - - - 

Alacakapı 1632 846 786 788 746 58 40 - - - - - - - 

Karahan 429 214 215 214 215 - - - - - - - - - 

Toptaş 512 258 254 258 254 - - - - - - - - - 

Çarşıbaşı 725 369 356 301 294 68 62 - - - - - - 128 

Köşebaşı 637 315 322 315 322 - - - - - - - - 108 

Arslantepe 607 305 302 305 302 - - - - - - - 100 

Tecde 1163 602 561 602 561 - - - - - - - - 202 

Mollakasım 1453 739 714 739 714 - - - - - - - - 301 

Hıroğlu 2166 1139 1027 1118 1003 21 24 - - - - - - 390 

Kargaoğlu 56 1192 570 622 570 622 - - - - - - - - 229 

Kalemkâr 134 78 56 73 50 - - - - 2 3 3 3 25 

Salköprü 255 139 116 - - 115 100 3 1 18 12 3 3 41 

Çekemler 182 103 79 - - 95 75 4 3 - - 4 1 32 

Tekçeşme 252 134 118 - - 115 100 7 9 8 7 4 2 50 

Zangoç 233 113 120 - - 104 107 5 9 - - 4 4 53 

Cırcırköşe 646 361 285 - - 303 237 11 10 29 24 18 14 123 

Çatalbend 206 109 97 - - 95 85 9 8 2 1 3 3 137 

Çavuşoğlu 369 206 163 - - 195 151 2 1 9 10 2 2 

74* 

Göksoku 650 335 315 - - 301 280 - - 28 30 6 5 121 

Minâver 327 164 163 - - 123 118 35 39 2 2 4 4 66 

Çorbacılar 442 219 223 - - 156 154 28 40 29 23 6 6 90 

Zandırın 253 142 111 - - 117 87 15 13 7 6 3 5 60 

Çıtak 361 164 197 - - 117 145 - - 34 39 13 13 64 

Tarhan 294 170 124 - - 151 111 7 4 12 9 - - 74 

Kızılkemşin 192 109 83 - - 103 77 2 3 4 3 - - 45 

56 Salnamedeki metinde “Kargaoğlu” diye okunmaktadır. 

230 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Zükûr 

İnâs 

Aded-i 

Hane

Ek 2 Hicri 1312 (Miladi 1894-1895) Yılında Malatya Merkez Köylerinin Nüfusu 

KÖYLERİN ADI YENİ ADI İCMÂL ZÜKÛR İNÂS 

ADED-İ 

HANE 

İzolu Nahiyesin-de 

Kal’a Karyesi 

Kale 165 102 63 63 

Yukarı Mestikân Salkımlı 164 95 69 30 

Aşağı Mestikân Bağlıca 120 76 44 29 

Mahmud-u Dursun Mahmudu Dursun 77 43 34 21 

Dede Köyü Dedeköyü 85 49 36 19 

Bekiran Üçdeğir-men 82 44 38 17 

Kesirik Anılmış 188 124 64 36 

Çanakcı Çanakcı 44 27 17 11 

Kozluk Kozluk 395 259 136 79 

Bürüstün Yenidamlar 370 192 178 61 

Hırıngo Düzyol 158 97 61 36 

Gevrân Erdemli 114 62 52 22 

Bend Bend 276 158 118 53 

Memi Ömerler Erdemliye bağlanmıştır 

231 

71 35 36 13 

Darül Civan Bend’e bağlanmıştır 65 35 30 14 

Mezra-aya tabi bend Bend’e bağlanmıştır 

115 65 50 17 

Tango İkizpınar 138 71 67 23 

Galolar Karyesi İkizpınar’a bağlanmıştır 72 35 37 14 

Rostikân Erdemli’ye ağlanmıştır. 

58 33 25 14 

Dostan Erdemli’ye ağlanmıştır. 52 28 24 12 

Kaynak: Malatya 1830-1919. Adnan IŞIK

Ek 2 Hicri 1312 (Miladi 1894-1895) Yılında Malatya Merkez Köylerinin Nüfusu Devam 

KÖYLERİN ADI YENİ ADI İCMÂL ZÜKÛR İNÂS ADED-İ 

HANE 

Arabuşağı (Tahtikler) Karaağaç 192 105 87 23 

Akuşağı Akuşağı 233 117 116 36 

Hanado Gülenköy 141 88 53 31 

Ağayıabuş Kıyıcak’a bağlanmıştır. 53 33 20 13 

Zeykân Düztarla 100 65 35 25 

Cünükler Kıyıcak’a bağlanmıştır. 35 20 15 8 

Caferler Kıyıcak’a bağlanmıştır. 51 25 26 12 

Pirot Kıyıcak 381 215 166 73 

Butam Kumluyazı 149 86 63 29 

Gülüm Gülümuşağı 103 55 48 25 

Mısrideresi Mısırdere 55 27 28 14 

Bekicüc Karyesi Hisartepeye bağlanmıştr. 31 13 18 4 

Karakaşzâ-de Çiftliği Karakaş Çiftliği 65 35 30 14 

Kadiruşağı Kadiruşağı 281 140 141 65 

Seyiduşağı Seyiduşağı 153 88 65 20 

Tilek Tilek 636 344 292 123 

Hilân Uğrak 266 145 121 53 

Horçum Pınarı Alişar’a bağlanmıştır. 80 38 42 13 

Alişar Karyesi Alişar 148 76 72 29 

Hacısılar (Hasırcılar) Hasırcılar 396 198 198 77 

Eğribük Eğribük 307 165 142 63 

Hanımın Çiftliği Hanımın Çiftliği 89 49 40 42 

Silbistan Toygar 213 109 104 32 

Arabuşağı Kara Ağaç 120 59 61 20 

Cafana Görgü 598 306 292 91 

232



HANE 

Kuşdoğan Kuşdoğan 111 61 50 24 

Pirpirim Çakır Köy 61 30 31 9 

Karahan Karahan 53 27 26 11 

Bekirhışdik Bindal 56 30 26 12 

Hasanhışlar Bindal’a bağlanmıştır 113 61 52 21 

Alibeyzâde Çiftliği Hatunsuyu- na bağlanmıştır 

32 17 15 2 

Hatunsuyu Hatunsuyu- na bağlan- 160 75 85 27 

mezra’ası mıştır 

Saman Köyü Saman Köyü 251 128 123 28 

Kesirik-i Garbi Şimdi buraya Tepeköy 

bağlıdır 

57 27 30 41 

Bulguru Bulguru 241 136 105 71 

Karaköy57 Karaköy 82 49 33 83 

Hacıhalil-oğlu 

çiftliği 

Hacıhalil-oğluçiftliği 229 107 122 46 

Pütürge nam-ı diğer Bağtepe 

Keşolar 

77 32 45 14 

Kündübeg Gündüzbey 1381 685 696 244 

Molikân Koruluğu Cihadiye 155 79 76 35 

Rafa Üçgöze 70 31 39 15 

Suçiriği Suçiriği 19 11 8 6 

Çamurlu Çamurlu 87 35 52 12 

Mandıra Sütlüce 153 83 70 32 

Küllümağa-ra Küllüma-ğara 91 48 43 19 

Yukarı Mahmudu Mahmudlu 110 61 49 28 

Aşağı Mahmudu Mahmudlu 71 33 38 19 

Tecirli Tecirli 157 84 73 39 

57 Köylüler buraya “Köse Höyük” derlermiş. 

233



HANE 

Kömüşhan Kömüşhan 51 26 25 13 

Çermige Bereketli 75 36 39 18 

Şahnahan Şahnahan 186 104 82 37 

Hatunsuyu Hatunsuyu 357 174 183 23 

Ballıkderesi Balıkderesi 97 48 49 22 

Söğüt Söğüt 276 148 128 17 

Elmalı Elmalı 207 125 82 46 

Halikân Yaygın 174 83 91 41 

Puluşağı Yaygın’a bağlıdır 220 106 114 35 

İspendere-i ulyâ Hisartepe 129 60 69 42 

İspendere-i süflâ Bulutlu 180 101 79 33 

Alhanuşağı Alhanuşağı 129 71 58 35 

Sivsirik Sevserek 214 98 116 37 

Kâmin Tanışık 75 33 42 16 

Kileyk Yakınca 1182 599 583 192 

Barğuzu Bostanbaşı 514 265 249 105 

Niyazı-i ulya Konak 1303 683 620 219 

Şahinoğlu Doğanşehir’de Eski köye 

bağlıdır 

119 112 87 37 

Sığlık Çığlık 286 159 127 54 

Keşro’nun Obası Gürobası 171 95 76 34 

Kelhalil Kelhalil 392 196 196 81 

Poladderesi Poladderesi 87 42 45 17 

Şavikler Yuvalı 46 22 24 14 

Yeniköy YeniKöy 141 83 58 34 

Haçova İkizce ve Atalar diye 

ikiye ayrılmıştır 

774 433 341 138 

Gözene Gözene 736 342 394 117 

234


KÖYLERİN ADI KÖYÜN YENİ ADI İCMÂL ZÜKÛR İNÂS ADED-İ 

HANE 

Zerni (Türk) Öncü adını almıştır. 

143 60 83 27 

Karyesi 

Çelikhan’a bağlıdır 

Gevenis Kamıştaş 72 47 25 17 

Kadıçayırı Kadıçayırı 77 42 35 18 

Boran Boran 78 49 29 18 

Karagöz Karagöz 88 48 40 20 

Yapraklıpı-nar Beydağı Mahallasi-ne 

bağlıdır 

46 23 23 11 

Porğa Bölgenin adı 

Porğa’dır.Durumu tespit 

edilemedi. 

327 179 148 61 

Porğa Aşağıköy Aşağıköy (Çelikhan) 222 130 92 41 

Koltik Bozgedik (Çelikhan) 63 33 30 13 

Pir Hamzik Çampınar (Çelikhan) 102 49 53 18 

Ortaköy Kürd Ortaköy (Çelikhan) 212 117 95 37 

Ortaköy Türk Ortaköy (Çelikhan) 86 45 41 20 

Hüveydi Salkonak (Çelikhan) 155 79 76 36 

Köran Salkonak’a Bağlıdır 

(Çelikhan) 

71 33 38 16 

Zeydanlı Oluklu 222 133 89 42 

Bulaleuşağı Işıklı 117 65 52 22 

Mamazar Doğangeçit 109 69 40 28 

Kenise Onatlı 126 63 63 28 

Kırlangıç Kırlangıç 209 100 109 - 

Atabey Atabey 174 85 89 39 

Yarımca Han Yarımca Han 111 54 57 - 

Çolakzâde Çitliği Eski Malatya’ya bağlıdır 226 107 119 - 

235


KÖYLERİN ADI KÖYÜN YENİ ADI 

İCMÂL ZÜKÛR İNÂS 

ADED-İ 

HANE 

Korucuk Korucuk 55 33 22 - 

Halsan ? 40 25 15 - 

İmamoğlu İmamlı 146 74 72 30 

Kilisik Adagören 214 97 117 43 

Kuluşağı Kuluşağı 231 126 105 35 

Şişman Şişman 86 43 43 13 

Dışarıcıbük Fırat 63 36 27 13 

Meydancık Meydancık 120 66 54 - 

Karatepe Karatepe 81 39 42 - 

Hakverdi Hakverdi 34 17 17 - 

Fırıncı Fırıncı 120 60 60 - 

Köpeksiz-köy Köpeksiz 60 29 31 - 

Yenice Karyesi Yeniköy 112 54 58 20 

Çolaklı Çolaklı 158 76 82 - 

Memikân Kapıkaya 171 85 86 - 

Küçük Nerdiban Merdivenler 55 29 26 - 

Yukarı Nerdiban Merdivenler 58 33 25 - 

Bahri Karyesi Erenli 554 319 235 122 

Talebin Pelitli 61 34 27 19 

Rostuşağı Ağılyazı 157 78 79 34 

236

Ek 3 Belediyeler, Malatya 

İLÇE ADI BELEDİYE ADI NÜFUS 

MERKEZ 

AKÇADAĞ 

MALATYA MERKEZ 381081 

BEYDAĞI 2833 

DİLEK 8168 

ERENLİ 3601 

HANIMINÇİFLİĞİ 11576 

KONAK 6064 

ORDUZU 11031 

TOPSÖĞÜT 5346 

YAYGIN 5142 

ŞAHNAHAN 2958 

AKÇADAĞ MERKEZ 13432 

ÇATYOL 3762 

ÖREN 4102 

KOZLUCA 2719 

ARAPGİR ARAPGİR MERKEZ 1180 

ARGUVAN ARGUVAN MERKEZ 2730 

BATTALGAZİ MERKEZ 15154 

BATTALGAZİ 

HATUNSUYU 4210 

HASIRCILAR 2368 

DARENDE MERKEZ 13908 

AĞILBAŞI 2472 

AŞAĞIULUPINAR 5423 

DARENDE 

AYVALI 7584 

BALABAN 4034 

DOĞANŞEHİR 

DOĞANYOL 

HEKİMHAN 

ILICA 2497 

YENİCE 3538 

DOĞANŞEHİR MERKEZ 13517 

ERKENEK 9273 

GÖVDELİ 3862 

YEŞİLKENT 

(KURUCAOVA) 

4024 

POLAT 5767 

SÖĞÜT 1931 

SÜRGÜ 6019 

DOĞANYOL MERKEZ 5360 

GÖKÇE 2321 

HEKİMHAN MERKEZ 13206 

GÜZELYURT 5810 

HASANÇELEBİ 3092 

İPEKYOLU 2774 

KOCAÖZÜ 2854 

KURŞUNLU 4101 

KALE KALE MERKEZ 3966 

KULUNCAK 

PÜTÜRGE 

YAZIHAN 

YEŞİLYURT 

KULUNCAK MERKEZ 6101 

SOFULAR 2597 

PÜTÜRGE MERKEZ 4795 

NOHUTLU 1667 

TEPEHAN 2520 

YAZIHAN MERKEZ 4285 

DURUCASU 2651 

FETHİYE 2108 

YEŞİLYURT MERKEZ 11998 

BOSTANBAŞI 4092 

GÜNDÜZBEY 5456 

YAKINCA 13727 

237

Ek 4 Köyler, Malatya 

İlçesi: Merkez 

No Bucağı Köy Adı Nüfusu 

01 Merkez Bağtepe (Keşolar) 270 

02 Bindal (Bekirhışt) 1 106 

03 Bulgurlu 615 

04 Çamurlu 452 

05 Duranlar 193 

06 Duruldu 90 

07 Fatih 448 

08 Furuncu 523 

09 Göktarla (Pertek) 126 

10 Göller 226 

11 Hacıhaliloğlu Çiftliği 1 114 

12 Karagöz 442 

13 Karaköy 251 

14 Karahan 203 

15 Karakaşçiftliği 159 

16 Kendirli 799 

17 Kırkpınar 405 

18 Mahmutlu (Mahmudu) 574 

19 Özal (Cihadiye) 1 262 

20 Samanköy 979 

21 Suluköy 842 

22 Sütlüce 948 

23 Tepeköy 553 

24 Topraktepe 609 

25 Üzümlü 261 

26 Alhanuşağı 264 

27 Bulutlu (Aşağıispendere) 230 

28 Çolaklı Çolaklı (Cibas) 408 

29 Düzyol(Hırıngo) 271 

30 Gülümuşağı 419 

31 Hacıyusuflar 366 

32 Hisartepe (Y.İspendere) 243 

33 Kamıştaş (Gevenüş) 491 

34 Kapıkaya (Mamikhan) 340 

35 Karatepe 420 

36 Yenice (Köpeksiz) 270 

37 Merdivenler 75 

38 Pelitli (Talebin) 308 

39 Selvidağ 79 

40 Tanışık(Kamin) 310 

41 Tokluca (Sevserek) 372 

42 Uluköy (Alikan) 647 

43 Yeniköy 235 

Not 1: Küllümağara Köyü Dilek Belediyesine mahalle olarak bağlandı. 

238

Ek 4 Köyler, Malatya Devam 

İLÇESİ: AKÇADAĞ 

Sıra Bucağı Köy Adı Nüfusu 

01 Merkez Aksaray 313 

02 Aliçeri 100 

03 Altınlı (Kiremis) 302 

04 Aşağıörükçü 289 

05 Aydınlar (Karanlıkdere) 635 

06 Bayramuşağı 343 

07 Bölüklü (Beksenbere) 495 

08 Büyükçimiş 262 

09 Dedeköy 220 

10 Derinboğaz (Ancar) 645 

11 Develi 434 

12 Doğanlar 894 

13 Dümüklü 224 

14 Esenli 201 

15 Fatih (Kesmece) 440 

16 Gölpınar 423 

17 Güzyurdu (Egin) 484 

18 Hançerli 129 

19 Ilıcak 293 

20 İkinciler 704 

21 Kadıibrahim 239 

22 Karamağara 229 

23 Karapınar 687 

24 Keklikpınarı (Kürtabdal) 509 

25 Keller 124 

26 Kömekavak 197 

27 Mihmanlı 179 

28 Muratlı 164 

29 Resuluşağı 344 

30 Sahilköy 159 

31 Sarıhacı 387 

32 Şeyhler 662 

33 Tohma 2035 

34 Yağmurlu 803 

35 Yalınbudak (Şemşir) 142 

36 Yalınkaya (Pengit) 198 

37 Yaylımlı (Kacikli) 205 

38 Yukarıörükçü 430 

Not:Akçadağ İlçesi Merkez Bucağı Tepeyurt Mevkiindeki Sultansuyu (TİGEM) arazilerinde 

İçişleri Bakanlığının 30.01.2003 tarihli onayıyla “Tohma” köyü kurulmuştur. 

239


İLÇESİ: AKÇADAĞ 

Sıra BucağıI Köy Adı Nüfusu 

39 Kürecik Aksüt (Tapkın) 119 

40 Bekiruşağı 239 

41 Çakılpınarı (Bilamuşağı) 162 

42 Çevirme 163 

43 Darıca 291 

44 Demirciler 396 

45 Durulova (Körsüleyman) 223 

46 Dutlu (Balhacı) 159 

47 Güneşli (Düvencik-Şemşik) 184 

48 Gürkaynak (Kelanlı 267 

49 Harunuşağı 205 

50 Kahyalı 252 

51 Kasımuşağı 536 

52 Kepez 677 

53 Ortaköy 193 

54 Taşevler (Amuklu) 733 

55 Tataruşağı 258 

56 Levent Bağköy 496 

57 Büyükköy 362 

58 Çatalbahçe (Samah) 522 

59 Çobanuşağı 367 

60 Doğantepe 237 

61 Esenbey(Kalolar) 1059 

62 Kayadibi 269 

63 Kolköy 595 

64 Kozalak(Hartut) 399 

65 Kurtuşağı 197 

66 Küçükkürne 373 

67 Levent 352 

68 Mezraköy 255 

69 Sakalıuzun 137 

70 Taşolar 291 

240


İLÇESİ: ARAPGİR 

Sıra Bucağı Köy Adı Nüfus 

01 Merkez Aktaş (Koçu) 291 

02 Boğazlı (Semeği 161 

03 Budak (Peğnikervanbeyi) 215 

04 Çaybaşı 46 

05 Çiğnir 129 

06 Çimen 64 

07 Düzce (Pağnikundi) 93 

08 Eynir 149 

09 Gözeli 87 

10 Günyüzü (Gebük) 120 

11 Kayakesen 145 

12 Koru (Tepte) 541 

13 Onar 203 

14 Ormansırtı (Cücügen) 110 

15 Selamlı 87 

16 Suceyin 250 

17 Sugeçti (Arhut) 72 

18 Şağıluşağı 57 

19 Tarhan (Aşağıdecde) 96 

20 Taşdibek (Yukarıdecde) 55 

21 Yaylacık (Şepik) 192 

22 Yeşilyayla 127 

23 Yukarıyabanlı 86 

24 Taşdelen Alıçlı (Hastek) 151 

25 Bostancık 635 

26 Çakırsu 163 

27 Deregezen 196 

28 Esikli 118 

29 Eskiarapgir (Karaca) 142 

30 Gebeli 90 

31 Kaynak (Horan) 77 

32 Kazanç (Memefir) 119 

33 Kılıçlı 196 

34 Konducak (Tatikli) 343 

35 Meşeli 85 

36 Pacalı 155 

37 Pirali 46 

38 Sinikli 145 

39 Sipahiuşağı 99 

40 Taşdelen (Mutmur) 96 

41 Ulaçlı (Deregezen) 89 

42 Yazılı (Saldek) 124 

241


İLÇESİ: ARGUVAN 


01 Merkez Akören 145 

02 Armutlu (Arpayazıkuşu) 65 

03 Asar 163 

04 Asmaca 120 

05 Aşağısülmenli 184 

06 Bahçeli (Malyan) 170 

07 Bozan 77 

08 Bozburun (Parçikan) 365 

09 Çavuş 130 

10 Çayırlı (Arakil) 104 

11 Çevreli (Musu) 235 

12 Doydum 32 

13 Ermişli (Germişi) 201 

14 Eymir 286 

15 Gümüşlü 121 

16 Güngören (Kadabela) 149 

17 Güveçli 220 

18 Hakverdi 181 

19 İçmece (Çermik) 74 

20 İsaköy 435 

21 Karababa 117 

22 Karahöyük 303 

23 Kışla 12 

24 Kızık (Kınık) 122 

25 Koçak (Mamusa) 30 

26 Konakbaşı (Abbasi) 70 

27 Koyuncu (Gürge) 263 

28 Kuyudere (Mimayık) 166 

29 Morhamam 137 

30 Tarlacık (Ektir) 191 

31 Tatkınık 306 

32 Yamaç (Musadi 166 

33 Yayıklı 97 

34 Yazıbaşı (Narmikan) 604 

35 Yeniköy (Uruyeniköy) 36 

36 Yenisu (Kızıluşağı) 91 

37 Yukarısülmenli 222 

38 Yürektaşı 51 

39 Yoncalı Alhasuşağı 164 

40 Çobandere (Şotik) 460 

41 Göçeruşağı 195 

42 Gökağaç 149 

43 Kuruttaş 77 

44 Kömürlük 128 

45 Sığırcıuşağı 182 

46 Yoncalı (Birik) 68 

242


İLÇESİ: BATTALGAZİ 


01 Merkez Adagören (Kilisi) 206 

02 Ağılyazı (Rostuşağı) 235 

03 Alişar 1643 

04 Boran 494 

05 Çolakoğlu (Çolakzade) 469 

06 Kadıçayırı 515 

07 Kemerköprü 910 

08 Kuluşağı 542 

09 Meydancık 154 

10 Şişman 254 

11 Toygar (Silbistan) 651 

12 Yarımcahan 280 

243

Ek 4 Köyler, MalatyaDevam 

İLÇESİ: DARENDE 


01 Merkez Ağılyazı (Dumanla 220 

02 Akbaba 156 

03 Başdirek(Palanga- 

155 

Aşudupalangası) 

04 Çukurkaya (Fenk) 182 

05 Gaziköy 132 

06 Gedikağzı (Mengelis) 911 

07 Güdül 95 

08 Güllüce 101 

09 Günerli (Tanıklık) 788 

10 Günpınar (Aşudu) 356 

11 Hacolar 79 

12 Irmaklı (Mezgidan 1 173 

13 Karabacak 425 

14 Karadigin 401 

15 Karaoğuz (Sakızlı) 298 

16 Kavak 56 

17 Kölükler 226 

18 Kurudere 144 

19 Kuzpınar 80 

20 Nurkuyusu 280 

21 Şuğul 411 

22 Yarımca 21 

23 Yazıköy 501 

24 Yeniköy 817 

25 Balaban Akçatoprak (Mığdı) 283 

26 Barındır (Cafikli) 409 

27 Başkaya (Melik) 715 

28 Çaybaşı (Cade) 136 

29 Çınarköy 454 

30 Gökçeören 160 

31 Hisarcık 436 

32 Hisarkale 230 

33 Karabayır 585 

34 Karşıyaka (Medişeyh) 155 

35 Kaynak 213 

36 Kerimli 81 

37 Mollauşağı 107 

38 Ozan 324 

39 Şendere 204 

40 Uzunhasan 75 

41 Üçpınar 246 

42 Yenipınar 714 

43 Yeşiltaş (İspekçür) 592 

44 Yukarıulupınar (Yukarısetrek) 855 

244


İLÇESİ: DOĞANŞEHİR 


01 Merkez Altıntop 358 

02 Beğre 707 

03 Çavuşlu 317 

04 Çığlık 1310 

05 Çömlekoba (Çezverobası) 254 

06 Dedeyazı (Dedefengi) 604 

07 Elmalı 1892 

08 Eskiköy 377 

09 Fındık 1845 

10 Gürobası 247 

11 Günedoğru (Harapşehir) 979 

12 Hudut 276 

13 Kadılı 509 

14 Kapıdere 769 

15 Karaterzi 550 

16 Kelhalil 259 

17 Koçdere (Meletderesi) 105 

18 Küçüklü 391 

19 Örencik (Kıllılı) 943 

20 Polatderesi 272 

21 Suçatı 183 

22 Şatırobası 195 

23 Topraktepe 722 

24 Yolkoru (Mızgı) 409 

25 Yuvalı (Şavikli) 304 

26 Sürgü Güzelköy (Depremevleri) 251 

27 Karanlıkdere 297 

28 Reşadiye 460 

29 Savaklı 530 

245


İLÇESİ: DOĞANYOL 


01 Merkez Akkent (Hüsükan) 60 

02 Behramlı 51 

03 Burç 304 

04 Damlı 448 

05 Gevheruşağı 179 

06 Gümüşsu (Zeruşağı) 482 

07 Koldere (Mamaş) 829 

08 Konurtay (Haskent) 330 

09 Mezra 98 

10 Poyraz 62 

11 Ulutaş (Helligan) 86 

12 Yalınca (Tılmo) 72 

13 Yeşilköy 96 

246


İLÇESİ: HEKİMHAN 


01 Merkez Aksütlü(Hırın) 187 

02 Aşağısazlıca 241 

03 Ballıkaya (Mezirme) 339 

04 Başkavak (Mihail) 133 

05 Beykent (Ardahan) 114 

06 Boğazgören (Çırzı) 167 

07 Çanakpınar 103 

08 Çulhalı 226 

09 Dereköy 182 

10 Deveci 139 

11 Dumlu (Ayazlı) 248 

12 Dursunlu 288 

13 Güvenç 159 

14 Hacılar 151 

15 Haydaroğlu 163 

16 Iğdır 300 

17 Işıklı 78 

18 Karaçayır 355 

19 Karaköçek 138 

20 Kavacık (Sıçanuşağı) 47 

21 Koşar (Şabolar) 76 

22 Kozdere 126 

23 Mollaibrahim 143 

24 Salıcık 137 

25 Sarıkız 518 

26 Uğurlu 103 

27 Yağca 192 

28 Yayladamı (Ziğelli) 471 

29 Yeşilpınar (Katilköy) 277 

30 Yukarıselimli 473 

31 Hasançelebi Akmağara 224 

32 Bahçedamı 23 

33 Basak 1 554 

34 Başkınık 330 

35 Çimenlik 84 

36 Davulgu 78 

37 Dereyurt * 0 

38 Dikili * 0 

39 Karapınar 64 

40 Karslılar 35 

41 Köylü 269 

42 Saraylı 100 

43 Taşoluk 248 

44 Yeşilkale 106 

45 Yukarısazlıca 183 

46 Kurşunlu Delihasanyurdu 241 

47 Dikenli 189 

48 Güzelyayla (Kızılyatak) 241 

49 Söğüt 251 

50 Yeşilköy 184 

*Köy Tüzel Kişiliği devam etmekte olup, Nüfusu bulunmamaktadır. 

247


İLÇESİ: KALE 


01 Merkez Akça 149 

02 Akuşağı 195 

03 Bent 802 

04 Çanakçı 149 

05 Darıpınar (Akgünler) 407 

06 Erdemli 731 

07 Gülenköy (Hanedo) 167 

08 İkizpınar (Tango) 514 

09 Kale 345 

10 Karaağaç (Arapuşağı) 271 

11 Karahüseyin 215 

12 Kıyıcak(Pirot) 568 

13 Kozluk 185 

14 Salkımlı (Yukarımestikan) 488 

15 Sarıot 144 

16 Tepeköy(Anılmış) 320 

17 Uyanık 84 

18 Uzunhüseyin 149 

19 Yenidamlar (Bürütün) 127 

Not: Merkez Bucağı Erdemli Köyüne bağlı Akgünler (Darıpınar) Çalgan ve Yazı bağlıları Bakanlığın 

22.03.2002 tarihli kararı ile “Darıpınar “ köyü oldu. 

248


İLÇESİ: KULUNCAK 


01 Merkez Alvar (Yünlüce) 367 

02 Aşağıselimli 431 

03 Başören 164 

04 Bıcır 677 

05 Bıyıkboğazı 217 

06 Ciritbelen 196 

07 Çayköy 215 

08 Darılı (Çörmü) 193 

09 Göğebakan 221 

10 İlisuluk 3171 

11 Karabük 157 

12 Karıncalık 361 

13 Karlık 249 

14 Kaynarca 423 

15 Kızılhisar 3313 

16 Kızılmağara 307 

17 Konaktepe (Tersihan) 155 

18 Kömüklü 283 

19 Sultanlı 817 

20 Temüklü 267 

249


İLÇESİ: PÜTÜRGE 


01 Merkez Aktarla (Savit) 507 

02 Arınlı (Savit) 257 

03 Aslankent (Kamkine) 390 

04 Bakımlı(Maraba) 687 

05 Balpınarı 212 

06 Bayırköy (Zahmano) 256 

07 Belenköy (Şimdil) 119 

08 Bölükkaya (Hüsükuşağı) 303 

09 Bölünmez (Kızıluşağı) 311 

10 Çayköy (Pasköy) 254 

11 Çengelli 194 

12 Çığırlı (Halleberk) 177 

13 Çukuroymağı 41 

14 Deredüzü 116 

15 Düvenlik (Ersele) 279 

16 Erdemler 61 

17 Esencik (Havo) 494 

18 Gözlüce 203 

19 Gündeğer 192 

20 Gündüz (Babik) 166 

21 Karakaya 143 

22 Karşıyaka 242 

23 Kavaklıdere(Gökçeli-Mavrato) 99 

24 Koçköy 78 

25 Köklükaya (Midye) 499 

26 Kökpınar (Poskıran) 886 

27 Meşedibi (Bekirulya) 149 

28 Ormaniçi (Titrin) 449 

29 Örencik (Virancık) 423 

30 Örmeli (Şiraozarato) 276 

31 Örnekköy 108 

32 Pazarcık 1 016 

33 Taşmış 895 

34 Tatlıcak (Şekeran) 172 

35 Teluşağı 264 

36 Tosunlu (Şirotarakso) 375 

37 Uzunkoru (Derearato) 158 

38 Yamaçköy 257 

39 Yediyol (Parçikan) 97 

250


İLÇESİ: PÜTÜRGE 


40 Tepehan Aliçeri 538 

41 Alihan 280 

42 Arıtoprak 293 

43 Başmezra 296 

44 Büyüköz 471 

45 Çamlıdere 198 

46 Esenlik 77 

47 Gökçeli 529 

48 Kayadere 253 

49 Korucak 509 

50 Kozluk 316 

51 Körme 214 

52 Sahilköy 130 

53 Sorguçlu 588 

54 Söğütlü 209 

55 Taştepe 280 

56 Tekederesi 296 

57 Ulutaş 319 

58 Uzuntaş 988 

59 Üçyaka 202 

60 Yandere 516 

61 Yazıca 631 

62 Yeşildere 250 

NOT: 1- Tepehan Beldesine bağlı Aliçeri ve Eryurdu(Maran) Belediyeden ayrılara,k merkezi 

Aliçeri mahallesi olmak üzere ALİÇERİ adıyla bağımsız bir köy olmuştur.(İçişleri Bakanlığının 

17.06.2002 tarihli onay ile) 

2- Tepehan Bucağı Gökçeli Köyü Çat, Girto,Hütan ve Mamüsük bağlılarının ana köyden 

ayrılarak Merkezi Çat bağlısı olmak üzere YEŞİLDERE adıyla köy olmuştur.(İçişleri Bakanlığının 

01.06.2002 tarihli onayı ile) 

251


İLÇESİ: YAZIHAN 


01 Merkez Akyazı 264 

02 Alican 68 

03 Ambarcık 385 

04 Bahçelievler 466 

05 Balaban 544 

06 Bereketli (Rermiye) 330 

07 Boyaca 276 

08 Boztepe 163 

09 Böğürtlen 297 

10 Buzluk(Ansur) 576 

11 Çavuş 171 

12 Çivril 204 

13 Dedekargın 247 

14 Eğribük 140 

15 Epreme 694 

16 Erecek(İbocuk) 364 

17 Gövük 292 

18 Hamidiye 536 

19 İriağaç 432 

20 Karaca 319 

21 Kömüşhan 716 

22 Mısırdere 540 

23 Sadıklı 103 

24 Sinanlı 483 

25 Sürür 864 

26 Tahtalı 293 

27 Tecirli 484 

252


İLÇESİ: YEŞİLYURT 


01 Merkez Aşağıköy 309 

02 Atalar 277 

03 Cumhuriyet 2 394 

04 Çayırköy 416 

05 Görgü (Cafana) 886 

06 Gözene 2 086 

07 Işıklı 120 

08 İkizce 332 

09 Kadiruşağı 342 

10 Kırlangıç 143 

11 Kozluk 411 

12 Kuşdoğan 359 

13 Kuyulu 470 

14 Oluklu 133 

15 Ortaköy 321 

16 Öncü 288 

17 Salkonak 443 

18 Seyituşağı 274 

19 Üçgöze 112 

20 Yalınkaya 162 

253

ŞEKİLLER DİZİNİ 

ŞEKİL 1 İLÇELERİN İL YÜZÖLÇÜMÜ İÇERİSİNDEKİ PAYLARI ............................................................... 39 

ŞEKİL 2 NÜFUS ARTIŞ HIZI MALATYA-TÜRKİYE............................................................................... 83 

ŞEKİL 3 MALATYA’NIN ŞEHİR VE KÖY NÜFUS SEYRİ 1927-2000 YILLARI ....................................... 85 

ŞEKİL 4 TÜRKİYE ŞEHİR-KÖY NÜFUS SEYRİ 1927-2000 YILLARI..................................................... 85 

ŞEKİL 5.MEDYAN YAŞ MALATYA-TÜRKİYE 1927-2000 ................................................................... 87 

ŞEKİL 6 MALATYA İLİ NÜFUS PİRAMİDİ 1955,2000 .......................................................................... 87 

ŞEKİL 7 OKUR-YAZAR NÜFUS MALATYA-TÜRKİYE.......................................................................... 88 

ŞEKİL 8 MALATYA İLİNDE İŞGÜCÜNÜN SEYRİ.................................................................................... 90 

ŞEKİL 9 MALATYA İLİNDE EKONOMİK FAALİYETE GÖRE İSTİHDAM YAPISININ SEYRİ ........................ 91 

ŞEKİL 10 MALATYA İLİNDE YAPILAN İŞE GÖRE İSTİHDAM EDİLEN NÜFUS 1980-2000 .................... 92 

ŞEKİL 11 İL NÜFUSUNUN İLÇELERE DAĞILIMI 2000 YILI .................................................................. 94 

ŞEKİL 12 İL NÜFUSUNUN DOĞDUKLARI YERE GÖRE DURUMU, 2000 YILI........................................ 95 

ŞEKİL 13 GENEL NÜFUS İLE ÖZÜRLÜ NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA DAĞILIMI, 2000 YILI..................... 95 

ŞEKİL 14 ÖZÜRLÜ NÜFUSUN ÖZÜR GRUPLARINA DAĞILIMI, 2000 YILI............................................... 96 

ŞEKİL 15 12 VE YUKARI YAŞ NÜFUSUN MEDENİ DURUMU, 2000 YILI ................................................. 96 

ŞEKİL 16 12 VE YUKARI YAŞ ERKEK VE KADINLARIN MEDENİ DURUMU,2000 YILI............................. 97 

ŞEKİL 17 İL GENELİNDE DOĞURGANLIK ÇAĞINDAKİ KADINLARIN EĞİTİM DÜZEYLERİNE GÖRE CANLI 

DOĞAN ANCAK YAŞAMAYAN ÇOCUKLARIN ORANSAL DAĞILIMI ,2000 YILI ............................... 98 

ŞEKİL 18 İLDE BULUNAN HANEHALKI BÜYÜKLÜKLERİ, 2000 YILI ..................................................... 99 

ŞEKİL 19 MALATYA İLİ HANEHALKLARININ OTURDUKLARI KONUTLARIN MÜLKİYET YAPI., 2000... 100 

ŞEKİL 20ÇALIŞMA YAŞINDAKİ NÜFUS,İŞGÜCÜ,İSTİHDAM EDİLEN,İŞSİZ OLANLAR VE İŞ GÜCÜNE DAHİL 

OLMAYAN NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA DAĞILIMI,2000 YILI .................................................... 101 

ŞEKİL 21 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINA DEVAM EDEN ÖĞRENCİ SAYILARINDAKİ DEĞİŞİM... 104 

ŞEKİL 22 YILLAR İTİBARİYLE İLKÖĞRETİM OKULLARINDA EĞİTİM GÖREN ÖĞRENCİ SAYILARI........ 105 

ŞEKİL 23 ORTA ÖĞRETİM KURUMLARINDA ÖĞRETİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN GENEL VE MESLEK 

LİSELERİNE DAĞILIMI 2003-2004 ÖĞR. YILI ........................................................................... 107 

ŞEKİL 24 İL GENELİNDE ORTA ÖĞRETİMDEKİ ÖĞRENCİ ARTIŞ HIZLARI............................................. 108 

ŞEKİL 25 İLDE AÇILAN OKUMA-YAZMA KURSLARINI TAMAMLAYANLARIN CİNSİYETE GÖRE 

DAĞILIMI,(08.09.01-31.06.04 DÖNEMİ)................................................................................... 112 

ŞEKİL 26 MALATYA MERKEZ VE İLÇELERİNDE BİR HEKİME DÜŞEN NÜFUS , 2004............................ 116 

ŞEKİL 27MALATYA İLİNDE YILLARA GÖRE BAĞIŞIKLAMA ORANLARI.............................................. 121 

ŞEKİL 28 MALATYA İLİNDE BULUNAN SPOR KLÜPLERİNİN TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI,2004 ....... 125 

ŞEKİL 29 İLDE YARATILAN GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILADAN SEKTÖRLERİN ALDIKLARI PAYLAR 

,2001(1987 SABİT FİYATLARI İLE) ........................................................................................... 148 

ŞEKİL 30 İŞSİZLİK ORANLARI........................................................................................................... 149 

ŞEKİL 31 MALATYA TİCARET VE SANAYİ OD. KAYITLI ŞİRKETLERİN TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI .. 151 

ŞEKİL 32 MALATYA’DA TOPRAK YAPISI......................................................................................... 156 

ŞEKİL 33 KULLANIM KABİLİYETİ BAKIMINDAN İLİN ARAZİ SINIFLANDIRMASI ................................. 158 

ŞEKİL 34 İLİN TOPLAM YÜZÖLÇÜMÜNÜN NİTELİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI ...................... 159 

ŞEKİL 35 İLÇELERİN SAHİP OLDUKLARI TARIM ARAZİLERİNİN SULANABİLİRLİĞİ BAKIMINDAN NİSPİ 

PAYLARI .................................................................................................................................. 161 

ŞEKİL 36 MALATYA TARIM ARAZİLERİNİN KULLANIM AMACINA GÖRE DAĞILIMI ........................ 162 

ŞEKİL 37 MALATYA İLİNDE BULUNAN TARIMSAL İŞLETMELER VE İŞLETME BÜYÜKLÜKLERİ, 2001. 162 

ŞEKİL 38 İLÇELER İTİBARİ İLE YAŞ KAYISI ÜRETİMİ, 2003 ............................................................... 174 

ŞEKİL 39 YILLAR İTİBARİ İLE MALATYA YAŞ VE KURU KAYISI ÜRETİMİ.......................................... 175 

ŞEKİL 40 TÜRKİYE KURU KAYISI İHRACI VE KURU KAYISI İHRAÇ GELİRİ ......................................... 178 

254

ŞEKİL 41 YILLAR İTİBARİYLE KURU KAYISI İHRAÇ FİYATININ SEYRİ................................................ 178 

ŞEKİL 42 MALATYA KİŞİ BAŞINA BİTKİSEL ÜRETİM VE CANLI HAYVANLAR DEĞERİ ........................ 179 

ŞEKİL 43 YILLAR İTİBARİ İLE İMALAT SAN. İŞYERİ TOPLAMINDAN MALATYA’NIN ALDIĞI PAY ....... 189 

ŞEKİL 44 YILLAR İTİBARİ İLE İMALAT SANAYİNDE ÇALIŞANLAR VE SEKTÖRDE YARATILAN KATMA 190 

ŞEKİL 45 YILLAR İTİBARİ İLE MALATYA MADENCİLİK SEKTÖRÜNÜN ALDIĞI PAYLAR ..................... 196 

ŞEKİL 46 YILLAR İTİBARİ İLE MALATYA’NIN ELEKTRİK TÜKETİMİ.................................................. 205 

ŞEKİL 47 ELEKTRİK TÜKETİMİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI, 2003......................................................... 206 

ŞEKİL 48 YILLAR İTİBARİ İLE TÜRKİYE VE MALATYA‘DA KİŞİ BAŞINA TÜKETİLEN ELKT. VE SANAYİ 

ELEKTRİĞİ ............................................................................................................................... 207 

ŞEKİL 49 MALATYA’NIN YÜZÖLÇÜMÜ İÇİNDE DEVLET VE İL YOLLARI UZUNLUĞU ......................... 211 

255

TABLOLAR DİZİNİ 

TABLO 1 BARAJLAR .......................................................................................................................... 30 

TABLO 2 MALATYA METEOROLOJİK DEĞERLER TABLOSU ,1994-2003 YILLARI ARASI (10 YILLIK ) 33 

TABLO 3 İLİN ARAZİ YAPISI .............................................................................................................. 34 

TABLO 4 MALATYA İLİ ARGO-EKOLOJİK ALT BÖLGELERİ ................................................................ 35 

TABLO 5 HİCRİ 1288 (MİLADİ 1871-1872) DİYARBAKIR SALNAMESİ’NDEN MALATYA KAZASINA AİT 

NÜFUS BİLGİLERİ ....................................................................................................................... 37 

TABLO 6 HİCRİ 1301 (MİLADİ 1883-1884) MAMÛRET’ÜL-AZİZ SALNAMESİ’NDEN MALATYA 

SANCAĞI VE KAZALARINA AİT NÜFUS BİLGİLERİ ....................................................................... 38 

TABLO 7 İLİN BU GÜNKÜ İDARİ YAPISI............................................................................................. 38 

TABLO 8 İDARİ YAPI ,MERKEZ İLÇE.................................................................................................. 39 

TABLO 9 NÜFUS YAPISI , MERKEZ İLÇE ,2000.................................................................................. 40 

TABLO 10 EĞİTİM DURUMU,MERKEZ İLÇE ....................................................................................... 40 

TABLO 11 İDARİ YAPI ,AKÇADAĞ ..................................................................................................... 42 

TABLO 12 NÜFUS DURUMU,AKÇADAĞ,2000 .................................................................................... 42 

TABLO 13 EĞİTİM DURUMU,AKÇADAĞ............................................................................................. 42 

TABLO 14 İDARİ YAPI ,ARAPGİR ....................................................................................................... 45 

TABLO 15 NÜFUS YAPISI ,ARAPGİR, 2000......................................................................................... 46 

TABLO 16 EĞİTİM DURUMU ,ARAPGİR .............................................................................................. 47 

TABLO 17 İDARİ YAPI ,ARGUVAN ..................................................................................................... 49 

TABLO 18 NÜFUS DURUMU, ARGUVAN 2000.................................................................................... 49 

TABLO 19 EĞİTİM DURUMU ,ARGUVAN ............................................................................................ 49 

TABLO 20 İDARİ YAPI , BATTALGAZİ ................................................................................................ 53 

TABLO 21 NÜFUS DURUMU,BATTALGAZİ,2000 ................................................................................ 54 

TABLO 22 EĞİTİM DURUMU,BATTALGAZİ......................................................................................... 54 

TABLO 23 İDARİ YAPI , DARENDE ..................................................................................................... 57 

TABLO 24 NÜFUS DURUMU ,DARENDE , 2000................................................................................... 57 

TABLO 25 EĞİTİM DURUMU,DARENDE.............................................................................................. 58 

TABLO 26 İDARİ YAPI , DOĞANŞEHİR................................................................................................ 60 

TABLO 27 NÜFUS DURUMU,DOĞANŞEHİR,2000................................................................................ 60 

TABLO 28 EĞİTİM DURUMU, DOĞANŞEHİR ....................................................................................... 60 

TABLO 29 İDARİ YAPI, DOĞANYOL ................................................................................................... 62 

TABLO 30 NÜFUS DURUMU,DOĞANYOL,2000 .................................................................................. 63 

TABLO 31 EĞİTİM DURUMU,DOĞANYOL........................................................................................... 63 

TABLO 32 İDARİ YAPI, HEKİMHAN.................................................................................................... 65 

TABLO 33 NÜFUS DURUMU,HEKİMHAN,2000 ................................................................................... 65 

TABLO 34 EĞİTİM DURUMU,HEKİMHAN ........................................................................................... 65 

TABLO 35 İDARİ YAPI, KALE............................................................................................................. 69 

TABLO 36 NÜFUS DURUMU ,KALE,2000 ........................................................................................... 69 

TABLO 37 EĞİTİM DURUMU, KALE ................................................................................................... 69 

TABLO 38 İDARİ YAPI, KULUNCAK ................................................................................................... 71 

TABLO 39 NÜFUS DURUMU,KULUNCAK,2000................................................................................... 72 

TABLO 40 EĞİTİM DURUMU,KULUNCAK........................................................................................... 72 

TABLO 41 İDARİ YAPI,PÜTÜRGE ....................................................................................................... 73 

TABLO 42 NÜFUS DURUMU,PÜTÜRGE,2000...................................................................................... 74 

TABLO 43 EĞİTİM DURUMU,PÜTÜRGE .............................................................................................. 74 

256

TABLO 44 İDARİ YAPI,YAZIHAN ....................................................................................................... 77 

TABLO 45 NÜFUS DURUMU,YAZIHAN............................................................................................... 77 

TABLO 46 EĞİTİM DURUMU,YAZIHAN .............................................................................................. 77 

TABLO 47 İDARİ YAPI , YEŞİLYURT................................................................................................... 81 

TABLO 48 NÜFUS DURUMU,YEŞİLYURT,2000................................................................................... 81 

TABLO 49 EĞİTİM DURUMU,YEŞİLYURT ........................................................................................... 81 

TABLO 50 MALATYA ŞEHİR VE KÖY NÜFUSU, 1927-2000............................................................... 84 

TABLO 51 2000 YILI NÜFUS SAYIM SONUÇLARINA GÖRE İLÇELERİN ŞEHİR VE KÖY NÜFUSU .......... 93 

TABLO 52 YERLEŞİM YERİ VE YAPILAN İŞE GÖRE NÜFUS ,2000 YILI................................................ 102 

TABLO 53 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARININ ÖĞRENCİ,ÖĞRETMEN VE DERSLİK SA.,2003-2004 

EĞİTİM YILI............................................................................................................................. 103 

TABLO 54 İLKÖĞRETİM OKULLARI ÖĞRENCİ,ÖĞRETMEN,DERSLİK VE LOJMAN S,2003-2004 ÖĞ.YILI 

................................................................................................................................................ 104 

TABLO 55 MALATYA İLİ GENELİNDE 2003-2004 ÖĞRETİM YILI TAŞIMALI İLKÖĞRETİM ÖĞRENCİ VE 

ÖĞRETMEN SAYILARI............................................................................................................... 105 

TABLO 56 İLDE BULUNAN GENEL, MESLEKİ VE TEKNİK LİSELERİN ÖĞRENCİ, ÖĞRETMEN, DERSLİK 

VE LOJMAN SAYILARI 2003-2004 ÖĞ.YILI.............................................................................. 106 

TABLO 57 İL GENELİNDE ORTA ÖĞRETİMDE ÖĞRETİM GÖREN ÖĞRENCİ SAYILARINDAKİ ARTIŞ ...... 107 

TABLO 58 MALATYA MESLEKİ(ÇIRAKLIK) EĞİTİM MERKEZİNİN FAALİYETLERİ ............................ 111 

TABLO 59 İLDE AÇILAN OKUMA-YAZMA KURSLARI(08.09.2001-31.06.2004) ............................... 111 

TABLO 60 İLDE AÇILAN OKUMA-YAZMA KURSLARININ, KURSU AÇAN KURUMA GÖRE DAĞILIMI, . 112 

TABLO 61 AÇIK İLKÖĞRETİM,AÇIK LİSE VE AÇIK MESLEK LİSELERİNE 2002-2003 ÖĞRETİM YILINDA 

KAYIT YAPTIRANLAR ............................................................................................................... 113 

TABLO 62 AÇIK İLKÖĞRETİM,AÇIK LİSE VE AÇIK MESLEK LİSELERİNE DEVAM EDEN ÖĞRENCİ 

SAYILARI,2002-2003............................................................................................................... 113 

TABLO 63MALATYA İLİNDE BULUNAN YATAKLI TEDAVİ KURUMLARI VE YATAK KAPASİTELERİ... 114 

TABLO 64 MALATYA İLİNDEKİ ÖZEL SEKTÖR SAĞLIK YATIRIMLARI 2004 ....................................... 114 

TABLO 65 İLDEKİ SAĞLIK ÇALIŞANLARI ,2004 ............................................................................... 115 

TABLO 66 MALATYA İLİNDE BULUNAN VE SAĞLIK BAKANLIĞINA BAĞLI KURUMLAR İLE PERSONEL 

DURUMLARI............................................................................................................................. 115 

TABLO 67 MALATYA İLİNDEKİ SAĞLIK PERSONELİNİN İLÇELERE DAĞILIMI, 2004 .......................... 116 

TABLO 68 TÖTM'NİN GRUPLANDIRILMIŞ AMELİYAT SAYILARI,2002 YILI....................................... 117 

TABLO 69 TURGUT ÖZAL TIP MERKEZİ AKADEMİK PERSONEL DURUMU 2004 ................................ 118 

TABLO 70 MALATYA İLİNDE KAMUYA AİT YATAKLI SAĞLIK KURUMLARININ POLİKLİNİK SAYILARI 118 

TABLO 71 2003 YILINDA YAT. TEDAVİ KURUMLARINDA ÖLÜME NEDEN OLAN İLK ON HASTALIK... 119 

TABLO 72 YILLARA GÖRE BULAŞICI HASTALIKLAR VAKA VE ÖLÜM SAYILARI ................................ 120 

TABLO 73 İLDE GÖRÜLEN KUDUZ VAKALARININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI ..................................... 120 

TABLO 74 YILLARA GÖRE BAĞIŞIKLAMA ORANLARI....................................................................... 121 

TABLO 75 ÇEVRE SAĞLIĞI KAPSAMINDA YAPILAN DENETİMLER,2003 YILI..................................... 122 

TABLO 76 MALATYA GENÇLİK VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜNE BAĞLI SPOR TESİSLERİ ..................... 124 

TABLO 77 2003-2004 DÖNEMİNDE İL SPOR MERKEZLERİNDE AÇILAN EĞİTİME KATILAN SPORCU VE 

EĞİTİCİLERİN BRANŞLARA DAĞILIMI ...................................................................................... 125 

TABLO 78 MALATYA İLİNDE 2003-2004 YILI LİSANSLI SPORCU, HAKEM VE ANTRENÖRLERİN 

BRANŞLARA DAĞILIMI ............................................................................................................. 126 

TABLO 79 TÜRKİYE VE MALATYA KİŞİ BAŞINA YURT İÇİ HASILA .................................................... 147 

TABLO 80 YILLAR İTİBARİ İLE İLİN GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILASI,1995-2001............................... 147 

TABLO 81 İLDE YARATILAN GAYRİ SAFİ YURT İÇİ HASILANIN SEKTÖRLERE DAĞILIMI VE GELİŞME 

HIZLARI,2001(1987 SABİT FİYATLARI İLE)............................................................................... 148 

TABLO 82 KİŞİ BAŞINA KAMU YATIRIMLARI (1.000.000.-TL) ......................................................... 149 

257

TABLO 83 KİŞİ BAŞINA TEŞVİK BELGELİ YATIRIM TUTARI(1.000.000.-TL) ..................................... 149 

TABLO 84 SANAYİDE İSTİHDAM EDİLEN NÜFUSUN TOPLAM İSTİHDAM İÇİNDEKİ PAYI ..................... 150 

TABLO 85 MALATYA İLÇELERİNİN TÜM İLÇELER İÇERİSİNDEKİ SOSYO EKONOMİK GELİŞMİŞLİĞİ 

SIRASI,1996-2003.................................................................................................................... 150 

TABLO 86 BİTKİSEL VE HAYVANSAL ÜRETİM, 2002......................................................................... 153 

TABLO 87 İLİN ARAZİ YAPISI VE KULLANIM ŞEKİLLERİ ................................................................... 159 

TABLO 88 TARIM ARAZİLERİNİN İLÇELERE DAĞILIMI VE SULANABİLME DURUMLARI...................... 160 

TABLO 89 İL TARIM ARAZİSİNİN KULLANIM ŞEKLİ VE SULANABİLİRLİK DURUMU ........................ 161 

TABLO 90 TÜRKİYE VE MALATYA’DA KİMYEVİ GÜBRE KULLANIMI VE HEKTAR BAŞINA DÜŞEN 

GÜBRE ,2002 ........................................................................................................................... 163 

TABLO 91 SEÇİLMİŞ TARIMSAL ARAÇ VE GEREÇLERİN TÜRKİYE VE MALATYA SAYILARI,2002 ...... 163 

TABLO 92 YILLAR İTİBARİYLE TAHIL VE BAKLAGİL EKİM ALANI VE ÜRETİM MİKTARI ................... 164 

TABLO 93 YILLAR İTİBARİ İLE ENDÜSTRİYEL BİTKİLER, YAĞLI TOHUMLAR,YUMRU VE YEM 

BİTKİLERİ EKİM ALANLARI VE ÜRETİM MİKTARLARI ............................................................... 165 

TABLO 94 YILLAR İTİBARİYLE MALATYA İLİ SEBZE ÜRETİMİ.......................................................... 166 

TABLO 95 MEYVE ÜRETİMİ (YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER VE ÜZÜMSÜ MEYVELER)......................... 167 

TABLO 96 İLİN TAŞ ÇEKİRDEKLİ VE SERT KABUKLU MEYVE ÜRETİMİ VE AĞAÇ VARLIĞI.................. 168 

TABLO 97 DÜNYA YAŞ KAYISI ÜRETİMİ ,TON.................................................................................. 171 

TABLO 98 BAŞLICA YAŞ KAYISI İTHALATÇISI ÜLKELER................................................................... 172 

TABLO 99 BAŞLICA YAŞ KAYISI İHRACATÇISI ÜLKELER................................................................... 172 

TABLO 100 BAŞLICA KURU KAYISI İHRACATÇISI ÜLKELER ............................................................. 173 

TABLO 101 BAŞLICA KURU KAYISI İTHALATÇISI ÜLKELER ............................................................. 173 

TABLO 102 MALATYA İLİ 1980-2004 YILLARI ARASI KAYISI ÜRETİMİ............................................. 174 

TABLO 103 TÜRKİYE YAŞ KAYISI İHRACATI VE İHRACAT GELİRİ ..................................................... 176 

TABLO 104 TÜRKİYE KURU KAYISI İHRACATI VE İHRAÇ GELİRİ....................................................... 177 

TABLO 105 MALATYA’DA YILLAR İTİBARİYLE BAL VE BALMUMU ÜRETİMİ .................................... 179 

TABLO 106 YILLAR İTİBARİYLE HAYVAN SAYILARI......................................................................... 180 

TABLO 107 KESİLEN HAYVAN SAYISI VE ET ÜRETİMİ ...................................................................... 181 

TABLO 108 SAĞILAN HAYVAN SAYISI VE SÜT ÜRETİMİ.................................................................... 181 

TABLO 109 MALATYA’DA TÜRLERİNE GÖRE YUMURTA ÜRETİMİ .................................................... 182 

TABLO 110 MALATYA ‘DA TATLI SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ................................................................ 182 

TABLO 111 MALATYA İLİNDE NİTELİKLERİNE GÖRE ÖRTÜ ALTI TARIM ALANLARI , 2002 YILI ........ 183 

TABLO 112 ÖRTÜ ALTI SEBZE VE MEYVE ÜRETİMİ,2002.................................................................. 183 

TABLO 113 MALATYA 1. OSB YATIRIM DURUMU , 2004................................................................. 185 

TABLO 114 MALATYA 1. OSB ‘DE FİRMALARIN SEKTÖREL DAĞILIMI,2004 .................................... 186 

TABLO 115 KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ ............................................................................................. 187 

TABLO 116 YILLAR İTİBARİYLE MALATYA VE TÜRKİYE İMALAT SANAYİ İŞYERİ SAYILARI............. 188 

TABLO 117 İMALAT SANAYİNDE ORTALAMA ÇALIŞAN VE YARATILAN KATMA DEĞER .................... 189 

TABLO 118 SEÇİLMİŞ İL VE BÖLGELERİN İMALAT SANAYİ GÖSTERGELERİ (İMALAT SANAYİ 

2001(10+)) *........................................................................................................................... 191 

TABLO 119BELEDİYE SINIRLARI İÇERİSİNDE BİNA, KONUT VE BELEDİYE SAYILARI......................... 192 

TABLO 120 MALATYA VE TÜRKİYE’DEKİ BİNALARIN KULLANIM AMACINA GÖRE TASNİFİ VE DEĞİŞİMİ 

,1984-2000.............................................................................................................................. 193 

TABLO 121 BİNA KAT SAYILARI MALATYA, TÜRKİYE..................................................................... 193 

TABLO 122 100 KİŞİYE DÜŞEN KONUT SAYILARI............................................................................. 194 

TABLO 123 MADENCİLİK VE TAŞOCAĞI SEKTÖRÜNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER, 2000 YILI................ 195 

TABLO 124 MALATYA İŞLENEBİLİR DEMİR CEVHERİ YATAKLARI ................................................... 198 

TABLO 125 MALATYA SORUNLU DEMİR CEVHERİ YATAKLARI ........................................................ 198 

TABLO 126 MALATYA’DA KROM YATAKLARI................................................................................. 200 

258

TABLO 127 MALATYA İLİNİN DİĞER BAZI DOĞAL KAYNAK REZERVLERİ ......................................... 200 

TABLO 128 MALATYA’NIN POTANSİYEL DOĞAL KAYNAK REZERVLERİ......................................... 201 

TABLO 129 TÜRKİYE VE DAP BÖLGESİNDE BİRİNCİL ENERJİ ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ-1996( 100 TON 

EŞDEĞER PETROL:TEP) .......................................................................................................... 204 

TABLO 130 MALATYA İLİNDE KULLANILDIĞI YERE GÖRE ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİMİ................. 205 

TABLO 131 TÜRKİYE VE MALATYA’DA KİŞİ BAŞINA ELEKTRİK VE SANAYİ ELEKTRİĞİ TÜKETİMİ ... 206 

TABLO 132 MALATYA’DA BULUNAN HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ VE ÜRETİM MİKTARI............. 207 

TABLO 133 MALATYA DOĞAL GAZ KULLANIMINA İLİŞKİN SENARYOLAR VE 2020 PROJEKSİYONU.. 208 

TABLO 134 MALATYA DEMİRYOLU HATLARI .................................................................................. 209 

TABLO 135 MALATYA DEMİRYOLU HAT UZUNLUĞU, YOLCU SAY. VE TREN KİLOMETRELERİ, 2003 210 

TABLO 136 MALATYA’NIN BAZI İLLERE KARAYOLU MESAFESİ ....................................................... 210 

TABLO 137 MALATYA İLİNDE KAPLAMA CİNSİNE GÖRE DEVLET, İL, VE KÖY YOLLARI .................... 211 

TABLO 138 KÖYLERDE ASFALT YOL ORANI..................................................................................... 212 

TABLO 139 MALATYA İLİNDE DEVLET YOLLARI DEĞERLERİNİN DAĞILIMI (TRAFİK YÜKÜ), .......... 212 

TABLO 140 MALATYA HAVA MEYDANI İÇ VE DIŞ HAT TAŞIMALARI................................................. 212 

TABLO 141 TÜRKİYE VE MALATYA HAVA YOLU İÇ HAT YOLCU , YÜK VE UÇAK TRAFİĞİ,2003........ 213 

TABLO 142 MALATYA’DA İLÇELERE GÖRE TELEFON SANTRAL, ABONE VE SANTRAL KAPASİTE 

KULLANIM ORANI, 2003 .......................................................................................................... 214 

TABLO 143 KİŞİ BAŞINA ŞEHİRİÇİ, ŞEHİRLERARASI VE MİLLETLERARASI TELEFON KONTUR SAYISI. 214 

TABLO 144 DİĞER İLETİŞİM HİZMETLERİNE İLİŞKİN ABONE SAYILARI ............................................. 215 

TABLO 145 PTT İŞYERLERİ ............................................................................................................. 215 

TABLO 146 İLDEKİ TELSİZ SAYILARI,2003....................................................................................... 216 

TABLO 147 MALATYA İLİNDE BULUNAN BANKA VE ŞUBE SAYILARI,31.12.2003............................. 217 

TABLO 148 MALATYA VE TÜRKİYE BANKA MEVDUATLARI(MİLYAR TL)....................................... 218 

TABLO 149 KULLANILAN KREDİ TUTARLARI(MİLYAR TL) ............................................................. 219 

TABLO 150 KREDİ TÜRLERİNİN DAĞILIMI, 2003.............................................................................. 220 

TABLO 151 KİŞİ BAŞINA MEVDUAT VE KREDİ.................................................................................. 220 

TABLO 152 KREDİ/MEVDUAT ORANLARI ........................................................................................ 221 

TABLO 153 SEKTÖRLERE GÖRE DIŞ TİCARET, 2003......................................................................... 223 

TABLO 154 KİŞİ BAŞINA İHRACAT VE İTHALAT................................................................................ 223 

TABLO 155 MALATYA İLİNDE BULUNAN TURİZM İŞLETME BELGELİ ESİS,ODA VE YATAK 

SAYILARI,2003 ........................................................................................................................ 224 

TABLO 156 MALATYA İLİNDE BULUNAN NİTELİKLİ VE NİTELİKSİZ BELEDİYE BELGELİ KONAKLAMA 

TESİSİ , ODA VE YATAK SAYILARI ,2003................................................................................... 225 

TABLO 157 TESİS TÜRLERİNE GÖRE KONAKLAYAN KİŞİ, GECELEME SAYISI, ORTALAMA KALIŞ SÜRESİ 

VE DOLULUK ORANLARI, MALATYA,2003 ............................................................................... 225 

TABLO 158 İLDE BELEDİYE BELGELİ TESİSLERDE KONAKLAYANLARIN MİLLİYETLERİNE GÖRE 

DAĞILIMI, MALATYA............................................................................................................... 226 

TABLO 159 İLDE TURİSTİK İŞLETME BELGELİ TESİSLERDE KONAKLAYANLARIN MİLLİYETLERİNE 

GÖRE DAĞILIMI, MALATYA ..................................................................................................... 227 

TABLO 160 MİLLİYETLERİNE GÖRE MALATYA’DA EN ÇOK KONAKLAYAN YABANCILAR , 2003 ..... 228 

259

KAYNAKLAR 

1-Türkler Ansiklopedisi , 6. Cilt ,Yeni Türkiye Yayınları,Ankara 2002 

2-Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı, Dr. Hasan KÖKSAL, Kültür Bakanlığı Yayını, 

Ankara 1984 

3-Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2004 

4-Malatya Kent Merkezi ve Yakın Çevresinin Fiziki Nonografyası,yayınlanmamış tez 

çalışması, Recep SOYLU, Bornova, 2002 

5- Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri, Prof.Dr İbrahim ATALAY, İzmir 2002 

6-Malatya İli Arazi Varlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Köy Hizmetleri Genel Müd. 

Yayını, İl Rapor No 44, Genel Yayın No: 759 Ankara 1984 

7- Kayısı 2004 , Malatya Tarım İl Müdürlüğü,2004 

8-DPT Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Programı , Metal Madenler Alt Kom. Demir 

Çalışma Grubu Raporu, Ankara,2001 

9- DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Endüstriyel Hammaddeler alt Komisyonu 

Çalışma Raporu,Ankara,2001 

10- DPT Sekizinci beş yıllık kalkınma Programı, Metal Madenler Alt Kom. Krom 

Çalışma Grubu Raporu, Ankara, 2001 

11-Yurt Ansiklopedisi, 8.Cilt 

12 – Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Malatya Master Planı ,2003 

13 - Malatya Sanayi Potansiyeli ve yatırım Alanları Araştırması, Sanayi ve Ticaret 

Banaklığı ,2002 

14- Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, DPT,2000 

15- İller ve Bölgeler Düzeyinde İmalat Sanayi ve Sektörel Yapı(1927-1996), Ali 

EŞİYOK, Kalkınma Bankası yayını,2003 

16- Anadolu’da Kalkınma Süreçleri ve Malatya Örneği, Türkiye Ekonomi Kurumu,2001 

17- Uygun Yatırım Alanları Araştırması ,Fulya BAYRAKTAR, Kalkınma Bankası 

Yayını,1998 

18- Türkiye’de Kuru Kayısı Üretim,Pazarlama Durumu ve Alternatif Pazarlama 

Olanakları Üzerine Bir Araştırma : Malatya ili örneği, F.Akın Olgun Prof.Dr. , Hakan 

ADANACIOĞLU Arş.Gör., Kenan PEKER Yrd.Doç.,Malatya Kayısı Araştırma 

Geliştirme ve Tanıtım Vakfı,2003 

260

19-Malatya Kayısı İşleme Değerlendirme İmkanları Araştırması, DPT yayını, 

20- Malatya Yıllığı 2000, Malatya Valiliği ,2000 

21- Tarihte ve Günümüzde Malatya (Malatya 1996 Yıllığı), Malatya Valiliği,1996 

261

T.C. MALATYA VALİLİĞİ - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?