taşı taş gibi, ahşabı ahşap gibi göstermek - Journal of the Faculty of ...

326 METU JFA 2012/1
ESRA ŞAHİN BURAT
örtüşmese de, ilk olarak Lodoli’nin ortaya koyduğu anlaşılmaktadır
(Rykwert, 1976, 21, 25). Soru-cevap yöntemiyle ders anlatmasından
dolayı “Mimarlığın Sokratı” olarak ün yapan ve konuşmaları geniş
kitleler tarafından takip edilen Lodoli’nin malzeme üzerine öğretileri,
öğrencileri Franceso Algarotti ve Andrea Memmo’nun eserleri sayesinde
günümüze ulaşmıştır. Bunlara göre Lodoli her yeni malzemenin yeni bir
form gerektirdiğini ve görünümün, doğasına uygun olarak kullanılan
malzemenin bir sonucu olduğunu savunmuştur. Bu konuda Vitruvius’u,
antik mimarlığı ve de çağdaşı olan modern yapıları (örneğin Palladio’nun
eserlerini), yapıların biçim ve orantılarının insan bedeni, ağaç gibi
nesnelerden veya eski ahşap mimarisinden alınmış olması sebebiyle
sertçe eleştirmiştir. Oysa Lodoli’ye göre biçim, inşaat ve süs sadece
malzemenin kendi içsel doğasından (indole della materia) gelen özelliklerle
belirlenmelidir (Algarotti, 1764-65, 66). Lodoli bunu doğruluk (dürüstlük)
kavramıyla ifade etmiş, bir malzemenin “kendisini” temsil etmek yerine
başka bir malzemeyi taklit etmesini ise “maske takmak, hatta bir yalanın
parçası olmak” olarak tanımlamıştır (Algarotti, 1764-65, 66). Vitruvius’un
antik tapınaklarla ilgili bu konuda ilettiklerini eleştirirken sormuştur:
“Neden taş taşı, ahşap ahşabı ve her malzeme sadece kendini temsil
etmez ki?” (Algarotti, 1764-65, 66). Lodoli’ye göre mimari doğruluğun
ihlali cezasız kalmayacak, yapıdaki çatlaklar, kırıklar ve bozulma
kaçınılmaz bir sonuç olacaktır. Wright’in sözlerini öngören bir şekilde,
malzemenin doğasına (natura della materia) bağlı kalmayan bir mimarlık
olamayacağını söylemiş, bu yaklaşımıyla tüm antik ve modern mimarlığı
“tek vuruşla alt üst etmiştir” (Algarotti, 1764-65-6). Öğrencisi Memmo,
Vitruvius’un aktardığı biçim transferi hikâyesini eleştirirken hayıflanmıştır:
“Zavallı taş, rikotta peyniri muamelesi görmüş, kendine has bir duruşu
olmadan!” (Memmo, 1833-34, c.2, 123). Taşın doğasının antik Yunan’da
hiç anlaşılmamış olduğundan ve doğasına aykırı kalıplara sokulmasından
yakınan Wright’in eleştirisine paralel bir şekilde, taşın antik dönemdeki
durumu içine konduğu kabın şeklini alan bir peynir olan rikottaya
benzetilmiştir.
Yine Wright’in malzemelerin doğasını belirlemek üzere yeni bir “malzeme
bilimi” ortaya koymasını öngörürcesine Lodoli, taş ve ahşabın en uygun
kullanımlarını belirlemek üzere iki yeni bilim dalı geliştirmeyi önermiştir:
ahşabın mukavemetini inceleyen “xylology” (ahşap bilimi) ve farklı
taşları inceleyen “lithology” (taş bilimi) (Memmo, 1833-34, c.2, 163). Hatta
malzemelerin farklı kuvvetlere karşı dirençlerini deneylerle ölçmek üzere
bir makine kullanmış ve test sonuçlarını tablolara aktarmıştır. Lodoli
günümüze ulaşmayan bu tablolarda direnç testlerinin sonuçlarına göre
taş ve ahşap için uygulanması gereken orantıları belirlemiştir. Ayrıca belli
ağırlık ve orantıya sahip çeşitli mermer ve tuğla türleri için de dayanım
tabloları hazırlamıştır. Önemli bir nokta, Lodoli’nin bu tabloları Venedikli
marangoz, taş ustası ve mimarlar tarafından pratikte kullanılmak üzere
hazırlamış olmasıdır. On yedinci yüzyılda malzeme mukavemetleri Galileo
ve Hooke gibi bilim adamları tarafından büyük ölçüde matematiksel
olarak çalışılmışken, on sekizinci yüzyılda bu teoriler pratik uygulamalarla
test edilmeye ve mühendislik dallarının bilgi alanlarına dahil edilmeye
başlanmıştır (Timoshenko, 1983, 41-2). Literatürde bu konuda Fransa’da
yapılan çalışmalar öncü olarak kabul edilmişse de, öğrencisi Memmo’ya
göre Lodoli mukavemet ölçümleri yapmak ve bunların sonuçlarını
tablolar halinde yapı ustalarının kullanımına sunmak konusunda bir ilkti
(Leatherbarrow, 1993, 188-90).