Türkiye üzerine yapılmış evlilik ve akrabalık araştırmalarının bir ...

TürkiyeÜzerine Yapılmış Evlilik ve Akrabalık Araştırmalarımn Bir Değerlendirmesikuraldan söz etmek pek mümkün gözükmemektedir. Sınırlı sayıda olmakla birlikte köyünitesi üzerine yapılan çeşitli araştırmaların (Berkes, 1942; Boran, 1945; Stirling, 1965;Akkayan, 1979; Balaman, 1982b) sonuçlarına göre (bunlar, Doğu ve Güneydoğu Anadoludışındaki diğer bölgelere ilişkindir) ne içevlilik ne de dışevlilik normatif değildir:Köyiçi ve köydışı evliliğin yanı sıra ana tarafından veya baba tarafından biri ile evlilikyapılmaktadır. Bu araştırmalar arasında köyiçi evlilik (village endogamy) sadece Kırşehir'inDemirciler köyünde (Pierce, 1964) bir kural halinde gözükmekte ancak eş seçimindeeşin yedi.göbek ötesinden olması (/ineage exogamy) esas alınmaktadır. Bu uygulamanınarkaplanını eski Orta Asya Türk topluluklarındaki dışevlilik kuralında bulmakmümkündür: Babasoyu çizgisini izleyen bu topluluklarda babasoyu dışından (7 göbek,40 göbek ötesi gibi) evlenmek esastır ve aksi davranış cezaya tabi tutulur (İnan: 1952;Krader, 1963; Ortaylı, 1980; Vergin, 1985; Baştuğ, 1996). Buna paralelolarak, Karabaş'ın(1981) Dede KorkutHikayeleri üzerineyaptığıyapısal analizegöre, Oğuz Türklerinde"ideal" evlilik modeli "dayı kızı-hala oğlu" evliliğidir. Her ne kadar bu tip birkuzen evliliği biyolojik açıdan kanyakını evlilik olsa da, kültürel açıdan dışevlilik kategorisialtında değerlendirilmektedir. Çünkü babasoyu sistemine göre, dışarıya gelin verilenhalaların çocukları başka soydan kabul edilmektedir (Güvenç, 1984:258-260).Ancak, Orta Asya Türklerinde görülen bu dışevlilik kuralının Anadolu' daki Türktoplumunda İslam'ın ve Arap toplumunun etkisiyle değişime uğradığı ve eş seçimindebabasoyuna (amca kızı evliliğine) yönelindiğine ilişkin görüşler vardır (Cuisenier, 1964;Ortaylı, 1980; Karabaş, 1981; Vergin, 1985). Başka bir anlatımla, babasoyu sistemindehalalar başka soya gelin gittiğinden "dayı kızı" evliliği dışevlilik, erkek kardeşler aynısoy içinde bulunduğundan "amca kızı" evliliği içevlilik tanımlamasına girmekte veAnadolu Türk (oplumunda görülen amca kızı evliliği, dışevlilik kuralından içevliliğedoğru yapısal bir değişim olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, Karabaş'ın (1981:196)yaptığı analiz, evlilik örüntüsündeki değişikliğin toplumsal örgütlenmeyi nasıl derindenetkilediğini de göstermektedir:İslamıık'tanönceoguz Türkleri'nde,dayı kızıylaevlenmeninen iyi evlenmediye görülmesindendogabilenikincilörgütlenme3(moeityorganization)oluşmuştu.Kızbabalarıylakızkardeşleriolanerkeklerin,bu toplumsalörgütlenmedolayısıylaetkinbiryerleri vardı toplum içinde. İslamıık'la birlikte Arap evlenme düzeni olan amca kızıylaevlenmeninçok yeglenmesisonucu,OğuzKağan'daki Üç Ok-Boz bölünmesiile veDede Korkut'takiDış oguz-İç oguz bölünmesiile de yazınsalyapıtlardayansıyanbutoplumsal örgütlenmenin yıkılmış oldugu anlaşılıyor.Kısaca birçok araştırmacı aşiretiçi! kabileiçi (tribelclan endogamy) evlilikle birliktetercihli (preferencial) amca kızı evliliğinin Arap toplumuna ait evlenme düzeni olarakkabul etmekte (Cuisenier, 1962; Atran, 1985) ve Türk toplumu ile Arap toplumu3- Moeity organization kavramını "ikincil örgütlenme" yerine yarımlara aynımış bir yapı olarak çevirmekdaha uygun olacaktır. Bu yapı aynı zamanda dışevliIik içevli\ik kategorisine de denk düşer.20