MESAM VİZYON DERGİ SAYI 18

Kadın âşıklar imkânları doğrultusunda bu geleneği aktif şekilde
yaşamaya, yaşatmaya çalışmıştır. Ancak hem maddi
hem manevi sıkıntılarla karşılaşmaktalar. Örneğin birçok
davete icabet etmek isteseler de masrafları yeterince karşılanmadığından
bu ortamlardan yoksun kalmaktalar. Ya da
her ne kadar maddi imkânları sağlansa da etkinliğin ya geç
bir saatte olması ya da birkaç gün sürecek olması ve bir kadın
olarak çocuklarından, eşinden uzakta kalması yadırgandığından
özetle birtakım toplumsal gerekçeler nedeniyle
katılamamaktadırlar.
Kadın âşıklarımızın yetişme, ortaya çıkış ve kabul
görme süreçleri erkek âşıklarımızdan farklı mıdır?
Örneğin, kadın âşıklarımız için bir usta-çırak ilişkisinden
söz edebilir miyiz?
Kadın âşıkların, bütün zorluklara rağmen var olma çabası
dikkat çekmektedir. Erkek egemen bu gelenekte kadın
âşıkların öğrenim sürecine dâhil olma, var olma çabaları
kadının bu gelenekteki yerini belirleyen en önemli öğeler
arasında yer almaktadır.
Usta-çırak eğitimi kadın âşıklar açısından aynı zamanda
sosyolojik ve ahlâkî bir meseledir. Usta bir âşığın yanında
eğitim alamadıklarından, günümüz kadın âşıklarından bazıları
bu bilinci kazanmak adına yakın çevresindeki köylere
gitmiş ve eserler derlemeye başlamıştır. Usta-çırak eğitimi
içerisinde yetişmemiş olsa da edindiği bu eserleri usta malı
olarak nitelendirmiş ve böylelikle kendisine orijinal bir repertuvar
oluşturmuştur.
Kadın âşıkların tercih ettiği bir diğer öğrenme yöntemi ise
büyük şehirlerde yaşayan kadın âşıklarda görülmektedir.
Söz konusu kişiler müzik kurslarına gitmişler ya da kitaplardan
âşık şiirlerini okuyarak beslenmişlerdir. Âşık müziğini
televizyondan, radyodan, kaset ve plaklardan takip etmişler...
Ustaları dönemin halk sanatçıları olmuş. Örneğin,
bir kadın âşığa “Ustanız var mı?” diye sormuştum. Cevabı
“Âşık Mahzuni” idi. Biliyordum ki Mahzuni’nin yanında yetişmemişti.
“Ama ben onu dinleyerek büyüdüm, o benim
ustam,” diyordu. Kadın âşıkların bu sanatı öğrenme yöntemlerine
çarpıcı örneklerden biridir bence.
Bir de mahlas meselesi vardır ki usta tarafından verilen
mahlasa sahip olamayan bazı kadın âşıklar arasında kendi
kendilerine mahlas verenlere rastlıyoruz. Bu nokta da kadınların
kendilerine çözüm üretme çabaları ve başarıları
takdire değerdir.
Kadın âşıklarımız ağırlıklı olarak neleri konu ediniyor?
Âşıklık geleneğinin aşkla, sevdayla, tabiatla ilgili konuları
kadın âşıklarımızda da yer bulur. Öte yandan, bir de kadın
söyleminden söz etmek gerekir. Kadın sorunlarını kendine
fazlasıyla dert etmiş kadın âşıklar bulunmaktadır. Çok anlamlı,
oldukça gerçek ifadelerle dillendirmişler sitemlerini,
sevinçlerini, öfkelerini. Bunu, bu şekilde, sadece bir kadın
dile getirir dedirtecek eserler var. Ayrıca, kadınların işledikleri
konular ev içi ortamla sıkışmamıştır. Birkaç kadın âşıkla
tanıştım ki gerçekten muhalif bir duruş sergilemekteler.
Diğer bir deyişle farklı koşullarda yetişen kadın âşıkların,
günümüzde kına gecelerinde, köy düğünlerinde, belediye
şenliklerinde, vakıf-dernek geceleri vb. etkinliklerde
kendilerine icra ortamı sağlayarak bugüne dek varlıklarını
sürdürdüklerine tanık olmakla birlikte; yakın bir geçmişte
siyasi kimlikleriyle siyasi çevrelerde icralarını gerçekleştirdiklerine
de tanık olmaktayız. Mesela Şahturna, Şahsenem
Bacı, Sinem Bacı bu duruşun önemli isimleridir.
Sevilay Çınar kimdir?
Kadın âşıklarımızla ilgili en detaylı
çalışmalardan birine imza atan Yrd.
Doç. Dr. Sevilay Çınar, Gazi Üniversitesi
Türk Müziği Devlet Konservatuvarı
Çalgı Eğitimi Bölümü’nde Öğretim
Üyesi olarak görev yapıyor. 2002 yılında
İstanbul Teknik Üniversitesi Türk
Mûsikîsi Devlet Konservatuvarı Temel
Bilimler Bölümü’nden mezun olan
Çınar, profesyonel olarak eğitimini aldığı
bağlamasıyla konserlere katıldı; ulusal ve
uluslararası kongre ve
sempozyumlarda bildiriler sundu.
17