SOSYALİTE PDF

OSMANLI DEVLETİ’NDE BABY SHOWER
CAHİDE AKBUDAK
Osmanlı'da ,tahttaki padişahın bebeğinin gelişinin kutlandığı törenlere
verilen isim beşik alayıdır. Bebek dünyaya sağ salim gözünü
açtığında bu kutlu haber çeşitli saray görevlileri aracılığı ile tüm Enderun’a
duyurulurdu. Haberi getirenlere çeşitli müjde hediyeleri verilirdi.
Doğan bebek sultansa üç, şehzâde ise beş kurban kesilirdi(Bu kurbanlar
sonrasında toplanacak konuklara ziyafet olarak sunulacaktır).
Sarayın beşinci yerinden (Bağdat Köşkü’nün önünde ) doğan bebek
şehzade ise yedişer, sultan ise üçer top atılırdı. Paşakapısında
mehter çalınır bu kutlu olay bir hatt-ı hümayun1 ile sadrazama bildirilirdi.
Ertesi gün sadrazam, şeyhülislam, kubbe vezirleri, Rumeli ve
Anadolu kazaskerleri, nakibüleşraf2,nişancı, defterdar, yeniçeri ağası,
reisülküttap gibi görevliler saraya gelerek arz odasında padişahı tebrik
ederlerdi. Çocuğun hayırlı evlat olması için dualar edilir, güzel
temennilerde bulunulurdu. Padişah tarafından her bir vezire hilat
hediye edilirdi.
Atlı ulaklarla ülkenin dört bir yanına haber yollanırdı. Haberi her
alan vali ve kadı "Veladet-i Hümayun denilen şölenler düzenler, şenlik
havasında bu doğum kutlanırdı. Eyaletlerde donanmalar toparlanır,
top atışı yaparlardı.
Asıl kutlamaların yapıldığı yer ise Haseki sultanın sarayı idi. Sarayın
harem dairesinde lohusa odası hazırlanır, kırmızı atlastan bir
döşek yapılırdı. Doğum yapan Haseki ( bazen de gözde olabilir) için
takılmış cibinlik yakutlar, inciler, zümrütler, nazar boncukları ile süslenirdi.
Hazine ağası hali hazırda bir beşik varsa o beşiği yoksa darphane
amirine üzeri gümüş işlemeli bir beşik yaptırtıp, doğumun olduğu gün
Darüssade Ağasına4 takdim ederdi. Bu beşiğe mücevherlerle bezeli
bir kesede Kuran-ı Kerim ve üzeri değerli taşlarla işlenmiş bir puşide
( örtü) örtülürdü.
Doğumdan sonraki üçüncü gün devlet yönetiminde ileri gelen görevlilerin
eşleri (sadrazam ve vezirlerin eşleri vb. )son derece değerli
hediyelerle Valide sultanı ve lohusa hasekiyi ziyarete gelirlerdi. Getirilen
hediyeler kişilerin makamına göre çeşitlenirdi. Şeyhülislamın eşi
dışında herkes hediye getirmek zorundaydı. Haseki ve Valide sultan
konuklardan hediye beklerlerdi. Hediye ne kadar pahalı kıymetli ise
valide o kadar sayıldığını düşünürdü.
Sadrazamın ;o gün eşi aracılıyla altın, gümüş, kristal kaplarda
"şerbet-i halavat bahs" denen özel bir lohusa şerbeti göndermesi
atlanmaz ritüellerden olmuştu. O gün tüm Enderun koğuşları baştan
başa süslenir, gelen konuklara geceyi geçirmesi için odalar hazırlanırdı.
Beşinci güne kadar tüm misafirler sarayda yatılı olarak ağırlanırdı.
Bu sırada misafirler cümbüşlerle, müsamerelerle, çeşitli gösterilerle
eğlendirilip hoş vakit geçirmeleri sağlanırdı. Doğumun beşinci
gününde Valide Sultan’ın beşik alayı yapılırdı. Valide sultanın daha
önceden hazırlattığı beşik, yorgan, döşek, sırmalarla işlenmiş örtü,
kuşak bağı, nazarlık gibi hediyeleri eski saraydan Topkapı sarayına
getirilirdi. Eşyaların baş üstünde büyük bir saygı ile taşınmasına özen
gösterilirdi. Bir süredir sarayda ağırlanan konuklar ve hanedanın diğer
tüm kadınları lohusa odasında toplanıp valide sultan ve hediyeleri
beklerdi. Valide sultan odaya girdiğinde ayağa kalkılırdı. Getirilen
beşik odanın ortasına konur üzerine ilk valide sultan daha sonra diğer
davetlilerin avuç avuç altın saçarlardı. Bundan sonra ebe cariye dualar
ederek yaptığı döşeğe bebeği yatırır üç kere sallayıp kucağına
alırdı. Bu kez de beşiğe devletliler değerli kumaşlar ve saçılar(altınlar)
bırakır, bunlar da ebe ve yardımcılarının olurdu.
Ertesi gün yani doğumdan sonraki altıncı gün bu defa da sadrazam
beşik alayı düzenlenirdi. Sadrazam tarafından yaptırılan altın ve mücevher
kakmalı beşik saraya ritüel ile getirilir, şayet doğan bir şehzade
ise ilerde padişah olması dileğini vurgulamak için beşiğe bir de
sorguç iliştirilirdi. Bu alayda da valide sultanınkinde olduğu gibi eşyalar
elden ele protokol takip ederek baş üzerinde taşınırdı.
Gerek birinci alayda gerek valide sultan alayında gerekse sadrazam
alayında rengarenk ihtişamlı gösterişli kıyafetler giyilirdi. Ancak kırmızı
renk sadece haneden üyelerince giyilirdi. Tören boyu doğan bebeğe
hayır dualar eksik edilmez, hayırlı ömür dilenirdi.
Bir imparatorluk ,ekonomik krizlerin arka arkaya patlak verdiği -
adına sonrasında duraklama diyeceğimiz - bir dönem içerisindeyken
;yapılan bir çok törene ,israf gözüyle bakıyor insan. Belki de daha
ihtişamlı daha göz doldurur görünmek adına yapılan bu törenler elim
bir son olan çöküşü durduramadığı gibi süreci daha da hızlandırmıştır.
Buradan Osmanlı Devleti’ni çökerten beşik alaylarıdır gibi bir sonuç
çıkarılmamalıdır ancak dönemin ihtişam hevesinin olumsuz etkileri
de yadsınamaz bir gerçektir.
Not: 17. Yüzyıl öncesinde beşik alayı ve bu alaya ilişkin diğer
adetler hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu sebeple bu adetin Sultan
İbrahim’in (1640-1648) saltanatında başlatılıp, III. Ahmet döneminde
resmi saray törenlerinden biri haline geldiği bilinmektedir.
1) (padişahın önemli konularda bizzat yazdığı ferman)
2) (peygamber soyundan gelen seyitlerin ve şeriflerin haklarını koruyan
kişi)
3) (çok değerli kumaş ya da kürkten yapılmış kaftan, giysi)
4) (haremden sorumlu en üst yetkili)
Kaynak: Osmanlı Dünyasından Yansımalar
Necdet SAKAOĞLU - Nuri AKBAYAR